پژوهش های ارتباطی
سال:1400 | دوره:28 | شماره:1 (پیاپی 105) |تعداد مقالات:7

پردازش اطلاعات، حوزه مشترک میان رسانه و علوم شناختی است؛ در رسانه، محصول نظام فناوری پردازش اطلاعات و ارتباطات (ICT) و در شناخت انسانی، محصول نظام طبیعی پردازش اطلاعات. صفحه نمایش تلویزیون با استفاده از فناوری، اطلاعات را در مُدهای صوت، تصویر و نوشتار و در قالب پیام‏ های متنی و زیرمتنی ثابت و رونده پیش رو قرار می‏ دهد و مغز، اطلاعات را در مدالیته ‏های شنیداری و دیداری پردازش ‏می کند. افزایش ظرفیت پردازش در محیط رسانه به‏ خودی‏ خود امتیاز نیست، مگر آنکه شیوه ارائه با ظرفیت و سازوکار پردازشی مغز هماهنگ باشد. برخلاف صوت و تصویر که در نواحی مشخص پردازش می ‏شوند، پردازش نوشتار، یعنی تصویر صوتی کلام، مستلزم درگیری نواحی مختلف مغزی است و طراحی نامناسب صفحه‏ نمایش، پردازش اطلاعات را مختل می‏ کند. نظریه بار شناختی بر پایه معماری شناختی انسان، دستورالعمل هایی را برای طراحی صفحه‏ نمایش توصیه می‏ کند تا اندوزش اطلاعات و یادگیری پیام تسهیل گردد. این پژوهش بر پایه اثر گسست ـ توجه، اثر مدالیته و اثر حشو، به مطالعه چگونگی به‏ کارگیری دستورالعمل ها در صفحه ‏نمایش‏ های چهار شبکه خبر سیما، ایران ـ اینترنشنال، بی بی سی فارسی و سی ان ان پرداخته است. یافته ها، نشان داد سی ان ان از فناوری پردازش اطلاعات به گونه بهینه استفاده می ‏کند. همچنین، یافته‏ های مصاحبه نشان داد که کارشناسان شبکه خبر سیما با مفاد نظریه و کاربرد آن کمتر آشنایی دارند.

تحولات برآمده از پیشرفت بی­ سابقه فناوری های نوین ارتباطی با تأثیر بر مناسبات بین المللی و تغییر در معادلات جهانی، زمینه ظهور و گسترش دیپلماسی نوین را فراهم ساخته است. پژوهش حاضر، درصدد شناخت نقش فناوری های نوین ارتباطی در گسترش دیپلماسی در عرصه بین الملل است. روش پژوهش، از نظر دستیابی به هدف، از نوع کاربردی، ازنظر شیوه گردآوری اطلاعات، از نوع پیمایشی و ابزار آن پرسشنامه است. جامعه آماری پژوهش، متشکل از استادان دانشگاه، کارشناسان و پژوهشگران رسانه سراسر کشور در سال 1397 و حجم نمونه دربرگیرنده 402 نفر است. برای انتخاب واحد تحلیل از روش طبقه بندی خوشه ­ای سهمی ه­ای و برای انتخاب نمونه های پژوهش، از نمونه­ گیری غیر احتمالی قضاوتی در دسترس استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که فناوری های نوین ارتباطی از طریق فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، اینترنت، ماهواره و روزنامه ­نگاری سایبری بر گسترش دیپلماسی در عرصه بین­ الملل تأثیر می­ گذارند. بیشترین میزان تأثیر نیز به متغیر فضای مجازی و شبکه های اجتماعی اختصاص دارد. همچنین از میان مؤلفه های مورد مطالعه، اینترنت و فضای مجازی در جابه جایی عناصر قدرت از فضای حقیقی به فضای مجازی، نقش برجسته ­ای ایفا می­ کنند و شبکه­ های اجتماعی مجازی و شبکه ­های تلویزیونی ماهواره ای در پیشبرد دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران سهم بسزایی دارند.

پژوهش حاضر، به بررسی اعتبار منبع در کانال های خبری پربازدید تلگرام پرداخته است. روش پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی بوده که با روش تحلیل محتوا اجرا شده است. جامعه آماری، تمام پست های خبری را در پیام رسان تلگرام از اول مهر تا پایان اسفند سال 1396 در برمی گیرد. با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای و هفته آماری، 5 کانال خبری و 3160 خبر از آنها به عنوان نمونه انتخاب شده اند و یافته ها نشان داده است که برخی از کانال‏ های خبری نامعتبر، با وجود آمار بالای انتشار اخبار جعلی، بازدید‏کننده بسیار و نرخ بازنشر بالایی داشته اند. همچنین مخاطبان کانال های خبری فارسی، اخبار جعلی را بیشتر بازدید و بازنشر کرده اند. اخبار جعلی، به طور متوسط، بیش از 97 هزار بازدید و بازنشر، بیشتر از اخبار صحیح داشته است. شناسایی سندرم رسانه های پُرمخاطب کم اعتبار، نشان دهنده نوعی ناهنجاری مزمن در فضای رسانه ای ایران است که اثرات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی بر جامعه خواهد داشت.

«شیوه ­های روایتگری» یکی از چالش های پیچیده و مداوم انسانی است. به ویژه، شاید اولین سؤال بشر در فرایند ارتباط این بوده است: «چگونه این مطلب را نقل کنم؟» این سؤالی که امروزه نیز همچنان پابرجاست. علاوه بر این، سؤالات دیگری نیز در ذهن روایتگران پدید می آید. «عناصر اصلی روایت داستانی کدام اند؟»، «شیوه ­های روایتگری چه هستند؟» و «بهتر است برای نقل این داستان از چه شیوه هایی استفاده کنم؟». شواهد نشان می دهد که به جز تلاش های جدی اما کلی افلاطون و ارسطو یا نظریه پردازی­ های فاقد طبقه بندی سایر پژوهشگران، اقدام دیگری در این زمینه صورت نگرفته و نظام جامعی برای طبقه بندی این شیوه ­ها ایجاد نشده است. پژوهش پیش رو که به عنوان یک پژوهش کیفی، با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع معتبر کتابخانه ای به انجام رسیده، با هدف دستیابی به طبقه بندی جامع شیوه های روایتگری برای استفاده روایتگران تدوین شده است. در نتیجه؛ ابتدا با تحلیل تعاریف جدی روایت، عناصر اصلی روایت داستانی، شناسایی و سپس، با بهره گیری از این عناصر و با توجه به طبقه بندی های پیشین و توصیف و تحلیل نظریات مهم ساختارگرایانه درباره روایت، الگویی جامع برای طبقه بندی شیوه های روایتگری در هنرهای نمایشی ارائه شده است.

عدالت رسانه ای، نخستین گام در راه حضور پرقدرت رسانه ­ای در جامعه است. در پژوهش حاضر سعی شده است تا این رسالت در شبکه ­های سیمای سراسری رسانه ملی بر اساس اطلاعات برنامه­ های موجود در جدول پخش شبکه ­ها مورد ارزیابی قرار گیرد. در این مطالعه، با رویکردی کاربردی، به گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و مصاحبه با گروه خبرگان پرداخته شده است. به منظور بررسی سطح پوشش فرهنگی برنامه­ ها بر اساس مقیاس اسمی، اطلاعات مربوط به برای 1095 برنامه تلویزیونی تولیدی شبکه­ های سراسری ملی که برای استفاده نیاز به دستگاه دیجیتال ندارند، شامل، 6 شبکه یک، دو، سه، چهار، آموزش و قرآن در مجموع 36827 دقیقه، بدون برنامه های بازپخشی، اذان و اخبار) گردآوری و برای تحلیل یافته ­ها، از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه مورد بررسی در این پژوهش، برنامه­ های شبکه ­های سراسری سیمای رسانه ملی را دربرمی گیرد که از میان آنها، برنامه های شانزدهمین هفته سال 1397 برای نمونه مورد مطالعه قرار گرفته است. در نهایت، با توجه به اینکه در 4 طبقه جمعیتی ـ اجتماعی از 6 طبقه مورد مطالعه، عدالت رسانه ­ای کمتر تحقق یافته، این نتیجه به دست آمده که عدالت رسانه ­ای در جدول پخش سیمای سراسری رسانه ملی کمتر رعایت شده است.

بازاریابی یا مجموعه نهادها، فعالیت­ ها و فرایندهایی که به خلق، ارتباط، تحویل و تبادل پیشنهادها مربوط اند و به خلق ارزش برای مشتریان در ازای کسب ارزش از آنان می پردازند، با رسانه ملی در دنیای مجازی، ارتباطی تنگاتنگی دارد. ظهور حوزه های نوین در عرصه های ارتباطی امروز، از پیامدهای ناشی از تغییرات سریع در عصر فنّاوری های ارتباطی است که زیست اجتماعی در آن، اقتضائات و نیازهای خاص خود را دارد. بر این اساس، در پژوهش حاضر، به طراحی الگوی بازاریابی رسانه ملی در فضای مجازی پرداخته شده است. روش پژوهش؛ داده بنیاد و نمونه گیری از نوع تعمدی ـ نظری، با حجمی برابر به حجم 18 نفر از نخبگان، استادان دانشگاه صداوسیما و مدیران ارشد بوده است. پس از انجام مراحل سه گانه کدگذاری باز، محوری و انتخابی، یافته ها نشان داد که مدل نهایی از 87 کد نهایی، 6 مقوله کلی، 2 مقوله فرعی و 29 مفهوم اصلی تشکیل شده است. بر این اساس، عواملی که به بروز الگوی رسانه ملی در فضای مجازی منجر می شوند، عبارت اند از: عوامل رقابتی، فرایندی، محتوایی، فنی، مرتبط با دولت و سیاست، راهبردی، حقوقی و قانونی، آمیخته بازاریابی، مدیریت پیام، بازار هدف، فناوری اطلاعات و ارتباطات، نوسازی و تحولات فضای مجازی، بازاریابی رابطه­مند، باورهای هسته ­ای، هوشمندی رقابتی، فضای تعاملی و رقابتی، نظام حقوقی، قابلیت پشتیبانی، اعتمادسازی، اقدامات مرتبط با بازاریابی، مدیریت راهبردی، فعالیت های اقتصادی، رسانه اجتماعی، مزیت رقابتی، پیامدهای اجتماعی فرهنگی، اقتصادی، مرتبط با بازاریابی و درگیری با رسانه ملی.

گسترش رسانه ها به ویژه رسانه های اینترنتی، پراکندگی و قدیمی بودن قوانین موجود در این زمینه، این مهم را یادآوری می کند که به تقنین جامع در حوزه رسانه نیاز است. پژوهش توصیفی حاضر با مرور مشکلات فعلی، از طریق فرایند جمع آوری داده ها و با تحلیل و مداقه در مطالعات قبلی و قوانین موجود، در پی پاسخگویی به این پرسش است که آیا قانون جامع رسانه ای می تواند با یک رویکرد کلان به نظریه رسانه و مقوله سیاستگذاری امر تقنین را انجام دهد و ضمن یکپارچه ساختن قوانین مرتبط، الزامات اجتماعی و حقوقی را رعایت کند؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که مقنن، نظریه مشخصی را اختیار نکرده و سیاستگذاری کلانی نیز وجود ندارد. از سوی دیگر، الزامات اجتماعی ناشی از تقنین، اثر پذیرش اجتماع در رعایت قاعده حقوقی، تأثیر شرایط اجتماعی بر تقنین و توجه به الزامات فنی، از نظر دور مانده و مقنن معیارهای اثربخشی، کارآمدی و نتیجه بخشی را تعیین نکرده است، ضمن اینکه پراکندگی فعلی قوانین نیز بر مشکلات افزوده است؛ بنابراین تدوین یک قانون رسانه جامع در جمهوری اسلامی ایران، امری ضروری است و اتخاذ نظریه و سیاستگذاری لازم باید با یک رویکرد تجمیع گرایانه ماهوی ـ صوری به صورت جامع، انجام پذیرد. در این فرایند لازم است الزامات اجتماعی برای پذیرش قانون مدنظر قرار گیرد و پس از وضع قانون، بازخورد اجرایی تقنین بررسی شود، همچنین ضمن در نظر داشتن رأی اکثریت، رعایت اقتضائات دینی و مذهبی سرلوحه مقنن باشد. در نهایت نیز با رعایت تفکیک قوا، جایگاه ارکان سیاستگذار و ارکان تقنینی حوزه رسانه باید مشخص شود.