نامه مفید
سال:1379 | دوره:6 | شماره:4 (پیاپی 24) |تعداد مقالات:10

در این مقاله با توجه به اهمیت شناخت قدرت خدا در فلسفه و کلام اسلامی تلاش شده است به چند سوال اساسی در این باب بر مبنای دیدگاه های صدرالمتالهین پاسخ داده شود: 1-       جایگاه قدرت در مجموعه صفات الهی کجاست؟ از صفات فعل است یا ذات؟ عین ذات است یا زاید بر ذات؟ 2-       رابطه صفت قدرت با سایر صفات جمال الهی چگونه است؟ 3-       قدرت خدا را چگونه باید تفسیر کرد که نه موجب تشبیه گرایی شود و نه مستلزم اشتراک لفظی مفهوم قدرت در انسان و خدا گردد. 4-       ویژگیهای قدرت حق تعالی و وجوه تمایز آن با قدرت انسان چیست؟ 5-       قدرت مطلقه و به عبارت دیگر شمول قدرت الهی بر همه ممکنات با توجه به رحمت بی پایان او. اولا: با شروری که در عالم مشاهده می شود چگونه قابل جمع است؟ ثانیا: با اختیار انسان و شرور اخلاقی او چه سان قابل توجیه است.

معرفت شناسی همواره یکی از مهمترین مباحث فلسفی به شمار رفته است. توجه فیلسوفان از آغاز تدوین فلسفه تاکنون به معرفت شناسی متفاوت بوده است، در این میان افلاطون یکی از برجسته ترین شخصیتهایی است که معرفت شناسی دغدغه اصلی و اساسی او بوده است. و اندیشه های بدیع و ژرفی را از طریق روش «دیالکتیک» پیرامون چیستی معرفت و ویژگیها و واقع نمایی آن ارائه نموده. اما با توجه به این که افلاطون مباحث گوناگونی را در معرفت شناسی مطرح نموده ابتدا باید عناصر و سازه های مختلف تفکر افلاطونی را در هر یک از مباحث فلسفی به دست آورد و سپس، با ترکیب آنها ساختمان فکری او را در آن خصوص نشان داد. براساس این روش، سازه های معرفت شناسی افلاطون به ترتیب عبارتند از: 1-       ادراک حسی و نقد آن 2- عقیده و پندار 3- ریاضیات 4- شناخت ایده ها و نیز آثار آنها و بیان روابط آنها با یکدیگر و با اشیا محسوس 5- یادآوری 6- دیالکتیک. در این مقاله پیوند منطقی بین این مراحل در گذر از هر مرحله به مرحله بعدی آشکار گردیده است.

علم منطق در جهان اسلام همانند دیگر شاخه های علوم و فلسفه در قرون وسطی کاملا غربی [یونانی] است و با فلسفه شرقی [فلسفه هندوچین] هیچ گونه ارتباطی ندارد. این منطق همان گونه که توسط مکتب ارسطوئی متاخر یونانی حفظ و منتقل شده بود، تماما به تقلید از سنت یونانی کلاسیک توسعه یافت. مقاله حاضر ترجمه مقاله کوتاهی است از دانشمند برجسته آلمانی؛ نیکلاس رشر که تکامل منطق را در جهان اسلام از نقطه شروع آن در اواخر قرن هشتم [قرن دوم هجری] تا افول آن در قرن شانزدهم میلادی [قرن دهم هجری] به اختصار و تنها با ذکر مهمترین گرایشها، شخصیتها و موفقیتها شرح می دهد.

گفت و شنود از نظر صلاح عملی یک نظریه شناخت است و توجه به این فرض دارد که گفت و شنود در فعالیت انسان در زندگی اجتماعی به این یا آن شکل خود عملی می شود یا این که خود یک دانش نظاممند نیست، می تواند جبرانی باشد بر ناکامیابی سیستم تک گویی در چالشهایی که شناخت علوم طبیعی و اجتماعی پیش آورده است. گفت و شنود می تواند پلی باشد برای غلبه بر شکافی که بین «ماده» و «روح» در پهنه علوم اجتماعی دیده می شود و بخشی از یک گرایش اجتماعی در تفکر مدرن، نوعی معرفت شناسی برای همسویی بهتر با دگرگونیهای ذهنی و مدل متحول جهان است که در عالم علوم انسانی زمینه یافته است. در واقع انعکاس کوششی است برای تدوین نظریه شناخت در دورانی که نسبیت بر علوم طبیعی چیره گردیده و ابهام در برخی رشته های آن مسایل جدیدی در باب وجود عینی شناخت مطرح کرده است.

شرطیهای خلاف واقع یکی از مسائل مهم و مخاطره آمیز فلسفه علم به شمار می آید که در علوم و زندگی روزمره کاربرد فراوانی دارد. این مساله با تئوری تایید مساله قانون، استقرا، واژه های حاکی از استعداد و ذوات ممکن و مسائلی از این دست ارتباط وثیقی دارد. مسائل فوق به لحاظ مشکل و راه حل وضعیت یکسانی دارند. به گونه ای که در نهایت همگی به این مساله احاله می شوند که چه چیزی گزاره های قانون وار را از گزاره های اتفاقی متمایز می کند. این مساله علی رغم هم اندیشیها و چاره جوییهای ارباب اندیشه تاکنون ره به جایی نبرده است و همچنان به قوت خود باقی است.

کی یرکگور متاله پرشور دانمارکی، تاثیر ژرفی در جنبش فلسفی اگزیستانسیالیسم در قرن بیستم و بر متفکران این نحله فکری داشته است. او و مولوی از برخی جهات فکری، شخصیتی و سیر و سلوک معنوی شبیه به یکدیگر بوده اند. در این مقال ضمن معرفی کی یرکگور، به وجوه اشتراک این دو سالک طریق معنویت پرداخته خواهد شد. در عین حال به برخی از وجوه افتراق نیز اشاراتی می شود. این نوشتار در هفت بند تدوین یافته و در تمام موارد، به متن آثار این دو متفکر استناد شده است.

تاسیسات حقوقی از جمله مالکیت، برخاسته از نیازهای بشری و تحولات اجتماعی است. در این مقاله یکی از انواع نو پیدای مالکیت (مالکیت موقت یا زمانی) مورد بررسی قرار گرفته و برای تثبیت آن، این نکته تبیین گردیده که ممکن است مالکیت را به «زمان» مقید کرد، همان گونه که گاه مالکیت به «کسر مشاع» مقید می شود تا نتیجه اش «مالکیت مشاع» باشد. فصل نخست به کلیاتی در باره مالکیت اختصاص یافته تا معلوم شود این نوع مالکیت از نظر تعریف، عناصر و صفات با مالکیت دایمی همخوان است تنها در صفت دوام- آن هم به یکی از معانی سه گانه مذکور برای دوام مالکیت- با آن تفاوت دارد. در فصل دوم دیدگاههای مخالفین و موافقین این تاسیس از نظر ثبوتی و اثباتی مورد بررسی قرار گرفته است. توجیه نظری این نوع مالکیت در فصل سوم و برخی از نمونه های آن در فصل چهارم ارائه شده است.

اختلاس اموال عمومی، همزاد با تشکیل حکومت مطرح بوده و قدمتی به اندازه خود دولتها دارد. اختلاس از جمله تعدیات کارمندان و کارکنان دولت و موسسات و شرکتهای دولتی و یا وابسته به دولت و یا سایر ماموران به خدمات عمومی است که به اموال متعلق به دولت یا اشخاص دیگر، صورت می گیرد و همواره به عنوان تهدیدی جدی علیه دولت و ملت قلمداد می گردد. در تحقیق حاضر به بررسی ارکان جرم اختلاس در قانون ایران و برخی کشورهای دیگر در سه مبحث پرداخته شده است؛ مبحث اول در باره رکن قانونی جرم اختلاس می باشد و مبحث دوم و سوم اختصاص به رکن مادی و معنوی این جرم دارد. از نکات قابل توجه در این مقاله علاوه بر اثبات این مطلب که معیار تحقق جرم اختلاس تصاحب و برخورد مالکانه کردن با مال می باشد، می توان دایره این جرم را به اموال بانکهای خصوصی، شرکتهای سهامی غیر دولتی، احزاب، سندیکاها و نیز به اموال غیر منقول، تعمیم داد.

هابرماس ضمن آسیب شناسی جوامع مدرن، سرمایه داری متاخر را تحقق ناقص عقل در تاریخ و بهره گیری متناقض و ناهماهنگ از آن می داند. او با کاربست مفاهیم جهان زیست، کنش ارتباطی و شناسایی متقابل، بر آن است تا با زبانی کردن قداستها و داعیه های اعتبار، زمینه های شکل گیری همکاری و تشریک مساعی، قطعیات و یقینیات مشترک و توافق ارزشهای فراگیر را هر چه بیشتر فراهم آورد. به نظر او، گفتگو و استدلال تلاشی برای ترمیم توافقهای از هم فروپاشیده در جوامع سنتی و ماقبل مدرن است. اما نباید انتظار داشت که استدلال بطور روزمره منتج به توافق باشد. بلکه سخن بر سر آن است که نمی توان بر هیچ چیزی جز هنجارهایی که در خود فرایند استدلال وجود دارد، اتکا نمود. در این رابطه، دموکراسی مشورتی پروژه نهادینه کردن حقوق و وظایفی است که برای تداوم عمل استدلال ضروری است. این نوع از دموکراسی کانون توجه را از نتایج نهایی به ویژگی فرایندهایی که این نتایج به وسیله آنها قابل دستیابی هستند، تغییر می دهد. بدین سان، در میان تکثر، تعارض و تنوع زندگی مدرن انگیزشی ارتباطی به سوی حل و فصل وجود دارد. بدون این انگیزش، جایگزینی عقلانی برای خشونت و اعمال فشار به عنوان روشهای تشکیل اراده های جمعی و حل منازعه وجود نخواهد داشت.