پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی
سال:1397 | دوره:22 | شماره:43 |تعداد مقالات:7

اگرچه اندیشه ورزی سیاسی را می توان از جمله ی اولین اشکال اندیشه ورزی مکتوب بشری به شمار آورد و بسیاری از متون کلاسیک فلسفی اساساً فلسفه ی سیاسی بوده اند، کاوش در چگونگی اندیشه ورزی سیاسی و به دست دادن معیارهایی برای درک آنکه چه اندیشه ای سیاسی است و چه اندیشه ای نیست، قدمتی چندان طولانی ندارد. عموماً در دهه های میانی قرن بیستم میلادی بود که پژوهشگران فلسفه ی سیاسی به تبیین و ارائه ی الگوهایی برای فهم اندیشه های سیاسی اقدام کردند و کتاب فهم نظریه های سیاسی اثر توماس اسپریگنز از جمله آثار ارزشمند در این زمینه به شمار می رود. اسپریگنز در این اثر که در میان اهالی علوم سیاسی و به ویژه در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری بسیار خوش خوان بوده است و معمولاً به عنوان منبع درسی یکی از دروس روش شناسی و یا نظریه های سیاست در مقطع کارشناسی ارشد در نظر گرفته می شود، با ارائه ی الگویی چهار مرحله ای شامل مشاهده ی بحران و بی نظمی، تشخیص درد و علت بحران، بازسازی خیالی جامعه ی مطلوب و در نهایت ارائه ی راه حلی برای درمان درد، بر آن است که اندیشمندان سیاسی در تأملات خویش ناگزیر از این مراحل گذر کرده اند و با فهم این الگو در اندیشه های آنان می توان ضمن همگامی با آن ها در فهم اندیشه ی سیاسی شان، به کارآموزی عملی اندیشه ورزی سیاسی نزد آنان اشتغال داشت و از این طریق، گامی در جهت اندیشه ورزی سیاسی مستقل برداشت. پژوهش حاضر به دنبال آن است که ضمن بررسی مباحث جاری در زمینه ی چیستی اندیشه ی سیاسی و مقولات محوری آن، اجزای مختلف نظریه ی اسپریگنز برای فهم و یا تبیین نظریه های سیاسی کلاسیک را بررسی کند و با بازخوانی انتقادی این کتاب، ضعف ها و قوت های آن را آشکار نماید.

در این تحقیق به بررسی روایی و سازگاری فرمول های خوانش پذیری در ارزیابی متون فارسی پرداختیم. هدف، پاسخ به این پرسش بود که آیا می توان نتایج حاصل از اعمال فرمول های خوانش پذیری بر متون فارسی را معتبر دانست؟ متون مورد نظر در تحقیق در سه ژانر کتاب درسی، داستان و روزنامه قرار داشتند و برای هر ژانر سه متن مختلف در نظر گرفته شد. به ازای هر متن هم سه نمونه ی حداقل صدکلمه ای به روش نمونه گیری نظام مند تصادفی انتخاب شدند. نمونه ها با استفاده از سه فرمول خوانش پذیری فلش کینکید، فاگ و فرای ارزیابی شدند. نتایج تحقیق نشان داد که خروجی فرمول ها در دو ژانر کتاب درسی و روزنامه پایاست اما در مورد داستان ناپایایی وجود دارد که می توان آن را ناشی از سبک زبانی متغیر در داستان دانست. اما به طور کل، نتایج به دست آمده در این تحقیق و تفسیر دوباره ی نتایج حاصل از مطالعات پیشین نشان می دهد که خروجی فرمول های خوانش پذیری با ساختار زبان فارسی سازگاری ندارند و ارزیابی متون ژانرهای مختلف نشان می دهد که نتیجه ی اعمال فرمول های خوانش پذیری به تعیین سطح «بسیار مشکل» یا نامعتبر در متن منجر می شود. به نظر می رسد که برای انطباق این فرمول ها به تغییر ضرایب یا افزودن شاخص های متفاوتی نیاز باشد که با ویژگی های ساختاری زبان فارسی همگون باشد.

در این مقاله، درس ادبیات داستانی، زیرمجموعه ی درس های اختیاری زمینه ی دوم فنون ادبی دوره ی کارشناسی زبان و ادبیات فارسی (مصوب شورای برنامه ریزی آموزش عالی به تاریخ 4/4/1391)، با نگاهی نقادانه در دو حیطة مرتبط، بررسی و تحلیل شده است. نخست درس ادبیات داستانی با جزئیات، شامل هدف، سرفصل ها و منابع بررسی شده و دوم، در نظرگاهی کلان تر، جایگاه این درس در ساختار کلی برنامه ی کارشناسی تحلیل شده است. در مورد توضیحات درس، در بخش هدف، یک مشکل روش شناسی اساسی وجود دارد. در این بخش شناخت نمایشنامه در کنار سایر شکل ها و انواع ادبیات داستانی آمده است، در حالی که نمایشنامه، خود، نوع ادبی مستقلی است و به هیچ روی زیرمجموعة ادبیات داستانی به شمار نمی آید. در بخش سرفصل ها، ضمن غلط های پرشمار نگارشی، افزون بر آمدن نوع ادبی نمایشنامه زیر عنوان ادبیات داستانی، تعدد و تنوع سرفصل های ده گانه موجب شده است دامنة کار از ظرفیت درسی دو واحدی بسیار گسترده تر شود. در بخش منابع اصلی، قدیمی و ناقص بودنِ منابع ضعف اصلی است و در بخش منابع پژوهشی، با توجه به کلی بودن عنوان درس، منابع دقیق نیستند و افزون بر این، منابع به روز رسانی نشده اند. در نگاه کلان، در برنامة کارشناسی زبان و ادبیات فارسی، پیش فرضی بنیادین نادیده گرفته شده است و آن اینکه کلیه ی متون ادبی کلاسیک و معاصر فارسی (اعم از نظم و نثر) وقتی موضوع مطالعات دانشگاهی می شوند باید بر اساس نظریه های جدید ادبی تدریس و بازبینی و بازخوانی شوند. با چنین پیش فرضی، و با عطف توجه به مقوله بندی های جهانی، ضمن توجه ویژه به نظریه های ادبی مدرن، ساختار این برنامه باید به سه بخش اصلیِ شعر، ادبیات داستانی و نمایشنامه تقسیم شود. در این صورت، ادبیات داستانی به جای قرار گرفتن در جایگاه درسی اختیاری، به یکی از بخش های سه گانة اصلی برنامة کارشناسی تبدیل خواهد شد.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل روندی[1]، موضوعی[2] و روش شناختی[3] مقالات دوفصلنامه ی پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی از سال 1375 تا 1396 انجام شده است، روش پژوهش، توصیفی و از نوع کاربردی و به شیوه ی تحلیل محتوا است. جامعه ی آماری شامل کلیه ی مقالات انتشار یافته به تعداد 297 مقاله است. ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی تحلیل محتوا بود، که روایی آن توسط متخصصان تأیید شد. روش تجزیه و تحلیل داده ها بر اساس شمارش فراوانی، درصد، کدگذاری و تحلیل تفسیری بود. نتایج نشان می دهد که مجموعاً 41 شماره و 297 مقاله انتشار یافته است، بیشترین و کمترین مقالات به ترتیب مربوط به سال های 1382 با 10. 774 درصد و 1386 با 2. 020 درصد است. مشارکت مردان 67. 933 درصد و مشارکت زنان 32. 066، تعداد مقالات انفرادی 72. 053 درصد و مقالات گروهی 27. 947 درصد بوده است. 56. 294 درصد پژوهشگران، وابسته به دانشگاه دولتی بوده اند؛ در تحلیل رتبه ی علمی، رتبه ی استادیار با 47. 268 درصد، بیشترین و کارشناس با 1. 187 درصد، کمترین میزان را کسب کرده اند. نتایج تحلیل موضوعی نشان می دهد که حوزه ی علوم سیاسی، کمترین و حوزه ی نقد، بیشترین درصد را به خود اختصاص داده اند. یافته های تحلیل روش شناختی نشان می دهد که پژوهش های کیفی با 86. 164 درصد، بیشترین و پژوهش های ترکیبی با 4. 713 درصد، کمترین مقدار را به خود اختصاص داده اند. با استناد به یافته های پژوهش می توان گفت ارتقای مشارکت زنان، گرایش بیشتر پژوهشگران به کارهای گروهی، گرایش به تحلیل و نقد، افزایش مشارکت اساتید دارای مرتبه ی علمی بالا و دانشگاه های دولتی و همچنین تغییر گرایش روش شناسی از شیوه ی کمّی به شیوه ی کیفی و ترکیبی از مهم ترین ویژگی های پژوهش های منتشر شده در دوفصلنامه ی پژوهش و نگارش دانشگاهی است.

اهمیت کتاب به عنوان عنصر لاینفک آموزش بر کسی پوشیده نیست. در این میان، کتابی مفید و مؤثر خواهد بود که معیار-های مطلوب را داشته باشد. در این تحقیق، تلاش شده است معیار های یک کتاب خوب و جامع در رشته ی زبان انگلیسی در مقطع دانشگاهی، بازتعریف و ارائه گردد و به دنبال آن، کتاب های تخصصی دانشگاهی رشته ی زبان انگلیسی چاپ شده در انتشارات معتبر داخلی و خارجی با رجوع به معیار های موردنظر در این مطالعه، ارزیابی شود. در این راستا، از میان ناشران داخلی: سازمان سمت، دانشگاه پیام نور، خط سفید، رهنما و زبانکده، هر کدام یک عنوان کتاب و از میان ناشران خارجی، انتشارات دانشگاه آکسفورد، کیمبریج، راتلج، بلک ول و لانگ من نیز هر کدام یک عنوان کتاب انتخاب شده است؛ سپس بر اساس روش تحقیق تحلیل محتوا، کتاب های متنخب توسط 20 داور مسلط به انجام پژوهش، ارزیابی شد. روایی و پایایی ابزار تحقیق (کرسول[1]، 2007) در سطح قابل قبولی گزارش شد. بررسی و ارزیابی کتاب های موردنظر نشان داد که در مجموع، کتاب های ناشران سرشناس بین المللی در مقایسه با ناشران داخلی، با معیارهای موردنظر در این پژوهش تطابق بیشتری داشت؛ اگرچه کتاب های ناشران ایرانی، در بسیاری جهات، از جمله هم خوانی با چارچوب یک کتاب خوب دانشگاهی در سطح قابل قبولی بودند، کاستی ها و نواقصی نیز در این زمینه مشاهده گردید که در بخش پایانی این تحقیق به آن ها پرداخته شد. یافته های پژوهش، لزوم توجه بیشتر نویسندگان و ناشران داخلی به بهبود سطح کیفی و محتوایی کتاب های تخصصی حوزه ی زبان انگلیسی و پوشش کاستی های آن ها را نشان می دهد.

هدف مقاله ی حاضر، نقدی بر کتاب «رویکردهای نظری و عملی تدوین برنامه های درسی در آموزش عالی» بود. لذا از روش کاوشگری فلسفی انتقادی استفاده شد. موردمطالعه کتاب مذکور تألیف نصر، اعتمادی زاده (دریکوندی) و نیلی بود که در سال 1390 از سوی انتشارات دانشگاه اصفهان و سازمان سمت منتشر شده است. ابزار نقد اثر مذکور چک لیست نقد کتب درسی دانشگاهی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی بود. برای تحلیل اطلاعات نیز از تحلیل محتوای کیفی استفاده شد. براساس یافته ها، قوت های کتاب شامل نگارش روان و رسا، سازواری اثر با مبانی و اصول دینی و اسلامی و به کارگیری ابزارهای علمی بود. ضعف های اثر نیز عبارت بودند از: نامناسب بودن نظم منطقی و انسجام مطالب فصول، قدیمی بودن منابع، استناددهی نامناسب، ابهام در امانت داری در منبع دهی، کم توجهی به بررسی و تحلیل علمی مسائل، نداشتن نوآوری و قدیمی بودن محتوا، کم توجهی به مبانی و پیش فرض های موردقبول در حوزه ی برنامه ی درسی. با درنظر گرفتن قوت ها و ضعف های فوق می توان گفت که این اثر نیازمند بازنگری است.

با توجه به جایگاه ویژه ی زبان عربی در ایران و آمیختگی زبان و ادبیات فارسی با آن، آموختن زبان عربی به منظور فهم بهتر ادبیات فارسی، لازم است. و در همین راستا هر سال کتاب های درسی مختلفی به منظور تدریس زبان عربی به دانشجویان رشته ی زبان و ادبیات فارسی، تألیف و تدوین می شود و نکته ی قابل تأمل این است که محتوای این کتب تا چه اندازه برای مخاطبان قابل درک می باشد. لذا به منظور تعیین سطح خوانایی مواد درسی باید محتوای آن ها تحلیل و ارزیابی شود. یکی از شیوه هایی که به تحلیل و بررسی میزان خوانایی متون درسی می پردازد، شاخص خوانایی کلوز است. پژوهش حاضر با به کارگیری شاخص خوانایی کلوز به بررسی میزان سطح خوانایی کتاب «متون و قواعد زبان عربی 1» پرداخته است. روش پژوهش، تحلیل محتوا بر پایه ی شاخص خوانایی کلوز بوده و ابزار پژوهش، آزمون چندگزینه ای محقق ساخته ای است که بر روی یک نمونه ی 36 نفری از دانشجویان رشته ی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز اجرا گردید. نتایج پژوهش بیانگر این است که میانگین به دست آمده از آزمون، 17/41 درصد می باشد که نشان دهنده ی دشوار بودن محتواست و اینکه متن کتاب در سطح استرس و فشار روانی می باشد و با سطح فراگیران تناسب ندارد.