مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1394 | دوره:2 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مخاطرات در حوزه های مختلف ابعاد و جوانب مختلفی دارد. امروزه با توجه به حساسیت موجود در صنایع، افزایش توان سازمان ها در مواجهه با بحران ها و مقابله با عدم قطعیت ها و ریسک های تولید ضروری به نظر می رسد. یکی از راه هایی که برای مقابله با این ریسک ها مطرح می شود، افزایش چابکی، پایداری و انعطاف پذیری یک فرایند تولیدی است. در این تحقیق، نحوه ی افزایش توان برخورد با بحران ها و ریسک ها در بخش تولید با رویکرد مدیریت یکپارچه ی فرایند تولید، استفاده از ناوگان حمل ونقل اشتراکی و تولید چندمکانی با هدف کاهش تأخیر در تأمین مواد و قطعات اولیه ی مورد نیاز شرکت تولید کننده بررسی می شود. به منظور حل مسئله از یک الگوریتم ژنتیک به نام الگوریتم ژنتیک پویا استفاده شده است. سپس به تحلیل نتایج در حالت تک مکانی و چند مکانی پرداخته می شود. نتایج نشان می دهد که حالت چندمکانی موجب تأخیر کمتری در تأمین قطعات و مواد اولیه برای شرکت سازنده می شود. همچنین عواملی نظیر افزایش تعداد تأمین کنندگان، تعداد وسایل نقلیه و کاهش تعداد سفارش ها، مقدار زمان های پردازش و حمل ونقل موجب کاهش تأخیر در زنجیره ی تأمین می شود.

زمین لرزه های 21 مرداد 1391 اهر-ورزقان از جمله زلزله های دوگانه به شمار می رود که به فاصله ی 11 دقیقه از هم، اولی با بزرگای 2/6 و دیگری 3/6 ریشتر اتفاق افتاد. این زلزله بیش از 300 کشته و 3000 زخمی بر جای گذاشت. جلوگیری کامل از خسارات و آثار منفی یک زلزله در حال حاضر ممکن نیست، اما کنترل و مدیریت آن به گونه ای که خسارات مذکور به حداقل خود کاهش یابد، با استفاده از فرایند مدیریت بحران صحیح امکان پذیر است. همچنین عکس این موضوع هم می تواند مصداق پیدا کند؛ بدین معنا که مدیریت نادرست بحران، نه تنها می تواند دامنه ی خسارات را افزایش دهد، بلکه ممکن است به مخاطرات ثانویه مثل نارضایتی، اعتراض و بی نظمی اجتماعی، اغتشاش و. . . تبدیل شود. به همین دلیل اطلاع رسانی در مرحله ی وقوع بحران و انتشار اخبار دقیق و صحیح از مشخصات یک زلزله و آثار آن در ساعات اولیه، عامل تعیین کننده ای در فرایند مدیریت بحران و جلوگیری از بروز مخاطرات محیطی است. در این مقاله که بر اساس اطلاعات گردآوری شده ی اسنادی و کتابخانه ای و نیز مصاحبه با مسئولان و مدیران در مورد زلزله-های دوگانه ی اهر-ورزقان تهیه شد، وضعیت اطلاع رسانی رسانه ها و به ویژه سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، به عنوان رسانه ی رسمی و ملی، بررسی شد؛ بدین منظور دو بُعد اصلی اطلاع رسانی در حین بحران شامل: «اطلاع رسانی از وقوع زلزله و مشخصات آن» و «اطلاع رسانی از آثار زلزله» ارزیابی شده و ضعف ها و قوت های آن تشریح می شود. براساس بررسی های به عمل آمده در این مقاله نتیجه گیری می شود با اینکه اطلاع رسانی از وقوع زلزله های دوگانه ی اهر-ورزقان به درستی انجام گرفت که این مورد ناشی از ارتقای عملکرد شبکه های لرزه نگاری و شتاب نگاری در کشور است، اما اطلاع-رسانی صحیح و سریع از آثار زلزله همچنان دچار نقصان است. یکی دیگر از نتایج این پژوهش مبین آن است که رسانه های محلی عملکرد مطلوب تری در پوشش خبری زلزله ی مذکور در مقایسه با رسانه ی ملی داشتند و عدم اطلاع رسانی کامل رسانه ی ملی از این واقعه، عرصه را برای فعالیت رسانه های غیررسمی و بیگانه و بروز شایعات هموار ساخت.

افزایش تولید مواد غذایی در عرصه های گوناگون، به مرور زمان بر رشد جمعیت تأثیر مثبت داشته است. اهمیت مواد غذایی در سلامت و زندگی انسان، به خصوص در حوزه ی اقتصاد انکارنشدنی است. با توجه به تقاضای روزافزون مواد غذایی در سراسر دنیا، افرادی به طور سهوی یا عمدی، از طریق تولید، عرضه، واردات و صادرات مواد غذایی فاسد و آلوده، سبب بیماری های لحظه ای، کوتاه مدت، طولانی مدت و حتی مرگ بسیاری از افراد می شوند. ازاین رو عدم ایمنی مواد غذایی به عنوان یکی از مخاطرات موجود، درصورتی که به خطر بالفعل تبدیل شود، منجر به واکنش آنی بدن شده و مسمومیت را به همراه خواهد داشت. در موارد بسیاری، عوارض ناشی از آن به مروز زمان و اغلب در دوران میانسالی، به صورت بیماری های مزمن بروز می یابد. از دیگر پیامدهای بالفعل شدن این گونه مخاطرات می توان به خسارت های مالی، کاهش تجارت مواد غذایی، کاهش گردشگری و افزایش هزینه های پزشکی و اقتصادی اشاره کرد. در تحقیق حاضر به منظور بحث و استدلال از روش کتابخانه ای، توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده و در مواردی نیز از نظر کارشناسان حوزه ی مواد غذایی، استفاده شده است. شناخت عوامل مداخله در مواد غذایی فاسد و آلوده از حیث جرم شناختی، می تواند به اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و در نتیجه کاهش آستانه ی خطر کمک کند. از عوامل مداخله در مواد غذایی فاسد و آلوده می توان به عدم نظارت کافی بر مواد غذایی، نقایص و کمبودهای قانونی، تخلف برخی از بازرسان، نوسانات اقتصادی و فرهنگ کاری حاکم اشاره کرد که باید برای هر یک چاره اندیشی شود.

انسان همواره در پی شناخت پدیده های مخاطره آمیز محیط اطراف زندگی بوده است. افراد و جوامع همواره به رابطة معنادار بین پدیده ها معتقد بودند و بیشتر از طریق احساس و تصورات ذهنی آنها را درک می کردند. درک تطور این شناخت یک ضرورت است. موضوعی که در این مقاله به آن پرداخته می شود، ارتباط و هماهنگی شناخت اسطوره ای با پدیده های مخاطره آمیز است. در این راستا به این پرسش پاسخ می دهیم که چرا مخاطرات اسطوره ای تفسیر می شدند و چرا تفسیر اسطوره ای مخاطره های طبیعی و انسانی بین جوامع مختلف، متفاوت بوده است. از این رو در نوع تفسیر اسطوره ای پدیده ها، نگرش های متفاوتی پدید آمده است. این مقاله با استفاده از روش قیاسی و استقرایی و از طریق مطالعات کتابخانه ای تهیه شده است. به نظر می رسد تبیین اسطوره ای، نوعی نگرش برای تفسیر انسانی از مخاطرات است. در این نگرش، انسان از علل علمی رخدادها اطلاعی ندارد و قادر به تفسیر علمی نیست؛ همچنین در آن جنبة عقلانی (منطقی) کمتر مشاهده می شود. چنین تفسیری شامل پنداشت ها، باورها و داستان هایی است که تنها در محدودة تاریخ گذشته است. هرچند در حال حاضر نیز به شکل مدرن خود را ظاهر می سازد، آنچه در اسطوره گذشته و حال بازتاب داده شده، پاسخ به نیازها، دلهره ها، آرزوها و خواست های انسان است؛ انسانی که دیگر ابزارهای تشخیص وی هنوز به مرحله ای از بلوغ نرسیده است که خود را بی نیاز از اسطوره بداند. در این مقاله تلاش می شود که به نحوی این نگرش بررسی شود.

ازآنجا که تشخیص آنومالی های لرزه ای به دلیل ساختار پیچیدة زمین و عدم شناخت کامل سازوکار وقوع زلزله، دشوار است، دسترسی به داده های حرارتی متنوع به دست آمده از روش های سنجش از دوری سبب شده تا امکان بررسی آنومالی حرارتی قبل از وقوع زلزله های بزرگ فراهم شود. آنومالی های حاصل از پیش نشانگرهای حرارتی، از اصلی ترین منابع پیش بینی زلزله اند. در این مطالعه با استفاده از پیش نشانگرهای دمای سطح (Land Surface Temperature)، دمای جو (Atmospheric Temperature)، شار گرمای نهان سطح (Surface Latent Heat Flux) و موج بلند خروجی (Outgoing long-wave radiation) امکان وقوع آنومالی حرارتی قبل از زلزله های ورزقان (21/05/1391)، بوشهر (20/01/1392) و سراوان (27/01/1392) بررسی شده است. برای تشخیص آنومالی پیش از وقوع زلزله، سری زمانی مربوط به دمای سطح و دمای جو توسط محصولات سنجنده ی MODIS، شار گرمای نهان سطح از کتابخانة GLDAS و موج بلند خروجی از محصولات سنجندة AIRS در دورة زمانی قبل و پس از وقوع زلزله تشکیل شد و با تلفیق شبکه ی عصبی مصنوعی و الگوریتم بهینه سازی کلونی مورچه این سری های زمانی پیش بینی شده و امکان وقوع آنومالی در آنها بررسی شد. همچنین نتایج حاصل از این روش با نتایج روش شبکه ی عصبی با الگوی آموزش لونبرگ-مارکارد (Levenberg– Marquardt) مقایسه شده است. نتایج این تحقیق نشان دهندة وقوع آنومالی در تغییرات دمای سطح زمین، دمای جو، شار گرمای نهان سطح و موج بلند خروجی 10 تا 13 روز پیش از وقوع زلزلة ورزقان، دمای جو و موج بلند خروجی 6-9 روز و شار گرمای نهان سطح 2 روز پیش از وقوع زلزلة بوشهر و تشخیص آنومالی در تمامی پیش نشانگرهای حرارتی مورد مطالعه 5 تا 8 روز پیش از وقوع زلزلة سراوان است.

زمین لغزش یکی از مخاطرات طبیعی در مناطق کوهستانی به شمار می رود که هرساله به خسارات زیادی منجر می شود. حوضه ی دوآب الشتر با داشتن چهره ای کوهستانی و مرتفع و شرایط طبیعی مختلف دارای استعداد بالقوه ی زمین لغزش است. هدف این تحقیق مقایسه ی مدل شبکه ی عصبی مصنوعی با فرایند تحلیل سلسله مراتبی، به منظور ارزیابی خطر زمین لغزش در حوضه ی دوآب الشتر است. بدین منظور ابتدا پارامترهای مؤثر در وقوع زمین لغزش استخراج و سپس لایه های مربوط تهیه شد. سپس نقشه ی پراکنش زمین لغزش های رخ داده ی حوضه تهیه شد. در ادامه با مقایسه و بررسی نقشه ی عوامل مؤثر بر لغزش با نقشه ی پراکنش زمین لغزش ها، تأثیر هر یک از عوامل شیب، جهت شیب، ارتفاع، سنگ شناسی، بارش، کاربری اراضی، فاصله از گسل و آبراهه در محیط نرم افزار ArcGIS سنجیده شد. در این پژوهش به منظور پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه ی دوآب الشتر، از مدل های شبکه ی عصبی مصنوعی و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. در مدل شبکه ی عصبی مصنوعی الگوریتم پس انتشار خطا و تابع فعال سازی سیگموئید به کار گرفته شد. ساختار نهایی شبکه دارای 8 نورون در لایه ی ورودی، 11 نورون در لایه ی پنهان و 1 نورون در لایه ی خروجی شد. پس از بهینه شدن ساختمان شبکه، کل اطلاعات منطقه در اختیار شبکه قرار گرفت و در نهایت با توجه به وزن خروجی، نقشه ی پهنه بندی زمین لغزش تهیه شد. در روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی، پس از مقایسه ی زوجی و استخراج وزن پارامترها، با تلفیق آنها پتانسیل زمین لغزشی حوضه به دست آمد. برای ارزیابی و طبقه بندی نتایج خروجی مدل های مورد استفاده در برآورد خطر لغزش منطقه از ضریب آماری کاپا استفاده شد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که مدل شبکه ی عصبی مصنوعی با ضریب کاپای 90/0روش کارامدتری نسبت به مدل تحلیل سلسله مراتبی در تهیه ی نقشه ی خطر لغزش های حوضه ی دوآب الشتر است.

این پژوهش به ارزیابی کمّی تأثیر تکتونیک فعال در توسعه و تحول لندفرم ها و پهنه بندی خطر آسیب های تکتونیکی شهرستان کامیاران در جنوب استان کردستان می پردازد. منطقه ی پژوهش شامل دو حوضه به نام رازآور و سیروان است. داده های حاصل از نقشه های توپوگرافی، زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و بررسی های میدانی با نرم افزارهای ARC GIS و EXCEL تجزیه و تحلیل شدند. در ارزیابی کمّی تأثیر تکتونیک فعال در تحول لندفرم ها از شاخص های مورفوتکتونیکی (شاخص شیب طولی رودخانه، سینوزیته ی جبهه ی کوهستان، شاخص پهنای کف دره نسبت به ارتفاع و شاخص عدم تقارن حوضه) استفاده شد و نتایج ارزیابی به صورت شاخص نسبی فعالیت های تکتونیکی (Iat) ارائه شد. برای پهنه بندی خطر آسیب های تکتونیکی از متغیرهای طبیعی ( شیب، سطح ایستایی آب، مقاومت لیتولوژی، فاصله از گسل و ترکیب نقشه های حاصل از آنها) استفاده شد، سپس تجزیه و تحلیل و همپوشانی لایه های اطلاعاتی در محیط نرم افزار ARC GIS با استفاده از مدل وزن دهی سلسله مراتبی (AHP ) اجرا و منطقه پهنه بندی شد. نتایج نشان داد این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در دو زون ساختاری سنندج – سیرجان و زاگرس مرتفع، تنوع سنگ شناسی و وجود گسل ها دارای وضعیت ژئومورفیک ویژه ای است. نتایج حاصل از شاخص های مورفومتری در هر دو حوضه ی آبخیز بیانگر فعال بودن منطقه ی تحقیق از نظر فعالیت های تکتونیکی است. براساس شاخص Iat، دو حوضه ی شمالی و جنوبی در کلاس فعالیت های تکتونیکی شدید قرار دارد. بنابر نقشه ی آسیب پذیری تکتونیکی تحلیل سلسله مراتبی، بیشترین خطر نسبی منطقه در محدوده ی شمال، جنوب غرب و قسمت هایی از شمال شرق واقع است. نواحی مرکزی حوضه های شمالی و جنوبی دارای حد متوسط آسیب پذیری است. بیشترین سطح منطقه ی تحقیق در محدوده ای با آسیب پذیری زیاد قرار دارد و کمترین آسیب پذیری نسبی نیز به صورت پراکنده در حوضه های شمالی و جنوبی مشاهده می شود.