آینه پژوهش
سال:1401 | دوره:33 | شماره:6 (پیاپی 198) |تعداد مقالات:16

زمانی که ایران توسط اعراب فتح شد، بسیاری از قبایل و طوایف عرب، در شهرها و روستاهای ایران اقامت کردند. فهرستی از آنها را یعقوبی در البلدان آورده است. میان آنان شماری از مردمان انصار از اوس و خزرج هم بودند و گروهی از ایشان در زرند اقامت کردند. شاید چند قرن بعد، فردی با نام یوسف از این جماعت، برای تحصیل به بغداد رفت، از آنجا عازم حرمین شد و در مدینه اقامت دایم گزید؛ نسل او در این شهر بسیار زیاد شد و همه به زرندی شهرت یافتند. فرزند وی شمس الدین محمد سال 745 به شیراز آمد و سه سال بعد درگذشت. در این فاصله آثاری نوشت که دو مورد در فضایل اهل بیت (ع) و یک مورد سیره نبوی و تاریخ خلفا بود. گزارشی که خواهید خواند، درباره تاریخ این خاندان، کتاب سیره شمس الدین محمد زرندی و شماری دیگر از آثار اوست. وی در شیراز درگذشت و همان جا مدفون شد.

در مقاله حاضر مولف ضمن ارایه مقدمه ای مختصر به معرفی نسخه های خطی قرآن هایی کامل و کم ورق که در کتابخانه های ایران موجود است می پردازد و ضمن ارایه دسته بندی از این نوع قرآن ها به معرفی یکی از متداول ترین انواع آن، یعنی قرآن های سی ورقی پرداخته و ضمن معرفی اولین چاپ های این نوع از قرآن ها یکی از شاخص ترین آنها که به قلم میرزا زین العابدین شیرازی در ایران کتابت و در استانبول به چاپ رسیده را به تفصیل معرفی می نماید.

در چهارمین شماره از از «یادداشت های شاهنامه» درباره اصل چند نام خاص دیگر شاهنامه بحث خواهد شد. این نام ها عبارتند از پشوتن، فریبرز، زروان، اشتاد. درباره نام پشوتن از گذشته های دور اشتباهی رخ داده که هنوز در نوشته های فارسی بر جاست؛ در ساخته شدن نام فریبرز نکته ظریفی در کار بوده که ظاهرا از چشم محققان پنهان مانده؛ و زروان و اشتاد از جمله نام هایی هستند که در شاهنامه تحریف شده اند. در این چند یادداشت کوشش شده که نقایص آراء محققان پیشین، علی الخصوص نقایص نوشته های فارسی، رفع شود.

موافقان و مخالفان محیی الدین ابن عربی، وحدت وجود را همواره به او نسبت داده اند. اما ابن عربی اصطلاح وحدت وجود را خود هیچ گاه به کار نبرده است. انتساب وحدت وجود به ابن عربی، بیش از آنکه ریشه در نوشته های ابن عربی داشته باشد، ریشه در معارضه جویی های مخالفان ابن عربی دارد. نخستین شخصی که وحدت وجود را به ابن عربی نسبت داد، ابن تیمیه بود. دوگانه ی وحدت وجود/وحدت شهود در هند سبب کج فهمی میراث ابن عربی، و دست آویزی برای اهداف سیاسی-اجتماعی برخی مسلمانان ملی گرا شد. ویلیام چیتیک می کوشد تا دلایل انتساب وحدت وجود به ابن عربی را واکاوی کرده و در باب این انتساب داوری کند. چیتیک در پایان نتایج سیاسی-اجتماعی انتساب وحدت وجود به ابن عربی را بررسی می کند.

مقاله حاضر می کوشد به معرفی نسخه خطی که گزیده ای از عرفات العاشقین نوشته تقی اوحدی است و در کتابخانه جان ریلندز دانشگاه منچستر نگهداری می شود، بپردازد. این نسخه با وجود اهمیت در مطالعات تاریخ ادبیات و نقد ادبی، سال ها دست نخورده باقی مانده است. اگرچه نام نسخه مذکور در برخی فهارس ذکر شده، هویت گردآورنده و ماهیت متن آن تاکنون ناشناخته بود. نگارنده توفیق یافت برای نخستین بار، مولف کاتب ناشناخته این مجموعه را شناسایی کند و از مطاوی اثر آگاهی دقیق پیدا نماید. این گزیده با عنوان «انتخاب تذکره تقی اوحدی» توسط خان آرزو و با دست خط خود وی نوشته شده است که در آن گلچینی از اشعار عرفات و شرح احوال تعدادی از شاعران را آورده است. در مقاله حاضر، نخست به معرفی و پیشینه تاریخی نسخه و سپس به تحلیل ارزش و اهمیت آن و افق های نایافته ای که از تعامل تذکره نویسان با تذکره عرفات و تاثیر آن در فرآیند شکل گیری تذکره های پس از خود فراروی ما می گشاید، پرداخته می شود.

در این مقاله از منظر فقه اللغه ایرانی، داستان مرزبان، همسر و بازدارش در باب بازجست کار دمنه از کتاب کلیله و دمنه بررسی شده است. سپس با توجه به اطلاعاتی که از دانش زبانشناسی ابن مقفع در دست است انتساب ساخته و پرداخته بودن این داستان و نیز باب مذکور به ابن مقفع به تیغ نقد سپرده شده است. با توجه به شواهدی که در متن مقاله ارایه می شوند انتساب این باب به ابن مقفع درست به نظر نمی رسد.

مناسبات شعری حافظ با شاعران پیش از خود و نیز معاصرانش، از دیرباز جزو مباحث عرصه حافظ پژوهی بوده است. یکی از این شاعران معاصر حافظ، سلطان احمد بن شیخ اویس جلایری است که با حافظ مکاتبه و مراوده شعری داشته و حافظ در مطلع یکی از اشعار خویش از وی نام برده است. اکنون که پس از چندین قرن، هفت دفتر از اشعار سلطان احمد جلایر در قالب دیوانی پربرگ یافته شده و به چاپ رسیده، فرصتی مغتنم است تا مناسبات شعری میان حافظ و این سلطان غزل گو بررسی گردد.

نویسنده در نوشتار حاضر در قالب سی و دومین سلسله انتشارات با عنوان نسخه خوانی، متن یک نسخه کلامی در یک مجموعه صفوی از سال 1125 قمری با موضوع اثبات سلامت قرآن از تحریف را بررسی کرده است.

در حالی که در چند دهه اخیر پژوهش های پرشمار و گوناگونی به زبان های بین المللی در خصوص تاریخ و اندیشه های فرق اسلامی نشر یافته است، مطالعات فرقه شناسی در ایران، آنگونه که بایسته و شایسته است، گسترش نیافته و تحقیقات ژرف و دانشورانه قابل ملاحظه ای در این حوزه صورت نگرفته است. یکی از پژوهش های اندکی که در سالیان اخیر درباره شناخت فرقه ها و مذاهب اسلامی منتشر شده است کتاب ارزنده و آموزنده درس هایی درباره فرق اسلامی نوشته استاد رسول جعفریان است. این کتاب، نگاشته ای است مبسوط در معرفی فرقه ها و مذاهب اسلامی معروف در تاریخ و تمدن اسلامی. اثر مزبور، مجموعه ای است از جستارها و مقالاتی که نویسنده دانشور آن طی سال های گذشته در خصوص فرقه های اسلامی و مسایل مربوط به دانش ملل و نحل نگاشته و منتشر کرده بوده و اینک تمامی آنها یکجا با پاره ای اضافات و اصلاحات بازچاپ شده است. مقاله حاضر، با مروری بر بخش ها و فصول مختلف کتاب نامبرده، مهمترین ویژگی های این اثر را بازمی نماید.

نویسنده در نوشتار پیش رو، در تلاش است ترجمه قرآن جناب آقای کریم زمانی را در بوته نقد و بررسی قرار دهد. وی در راستای این هدف، با بیان آیات 48 تا 83 سوره انعام، نکات انتقادی خود را نسبت به ترجمه بیان کرده و سپس، دیدگاه خود را مطرح می سازد.

کتاب هدایه العالمین توسط یکی از نوادگان مجلسی در اصول دین و در هند نوشته شده است. نویسنده به مناسبت آثاری که در این زمینه نوشته شده از کتابهای اعتقادی مرحوم مجلسی و نقش آنها در جامعه ایران سخن گفته و به دلیل ارتباط خانوادگی روی تجربه های شخصی و شنیده های و دیده های خود تکیه کرده و شناخت تازه ای در این باره بدست می دهد. این گزارش شامل نکات تازه ای است که در باره علامه مجلسی و کتابهای ایشان و نفوذ آن در جامعه شیعی ایران در آن آمده است.

مقاله حاضر به بررسی دو ترجمه از عهد عتیق در پرتو متن اصلی آن، زبان عبری متمرکز است. شواهد مورد مطالعه در چهار بخش، به ترتیب به امتیازهای ترجمه قدیم و ترجمه سیار، سپس نقاط ضعف آنها می پردازد. پژوهش حاضر به این نتیجه رهنمون شده است که زبان اصلی تورات، هماره از زبان مقصد فراتر می باشد، و مخاطب فنی همواره برای دریافت ظرایف متن، ناگزیر از مراجعه به چندین ترجمه است؛ چه اینکه اساسا در مورد متون کلاسیک و فاخر ترجمه ها چون آینه های شکسته عمل می کنند. از اینرو، در جامعه علمی فارسی زبان مخصوصا در پژوهش های تطبیقی صرفا با اتکا به یک ترجمه، نمی توان از سوء فهم و برداشت های نااستوار ایمن بود.

ترجمه الکشاف، اثر برادر بزرگوارمان جناب مسعود انصاری در چهار جلد، ترجمه ای است بسیار شیوا و روان، به ویژه که وی سابقه ترجمه قرآن کریم را نیز در کارنامه درخشان خویش دارند. مترجم محترم، نهایت تلاش خویش را به کار گرفته که در کارزار ترجمه کتاب گران سنگی همچون «کشاف»، کار زار نشود و تا آنجا که میسر است ترجمه ای درست و با رعایت امانت ارایه گردد. ساختاری که استاد در جمله بندی ها خویش به کار گرفته اند، ساختاری است فارسی و در چارچوب قوانین همین زبان و برخلاف نثر فارسی بسیاری از فضلا و شخصیت های مذهبی و روحانی ما که تنها بهره آن از فارسی بودن، الف و لام نداشتن واژه هاست. باری نوشتار ایشان با وجود محاسن بسیار، همچون همه محصولات اندیشه بشری، خالی از نقص و عیب نیست و سخت نیازمند به نقد است. در نوشتار پیش رو ده اشتباه از این ترجمه به تفصیل بررسی شده است و در ضمن، اشاره ای کم رنگ نیز به اقسام اشتباهات مترجم و علل پیدایش آنها گردیده است.

کتاب قرآن در زمینه تاریخ دین و تاریخ جهان: آخرت شناسی و آپوکالیپتیک در سوره های مکی میانی به قلم ذیشان احمد غفار نمونه ای عالی از پژوهش تاریخی-انتقادی درباره قرآن است. در این یادداشت ضمن معرفی روش پژوهش این کتاب در زمینه قرآن پژوهی اروپایی، خلاصه ای از فصل های آن و نتایجش ارایه می شود. از نظر غفار، قرآن پاسخی دینی و ایدیولوژیک به محیط مسیحی و یهودی معاصر است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.