نامه هنرهای تجسمی و کاربردی
سال:1395 | دوره:9 | شماره:18 |تعداد مقالات:7

در هنر پست مدرن و معاصر، با بیشتر مورد توجه قرار گرفتن مفهومِ پنهان در اثر هنری، توجه به نقش «عنوان » در انتقال مفهوم افزایش می یابد. در این میان، هنر مفهومی، بیش از سایر گرایش های هنری موجود، بدان اعتنا نموده است؛ چرا که مفهوم در این گونه هنری، از ارکان اصلی محسوب م یشود. چگونگی شک لگیری و انتقال «مفهوم » این آثار به مخاطب، موضوعی است که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته و نگارندگان قصد دارند جایگاه «عنوان » را در آثار تجسمیِ مفهومی به روش توصیفی-تحلیلی مطالعه نموده و کارکردهای «عنوان » در این آثار را بررسی نمایند. پژوهش به دنبال پاسخ گویی به این سوالات است که آیا «عنوان » در انتقال مفهوم آثار تجسمیِ مفهومی دخالت دارد؟ آیا «عنوان » در یک اثر تجسمیِ مفهومی بخشی از اثر محسوب می شود یا مجزا از آن است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که «عنوان » می تواند در برخی آثار مفهومی، به منزله یک عامل «مفهومی ساز » که اثر تجسمی یا یک شئ را تبدیل به اثر تجسمیِ هنر مفهومی می کند، عمل نماید و با حذف آن، مفهوم اثر هنری تغییر خواهد کرد. نتایج همچنین بیان می دارند که «عنوان » در انتقال مفهوم آثار تجسمی مفهومی دخالت دارد و بخشی از خودِ اثر محسوب گشته و جدا از آن نمی باشد.

پژوهش پیش رو در مورد بررسی رابطه میان عناصر فرهنگی و فرم سفال های سیلک، از آغاز تا دوره ششم است. سفالِ پیش از تاریخ ایران غالباً پیرامون دو مقوله فرم )یا شکل( و نقش مایه مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش های انجام گرفته در مورد فرم سفال نیز اغلب محدود به بررسیِ ترکیبات و نحوه ساخت بوده است. از جمله مسائل مهم در مورد فرم سفال در فرهنگ های پیش از تاریخ، گرایش به تکرار یا تولید پیوسته یک یا چند فرم در یک دوره باستان شناسی است. برای نمونه در سیلک سوم تمایل آشکاری نسبت به تولید انواع ساغر یا جام دیده می شود. این در حالی است که فرم ظروف در سیلک چهارم یکسر متفاوت می شود و در سیلک ششم نیز فرم نسبت به دوره های پیش از خود تغییرات اساسی پیدا می کند. در این مقاله هدف این است تا با استفاده از فرم، منتها از منظری متفاوت، شناختی از فرهنگ های پیش از تاریخ حاصل شود. پرسش اصلی این نوشتار این است که چه رابطه ای میان تکرارِ تولید فرم سفال با مسائل فرهنگی جامعه سیلک در پیش از تاریخ بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ پرسش مورد نظر رابطه میان فرم سفال با سه مقوله مرتبط با فرهنگ همچون کشاورزی، دین و طبقات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی دقی قترِ مسئله، سفال سیلک با سفالِ تمدن های همزمان خود در نجدِ ایران و بین النهرین و فرهنگ های پیش از تاریخ دیگر مقایسه شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که تکرار فرم یا فرم هایی در یک دوره یا تمدن )مانند سیلک( امری تصادفی نبوده است و همزمان با توسعه کشاورزی و ظهور محصولات جدید و نیز مذهب و روابط اجتماعی فرم سفال دچار دگرگونی و تحول می شده است. شیوه پژوهش بر روش توصیفی-تحلیلی استوار بوده و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است.

خوانش درست متن و شناسایی هر حرف در خط و خو شنویسی، به بیان شکلیِ کامل و درست رس مالخط آن خط وابسته است. از این رو، برای هر حرف می بایست شاخصه های شکلی ویژه ای متصور شد که عدم رعایت آن ها، ه مشکلی حروف با یک دیگر و در نتیجه، اشتباه در تشخیص و خوانش آن ها را به دنبال خواهد داشت. در رسم الخط الفبایِ خطوط اسلامی با گوناگونی شکلی و هم چنین نزدیکی ریختی در برخی از حروف مواجه هستیم. اگر بتوان برای هر حرف، ویژگی های ساختاری منحصر به فرد را یافت، می تواند به تشخیص درست حروف منجر گردد. نوشتار حاضر نیز در مسیر رسیدن به این هدف، پرسشهایی را مد نظر دارد. از جمله اینکه، کدام پاره )جزء( از اجزای تشکیل دهنده ی حروف در الفبای خطوط اسلامی قابلیت تشخیص آن حرف را دارند؟ همچنین شاخصه های قابل تشخیص هر حرف چه می تواند باشد؟ این پژوهش در محدوده خط های سنتی و به روش کیفی وبه شیوه توصیفی، تحلیلی انجام یافته که حروف پس از جدا سازی، به صورت مقایسه شکلی میان داده ها، در جدول های مستقل مورد تحلیل قرار خواهند گرفت. نتیج هی حاصل از این مقایس هها نشان دهنده تنوع و گوناگونی شکلی در هر حرف می باشد. با وجود این تنوع، می توان پاره های مشخصی را برای شناسایی هر حرف یافت که حفظ تنها آن قسمتها برای تشخیص حرف کافی باشد.

هنرهای عمومی با بسیاری از مسائل شهری در ارتباط است و از یکی ترفندهای زیست پذیری در جوامع شهری به شمار می آید. از مهم ترین اهداف هنر عرصه های عمومی به ویژه «دیوارنگاری» زیبا سازی، بازپیرایی و تلطیف فضاها و منظر شهری است. این هنر رسانه یِ دیداری می تواند ساحت کالبدی و دیداری منظر شهری را متاثر سازد و در ایجاد فضاهای سرزنده و با نشاط موثر باشد. لذا مقاله حاضر با توجه به ضرورت بازشناسی نقش و تاثیر دیوارنگاری در زیباسازی جداره ها و نماهای شهر و با هدف تبیین تاثیر دیوارنگاره ها به عنوان یکی از راهکارهای بهبود منظر دیداری شهر و تلطیف محیط شهر تهران نگارش شده است. اگر چه در پژوهش حاضر از «روش های تحقیق ترکیبی»[1] کیفی وکمی بهره برداری شده اما اولویت با پژوهش کمی است. بدین جهت برای گردآوری داده کیفی از منابع کتابخانه ای استفاده شده و ابتدا چیستی هنرهای عمومی و دیوارنگاری و به رابطه این هنر با منظر شهری مورد بحث قرار گرفته است اما در مطالعات میدانی با توجه به جامعه آماریِ شهروندان تهران روش نمونه گیری تصادفی است و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 380 نفر از بوده است؛ گردآوری داده های کمی به وسیله پرسشنامه 5 نقطه ای لیکرت و تجزیه و تحلیل آماری داده ها با نرم افزار SPSS انجام شده است. نتایج کلی تحقیق کیفی، نشان می دهد که مداخلات هنری در عرصه های عمومی به ویژه دیوارنگاره ها می توانند با از بین بردن اشکالات دیداری و کاهش نابسامانی های بصری ساحت کالبدی و دیداری محسوس منظر شهری را بهبود بخشند. برآیند مطالعات میدانی نیز بیانگر رضایت شهروندان تهران از دیوارنگاره هایی است که با مقاصد زیباسازی در تهران اجرا می شوند. به باور بسیاری از مردم کیفیت بصری شهر تهران با وجود دیوارنگاره ها بهبود یافته است. همچنین شهروندان تهران معتقدند دیوارنگاره ها نه تنها در زیباسازی فضاهای شهری نقش موثری دارند بلکه راهکاری برای بهینه سازی و بازپیرایی نماها نیز هستند.

تعداد نسخ تاریخی مصور به جا مانده از عصر صفوی در قیاس با سایر نسخ مصور آن عصر و همچنین در قیاس با نسخ تاریخی مصور همسایگان مسلمان صفویان، عثمانیان و مغولان هند، نسبتاً ناچیز است. همین امر سبب شده است که پژوهشگران صفویان را نسبت به تصویرگری تاریخ بی توجه قلمداد کنند و این ویژگی را گسستی نسبت به سنت تصویرگری ایران بدانند. از آنجا که مطالعات زیادی در زمینه ی تصویرگری تاریخ در عصر صفوی صورت نپذیرفته است، این مقاله ضمن معرفی و ارزیابی آرای پژوهشگرانی که در این راستا نظریه پردازی کرده اند، و اشاره به کاستی های رویکرد موجود، اهمیت تصویرگری تاریخ نزد صفویان و کارکرد این تصاویر در نظام صفوی را تبیین می نماید. این پژوهش که با استناد به منابع کتابخانه ای و اسناد تصویری به روش توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته، ثابت می کند صفویان نه تنها به تصویرگری تاریخ بی-توجه نبودند، بلکه علاوه بر تصویرگری نسخ خطی، ابزارهای دیگری نیز برای تصویرگری تاریخ در اختیار داشتند و تعداد آثار بجا مانده معیار مناسبی برای قضاوت رویکرد آنان به تصویرگری تاریخ نیست. نتایج این پژوهش نشان می دهد که آنچه تصویرگری تاریخ نزد صفویان را متمایز ساخته است، نه در کمیت، بلکه در کیفیت و کاربرد این تصاویر است.

در فرآیند حفاظت و مرمت آثار فرهنگی-تاریخی، حفاظت-مرمتگر اخلاق مدار، پیش از هر اقدامی، بایسته به شناخت و درک راستین سوژه است و به شناسایی، مطالعه و «تفسیر » هر آنچه به گونه ای با اثر تاریخی پیوسته و همبسته است، می پردازد. از این روی نقش «هرمنوتیک » در این فرآیند انکارناپذیر است. استناد به «نیت مؤلف » یا «قصد هنرمند » از راه های شناخت معنا و تفسیر یک اثر در نقد ادبی و هنری است. این پژوهش به مطالعه در جایگاه قصد هنرمند در مداخلات حفاظتی و مرمتی پرداخته است. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی، گردآوری داده ها از طریق بررسی منابع مکتوب و نتیجه گیری از طریق تحلیل داده ها و استدلال بوده است. در ابتدا به مفهوم قصدگرایی در نقد هنر، ضد قصدگرایی، و انواع آن پرداخته شد. انواع قصدگرایی عبارت بودند از: قصدگرایی مطلق، قصدگرایی متعادل، قصدگرایی انحصاری، قصدگرایی شمولی و قصدگرایی فرضی. در ادامه انواع قصدگرایی در بستر حفاظت و مرمت آثار تاریخی تحلیل شد. قصدگرایی های مطلق، انحصاری و فرضی، جایگاهی در این فرآیند نداشتند. قصدگرایی شمولی با رویکرد رایج در حفاظت و مرمت آثار، نزدیکی داشت. در نهایت دو دیدگاه ارائه شد: 1. قصدگرایی متعادل، با احترام به اصالت مادی و معنوی اثر، شامل اصالت کاربرد، ماده، شکل، و محیط، رویکردی متناسب تر از سایر انواع قصدگرایی در فرآیند حفاظت و مرمت آثار ارائه می دهد. 2. اثر تاریخی موجودیتی است دارای هویتی پویا و مستقل که ورای نیت هنرمند سازنده به سیر حیات خود در طول تاریخ ادامه می دهد.

با توجه به قدمت 30 ساله ی آموزش طراحی صنعتی در ایران و گذشت 18 سال از آخرین برنامه درسی مصوب این رشته، ضرورت طراحی برنامه درسی جدید برای این رشته وجود دارد، پژوهش حاضر با هدف تبیین عوامل اثرگذار بر طراحی برنامه درسی رشته طراحی صنعتی در مقطع کارشناسی در ایران و با رویکرد کیفی و به روش پدیدار شناسی صورت گرفته است. جمعیت مورد مطالعه اعضای هیات علمی رشته طراحی صنعتی(حداقل با مرتبه استادیاری) در دانشگاه های تهران بودند. با روش نمونه گیری مبتنی بر هدف و تا رسیدن به حد اشباع داده ها، تعداد 16 نفر بررسی شدند. گردآوری داده ها از طریق انجام مصاحبه نیمه ساختار یافته عمیق صورت گرفت و با روش تحلیل محتوای کیفی تجزیه و تحلیل ها انجام شدند. مضامین بدست آمده در جلسه ی میزگرد صاحبنظران بررسی و نتایج نهایی تحقیق، مشخص شدند. در راستای هدف پژوهش، 604 کد معنادار یافت شد که در انتها، ده مضمون اصلی به عنوان الزامات طراحی برنامه درسی رشته طراحی صنعتی آشکار گشت، که در دو حیطه برنامه درسی و اصلاحات جای گرفتند. در حیطه برنامه درسی، شش مضمون هدف گذاری، مؤلفه های مؤثر در برنامه درسی، محتوا، یاددهی-یادگیری، فضای آموزشی، ارزشیابی و در حیطه اصلاحات، چهار مضمون به روز رسانی، تغییر و بازنگری، اعتبار و ضرورت ایجاد گرایش قرار گرفتند. نتیجتاً بر اساس بایدهای آشکار شده به منظور طراحی برنامه درسی رشته طراحی صنعتی، لزوم بازتعریف ایرانی رشته طراحی صنعتی و تعیین اهداف برنامه درسی بر اساس نیازسنجی، تدوین تخصصی برنامه درسی و استفاده از تجربه30 ساله ی آموزش این رشته، تدوین راهبردهایی برای انتقال دانش و دست یابی به مدل بومی رشته طراحی صنعتی، انتخاب راهبردهای یادگیری در عرصه و یادگیری مشارکتی در فرایند یاددهی-یادگیری، ضرورت فضاهای آموزشی متنوع، ارزشیابی مداوم و اصلاحات برنامه درسی، بازنگری و به روز رسانی برنامه درسی، اعتبار بخشی رشته طراحی صنعتی و ایجاد گرایش در مقطع کارشناسی رشته طراحی صنعتی به عنوان پیشنهادهایی برای طراحی مجدد برنامه درسی این رشته بعد از 20 سال ارائه گردید.