پژوهش و توسعه جنگل
سال:1394 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

شناخت توده های طبیعی قبل از هرگونه اقدام مدیریتی در توده های جنگلی ضروری است. این پژوهش، با هدف بررسی برخی از ویژگی های کمی و کیفی توده های جنگلی منطقه حفاظت شده ارسباران در طبقات مختلف شیب انجام شد. برای این منظور، قطعات نمونه دایره ای شکل 400 مترمربعی، در امتداد سه پروفیل طولی به فاصله 100 متر از یکدیگر، از پایین ترین (1100 متر) تا بالاترین (1725 متر) حد گسترش جنگل پیاده شد. در هر قطعه نمونه، شرایط فیزیوگرافی (شیب، ارتفاع از سطح دریا و مختصات جغرافیایی) تعیین شد. گونه های گیاهی چوبی شناسایی و قطر برابرسینه تمامی درختان (حد شمارش 7.5 سانتی متر)، ارتفاع نزدیک ترین درخت به مرکز قطعه نمونه و قطورترین درخت در قطعه نمونه، مبدا پایه ها، وضعیت سلامت درختان، تعداد تنه، وضعیت تنه نسبت به سطح افق اندازه گیری یا تعیین شدند. هم چنین، در مرکز قطعات نمونه اصلی، یک قطعه نمونه 100 مترمربعی پیاده و فراوانی زادآوری های هر گونه در دو طبقه بلندتر از 1.30 متر در سه کلاسه قطر برابرسینه (2.5-0، 5.5-2.5 و 7.5-5.5 سانتی متر) و کوتاه تر از1.30  متر در سه طبقه ارتفاعی (10-0، 50-10 و 130-50 سانتی متر) بررسی شد. نتایج این بررسی نشان داد که ممرز، بلوط سفید، اوری و کرب در توده های مورد بررسی بیشترین درصد آمیختگی (93.3 درصد) را دارند. میانگین قطر برابرسینه، میانگین سطح مقطع برابرسینه، تعداد در هکتار زادآوری ها و درصد فراوانی دانه زادی زادآوری ها در طبقه شیب 50-36 درصد از بیشترین مقدار برخوردار بودند.

با توجه به اهمیت جنگل های زاگرس شمالی از نظر اقتصادی- اجتماعی، حفاظتی و احیایی و با توجه به اینکه تاکنون بیشتر تحقیقات صورت گرفته در رابطه با الگوی پراکنش مکانی در جنگل های غرب کشور بیشتر در جنگل های شاخه زاد همسال (روی درخت) بوده است، الگوی پراکنش مکانی گونه های درختی در جنگل های هواره خول شهرستان بانه که به صورت ترکیبی از جنگل شاخه زاد ناهمسال (روی زمین) و شاخه زاد همسال (روی درخت) اداره می شود، مورد بررسی قرار گرفت. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه برداری منظم - تصادفی و شبکه آماربرداری 300×200 متر، تعداد 60 نقطه نمونه برداری با استفاده از روش های فاصله ای نزدیک ترین فرد، مربع تی و ترکیبی مورد اندازه گیری قرار گرفتند و تجزیه و تحلیل داده ها به روش های فاصله ای شامل شاخص های جانسون و زایمر، ابرهارت، هاپکینز، هینز و شاخص C با استفاده از نرم افزار Ecological Methodology انجام شد. نتایج الگوی کپه ای را برای شاخص های جانسون و زایمر، ابرهارت و هینز، الگوی کپه ای به سمت تصادفی را برای شاخص C و الگوی یکنواخت را برای شاخص هاپکینز نشان داد. در نهایت الگوی پراکنش مکانی درختان در جنگل هواره خول به صورت کپه ای تعیین شد. در کل نتایج نشان دادند که فاصله گرفتن الگوی پراکنش مکانی از حالت طبیعی در جنگل هواره خول بر اساس برخی از شاخص ها، به طور عمده به شغل اصلی جنگل نشینان که دامداری است و فعالیت های آنان (سرشاخه زنی، چرای دام و...) مربوط می شود.

پروانه جوانه خوار بلوط Tortrix viridana L. یکی از مهم ترین آفات درختان بلوط در ایران است. لاروهای این آفت با تغذیه از جوانه ها و برگ ه ای بلوط خسارت سنگینی را به این درختان وارد می کنند. برای تعیین ویژگی های زیستی و میزان آلودگی به جوانه خوار بلوط در استان آذربایجان غربی، به طور تصادفی از تعداد 30 درخت از هر یک از گونه های بلوط (Quercus infectoria Oliv.، .Q. brantii Lindl و .Q. libani Oliv) نمونه برداری شد. در هر درخت تعداد 4 شاخه پنجاه سانتی متری در چهار جهت جغرافیایی انتخاب و لاروهای جمع آوری شده برای تعیین سنین لاروی و توزین به آزمایشگاه منتقل شدند. لاروهای سن آخر به تفکیک گونه های بلوط میزبان تا ورود به مرحله شفیرگی نگهداری و وزن شفیره های ماده نیز با ترازوی دیجیتالی حساس اندازه گیری شد. نتایج نشان داد، لاروهای سن اول آفت، پس از خروج از تخم، در میرآباد و پردانان به ترتیب از اواخر بهمن و اواسط اسفند، وارد جوانه های بلوط می شوند. لاروها پس از تغذیه از داخل جوانه ها، وارد سن دوم لاروی شده و سپس لاروهای سن سوم، چهارم و پنجم با تغذیه از برگ ها و لوله کردن آن ها در همان محل شفیره می شوند. اوج پرواز حشرات کامل در میرآباد و پردانان به ترتیب اوایل و اواسط خرداد به ثبت رسید. حشرات کامل آفت در حدود دو ماه فعالیت دارند. شفیره های تشکیل شده روی .Quercus infectoria Oliv نسبت به سایر شفیره های تشکیل شده روی دو گونه دیگر بلوط موجود از وزن بالاتری برخوردار بودند. درختان مورد حمله آفت، برگ های جدیدی که سبز کم رنگ و کوچک تر از برگ های طبیعی هستند، به وجود می آورند. در این شرایط افراد محلی به تصور خشکیده شدن درخت، اقدام به قطع آن ها می کنند.

خزه های پوست نشین بخش مهمی از تنوع زیستی اکوسیستم های جنگلی را شامل می شوند که متاسفانه اطلاعات کمی در رابطه با اکولوژی آن ها در مدیریت جنگل وجود دارد، چراکه به عنوان اجزای برجسته اکوسیستم های جنگلی در نظر گرفته نمی شوند. در این تحقیق ضمن شناسایی خزه های پوست نشین بر روی درخت لرگ (Pterocarya fraxinifolia (Poir.) Spach) ارتباط شاخص های تنوع گونه ای با خصوصیات فیزیکو- شیمیایی پوست این درخت مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور 15 پایه از درختان لرگ در پارک جنگلی نور- مازندران انتخاب و نمونه برداری از خزه ها در قاب های 30×40 سانتی متری انجام شد. نمونه های پوست درخت نیز از دو جهت شمالی و جنوبی جدا و نمونه ها برای بررسی مقدار اسیدیته، هدایت الکتریکی و ظرفیت نگه داری آب به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج مطالعات تاکسونومیک خزه ها نمایانگر حضور تعداد 11 گونه خزه بر روی درختان لرگ بود که در این بین، گونه انحصاری Palamocladium euchloron بر روی بیش از 93 درصد پایه ها با درصد پوشش بالا ثبت شد. در این رابطه، سهم خانواده Hypnaceae با سه گونه بیشتر بود. اگرچه از لحاظ مقدار اسیدیته پوست بین جهت های شمالی و جنوبی اختلاف معنی داری مشاهده نشد ولی جهت شمالی از لحاظ ظرفیت نگه داری آب و جهت جنوبی از لحاظ هدایت الکتریکی مقادیر بالاتری را نسبت به یکدیگر نشان دادند. با محاسبه شاخص های تنوع، غنا و یکنواختی مشخص شد که همبستگی معنی داری بین آن ها با خصوصیات شیمیایی پوست وجود نداشت.

تشکیل گال یکی از شکل های مختلف خسارت حشرات و کنه ها در گیاهان است.بررسی آفات گال زای درختان بید در قالب اجرای طرح تحقیقاتی جمع آوری و شناسایی فون آفات بید و دشمنان طبیعی آن ها در استان آذربایجان غربی طی سال های 1393-1389 انجام شد. از اواخر اردیبهشت تا مهرماه هرسال نمونه برداری هر 15 روز یک بار از گونه های بید در هر یک از مناطق موردبررسی انجام شد. برای این منظور پایه هایی از هر یک از گونه های بید انتخاب و 4 شاخه از هر درخت در چهار جهت اصلی جغرافیایی بررسی و گال های حشرات گال زا به تفکیک شمارش شدند. محاسبات آماری با استفاده از نرم افزار آماری SPSS (نسخه 19) انجام شد. همچنین مقاومت و حساسیت گونه های مختلف بید به دو گونه از آفات مهم گال زا در ایستگاه ساعتلو شامل زنبور گال زای بید و پشه گال زای بید تعیین شد. نتایج نشان داد که گونه های مختلف بید در منطقه موردحمله 10 گونه حشره گال زا قرار می گیرند. همچنین نتایج حاصل از بررسی مقاومت گونه های مختلف بید نشان داد که گونه Salix excelsa S.G. Gmel و S. triandra Linnaeus به ترتیب دارای بیشترین حساسیت به زنبور گال زای بید PontaniavesicatorBremi-Wolf و پشه گال زای .Rabdophaga heterobia Loew بودند.بیشترین مقدار شاخص شباهت در گونه های گال زای مرتبط با این درختان در دو منطقه دره خان (ارومیه- دره قاسملو) و اطراف سلماس برآورد شد.

چوب و هیزم به عنوان یکی از مهم ترین منابع تامین انرژی برای بیشتر خانوارهای روستایی در کشورهای در حال توسعه بوده و بالغ بر دو میلیارد نفر از خانوارهای روستایی در کشورهای در حال توسعه برای آشپزی و گرما از هیزم و زغال استفاده می کنند. می توان از منابع غنی فسیلی، نیازهای مردم محلی را برای استفاده از سوخت تامین کرده و منابع جنگلی را حفاظت کرد. از این رو، هدف اصلی این پژوهش، بررسی موثر بودن اجرای طرح صیانت در حفاظت از جنگل های منطقه ارسباران و تغییر الگوی مصرف سوخت است. این تحقیق در هفت روستای منطقه ارسباران با استفاده از تکمیل پرسشنامه و مشاهدات محلی انجام شد. نتایج نشان داد که از 60 خانوار بررسی شده در این تحقیق، تنها سه خانوار از سوخت هیزمی استفاده نمی کنند. میانگین مصرف هیزم 60 خانوار، 2522 کیلوگرم در فصول بهار و تابستان و در فصول پاییز و زمستان، 6968 کیلوگرم بود. میانگین ارزش هیزم مصرفی سالانه خانوار برابر با 620765 ریال بوده و سرانه مصرف سالانه هیزم برابر با 167477 ریال است. همچنین نتایج نشان داد که هیزم در اقتصاد تمامی خانوارها به دلیل بالا بودن هزینه های کارگری، تاثیر منفی دارد. در سامان عرفی روستاهای موردبررسی، با توجه به تیپ جنگل، روستاییان به برداشت گونه های بلوط و ممرز و استفاده از آن ها به عنوان چوب سوخت و هیزم اقدام می کنند. با توجه به نتایج تحقیق می توان بیان کرد که اجرای طرح صیانت در تغییر الگوی سوخت مصرفی و حفاظت از جنگل ها اثر مثبت معنی داری داشته است.

جنگل های شهری یکی از شاخص های شک ل دهنده شهرها به شمار می آیند و به دلیل فضای سبز قابل ملاحظه خود، علاوه بر داشتن تاثیرات زیست محیطی، به سبب ایجاد چشم اندازهای زنده و سبز خود، در زیبایی شهرها سهمی بسزا دارند. بیشترین تاثیر فضای سبز در آب و هوای شهرها، مربوط به بخش درخت زار آن است و هر چه وسعت درخت زار بیشتر باشد تاثیرات مفید آن بیشتر خواهد بود. تحقیق حاضر به منظور مقایسه بین آماربرداری زمینی و تصویر Ikonos برای برآورد برخی مشخصه های کمی جنگل های شهری، در بخشی از شهر ساری اجراشده است. در روش زمینی برای برآورد تاج پوشش درختان از روش نمونه برداری به روش منظم تصادفی در خیابان جمهوری اسلامی شهر ساری استفاده شد. تاج پوشش هر درخت در دو جهت عمود بر هم و هم چنین قطر برابر سینه هر درخت اندازه گیری شد. نتایج حاصل از اجرای آزمون t جفتی نشان داد (t=1.39، df=118) که نتایج حاصل از دو روش اندازه گیری تفاوت معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد ندارند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رگرسیونی نشان داد که استفاده از تصاویر ماهواره ای R2=0.97))Ikonos  برای برآورد تاج پوشش درختان خیابانی مناسب است. می توان نتیجه گرفت که با توجه به دقت بالا و زمان کم تفسیر تصویر ماهواره ای، تصاویر Ikonos می تواند جایگزین مناسبی برای آماربرداری زمینی در برآورد تاج پوشش درختان در دیگر شهرها با ساختار جنگل شهری مشابه باشد.