علوم زمین
سال:1390 | دوره:21 | شماره:81 |تعداد مقالات:30

در این بررسی ژئوشیمی و محیط رسوبی سازند داریان با سن کرتاسه پیشین (آپتین-آلبین) در برش سطح الارضی تاقدیس کوه سیاه و مقطع تحت الارضی چاه شماره 1 سبزپوشان مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس بررسی های سنگ نگاری 12 ریزرخساره مربوط به 5 کمربند رخساره ای میان کشندی(Intertidal) ، لاگون (Lagoon)، پشته های ماسه ای(Shoal) ، دریای باز کم ژرفا (Shallow open marine) و دریای باز ژرف (Deep open marine) شناسایی شد. الگوی ریزرخساره های دیده شده نشانگر نهشته شدن این توالی بر روی یک سکوی کربناتی از نوع رمپ است. رسم مقادیر عنصری عناصر اصلی (Ca, Mg) و فرعی (Sr, Mn, Na, Fe) و ایزوتوپی اکسیژن 18 و کربن 13 بیانگر آن است که فرایندهای دیاژنزی به طور چیره تدفینی کربنات های این سازند را در یک محیط نیمه بسته تا نیمه باز تحت تاثیر قرار داده است. بر اساس بررسی های سنگ نگاری فرایندهای مهم دیاژنتیکی سازند داریان شامل سیمانی شدن، تراکم فیزیکی و شیمیایی فرایندهای جانشینی مانند پیریتی شدن و سیلیسی شدن است. تخلخل های دیده شده در این مقاطع، ثانویه و از انواع حفره ای، شکستگی و کانالی هستند. دمای تشکیل این سنگ آهک ها بر اساس سنگین ترین ایزوتوپ اکسیژن در حدود 28.5 درجه سانتی گراد محاسبه شده است.

حفاری در اکتشاف معادن، فرایندی پرهزینه و زمان بر بوده و با مشکلات بسیاری همراه است. از این رو تعیین نقاط حفاری در مطالعات تفصیلی اکتشاف ذخایر معدنی اهمیت ویژه ای دارد است. تعیین نقاط بهینه حفاری به منظور کاهش هزینه و ریسک فرایند حفاری از راه در نظر گرفتن کلیه شرایط پیچیده حاکم بر شکل گیری ذخایر معدنی و تلفیق فاکتورهای موثر بر کانی سازی انجام می شود. با توجه به اینکه روش های متداول تلفیق عامل های کانی سازی مانند روش های همپوشانی و همپوشانی شاخص، بر دانش کارشناسی و داده های موجود استوار است، دقت این روش ها با افزایش حجم اطلاعات پردازش شده و وجود نوفه (Noise) در داده ها به نحو قابل توجهی کاهش می یابد. بنابراین برای حل مشکلات موجود، به ابزارهای قوی در پردازش حجم عظیم اطلاعات و با انعطاف پذیری زیاد نیاز است. شبکه های عصبی با ساختار موازی و انعطاف پذیر، توانایی بالایی در مدیریت حجم عظیم اطلاعات و استخراج الگوها از میان داده های نوفه دار دارند. از آنجا که این شبکه ها برحسب نوع توابع عملکرد ساختارهای بسیار متنوعی دارند، لازم است کارآیی هر یک از این ساختارها در تعیین نقاط بهینه حفاری بررسی شود. بنابراین، در این مقاله به بررسی کارآیی چهار نوع شبکه عصبی با ساختار متفاوت شاملMLP ، RBF، GRNN و PNN در تعیین نقاط حفاری ذخایر معدنی مس پورفیری در منطقه چاه فیروزه استان کرمان با بهره گیری از روش cross correlation پرداخته شده است. به همین منظور پس از شناسایی فاکتورهای کانی سازی و جمع آوری داده های مورد نیاز، نقشه های عامل در محیط GIS تهیه و بردارهای آموزشی شبکه عصبی استخراج شد و شبکه های عصبی یاد شده توسط داده های آموزشی، آموزش داده و به وسیله نقاط آزمون و بر اساس معیار درجه مطلوبیت گمانه های اکتشافی، ارزیابی شدند. نتایج پیاده سازی این چهار نوع شبکه عصبی، نشان می دهد که در میان چهار ساختار مختلف شبکه عصبی، شبکه های GRNN و RBF از کارآیی بهتر با دقتی در حدود 80 تا 83 درصد برای مدل سازی مکان یابی نقاط بهینه حفاری دارند. با استفاده از شبکه GRNN نقشه میزان مطلوبیت برای حفاری چاه های اکتشافی تولید شده است.

در این پژوهش، لرزه خیزی شهر کرمان بررسی شده است. شهر کرمان در حاشیه شمالی دشت کرمان که یک فروزمین (گرابن) فشاری است قرار دارد و گسل های متعددی در محدوده شهر، مرز کوه و دشت و مناطق نزدیک شهر قرار دارند که تعدادی از آنها می توانند موجب بروز زلزله های حتی قوی تر از 7 ریشتر شوند. تاکنون زلزله های تاریخی و سده بیستم متعددی در نزدیکی شهر کرمان رخ داده اند که باعث آسیب جزیی آن شده اند. خطر زلزله به روش احتمالاتی و تحلیلی برای شهر کرمان بررسی شد، بر اساس ارزیابی خطر زلزله با روش تحلیلی، شتاب ناشی از 15 قطعه گسل می تواند در کرمان بیش از 0.2 g باشد. شدت ناشی از گسل های کرمان - زنگی آباد، شمال کرمان و اختیار آباد می تواند به 9 مرکالی اصلاح شده(IX MMI) برسد. برای تعیین میزان خطر نواحی مختلف شهری، مطالعات ریزپهنه بندی درجه 2 تشدید جنبش زمین صورت گرفت. از تلفیق نقشه های دوره چیره میکروترمور و نوع رسوبات در سیستم GIS نقشه ریزپهنه بندی میزان تشدید جنبش نیرومند زمین در شهر کرمان و مناطق اطراف تهیه شد که با توجه به ستبرای زیاد رسوبات سست جوان در محدوده این شهر و تشدید ناشی از آنها به 10.5 مرکالی اصلاح شده (X+MMI) هم خواهد رسید. بر اساس نقشه خطر به دست آمده از شهر کرمان (نقشه ریزپهنه بندی میزان تشدید جنبش زمین) میزان خطر در بخش های مرکزی، باختری و همچنین بخش هایی از جنوب شهر به شدت افزایش می یابد که سازه های موجود در این بخش ها در اثر زلزله احتمالی به شدت ویران خواهند شد.

در این پژوهش، برآورد الگوریتم های یادگیری مختلف در شبکه عصبی برای برآورد عیار در سامانه مس پورفیری سوناجیل مقایسه شده است. هدف این پژوهش، بهینه کردن ساختار شبکه مورد استفاده و ارائه روند بهینه سازی ساختاری آن برای برآورد عیار مس برای شناسایی بهتر منطقه است. بر این اساس، دوازده الگوریتم یادگیری پس انتشار خطا برای این هدف بررسی شدند. نتایج مطالعه بیانگر آن است که در الگوریتم های مورد استفاده دو الگوریتم LM و BFG بهترین کارایی را دارند. دلایل برای نشان دادن کارایی تقریبا مساوی الگوریتم های یادگیری دیگر به صورت کمی بیان شده است. متغیرهای ورودی شبکه، موقعیت طول و عرض جغرافیایی و خروجی آن، عیار کانسار در آن مختصات است. همچنین برای به دست آوردن ساختار بهینه شبکه مورد نظر از شبکه های با تعداد لایه های مختلف استفاده شد که در پایان شبکه با تعداد دوازده نرون مورد استفاده قرار گرفت. برای بررسی تاثیر شکل بهنجار کردن داده ها از شکل های مختلف داده ها استفاده شد که داده های عادی شده در بازه [1 0] نتایج بهتری داشتند. در پایان برای بهینه تر شدن شبکه همچنین از توابع مختلف انتقال در این شبکه استفاده شد که تابع انتقال تانژانت سیگموییدی با کمترین خطای ممکن همراه بود و این تابع به عنوان تابع بهینه برگزیده شد. با در نظر گرفتن شرایط بهینه مقدار R2 برای شبکه 0.946 به دست آمد که نویدگر استفاده از شبکه های عصبی با ساختار بهینه برای بهبود شرایط برآورد است.

توالی پرمین در برش های چینه شناسی آرو و بی بی شهربانو، شامل سازندهای دورود، روته و نسن است و تعیین سن دقیق این سازندها بر اساس تجزیه و تحلیل تجمع روزنبران کوچک و فوزولینیدها انجام گرفته است. سازند آواری دورود به سن آسیلین- ساکمارین، آهک های سکویی سازند روته به سن کوبرگندین- مورگابین، افق های بوکسیتی و لاتریتی در هر دو برش چینه شناسی مورد بررسی سن میدین و سنگ آهک های مارنی، شیل و سنگ آهک های نازک لایه سازند نسن در برش بی بی شهربانو به سن جلفین پیشین بر مبنای تقسیم بندی اشکوب های پرمین برای قلمرو تتیس هستند. سنگ آهک های با بایوژنتیک سازند روته با ناپیوستگی هم شیب، اما با نبود چینه ای که شامل اشکوب های یاختاشین (آرتتینسکین) و بلورین است، بر روی سازند دورود، و سنگ آهک های نازک لایه، ائولیتیک و ورمیکوله از سازند الیکا با سن تریاس پیشین و میانی با نبود چینه شناسی و دگرشیبی فرسایشی بر روی ردیف های پرمین قرار گرفته اند. نبود چینه شناسی میان ردیف های دریایی پرمین و تریاس در برش آرو شامل اشکوب های جلفین و دوراشامین و در برش بی بی شهربانو شامل جلفین پسین و اشکوب دوراشامین است. در این پژوهش 40 جنس و حدود 45 گونه وابسته به خانواده های فوزولینیدها، روزن بران کوچک و جلبک های آهکی شناسایی شده اند.

کانسار سرب و روی انگوران به عنوان یکی از بزرگ ترین ذخایر سرب و روی خاورمیانه و جزو 5 معدن بزرگ ایران بر اساس قانون تشخیص معادن بزرگ از کوچک قرار دارد. در این منطقه، افزون بر معادن فلزی و غیر فلزی متنوع صنایع، کارخانه های بسیاری هم وجود دارد که بیشتر به عنوان صنایع تبدیلی خاک روی به کنسانتره و یا ساخت و تولید شمش سرب و روی به فعالیت مشغول بوده یا هستند. بررسی های انجام شده و نتایج تجزیه شیمیایی نشان می دهد که در اثر فعالیت صنایع موجود در منطقه میزان برخی عناصر در منطقه از حالت طبیعی خود خارج و ناهنجاری های زیست محیطی در منطقه ایجاد شده است. محیط زیست منطقه، بیشترین تاثیرات منفی خود را از انباشت باطله ها و پسماندهایی دریافت می کنند که با عنوان کیک در حاشیه رودها و آبراهه ها و یا زمین های باز، (به طور عمده زراعی) رها می شوند. این کیک ها که در حقیقت پسماندهای حاصل از عملیات فلوتاسیون و ذوب روی و سرب و فرایند تولید کنستانتره هستند، شاید از نظر صنعتی بیشتر سرب و روی خود را از دست داده اند اما از دیدگاه زیست محیطی چندین برابر حد مجاز، سرب و روی و دیگر عناصر بالقوه سمی را در خود دارند. میزان این عناصر در برخی نمونه ها تا بیش از 10000 ppm سرب و روی و نیکل، بیش از 8000 ppm آرسنیک و 4000 ppm کادمیم نیز گزارش شده است. همچنین بررسی ها نشان داد که استخرهای باطله و یا استخرهای تجمع پساب یکی دیگر از اصلی ترین عوامل ایجاد خطر برای محیط زیست منطقه به شمار می روند. میزان تا 200000 ppm روی و گاه ppm 2000 سرب و 20000 ppm نیکل همچنین میزان چند صد ppm آرسنیک و حتی میزان ppm 200000 کادمیم در آب و منابع آبی منطقه از آن جمله اند. بیشترین بازتاب این بی هنجاری ها در رسوبات و آب منطقه به چشم می خورد اما خاک کشاورزی نیز از این آلودگی ها متاثر شده و بی هنجاری های عمده ای از نظر زیست محیطی در خود جای داده است. این مقاله به طور اختصاصی با بررسی میزان مجاز عناصر سرب، روی، کادمیم و آرسنیک، راه های اصلی ورود عناصر را به محیط زیست منطقه بررسی، سعی کرده راهکارهایی برای کنترل و کاهش میزان آنها ارائه کند.

رودخانه ها مهم ترین زمین منظرهای موجود در سطح زمین هستند که تجزیه آنها به عنوان یک ابزار با ارزش در بررسی های زمین ساختی مربوط به چند هزار سال تا دو میلیون سال گذشته شناخته شده است. رودخانه قزل اوزن به عنوان یکی از طولانی ترین سامانه های رودخانه ای در کشور به تغییرشکل های زمین ساختی به خوبی پاسخ داده است. با کشف و توصیف بی هنجاری های زمین ریختی )ژئومورفیک( در طول رودخانه قزل اوزن و همخوانی آنها با ساختارها خواهیم توانست نقش ساختارها در ایجاد دگرشکلی های فعال را مشخص کنیم. انحنای شدید و ناگهانی برای جریان رودخانه، تغییرات بی هنجار سینوسیتی رودخانه و وجود Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه از جمله بی هنجاری های زمین ریخت شناختی مرتبط با ساختارها هستند. انحنای مسیر رودخانه و تغییرات بی هنجار سینوسیتی رودخانه بر روی تصاویر ماهواره ای شناسایی و با مشاهدات روی زمین تایید شده اند.Knickpoint ها بر روی نیمرخ های طولی رودخانه مشخص شده اند و اثرات سنگ شناسی در ایجاد آنها بررسی شده است به گونه ای که فقط Knickpointهایی در نظر گرفته شده که بر اثر ساختارها ایجاد شده اند. نیمرخ های طولی رودخانه از مدل ارتفاع رقومی (DEM) به دست آمده اند. بی هنجاری های یاد شده سپس با ساختارهای استخراج شده از نقشه های زمین شناسی انطباق داده شده و به این ترتیب ساختارهای موثر در ایجاد ناهنجاری های زمین ریختی شناسایی شده اند. منطقه مورد بررسی در پهنه های سنندج - سیرجان, ایران مرکزی و البرز باختری واقع شده است. در پیرامون رودخانه قزل اوزن، سنگ های مارن، ماسه سنگ، لای سنگ، آهک ، توف، آگلومرا و سنگ های آتشفشانی به طور گسترده ای رخنمون دارند. این سنگ ها، متعلق به سازندهای قم، سرخ زیرین، سرخ بالایی و سازند کرج هستند. انحنای رودخانه قزل اوزن در نواحی کوه پلنگی، جلودارلو، چم و ینگجه بررسی شده است. تغییرات بی هنجار سینوسیتی رودخانه در نواحی جمعه لو، گل قشلاق، آرموتلو، کوه قراول، قافلانکوه و کوه پاجدار مطالعه شده است. در نواحی شریف آباد، ایمیر، کوه قراول و کوه پاجدار، Knickpointها بر روی نیمرخ طولی رودخانه قزل اوزن تشخیص داده شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که چین های با روند شمال باختری - جنوب خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری بیشترین تاثیر را در انحنای مسیر رودخانه قزل اوزن داشته اند. بی هنجاری های زمین ریختی دیگر بر اثر عملکرد گسل های با روندهای شمال باختری- جنوب خاوری، شمال خاوری- جنوب باختری، شمالی- جنوبی و خاوری- باختری پدید آمده اند بویژه در مواردی که گسل های با روند شمال باختری- جنوب خاوری و شمال خاوری- جنوب باختری یکدیگر را قطع کرده اند. بنابراین فعال ترین روندهای ساختاری در پیرامون رودخانه قزل اوزن عبارتند از روندهای شمال باختری- جنوب خاوری، شمال خاوری- جنوب باختری، شمالی- جنوبی و خاوری- باختری که بیشتر با روند شکستگی های موجود در پی سنگ ایران زمین نیز برابر هستند. با این روش چین ها و گسل های فعال در ناحیه شناسایی شده اند.

کشور امارات در سال های اخیر اقدام به ساخت جزایر و سدهای (بریر) مصنوعی در بخش جنوبی خلیج فارس کرده است. ساخت این جزایر مشابه هر سازه دریایی تاثیرات خاصی بر روی ریخت شناسی حوضه رسوبی می گذارد. هدف از پژوهش اخیر، مستند کردن تغییرات ریخت شناختی و اثرات زیست محیطی ساخت جزایر مصنوعی کشور امارات بر خلیج فارس است. این پژوهش با استفاده از بررسی های دورسنجی و رسوب شناسی انجام پذیرفت. در بررسی های دورسنجی، مقایسه تصاویر ماهواره ای مربوط به سال های 1998، 2003، 2007، 2008 و 2009 مد نظر قرار گرفت و در مطالعات رسوب شناسی، ویژگی های 3 نمونه رسوب مربوط به بخش های ساحلی جزایر مصنوعی بررسی شد. بررسی ها نشان می دهد ساخت این جزایر اثرات منفی بر ویژگی های زمین ریخت شناسی پهنه ساحلی خلیج فارس در محدوده کشور امارات گذاشته است. رسوبگذاری پیرامون جزایر مصنوعی سبب کاهش ژرفای آب شده است. جنس رسوبات بیشتر کربناتی و منشا آنها در بخش های باختری جزایر که در مسیر حرکت جریان های دریایی به موازات ساحل قرار دارند، بیشتر ذرات کربناتی آواری و در بخش های خاوری دارای دو منشا آواری و درون حوضه ای است. ساخت سدهای ماسه ای باریک در امتداد ساحل موجب ایجاد محیطی آرام و لاگونی بین ساحل و سد ماسه ای کرده است که سبب ته نشست مستقیم کربنات از آب دریا و پیشروی ساحل به سمت دریا شده است. میزان خشک شدگی در بیشترین حالت به میزان 120 متر از سال 2008 تا 2009 برآورد می شود.

گرانیتویید علی آباد دمق در 35 کیلومتری جنوب شهر همدان و در جنوب خاور توده گرانیتوییدی الوند، با روند شمال خاوری- جنوب باختری در شیست های با سن تریاس- ژوراسیک نفوذ کرده است. این توده با هندسه عدسی شکل با ابعاد 2 در 7 کیلومتر در پهنه برشی شکل پذیر دگرریخت شده و به شکل پروتومیلونیت تا میلونیت درآمده است. افزون بر فابریک میلونیتی، درون گیرهای تغییر شکل یافته زیادی در درون این توده وجود دارند که شواهد ساختاری برداشت شده مشخص می سازد که دگرریختی آنها نتیجه تغییر شکل در پهنه برشی بوده است. از آن جا که اختلاف رئولوژی کمی میان توده گرانیتوییدی و درون گیرها وجود دارد، تغییرات بیضویت آنها می تواند نمایانگر نسبی بیضوی کرنش در نقاط مختلف توده باشد که ارتباط مستقیم و معنی داری با شدت گسترش فابریک میلونیتی در آن نشان می دهد. داده های ساختاری از این گرانیتویید مشخص ساخت که هندسه برگ وارگی میلونیتی در بخش باختری کم و بیش قائم و در بخش خاوری شیبی متوسط و چیره به سمت شمال باختر دارد اما خط وارگی کششی در هر دو بخش تقریبا موازی با امتداد برگ وارگی و دارای میل کم یا افقی است. تعیین کننده های نوع برش، جابه جایی امتداد لغز راست بر را برای پهنه برشی تعیین می کنند که در آن بلوک شمال باختری به سمت شمال خاور و بلوک جنوب خاوری به سمت جنوب باختر جابه جایی دارند و تغییر هندسه برگ وارگی میلونیتی در بخش خاوری نتیجه چرخش آن بخش در اثر عملکرد گسل دره غار ارزیابی می شود.

منطقه شانق در بخش مرکزی پهنه سنندج - سیرجان و در 28 کیلومتری جنوب خاور دلیجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه شامل مجموعه ای از سنگ های رسوبی کربناتی، ماسه سنگی و سیلتی، رسوبی- آتش فشانی (آندزیتی تا آذرآواری های (پیروکلاستیک) توف آندزیتی) هستند که توده های پلوتونیکی در امتداد شمال خاور- جنوب باختر و شمال باختر- جنوب خاور در آنها نفوذ کرده است. سن واحدهای آذرین به ائوسن تا پس از میوسن نسبت داده می شود. واحدهای سنگی تحت تاثیر زون های گسلی، پهنه های برشی، سیستم های رگه ای، استوک ورک و دایک ها است. کانی زایی توسط زون های برشی، گسل ها و دگرسانی کنترل می شود. سنگ های میزبان (مونزونیت، کوارتز مونزونیت، آندزیت، دیوریت) تحت تاثیر دگرسانی های متفاوت، با شدت های مختلف قرار گرفته اند که مهم ترین آنها سریسیتی، کائولینیتی، کربناتی و سیلیسی است. کانی سازی ماده معدنی بسیار ساده بوده و شامل پیریت، کالکوپیریت، اکسیدها و هیدرواکسیدهای آهن است. بر اساس بررسی های میکروسکوپی نوری، طلا به صورت آزاد چه درون باطله و چه در حاشیه کانی های سولفیدی دیده نشد اما در اکتشافات ژئوشیمیائی سنگی طلا در نمونه ها اندازه گیری شد که بیشترین مقدار طلا 2760 ppb و میانگین آن  81 ppbاست. نتایج بررسی های انجام شده و مقایسه ویژگی های منطقه شانق با کانسارهای نوع اپی ترمال حاکی از آن است که منطقه شانق از نظر ویژگی های زمین شناسی و کانی زایی بیشترین شباهت را با کانسارهای نوع اپی ترمال دارد.

رخداد مس مارکشه در شمال باختر راور و در حاشیه جنوب باختری بلوک طبس واقع شده است. واحدهای سنگی دربرگیرنده این رخداد شامل لایه های سرخ  (Redbed)سازند گره دو به سن ژوراسیک-کرتاسه است که در محدوده ای به طول بیش از 400 کیلومتر گسترش یافته است. این لایه ها شامل تناوبی از ماسه سنگ، کنگلومرا و سیلتستون سرخ اکسیدان (هماتیت دار) است که در بخش هایی احیایی شده اند. کانه زایی در افق های احیایی و در ارتباط با کانال های دیرینه  (Paleochannel)رخ داده است. در محدوده رخداد مس مارکشه، دو افق اصلی احیایی و 4 زیرافق قابل تشخیص است که هر یک، از سه پهنه قرمز اکسیدان(Red Zone) ، پهنه شسته شده (Bleached Zone) و پهنه احیایی کانه زایی شده (Mineralized Zone) تشکیل شده اند. با توجه به ویژگی های رخداد مس مارکشه مانند سنگ شناسی، ژئومتری عدسی و وابسته به لایه، گسترش ناحیه ای، ساخت و بافت جانشینی و دانه پراکنده، کانی شناسی ساده، وجود آثار و بقایای گیاهی و تمرکز کانه زایی مس در ارتباط با آن، این رخداد مارکشه را می توان یک رخداد مس با میزبان رسوبی و از نوع Redbed type sediment-hosted copper deposit در نظر گرفت که کمی پس از دیاژنز اولیه (Early diagenesis) و تشکیل سنگ میزبان و پیش از تدفین ژرفی تشکیل شده است.

رخداد زمین لغزش، باعث ورود خسارات زیادی به دارایی انسان ها و در مواردی تهدید زندگی آنها می شود. مدل های مناسب برآورد خطر زمین لغزش می تواند به کاهش خطرات لغزش و یا دوری جستن از نتایج ناخواسته گسیختگی دامنه ای کمک کند. به منظور تشخیص حساسیت زمین لغزش در مخزن سد البرز، ویژگی های 18 مورد زمین لغزش به وقوع پیوسته در محدوده مورد مطالعه برداشت و با استفاده از تصاویر ماهواره ای LISS-IV و سامانه اطلاعات جغرافیایی تحلیل شد. روش تحلیل سلسله مراتبی سامانه ها(AHP) ، روش شاخص آماری (Wi) و روش وزن دهی به عامل ها (Wf) برای تعیین اهمیت متغیرهای کنترل کننده و محرک زمین لغزش ها به کار گرفته شد. متغیرها شامل سنگ شناسی، شیب دامنه، سوی شیب، ارتفاع، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه و تراکم زهکشی است. نتایج نشان داد که سنگ شناسی، شیب و فاصله از آبراهه، نقش موثری در حساسیت زمین لغزش دارند. برای اطمینان از نقشه های تهیه شده، این نقشه ها با نقشه پراکنش 12 زمین لغزش فعال مقایسه شد. نتایج به این صورت بود که در روش Wi، Wf و AHP به ترتیب 83.73، 64.26 و 75.27 درصد از زمین لغزش های فعال در طبقه های بالا و خیلی بالای حساسیت قرار گرفتند. همچنین در این مطالعه مشخص شد که روش شاخص آماری تصویر واقعی تری از پراکندگی حساسیت زمین لغزش نسبت به روش وزن دهی به عامل ها در محدوده مخزن سد البرز نشان می دهد.

کانسارهای رگه ای گرمابی و مس پورفیری گسترش چشمگیری در واحدهای آتشفشانی ائوسن منطقه شهر بابک دارند. در این مقاله، الگوهای ساختاری، ارتباط میان این عناصر با جایگیری دایک ها و تشکیل کانسارهای رگه ای گرمابی و مس پورفیری در این منطقه مطالعه شده است. بررسی تصاویر ماهواره ای و مشاهدات صحرایی، سه روند گسلی WNW-ESE،  N-Sو NE-SW چیره را در منطقه مشخص می سازد. گسل های با روند WNW-ESE و N-S، با سازوکار عادی و گسل های با روند NE-SW، با سازوکار راستالغز چپ گرد با مولفه عادی در منطقه، فراوانی قابل توجهی دارند. دو روند WNW-ESE (T2) و N-S (T1) برای دایک ها قابل تشخیص است که از روند شکستگی های ناحیه ای در منطقه پیروی می کند. الگوی رگه های کششی و رگه های پرچم سه گوش که ارتباط مستقیم با تنش ناحیه ای دارند، سامانه درزه های کششی، دایک ها و گسل های عادی، حضور یک سامانه کششی چیره را در منطقه نشان می دهد. از سوی دیگر تغییر روند تنش اصلی (σ1) از NE-SW به N-S، وجود چرخش را اثبات می کند. چرخش در یک سامانه ترافشاری باعث ایجاد ساختارهای کششی شده است و ساختارهای کششی فضای مناسب را برای حرکت سیال های کانه دار و جایگیری کانسارهای رگه ای چندفلزی و مس پورفیری در شمال خاور شهر بابک فراهم کرده اند.

بررسی های انجام شده در این پژوهش نشان می دهند که اعمال الگوریتم های وارون سازی دوبعدی خاص مدل های همسان گرد بر روی یک مجموعه داده مگنتوتلوریک (MT) متاثر از ناهمسانگردی، می تواند کلان ناهمسانگردی (macroanisotropy) را به طور مطلوبی بازیابی کند. در ابتدا نحوه اثرگذاری حضور ناهمسان گردی الکتریکی در مراحل معمول تفسیر داده های MT شامل تحلیل بعدیت و وارون سازی دوبعدی، بررسی شده است. به این منظور دو رخسار ناهمسانگرد (بلوک ناهمسانگرد و لایه ناهمسانگرد) که هر دو بخشی از مدل های کلا دو بعدی را تشکیل می دهند، لحاظ شده و در هر مورد اثر روندهای ناهمسانگردی و تباین های مقاومت ویژه متفاوت بر تحلیل ابعادی و رفتار بردارهای القا بررسی شده است. این بررسی ها نشان می دهند که از تحلیل ابعادی داده های MT متاثر از ناهمسانگردی، سویی نزدیک به روند ناهمسانگردی را می توان برگزید. پس از چرخش داده ها در امتداد این جهت، انجام وارون سازی دوبعدی، ناهمسانگردی را به صورت قابل قبولی به شکل کلان ناهمسانگردی بازیابی می کند. این رویکرد در مورد یک مجموعه داده صحرایی که حضور ناهمسانگردی پیش تر در مورد آن تایید شده، آزمایش شده است. نتایج این تحلیل نشان می دهد که ناهمسانگردی موجود در داده های واقعی به نحو مطلوبی به شکل کلان ناهمسانگردی در مدل نهایی حاصل از وارون سازی نمود یافته است.

محدوده اکتشافی میرکوه علی میرزا واقع در شمال سراب در ورقه ژئوشیمیایی 1:100000 مشگین شهر قرار دارد. این محدوده از دیدگاه زمین شناسی ساختاری بخشی از زون البرز باختری- آذربایجان است. واحدهای سنگی که در محدوده های کانی زایی رخنمون دارند شامل توف های ریولیتی و دایسیتی به همراه سنگ های آتشفشانی- نیمه ژرف حدواسط تا بازی به سن ائوسن و نئوژن هستند. مطالعات ژئوشیمیایی در محدوده مورد مطالعه به روش رسوب آبراهه ای در مقیاس 1:25000 و برداشت نمونه های لیتوژئوشیمیایی از بالادست نمونه های بی هنجاری، منجر به معرفی یک محدوده کانی زایی مس (به احتمال پورفیری) و چند محدوده کانی زایی فلزات قیمتی و عناصر پایه در اشکال رگه ای برای اولین بار شد. رخداد این کانی زایی ها در منطقه می تواند بخش کوچکی از یک سامانه گرمابی بزرگ باشد که تاثیر این چرخش همرفتی تا پهنه بیش از 10 کیلومتر مربع نسبت به کانی زایی مس گسترش داشته است و کانی زایی های اپی ترمال طلا به همراه سرب و روی و مولیبدن نزدیک به توده کانساری مس، در فاصله دورتر، نقره، آرسنیک، آنتیموان به همراه سرب و روی و در دورترین فاصله به ترتیب کانی زایی منگنز و بی هنجاری های عنصر جیوه (در رسوب آبراهه ای) را تشکیل داده است.

با توجه به گسترش زیاد سازند سورمه در ناحیه خلیج فارس، این سازند به عنوان یک سنگ منشا احتمالی برای میادین واقع در این ناحیه از جمله میدان پارس جنوبی مطرح است. برای بررسی توان هیدروکربن زایی این سازند، ارزیابی ژئوشیمیایی آن با استفاده از روش های متداول مطالعات ژئوشیمیایی مانند پیرولیز راک- اول، کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی (GC-MS) صورت گرفت. بر اساس داده های پیرولیز راک- اول کروژن موجود در این سازند از نوع II و  IIIاست. از سوی دیگر، این سازند از نظر محتوای ماده آلی فقیر است و پتانسیل هیدروکربن زایی مناسبی ندارد. مقایسه نتایج تحلیل های تکمیلی (GC, GC-MS) بر روی نمونه های این سازند و نمونه نفت میدان بیانگر وجود شباهت بسیار میان ویژگی های ژئوشیمیایی این دو است. مقایسه درصد اجزای سازنده مواد آلی (SARA) سازند سورمه و نفت میدان، نشان دهنده وجود ویژگی های نفت های پارافینیک- نفتنیک برای هر دو نمونه است. مطالعات بیومارکرهای شاخص از نوع استران ها (m/z=217) و تری ترپن ها (m/z=191) نشان داد که مواد آلی موجود در سازند سورمه و مواد آلی مولد نفت میدان بلوغی متوسط (اوایل پنجره نفت زایی) منشا دریای باز و اندکی قاره ای دارند که در محیطی کربناتی و نیمه احیایی ته نشین شده اند. بر اساس نتایج تجزیه پیرولیز راک- اول می توان گفت که سازند سورمه در این ناحیه به عنوان سنگ منشا احتمالی تولیدکننده نفت میدان پارس جنوبی (دست کم به صورت محلی) معرفی نمی شود و وجود ویژگی های یکسان ژئوشیمیایی میان مواد آلی موجود در این سازند و نمونه نفت های این میدان صرفا به دلیل آلودگی شدید این سازند به نفت مهاجرتی عبور کرده از این سازند است.

در طراحی اکتشافات سیستماتیک و پی جویی ذخایر معدنی می توان با استفاده از مدل سازی ذخایر شناخته شده، الگوریتمی را طراحی نمود تا اجرای عملیات اکتشاف، تولید مدل پتانسیل معدنی و شناسایی نواحی هدف بر اساس مراحل ارائه شده در آن صورت گیرد. این مدل راهنمایی است که سبب شناسایی مناطق دارای بالاترین و بیشترین احتمال کانی سازی، افزایش احتمال موفقیت و کاهش ریسک اکتشاف می گردد. هدف از مقاله حاضر طراحی و ارائه یک الگوریتم به منظور دسترسی به مدل پتانسیل معدنی بهینه در عملیات اکتشاف با نگرش ویژه به اکتشاف ذخایر طلا و پلاسرهای حاصل از آن ها می باشد. در این راستا پس از مدل سازی توصیفی ذخایر طلا و تعریف یک مدل مفهومی مناسب، همه مشخصاتی که می توانند به عنوان معیار اکتشافی مورد استفاده قرار گیرند، شناسایی و در قالب یک مدل هدف جمع آوری می شوند. سپس با استفاده از تجزیه و تحلیل لایه های اطاعاتی مختلف، دسترسی به نقشه های شاهد و پیشگوی اکتشافی امکان پذیر می گردد. در مرحله بعد همه نقشه های دوتایی تلفیق می گردند تا مناطقی که در آنها همه معیارهای اکتشافی یکدیگر را تایید می کنند، به صورت یک نقشه معرفی شوند. نقشه اخیر مدل پتانسیل معدنی طلا بوده که محل های احتمالی وقوع کانی سازی را به عنوان مناطق هدف نشان می دهد. در نهایت مراحل طراحی شده به صورت الگوریتمی ارائه می شود که در آن همه مراحل و روش های اکتشافی قابل استفاده به صورت برنامه ریزی شده و به ترتیب الویت آمده است.

ثبت بی هنجاری های بهینه ژئوشیمیایی نیازمند پی جویی های توجیهی (Orientation Survey) است که یکی از لایه های مهم آن انتخاب روش بهینه تحلیل داده هاست. شناسایی مناطق کانی زایی شده و پنهان با استفاده از روش های نو و ارائه الگوی مناسب عناصر ردیاب برای بررسی پتانسیل های امیدوارکننده با موثرترین روش در منطقه قولان، هدف این پژوهش و گامی در جهت بهینه سازی عملیات اکتشافی است. در این راستا، 233 نمونه از رسوبات آبراهه ای برداشت و برای عناصر پایه و ردیاب های مربوط به آنها (Cu, Mo, Cr, Co, Ni, Pb, Zn, As, Y...) تجزیه شدند. فرایند پردازش داده ها با استفاده از دو روش تحلیل مولفه اصلی و خوشه بندی فازی میان مرکز (Fuzzy C-means Clustering) (FCMC) انجام و بی هنجاری های موجود در منطقه شناسایی شدند. نتایج حاصل از به کارگیری روش خوشه بندی فازی میان مرکز (FCMC) بر روی داده های منطقه نشان دهنده ثبت بی هنجاری های Cu و Mo در محدوده قره چیلر است. به گونه ای که تفکیک بی هنجاری های این دو عنصر از یکدیگر، احتمالا به دلیل اسیدی شدن منطقه و شستشوی رخنمون های سولفیدی و حمل و نقل Mo به صورت مولیبدات ها صورت گرفته و باعث جدایش تقریبی هاله های ثانویه Cu از Mo در نزدیکی یکدیگر شده است. اعمال FCMC بر اساس منطق فازی (Fuzzy Logic) حاکی از قرار گیری Cu و Mo در یک خوشه و همپوشانی بی هنجاری های آن نشان دهنده پاراژنز این دو عنصر است. مقایسه نتایج حاصل از دو روش، بیانگر ثبت بی هنجاری های مشابه در منطقه با به کارگیری هر دو روش خوشه بندی فازی میان مرکز (FCMC) و PCA است اما الگوی ثبت بی هنجاری های ژئوشیمیایی توسط PCA نشان می دهد که اعمال این روش در شدت بخشی به هاله های ژئوشیمیایی ضعیف بی هنجاری های پنهان، موثرتر از خوشه بندی فازی میان مرکز (FCMC) عمل می کند. به گونه ای که با این روش بجز محدوده قره چیلر، باختر لوتکه و بی هنجاری های پنهان نمنیق نیز با الگوهای ژئوشیمیایی مناسب Cu-Mo درامتداد همان منطقه (شمال باختر- جنوب خاور) با شدت قوی تری ثبت شدند. بررسی های بعدی نشان می دهد که روش PCA در حذف اثر ترکیب سنگی و ثبت الگوهای بهینه ژئوشیمیایی موثرتر است و نتایج حاصل از آن در منطقه صحت بیشتری دارد.

مطالعه توالی معادل سازند بهرام در ناحیه باغین نشان دهنده سن آخر ژیوسین پسین تا فرازنین پسین است. در این راستا سی و دو گونه و زیر گونه کنودونت شناسایی شده که مهم ترین آنها عبارتند از:Ancyrodella alata, An. pristina, Polygnathus aspelundi, P. aequalis, P. subincompletus, P. politus, Icriodus alternatus alternatus, I. iowaensis iowaensis. وجود گونه هایی مانند  Ancyrodella alata, An. pristinaدر قاعده سازند بهرام نشان دهنده پیشروی دریا در ژیوسین پسین است. با توجه به ارزش چینه شناسی گونه های کنودونتی به دست آمده، پنج زیست زون در این برش شناسایی شده است که عبارتند از: Lower to Upper falsiovalis zones, transitans to punctata zones, Lower hassi to jamieae zones, Lower rhenana Zone, Upper rhenana tolinguiformis zones.

کرج یکی از کلان شهرهای کشور است که در سال های اخیر توسعه عمرانی و صنعتی قابل توجهی داشته است. بر همین اساس شناخت آبرفت آن که ساختگاه بسیاری از سازه های عمرانی و صنعتی است اهمیت ویژه ای دارد. در این پژوهش بر اساس نتایج آزمون های فراوان صحرایی و آزمایشگاهی در محدوده 10 کیلومتری جهان شهر تا کمال شهر، بخش میانی رسوبات آبرفتی کرج مطالعه و در شش لایه مستقل طبقه بندی شده است. افزون بر این، ضمن معرفی ویژگی های ژئوتکنیکی هر یک از لایه های خاک در منطقه یادشده روابطی برای محاسبه مدول الاستیسیته و زاویه اصطکاک داخلی خاک ارائه شده است. همچنین بر اساس داده های آزمایشگاهی، صحرایی و ابزار سنجی، ظرفیت باربری خاک در بخش میانی رسوبات آبرفتی کرج مورد بحث واقع و روابطی برای برآورد آن ارائه شده است.

گسل پیشوا با درازای حدود 35 کیلومتر در جنوب خاوری ورامین قرار گرفته است. این گسل در جنوبی ترین مرز میان ایالت های ساختاری البرز و ایران مرکزی واقع شده و روند کلی آن شمال باختری- جنوب خاوری (N38W, 33NE) و دارای سازوکار وارون با مولفه چپ بر همراه با گسل های ناهمسوی (Antithetic) عادی است. بررسی های ریخت زمین ساختی انجام شده در راستای گسل پیشوا، نشان از فعال بودن آن دارد. بر پایه بررسی های انجام شده در ساختگاه های T1 و T2 ترانشه پارینه لرزه شناسی گسل پیشوا، تعداد 3 تا 5 رخداد لرزه ای با دوره بازگشت 3265 سال برای این گسل شناسایی شد که جوان ترین و کهن ترین رخدادها به ترتیب سن 0.87، 29 هزار سال دارند. برپایه میزان جابه جایی در مدت هر رویداد مه لرزه ای و با بهره گیری از روابط Wells & Coppersmith (1994) بزرگ ترین و کوچک ترین زمین لرزه شناسایی شده به ترتیب دارای بزرگای 7.08 و 5.9 هستند. از آن جایی که سن جوان ترین رویداد شناسایی شده در حدود 870 سال به دست آمد، بنابراین احتمالا بتوان زمین لرزه1384 AD (میلادی) شهرری را به این گسل منتسب دانست.

در منطقه جنوب خاور تبریز که بخشی از زون ماگمایی البرز باختری- آذربایجان است، سنگ های آتشفشانی و آذرآواری سهند گسترش قابل توجهی دارند. سنگ های آتشفشانی بیشتر از آندزیت، داسیت، ریوداسیت و ریولیت تشکیل شده اند و سنگ های آذرآواری بیشتر به صورت پهنه های ایگنیمبریتی دیده می شوند. این سنگ ها غنی از عناصر سنگ دوست (لیتوفیل) بزرگ یون (LILE) و تهی از عناصر با قدرت میدان بالا (HFSE) هستند. بالا بودن نسبت های LILE/HFSE و LREE/HREE در نمونه ها و شباهت ترکیب شیمیایی آنها با گدازه هایی که در مناطق شاخص فرورانش تشکیل می شوند، احتمال شکل گیری سنگ های منطقه را در یک محیط فرورانشی تقویت می کند. اما به نظر می رسد فرایند فرورانش، تاثیر اندکی در تمرکز عناصرEu ، Nd، Tb، Sm، Hf، Ta، Zr و Y در سنگ های منطقه و در عوض تاثیر قابل توجهی در تمرکز عناصرU ، Th و تا اندازه ای La در نمونه ها داشته است. مقادیر عناصر سنگ دوست بزرگ یون (LILE) (Ba, K, Rb, Cs, Sr, Pb) در سنگ های مورد مطالعه نشان می دهد که سنگ ها در سری کلسیم- قلیایی قرار می گیرند و مقایسه شیمی سنگ های مورد مطالعه با ترکیب شیمیایی انواع سنگ های کلسیم- قلیایی موجود در دنیا نشان داد که سنگ های منطقه بیشترین شباهت را با سنگ های کلسیم - قلیایی Erzurum-Kars ترکیه دارند. با توجه به شواهد ژئوشیمیایی و صحرایی، محیط زمین ساختی این سنگ ها به احتمال متعلق به یک کمان پس از برخورد است که صعود ماگما و احتمالا تولید آن، به وسیله گسل های امتدادلغز و زمین ساخت کششی همراه با آن کنترل می شود. این ماگماتیسم پس از برخورد، ممکن است در اثر برخورد پوسته عربستان با ایران مرکزی رخ داده باشد.

توده نفوذی کوه دم بخشی از سنگ های ائوسن بالایی ایران مرکزی محسوب می شود. بر اساس اندیس رنگی این توده نفوذی به دو واحد اسیدی و حدواسط- مافیک قابل تقسیم است. واحد اسیدی داریای ترکیب سنگ شناسی منزوگرانیت، گرانودیوریت، کوارتزمونرونیت و کوارتزمونرودیوریت است. در حالی که، واحد مافیک-حدواسط از مجموعه سنگ شناسی گابرو، دیوریت، کوارتزدیویریت، مونرودیوریت به شکل آشکاری خودنمایی می کند. بر اساس داده های ژئوشیمیایی، فرایندهای اختلاط/ آمیختگی ماگمایی و تفریق بلوری نقش مهمی در تحول ماگمایی ناحیه دارند. همچنین توده نفوذی کوه دم میزان پایینی از عناصر TiO2 و P2O5 همراه با نسبت پایین Nb/Zr را نشان می دهد که این موارد از ویژگی های سنگ های آذرین حاشیه فعال قاره ای به شمار می آید. نسبت های ایزوتوپی Sr و Nd نشان دهنده آن است که این نسبت ها نه شبیه به ماگمای مشتق از پوسته و نه معادل با ماگمای مشتق از گوشته است، بلکه حد میانی ماگماهای پوسته ای و گوشته ای است. ماگمای تشکیل دهنده آنکلاو از نظر ترکیب ایزوتوپی به سوی ماهیت گوشته ای و ماگمای اسیدی ماهیت پوسته ای را نشان می دهد و توده نفوذی حد واسط- مافیک نسبت ایزوتوپی کم و بیش میان آنها را دارد. این نتایج همراه با مطالعات صحرایی و سنگ نگاری، گواه فرایند اختلاط/ آمیختگی ماگمایی در توده نفوذی مورد نظر است و می توان گفت که ماگمای سازنده آنکلاوها احتمالا از گوشته بالایی حاصل و پس از استقرار در پوسته باعث گرم شدن سنگ های پوسته و ذوب بخشی پوسته زیرین می شود و بر اثر اختلاط مواد مذاب گوشته ای و پوسته ای، ماگمای مافیک تا حدواسط حاصل می شود.

رخداد سیمیرین در شمال ایران حاصل برخورد قاره ای است که با ناپیوستگی های ناحیه ای و تغییرات شدید در رسوبگذاری همراهی می شود. بررسی های تنش دیرینه در گستره البرز نشان می دهد از نورین تا باژوسین میانی (گروه شمشک)، کشش در راستای 030 درجه توسط گسل های عادی همزمان با نهشت صورت گرفته است. نویسندگان این مقاله زمین ساخت کششی را همزمان با مراحل کافت شدگی حوضه کاسپین جنوبی می دانند. در البرز مرکزی، سازندهای دلیچای و لار، به سن باژوسین پسین تا نئوکومین، گروه شمشک را به صورت همشیب در بیشتر نواحی و برخی اوقات به صورت دگرشیب (نواحی آبیک- قزوین) می پوشانند. آنها همزمان با باز شدن حوضه کاسپین جنوبی در بخش جنوبی حاشیه حوضه تشکیل شده اند. در البرز، بخش پیشین توالی کرتاسه با گسل های عادی خاوری - باختری تا باختر شمال باختری - خاور جنوب خاوری به همراه ماگماتیسم قلیایی مربوط به کشش شمالی - جنوبی تا شمال شمال خاوری - جنوب جنوب باختری همراهی می شود. مرز میان کرتاسه - پالئوسن با ناپیوستگی ناحیه ای مهمی مشخص است. این ناپیوستگی مربوط به وارونگی سوی تنش در حاشیه جنوبی حوضه کاسپین است. در طول ائوسن پیشین - میانی، جنوب البرز با فرونشست قوی حوضه کرج مشخص می شود. گسل های عادی همزمان با رسوبگذاری با روند خاوری - باختری تا باختر شمال باختری - خاور جنوب خاوری در سازند کرج عموما دیده می شود. این گسل های عادی یک کشش شمالی - جنوبی تا شمال شمال خاوری - جنوب جنوب باختری را نشان می دهند. بنا به باور نگارندگان، سازند کرج در یک حوضه پشت کمانی مرتبط با فرورانش به سوی شمال خاور سنگ کره اقیانوسی تتیس جوان به زیر حاشیه جنوبی اوراسیا تشکیل شده است.

با بنیاد قرار دادن خرد همگانی (Common Sense) و بهره گیری از ویژگی خردگرایی در انسان و پذیرش آن به عنوان ابزاری همگانی، پژوهش پیش رو به روشنگری در این باره می پردازد که زمین گردی و گردشگری در طبیعت با فراهم آوردن بخت شایسته در دستیابی به داده های بکر و دست نخورده زمینی از راه کاوش و جستجوی خردگرایانه در طبیعت و رویارویی و نگرش در پدیده های بیشمار زمین شناسی و زمین ریخت شناسی آن، می تواند تعریفی روشن تر از زیبایی را به دست دهد که این خود در پیوند با اندیشه زمین گردشگری زیبایی شناسانه است. به گفته دیگر، زمین گردشگر در گردش و کاوش خود با گام نهادن در راه هایی که به نگاهی نزدیک تر به تار و پود درهم تنیده از بافتمان گسترده زمین می انجامد، در جستجویی خردگرایانه درگیر می شود که به دستیابی وی به برداشت اندیششی روشن تری از زیبایی می انجامد. برایند انجامین در پژوهش پیش رو آنست که زمین گردشگری و گردش و کاوش در پدیده های زمینی از جمله راه های پرباری است که به روشنگری برداشت اندیششی انسان از زیبایی کمک می کند و این خود به گشودن فرادید (واژه فرادید ساخته نگارنده در برابر نهاده واژه انگلیسی horizon است) ماندگارتر و پایاتر برای ساختن و گسترش زمین گردی پایدار بر پایه زیبایی شناسی زمینی خردگرایانه خواهد انجامید.