دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1381 | دوره:53 | شماره:164-163 (زبان و ادبیات عربی و قرآنی) |تعداد مقالات:15

در این مقاله بعد از ترجمه ای تفسیر گونه به نثر و نظم از نگارنده، سابقه و سیر آیه کریمه بسم الله الرحمن الرحیم در نزول آمده و اشاراتی دهگانه به عقاید محدثان و مفسران رفته است. سپس شرح و تفسیر باء و اسم و الله و معانی انها، در کتاب ها و تفاسیر ادبی و کلامی شیعی و سنی، چون جامع البیان طبری و التبیان شیخ طوسی، و مجمع البیان طبرسی و الکشاف زمخشری، و الجامع لاحکام القران قرطبی و انوار التنزیل قاضی بیضاوی و الکتاب سیبویه و حاشیه شیخ زاده بر انوار التنزیل و روح المعانی الوسی آمده و ضمن جرح و تعدیل با هم مقایسه شده است.                                           والله الموفق و المعین و علیه التکان

جلال الدین عبدالرحمن سیوطی از علما و نویسندگان بزرگ عصر ممالیک و از پیشتازان عرصه تالیف و یکی از پر اثرترین نویسندگان اسلامی است، تعداد آثار او را بیش از 500 اثر ذکر کرده اند، در اکثر زمینه های دینی و ادبی آثار مهمی بر جای نهاده است. کتاب های او در موضوعات تفسیر و علوم قرآن، حدیث، فقه، علوم عربی (لغت، صرف، نحو، معانی و بیان) تاریخ و طبقات و … می باشد. در مقامه نویسی نیز دستی داشته و حدود 25 مقامه از او به یادگار مانده است. از مهمترین آثار او الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، الاتقان فی علوم القرآن، الجامع الصغیر فی الحدیث البشیر النذیر، المزهر فی علوم اللغه و انواع ها، الاقتراح فی اصول النحو و تاریخ الخلفا می باشد. در اواخر عمر عزلت گزیده و ترک تدریس و افتاء نموده است و پس از 62 سال عمر پر بار در سال 911 هـ.ق در قاهره بدرود حیات گفت.

آیه کریمه «فبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه» مستمسک بیشتر اصحاب سخن و ارباب اندیشه است و به اقتضاءات گوناگون و مناسبت های فراوان مورد استناد قرار می گیرد.از آنجا که بهترین راه رسیدن به حقایق قرآن تدبر در آنست، موضوع (قول احسن و اتباع از آن) مورد تدبر و تحقیق قرآنی قرار گرفته است.در نتیجه علاوه بر آنکه تلقی جدید و متفاوتی با آنچه مشهور است بدست آمده ارزش و اهمیت تدبر و نقش اعجاز آمیز آنرا بیشتر روشن می سازد.

امروز بر کسی پوشیده نیست که ترجمه به صورت یک «فن» درآمده است، فنی که باید اصول و قوانین آن ابتدا تدوین سپس تعلیم و تدریس گردد. در این میان با توجه به رابطه کهن و عمیق میان دو زبان عربی و فارسی و نیز ارتباط میان جهان عرب و ایرانیان، نیاز به تدوین اصول ترجمه از عربی به فارسی و بر عکس بیش از پیش احساس می شود. و از آنجایی که یکی از اساسی ترین و دشوارترین مراحل ترجمه، معادل یابی واژه هاست - امری که همواره توجّه مترجمین را به خود معطوف داشته است - لذا این نوشتار می کوشد تا راهکارهایی عملی جهت ترجمه واژه های عربی و فارسی ارایه دهد.کشف رابطه میان معنای لغوی و اصطلاحی، میان معنای حقیقی و مجازی، میان معنای اصطلاحی و کاربردی واژه ها از یکسو و نیز توجه به سیاق جمله و فضای حاکم بر متن و اشنایی با اوضاع مربوط به متن از سوی دیگر، از مهمترین این راهکارهاست.

در اواخر قرن 19 و طی قرن 20، تعداد قابل توجهی از عرب های سوریه، لبنان و فلسطین به دنبال کسب روزی و زندگی خوب و به منظور رهایی از مشکلات و بحران های فکری و اجتماعی به کشورهای مختلف آمریکای شمالی و جنوبی مهاجرت کردند؛ به هر یک از این سرزمین ها «مهجر» و به ادبیات عربی شکل گرفته در این سرزمین ها «ادبیات مهجر» گفته می شود.آثار ادبای مهجر، به علت تاثیرپذیری از ادبیات اروپا و امریکا و نیز زمینه های تازه عاطفی و تصویری که حاصل زندگی در محیط تازه است از جنبه های مختلف مانند موضوع، ساختار و روح شعری با کلاسیسم متفاوت است.این مقاله با رویکرد ادبیات تطبیق و به منظور نشان دادن گوشه هایی از تاثیر ادبیات معاصر غرب بر ادبیات معاصر عرب از طریق مهاجرت و سفر به موضوع سفر شعر معاصر عربی به امریکا نگاه کرده است.

قدامه بن جعفر، ناقدی است که تحول عظیمی در نقد ادبی عرب بوجود آورد، می توان گفت که نقد عربی قبل از قدامه بن جعفر، مبتنی بر ذوق و سلیقه بود از روی ذوق شعر می گفتند و از روی ذوق نیز شعر را نقد می کردند، زیرا زندگی آنان مبتنی بر ذوق و سلیقه بود، بنابراین طبیعی است که نقد آنان نیز هیچ گونه معیار و مقیاسی در برنداشته باشد، اما قدامه روشی را برگزید که می توان گفت از ارسطو تقلید نموده بهمین دلیل استبداد فلسفه و منطق در عقل وی آشکار و گویا می باشد و بنظر می رسد که این روش اولین کوشش علمی برای تطبیق اصول منطق و علم بر شعر و ادب عربی باشد، زیرا قدامه از روشی بهره جسته که جز بوسیله تقسیم بندی های علمی و بررسی های فلسفی امکان پذیر نمی باشد، بر همین اساس در تمامی فصول و مباحث کتاب "نقد الشعر" خود، به اندیشه علمی پایبند مانده و سعی نموده که با پیمودن راهی درست و شیوه ای سالم، اثری علمی و اصیل بوجود بیاورد

در این مقاله معانی لغوی کلمه ام در قران کریم و در فرهنگ های زبان عربی مورد بررسی قرار گرفته و تلفظ این واژه به صورت تطبیقی در سایر زبان های سامی بیان شده است. کاربردهای گوناگون اسمی - فعلی - اصطلاحی و دستور زبانی ا م در این مقاله امده است.در این پژوهش وجود کلمات ثنایی (دو حرفی) در زبان های سامی نشان داده شده است. برخی از زبان های سامی از جمله زبان عربی تمایل زیادی به ثلاثی کردن این گونه کلمات داشته اند. اهمیت این واژه از جنبه لغوی سبب شده تا دایره معنایی این واژه گسترش یافته و به شکل های مختلفی در صرف و نحو و لغت به کار گرفته شود. وجود کنیه های بسیاری که در زبان عربی با واژه ام ساخته شده و بر موجودات و اشیا اطلاق گشته، نیز بدین سبب است.

دانش تصریف که وظیفه تجزیه کلمات را بر عهده دارد در ادبیات عرب سخت با اهمیت است چه بوسیله قالب هایی که توسط دانشمندان علم صرف ارایه شد زبان عربی گسترش لغوی یافت. در نیمه نخست سده 3 ق ابو عثمانی مازنی کتابی مستقل در صرف تالیف کرد پس از او جنبش تالیف در علم صرف همچنان ادامه یافت تا این که در سده 7 ق ابن حاجب کتاب الشافیه فی التصریف را نوشت و بسیار مورد توجه قرار گرفت به گونه ای که سبب شد تالیفات گوناگونی درباره آن به رشته تحریر درآید که تقریبا محتوای اصلی همه آنها یکی است. در میان همه این تالیفات شرح رضی الدین استرآبادی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مقاله ضمن ارایه تاریخچه مختصری از علم صرف و معرفی برخی آثار که در این زمینه نگاشته شده، به بررسی کتاب شافیه و نقد و بررسی شرح های آن پرداخته شده است.

مقاله حاضر پژوهشی تحلیلی در گونه ای از اصطلاحات نحو عربی موسوم به «اصل» و «شبه» می باشد. این اصطلاحات که بیشتر به صورت مستقل مورد استفاده قرار می گیرند از تفاوت های و وجوه مشترک فراوانی برخوردارند. نویسنده بر آن است با بررسی موارد کاربرد و معانی لغوی اصطلاحات مذکور، علل و جایگاه استفاده ان را بیان نماید. از برجسته ترین این اصطلاحات می توان به «جمله و شبه جمله» «ظرف و شبه ظرف» و «مضاف و شبه مضاف» اشاره کرد.

ابن هانی همچون بسیاری از شاعران بزرگ ضمن ضمن حفظ اشعار و اخبار عرب، از ایات قران کریم تاثیر پذیرفته و در اشعار خود بدان ها، استناد نموده و حقانیت اهل البیت (ع) و مظلومیت انان را یاد آورد شده است. گفتنی است او شاعری بود درباری و مداح خلیفه هایی چون المعزالدین الله و بسان دیگر شاعران، مدیحه بیشترین قسمت دیوان او را به خود اختصاص داده است. او از زاویه ای به مدیحه نگریسته است که شاید دیدگاه شاعران دیگر به مدیحه بدین گونه نباشد. او با توصیف جنگل ها و مدح ممدوحان خود، در حقیقت، مناقب و فضایل اهل البیت (ع) را به گونه ای شیوا، زیبا و دلنشین با ابیاتی پر مغز و گوش نواز و به دور از ابهام و تعقید برای مخاطبان خود در هر عصر و زمان به تصویر کشیده است. در این مقاله سعی شده است ضمن بیان شمه ای از زندگینامه شاعر، دیدگاه ادیبان در مورد وی، اغراض شعری او، ایات به کار رفته در اشعار او و اعتقاد قلبیش به اهل البیت (ع) به تصویر کشیده شود.

«صلاح عبدالصبور» از شاعران نامدار مصر است. در این مقاله سعی شده است زندگی، اشعار و افکار اجتماعی وی به اختصار بررسی شود. در این نوشتار اثار او را مرجع قرار داده ایم و برای هر کدام از دیدگاه های شاعر شاهدی از شعر و آثارش ارایه شده است هر چند به برخی کتب منتقدان عرب نیز نظر داشته ایم.

این مقاله درباره یکی از سخن سرایان سده سوم هجری قمری نوشته شده است. نام وی علی بن عباس بن گریگوریوس مشهور به ابن الرومی می باشد. در این نوشتار به مساله بیماری روانی ابن الرومی پرداخته شده است. همچنین به تناسب بحث به هجا و رثای شاعر اشاره رفته، و به پاره ای از ابهامات در این رابطه پاسخ داده شده است. در این مقاله دیدگاه های برخی از ناقدان بزرگ قدیم و جدید نیز مورد ارزیابی قرار گرفته است. در پایان به این نتیجه خواهیم رسید که واقعیت و مجموعه قراین بدست آمده، نشان می دهد که ابن الرومی از شخصیتی متوازن و متعادل، بلکه در حد نبوغ برخوردار بود.

خانم «می زیاده» شاعر و ادیب ژرف اندیش، از نوابغ کم نظیر در عرصه ادبیات عربی معاصر است. در شهر ناصره فلسطین بدنیا آمد و برای ادامه تحصیل به بیرون رفت. شخصیت فرهنگی او در مصر شکل گرفت. پس از ان، شاعران و ادیبان و ناقدان ممتاز به مصاحبت و هم نشینی با او افتخار کردند. پس از اینکه در دانشگاه امریکایی بیروت سخنرانی کرد، استاد سلیم حیدر درباره او گفت: «می زیاده … همواره به عنوان لبخندی بر لبهای مشرق زمین جاویدان خواهد ماند».این متفکر و ادیب گرانقدر با اینکه از بعضی جهات به فروغ فرخزاد نزدیک می شود، ولی مشابهی در زبان و ادبیات پارسی ندارد و نزد هموطنان پارسی زبان مشهور نیست.از خصوصیات بارز شعر او، شیرین دانستن درد، پیوند با طبیعت، شوق به ازادگی و اشتیاق بسوی مجهولات بر اساس شیوه رومانتیکی است. او به قله ها می اندیشد و بسوی کمال مطلق حرکت می کند. در این نوشتار از همه جنبه های شعر او به پیوند او با طبیعت اشاره ای داریم.