پژوهشنامه اورمزد
سال:1398 | دوره:- | شماره:49 |تعداد مقالات:12

در بین متون کهن دنیا، داستان ادیپ شهریار به عنوان شاخصی برای ارتباط و شباهت اساطیر با داستان های تاریخی شمرده می شود زیرا نمونه های فراوانی در بین تواریخ ملل یافت می شود که در آن ها پسر با پدر خود دشمنی دارد مثلاً در خود داستان های یونانی نیز اگر به عصر پیشا انسانی و دورانی که در آن، خدایان ابتدایی با یکدیگر نبرد می کردند، دورانی تاریک که حتی خورشید هم در آن جایگاهی نداشت، آب دریاها می جوشید، زمین لرزه ها زمین را در ید قدرت خویش گرفته بودند، مراجعه کنیم، خواهیم دید که جنگ هایی در بین پدران و پسران، پیوسته در این اساطیر رخ می داده است. از همان آغاز عصر اسطوره در یونان، کرونوس، فرزند اورانوس با او جنگید و قطعه قطعه اش نموده، قدرت او را به دست آورد و در ادامه، فرزندش زئوس با اخته نمودنش، او را از قدرت خلع نمود. در عصر تاریخی-اسطوره ای یونان نیز همین رخداد در اسطورة ادیپ شهریار رقم می خورد. او که ناخواسته پدر را کشته و با مادر خویش ازدواج می کند و در نهایت با مرگی غم انگیز از دنیا می رود، سرچشمة تشکیل دیدگاهی به نام«عقدة ادیپ»نیز شده است. امّا از این گذشته، داستان او در ادبیات غنی و بس کهن فارسی نیز نمونه ای دارد. از آنجا که ایران و یونان از زمان هخامنشی با هم روابط، کشمکش ها و دشمنی هایی داشته اند، لذا داستان های آنان نیز-طبق دیدگاهی که همة اساطیر را دارای یک ریشه می داند که در گذر زمان تغییر و تحول یافته و در سرزمین های مختلف دارای شاخ و برگ شده اند-با یکدیگر شباهت فراوان دارد. یکی از این داستان ها نیز منظومة مشهور خسرو و شیرین نظامی گنجوی است. در این منظومه، شیرویه فرزند خسرو، نمونه ای برای ادیپ شهریار است و شخصیتی بس شبیه بدو دارد. بدین خاطر در این جستار بر آن شده ایم تا عناصر همگونی این دو فرد و داستانشان را بازشناسیم و در نتیجة آن توانستیم ثابت نماییم که به دلیل اقوی بودن ویژگی های مشترکی که در بین ادیپ و شیرویه به چشم می خورد، می توان قائل بدین سخن شد که از دیدگاه«اسطوره-تشبیه» که در آن، یکی از طرفین تشبیه، شخصی اسطوره ای است، شیرویه در حکم مشبّهٌ به تفضیلی برای شخصیت ادیپ شهریار است.

دنیای مادی گذران و همة آفریده های خالق یگانه «میرا» و فنا پذیر هستند جز ذات اقدس الهی، اما انوشگی و بی مرگی از آرزوهای بشری است که برخی از افراد در راه رسیدن به آن تلاش هایی نموده اند تا حدی که برخی از آن ها، در اوج قدرت و مُکنت در این مسیر گام نهاده اند و ضمن ترک تعلقات نام خود را در نامة جاودانگی و جاودگان نگاشته اند، از جملة بزرگان که مراحل زندگی را از جمادی، نامی و حیوانی گذر داده اند و به مرحلة انسانی سر زده اند بهرام گور است که بنا به روایت نظامی در هفت پیکر که اثری نمادین است از غار مادی و گنج دنیوی در آغاز جوانی و بعد از آن رهایی یافته و به گنجینة غار بی خویشتنی و جاودانی وارد می شود و گوری که او را در پایان به غار رهنمون می کند نه قبر بلکه هدهد و خضر فرخنده پی می باشد. در واقع روایت زندگی او را دو حکیم بزرگ، فردوسی و نظامی در قرون پنجم و ششم به نظم درآورده اند.

در استان هرمزگان شاعران با فهم این نکته که ادبیات و شعر در ثبت وقایع مهم تاریخی، اجتماعی و فرهنگی می تواند به جامعه کمک کند در دوران جنگ و پس از آن همواره به مسائل مربوط به جنگ پرداخته اند، به طوری که به جرأت می توان ادعا نمود 90 درصد از شاعران هرمزگانی در تعدادی از آثار خود به مسائل انقلاب، شعر مقاومت و جنگ تحمیلی هشت ساله و پیامدهای فرهنگی و اجتماعی آن اشاره داشته اند، که البته در این میان، سهم شاعران سپید سرا بیشتر از کلاسیک سرایان بوده است. جنگ تحمیلی به عنوان پدیده ی مهم معاصر کشور، سعی دارد پیام خودرا از زبان شاعران به مخاطبان خود برساند و در واقع شعر پایداری، زبان گویای جنگ تحمیلی است و همین امر سبب به وجود آمدن ادبیاتی با عنوان پایداری در ادبیات فارسی شده است که از مقاومت انسان ها در مقابل تجاوز نظامی بیگانگان و جنگ و درگیری و فضای معنوی و مقدس آن سخن به میان می آورد. این مقاله با روش تحلیل محتوا و با استفاده از ابزار کتابخانه به بررسی جنگ و ادوات جنگی در اشعار پایداری شاعران هرمزگانی در دو قالب شعری کلاسیک و سپید می پردازد.

سعدی شیرازی و خواجوی کرمانی از شاعران برجسته و صاحب سبک غزل فارسی هستند. «غزل» یکی از انواع مهم و مورد توجه شعر فارسی است. معنی لغوی آن سخن گفتن عاشقانه است. شعر عاشقانه بر سه محور اساسی عشق، عاشق و معشوق استوار است و در این میان معشوق محوری ترین شخصیت شعر عاشقانه می باشد به طوری که حضور پررنگ او را در هر دوره ای از شعر فارسی می توان مشاهده کرد. سعدی با کلام روان و شیرینش غزل عاشقانه را به اوج رساند به گونه ای که هیچ شاعری نمی تواند به مقام او نزدیک شود. خواجه نیز از شاعران برجسته ای است که غزل عاشقانه – عارفانه رادر هم می آمیزد تا جایی که غزل او سرمشق حافظ نکته سنج واقع می شود. در این پژوهش ها با به کارگیری شیوه ی توصیفی تحلیلی، خصوصیات معشوق در غزلیات سعدی و خواجو در قالب توصیف زیبایی های ظاهری و ویژگی های رفتاری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در پایان بسامد این ویژگی ها با ارائه نمودار نشان داده شده است. نتیجه ی پژوهش نشان از آن دارد که در غزل های سعدی و خواجو هم به جنبه های ظاهری و هم به جنبه های رفتاری معشوق توجه شده است. وجوه تشابه آن ها، بسیار و وجوه تفاوت کم و اندک است.

هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر قصه گویی بر پیشرفت سواد خواندن دانش آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی مدارس شیراز در سال تحصیلی 97-98 است. این پژوهش از نوع کاربردی است و با طرح گروه کنترل نابرابر پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل، در این پایه، براساس جنسیت انجام شده و از نوع تحقیق شبه آزمایشی است. جامعة آماری آن را 133 نفر از دانش آموز دختر پایة چهارم ابتدایی تشکیل می ‍ ‍ دهند. برای نمونه گیری از روش نمونه گیری ساده استفاده شده و در آن 75 دانش آموز دختر براساس جدول مورگان برای طرح انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات آزمون های سواد خواندن، قصه گویی از کتاب های کانون براساس سرفصل های کتاب فارسی، علوم و هدیه های آسمانی است که روایت آن ها را 8 معلم کلاس چهارم به صورت داوطلبانه انجام دادند. نتیجه پایایی آن نیز با بهره گیری از روش بازآزمایی در متن قصه گویی شده، بر اساس کتاب فارسی 90/ و براساس کتاب علوم و هدیه ها 85/ به دست آمد. نتایج نشان می دهد که قصه گویی بر پیشرفت سواد خواندن دانش آموزان دختر پایة چهارم مؤثر است. هم چنین بین پیشرفت سواد خواندن با متن قصه های گفته شده براساس کتاب علوم، فارسی و هدیه های آسمانی براساس جنسیت، تفاوت معنا داری دیده نمی شود.

مثل که جمله ای کوتاه وبر گرفته ازیک ماجرا یا داستان معمولی وگاهی خاص بین اقوام گوناگون است. دراین پژوهش ازبین انبوه ضرب المثل های لکی چند موضوع که بیشتر به جنبه های اخلاقی واجتماعی می پردازند، انتخاب شده است. مثل یک کلمه عربی، ولی «متل» کلمه ای است فارسی. و ضرب المثل هم کلمه ای عربی است؛ پس کلمه درست در فارسی متل است؛ که باید بکارببریم. هدف از انجام پژوهش حاضر، مکتوب شدن بعضی از ضرب المثل های لکی است که به صورت شفاهی وسینه به سینه به ما رسیده، وامروزه به خاطر مشغله های زندگی کمتر کسی حوصله بازگویی داستان هایی که به صورت متل است، را دارد. پس بر خودم لازم دانستم با جمع آ وری بعضی متل های لکی از فراموشی وخطر از بین رفتن؛ جلوگیری کنم وآنها را به صورت مکتوب دربیاورم. ابزار پژوهش، بهره مند شدن از دانسته های فرهنگی از زبان بزرگان واقوام بوده است.

شرف الدین حسین بن اُلفتیِ تبریزی، از بزرگان اهل علم و قلم بود، که در قرن 8-7 هجری قمری می-زیسته است. او رساله «رَشفُ الاَلحاظ فِی کَشفُ الاَلفاظ» را در توضیح 300 اصطلاح عرفانی نگاشت. از آنجایی که الفتی تبریزی بین سال های 730 تا 761ق در بلاد عربی می زیسته است، و حافظ شیرازی در همین عصر می زیست، می توان احتمال داد که از شهرت حافظ در ایران و بیرون از مرزها اطّلاع داشته است، و شاید حافظ نیز از الفتی تبریزی نامی شنیده باشد. با این حال هم زمانیِ هردو بسیار اهمّیت دارد. پژوهش حاضر به تطبیق و بررسی 100 اصطلاح موجود در این رساله به عنوانِ نمونه با غزلیات حافظ شیرازی، شاعر و دانشمندِ اسلامیِ معاصر با الفتیِ تبریزی خواهد پرداخت. براساس دستاورد پژوهش کاربرد این اصطلاحات، با این وسعت معنا، در قالبِ غزل امکان پذیر خواهد بود. اگرچه حافظ از این اصطلاحات در قالب هایی چون: رباعی، قطعه، قصیده و مثنوی، و حتّی مادّه تاریخ ها نیز بهره گرفته است، امّا قابلیت «معنا پذیری» و «وسعتِ معنا(عرفانی و عاشقانه)» در قالبِ غزل امکان پذیر است، و حافظ از روی هدفِ خاص به انتخاب این کلمات، و قراردادنِ هدفمندِ آنها در این قالبِ شعری دست یازیده است. از مجموع 100 اصطلاح برگزیده، فقط 19 اصطلاح در دیوان حافظ نبود.

سال هاست که ما ایرانیان و پارسی زبانان، واژه ی پارس و پارسی را پاره ای از هویّت فرهنگی وتاریخ ادبیات خود می دانیم و آن را به آبشخورهای دیرین فرهنگ ایران زمین پیوند می زنیم و خود را مردانی از سرزمین پارس و زبان خویش را «پارسی یا فارسی» می خوانیم. البتّه که این همه، درست است و گذشته، تاریخ و مرده ریگ فرهنگی و آثارگرانبار ادبی، گواهی بر راستی آن است؛ امّا چه شده است که:- ترکیب شگفت «پارس کردن» بر زبان ما جاری شده است؟ !- چرا سگان ما پارسیان، پارس می کنند؟- از چه هنگام، سگان ما پارس کردن را آغاز کرده اند؟- پیش از پارس کردن، سگان و دیگرحیوانات، چه آوایی بر می آورده اند؟- آیا ترکیب پارس کردن، برآمده از «پاس» به معنای «نگهبانی» و نتیجه ی یک تحوّل آوایی در زبان است؟ سال هاست که این مسأله در ذهنم پدیدار شده است و همواره در پی یافتنِ پاسخ بوده ام. این نوشته، در پیِ پاسخ به پرسش های بالا، سامان یافته است. در این جُستار، نمونه های فراوانی از نثر و شعر گذشتگان تا به امروز را بررسی کرده و نشان داده ایم که «پارس کردن» به معنای عوعوی سگ، پیشینه ی کهنی ندارد و تقریبا از روزگار قاجار، بر سر زبان ها افتاده و پس از آن، تا به اکنون، برحسب یک عادت زبانی، رواج یافته است.

تذییل در زبان عربی، کاربردهای ویژه و خصوصیات مختص به خود را داراست. مانع اصلی یادگیری، عدم توانایی دانش آموزان وعدم توانایی در درک و تعمیم مفاهیم و خلط مبحث با مباحث دیگر می باشد. تذییل در دستور زبان عربی از جمله مباحثی است که مورد عنایت نویسنده های فروان در فراوردهای ذهنی شان است، ولی بیشتر ودقیق تر پیرامون این موضوع مقالات تحقیقی را پیدانکردم بدین ملحوظ پیرامون نگارش این مقاله تصمیم گرفتم؛ که این نوشته در پی تسهیل در امر آموزش تذییل و راه های تشخیص آن است. در دستور زبان عربی مخصوصا در بخش بلاغت زبان عربی کار برد خاص دارد، که هم به عنوان حاشیه نویسی، ضمیمه کردن، تعلیقیه، وپانوشت را گویند، تذییل در لغت به معنای «دامنِ دار کردن» و «مطلبی را در پایین صفحه کتاب نوشتن» است. در اصطلاح فَنّ بلاغت؛ تذییل در جمله؛ یعنی آوردن جمله ای مستقل به دنبال جمله اول که با آن، هم معنا است تا تأکیدی برای منطوق و مفهوم جمله اول باشد. اگر جمله ای در پی جملات دیگر بیاید و با آنها هم معنا باشد، آن را تذییل می گویند. این امر برای تأکید منطوق (چیزی که لفظ آن در عبارت، ذکر شده است. ) یا مفهوم جملات پیشین می آید.

بی شک، فرهنگ وازه ها، شاهنامه، فرهنگ نام های ایرانی؛ شاهنامه، فرهنگ پاک و بی آلایش؛ شاهنامه، گنجینه ی واژه های سره ی فارسی؛ شاهنامه ی فردوسی است. این بار واژ های دیگر بازبینی می کنم تا سفره گسترده ی واژه های ناب فارسی را بیشتر بررسی و در برابر شاهنامه دوستان بگسترم، که این واژه در شاهنامه چه جایگاهی دارد و آن واژه «شمشیر» و ترکیباتی که از آن ساخته می شود مورد نظر است که در جای جای این کتاب و فرهنگ گران ب های فردوسی آمده است و بیان کنم که گستردگی واژه «شمشیر» چه کابردهایی دارد. آیا به دید یک سلاح جنگی در شاهنامه ذکر شده است؟ یا فردوسی بزرگوار کاربردی ستایش گونه و صف گونه را آورده است. با ذکر نمونه هایی و ابیاتی از شاهنامه در این جستار سعی بر آن شده است که کاربرد آن بیشتر مورد بررسی قرار گیرد. امید است مورد پسند دوستداران ادب و فرهنگ فارسی قرار گیرد.

از عوامل پیدایش علم نجوم و اختر شناسی، در آغاز حیات بشری، تعیین وقت و زمان بوده است، انسان ها، به ویژه مردم عام بیش از تعیین وقت، علاقه مند به، پیش گویی و داشتن سرنوشت آدمی، از طریق کواکب، بوده اند. در علم نجوم و عقاید عامة مردم دوازده اختر وجود دارد که هر کدام از آنها نماینده و الهة چیزی می باشد به طور مثال بهرام نمایندة جنگ و دشمنی و زهره نمایندة شادی و رقص می باشد و برخی از آنها نحس و برخی دیگر سعد هستند، این مقاله، به بررسی، اندیشه های فلوطین، سنایی و مولوی در زمینة تأثیر کواکب بر سرنوشت انسان و بیان وجوه اشتراک و تفاریق اندیشه های آنان، پرداخته شده است.

ضرب المثل ها که عمدتاً جملاتی کوتاه و پرمعنی با زبانی مجازگونه هستند، در ادبیات شفاهیِ هر قوم از اهمیت ویژ های برخوردارند و بخشی از جهان بینیِ یک قوم را در خود متجلی می سازند. در این مقاله 75 ضرب المثل بلوچی که به صورت میدانی و کتابخان های گردآوری شده اند، در همه ی آنها از واژه ی «وَت: خود» استفاده شده که به نظر می آید به نحوی واژه ی کلیدیِ هر کدام از این ضرب المثل ها به حساب می آید. داده های مقاله بر اساس رویکرد تحلیلی به اختصار مورد بررسی قرار گرفته اند و در آنها هدف آن بوده است که جلوه هایی از شخصیت فرهنگی-اجتماعیِ بلوچ ها در رابطه با «خود و دیگران» بازتحلیل شود. نتایج نشان می دهد که حوادث روزگار از قوم ایرانیِ بلوچ، قومی محتاط ساخته که علاقه مند است یک زندگی نسبتاً مستقل با تکیه بر خود و اطرافیانِ نزدیک خود داشته باشد و بر دیگران کمتر اعتماد نموده و به آنها تکیه نماید. به عبارت دیگر، روحیه ی او نوعیِ زندگی «درونگرایانه» را مطلوب تر می داند.