تحقیقات جغرافیایی
سال:1387 | دوره:23 | شماره:2 (پیاپی 89) |تعداد مقالات:9

در این مقاله به کمک داده های دمای روزانه 620 ایستگاه سینوپتیک و کلیماتولوژی 366 نقشه همدمای کشور روی یاخته های 18´18 کیلومتر محاسبه شد. انجام تحلیل خوشه ای بر روی این نقشه ها نشان داد که در ایران شش ناحیه دمایی متمایز وجود دارد. آرایش جغرافیایی این نواحی عمدتا به ارتفاع وابسته است. حاکمیت سامانه های همدید، نظیر کم فشار گنگ و پرفشار آزور از یک سو و محتوای رطوبتی جو نیز از سوی دیگر در شکل گیری نواحی دمایی ایران نقش دارند. در مجموع، ایران از لحاظ دمایی به دو بخش سرد کوهستانی و گرم کم ارتفاع تقسیم می شود. تنوع دمایی در بخش سرد کوهستانی زیادتر است، چون در این بخش دما عمدتا متاثیر از ارتفاع است. به همین دلیل، این بخش خود به چهار ناحیه تقسیم می شود. چون در ناحیه گرم و کم ارتفاع دما عمدتا متاثر از سامانه های جوی است، این بخش از تنوع کمتری برخوردار است و به دو ناحیه تقسیم می شود. به این ترتیب، در ایران شش ناحیه دمایی شناسایی شده است.

مقاله حاضر تلاشی است جهت شناخت ویژگیهای اجتماعی - اقتصادی بخش غیررسمی در مادرشهر تبریز. نتایج به دست آمده نشان می دهد که این پدیده از تنوع و گستردگی زیادی برخوردار است و اهمیت آن در اقتصاد شهری تا حدی است که نمی توان آن را نادیده گرفت. بخش غیررسمی تعداد درخور توجهی از جمعیت شهر تبریز را به خود جذب کرده، نقش مهمی در اقتصاد شهری این مادرشهر ایفا می کند. در این پژوهش از روش توصیفی - پیمایشی استفاده شده که با به کارگیری مطالعات اسنادی و میدانی از طریق تکمیل 350 پرسشنامه 277) مرد و 73 زن) به طور تصادفی و مشاهده انجام شده است. داده های پژوهش نیز با بهره گیری از روش های آمار توصیفی - استنباطی تجزیه و تحلیل شده. یافته های تحقیق نشان می دهد که در مادرشهر تبریز:-1 توزیع جغرافیایی فعالیت های بخش غیررسمی یکنواخت نیست؛ -2 سطح سواد اکثریت افراد شاغل این بخش پایین تر از مدرک دیپلم است؛ -3 میان فعالیت در بخش غیررسمی و مهاجرت های روستا - شهری رابطه وجود دارد؛ -4 اغلب افراد شاغل در بخش مذکور در مناطق حاشیه نشینی و بقیه در سایر مناطق شهر تبریز سکونت دارند؛ -5 اکثر جمعیت شاغل در بخش غیررسمی متاهل و میانسال اند؛ -6 میان نوع فعالیت زنان و مردان در بخش مذکور تفاوت وجود دارد؛ -7 میان بیکاری و اشتغال در بخش غیررسمی رابطه وجود دارد؛ -8 اکثریت افراد شاغل در بخش غیررسمی مالیات پرداخت نمی کنند. -9 بخش عمده ای از شاغلان این بخش با مشکلات عدم رضایت شغلی و عدم برخورداری از حق بیمه مواجهند.

بارش یکی از پیچیده ترین پدیده های جوی است. وجود هستک های چگالش و رطوبت همراه با عوامل صعود از شرایط لازم برای تشکیل ابر و وقوع بارش به شمار می آیند. دریاچه خزر به عنوان یک منبع رطوبتی مهم در حاشیه شمالی ایران، می تواند سهم مهمی را در افزایش رطوبت سامانه های باران زا بر عهده داشته باشد. برای بررسی شرایط همدید پدیده آورنده بارش های ایستگاه همدید انزلی، داده های جو بالای محدوده دریاچه خزر (خشکی و دریا) و بارش های روزانه این ایستگاه تهیه و متغیرهای دینامیکی و ترمودینامیکی جو بالا در سطوح 1000 تا 100 هکتوپاسکال در سال 2003 میلادی محاسبه شد. سپس برای هر یک از گره های محدوده خزر، مدل های پیش بینی بارش در گروه های بارشی مختلف با استفاده از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش گام به گام استخراج گردید؛ در پایان، با استفاده از متغیرهای موجود در این مدل ها، مدل نهایی در هر کدام از گروه های بارشی به دست آمد. این مدل ها نشان می دهند که در گروه بارشی بیش از 50 میلیمتر، تاوایی تراز 1000 هکتوپاسکال در گره شماره 8؛ در گروه بارشی بیش از 40 میلیمتر امگای تراز 600 هکتوپاسکال در گروه شماره 1؛ در گروه بارشی بیش از 30 میلیمتر نم نسبی تراز 850 هکتوپاسکال در گره شماره 22 و برای کل بارش ها، ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 925 هکتوپاسکال در گره شماره 29 اولین متغیرهای منتخب مدل هستند. بررسی نقشه ها نشان می دهد که بیشتر متغیرهای برگزیده این مدل ها، به ویژه عوامل دینامیکی صعود بر روی خشکی ها قرار دارند. ضریب تبیین R2 اصلاح شده مدل نهایی برای کل بارش ها بیش از 81 درصد است.

یکی از اشکال ناهمواری های سطح زمین ناهمواری های ایجاد شده در رسوبات تبخیری است که مجموعه تبخیری ورپشت - جنوب شرق اصفهان - نمونه ای از این اشکال است. مجموعه مورد مطالعه به شکل تپه ماهورهای متعدد در محدوده حوضه نئوژن - کواترنر زون ایران مرکزی قرار دارد. شواهد ژئوشیمیایی بیانگر رسوب گذاری در بخش های کم عمق محیط رسوبی میوسن و تشکیل مجموعه تبخیری حاوی رس ها و رسوبات تبخیری نظیر ژیپس، انیدریت و نمک است که در زمان تشکیل به صورت یک واحد پیوسته بوده است، ولی به دلیل ساختمان سست و حساس نسبت به انواع فرسایش، باعث ایجاد انفصال در مجموعه و ایجاد چشم انداز تپه ماهوری کنونی گردیده است. مطالعه زمین ریخت شناسی بر روی مجموعه تبخیری منطقه مورد مطالعه، حاکی از وجود اختلاف در شکل تپه هاست. در این پژوهش، به بررسی برخی عوامل ژئومورفیک در ایجاد این اختلافات پرداخته شده و ویژگی های ریخت شناسی تپه ها به صورت کمی با استفاده از ضرایب پیشنهادی تعیین شده است. نتایج تحقیق حاکی از وجود ارتباط معنادار در سطح احتمال خطای کمتر از یک درصد، بین سطح تعادل فرسایش بادی و آبی با شکل تپه هاست و هر چه کشیدگی تپه ها بیشتر می شود، ارتفاع سطح فرسایشی کاهش می یابد. همچنین وجود ارتباط معنادار بین شکل تپه ها و تراکم آبراهه ها در دامنه تپه ها بیانگر تاثیر متقابل تراکم آبراهه با شکل تپه هاست. بنابراین، با توجه به نتایج ارتباطات موجود می توان پایدارترین تپه ها را از نظر شکل ظاهری به صورت کمی معرفی نمود. به این ترتیب، هر چه ضریب شکل تپه ها کوچکتر باشد، تراکم آبراهه ها کمتر و سطح تعادلی فرسایش آبی و بادی تپه ها مرتفع تر بوده، تپه از نظر تغییرت دینامیکی پایدارتر است. شناخت بهترین وضعیت پایداری و تعادل تپه در برنامه های مدیریتی حایز اهمیت است. برای مثال در بهره برداری از تپه ها به منظور استحصال گچ برداشت گچ باید به گونه ای باشد که ضریب شکل تپه ها افزایش نیابد.

هدف اصلی پژوهش حاضر، تعیین مناطق مستعد کشت گندم دیم در استان آذربایجان شرقی است. در این تحقیق، برای تعیین لایه های موثر در تعیین نقشه پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم و میزان درجه تاثیر آنها، از شبکه های عصبی استفاده شده است. نتایج مدل شبکه عصبی نشان داد زمانی که در ماتریس ورودی پارامترهای بارش، دما، تعداد روزهای همراه با استرس سرما و گرما، تبخیر و تعرق و تعداد روزهای بارانی گنجانده شود، خطای مدل پیش بینی عملکرد گندم دیم کمترین مقدار خواهد شد. بدین ترتیب، مدل پیش بینی عملکرد گندم دیم ساخته شد. در مرحله بعد، به کمک تکنیک GIS نقشه های شاخص رطوبت قابل دسترس، بارش، توزیع بارش، تعداد روزهای همراه با استرس سرمایی و گرمایی و بالاخره نقشه هم احتمال وقوع دمای مناسب در طی مرحله جوانه زنی تهیه شد. در نهایت، با همپوشانی این لایه ها در محیط GIS نقشه پتانسیل اقلیمی کشت گندم دیم به دست آمد.

صنایع تبدیلی، از جمله مهمترین زمینه های مربوط به توسعه کشاورزی، توسعه روستایی و توسعه اشتغال زایی در روستاهاست. وظیفه اصلی این صنایع، فرآوری محصولات کشاورزی و دامی روستا و تبدیل آنها به کالاهایی نهایی تر و با ارزش تر است. این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند: اول انتخاب بهترین مکان برای احداث صنعت آبمیوه گیری در شهرستان بناب و دوم نشان دادن کاربرد مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای مکان یابی های صنعتی. روش تحقیق تحلیلی - آماری است بدین صورت که ابتدا با استفاده از مدل مرکزیت و ضریب مکانی سایت های مناسب برای احداث صنعت انتخاب گردیده سپس با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی مناسب ترین مکان برای احداث صنعت مورد نظر انتخاب می شود. بر اساس نتایج تحقیق، شش روستای خوشه مهر، چلقایی، خانه برق جدید، قره چیق، روشت بزرگ و زاوشت به عنوان سایت های منتخب برای احداث صنعت آبمیوه گیری با استفاده از مدل مرکزیت انتخاب شدند و از بین این شش روستا، روستای قره چیق به عنوان مساعدترین مکان برای احداث صنعت مورد نظر انتخاب شد.

ماهیت اکثر اشکال و فرآیندهای بیرونی زمین، اساسا تابع شرایط اقلیمی حاکم بر یک منطقه است و آثار و شواهد تغییرات اقلیمی دوران چهارم که مهمترین آنها وجود آثار یخچالی باقی مانده از این دوره است، توانسته پدیده های متنوع ژئومورفولوژی را در چشم اندازهای ارضی این دوران بر جای بگذارد؛ به گونه ای که می توان بر اساس این آثار، تحولات اقلیمی گذشته را بازسازی نمود. به طور کلی، یخچال ها در مناطقی تشکیل می شوند که متوسط درجه حرارت سالانه آنها از صفر درجه سانتی گراد تجاوز نکند، به همین علت، سطح این مناطق در تمام یا بخشی از سال پوشیده از برف است. البته، علاوه بر سرما و رطوبت، عوامل دیگری مانند ارتفاع، شدت و جهت باد، چگونگی تابش آفتاب و شیب منطقه در تشکیل یخچال ها موثرند.یکی از معروفترین فرم هایی که یخ ها بر محل استقرار خود تحمیل می کنند، سیرک های یخچالی است و بسته به میزان ذخیره برف و عوامل زمین شناسی، اندازه آنها متفاوت است. سیرک بزرگ دهبکردی در مجاورت شهر بم، یکی از بزرگترین سیرک های یخچالی ایران (82 کیلومتر مربع) در کواترنر است که ذخیره عظیم برف و ساختمان ویژه زمین شناسی، در ایجاد آن موثر بوده است.این مقاله که برگرفته از یک طرح پژوهشی است و با روش رایت به بازسازی شرایط اقلیمی گذشته پرداخته، از شدت تغییرات اقلیمی در منطقه دهبکردی بم پرده بر می دارد. این منطقه که در جنوب شرقی بم و به فاصله بیست کیلومتری از آن قرار دارد و به عنوان یکی از کانون های گرم و خشک فعلی جهان محسوب می شود، در آخرین فاز یخچالی کواترنر یکی از بزرگترین برفخانه های ایران را به وجود آورده و آثار ناشی از آن به صورت سیرک و دره های یو شکل تا پشت دروازه های شهر بم کشیده شده است؛ منطقه ای که در حال حاضر تولید محصول خرمای آن شهرت منطقه ای دارد. هدف این مقاله ارزیابی تغییرات اقلیمی بر اساس شواهد ژئومورفیک با تاکید بر داده های آزمایشگاهی و تحلیل داده های اقلیمی است.