اقتصاد و توسعه منطقه ای (دانش و توسعه)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:3 |تعداد مقالات:22

طی دو دهه گذشته، دریاچه ارومیه به عنوان دومین دریاچه بزرگ شور جهان در معرض خشک شدن قرار گرفت و حجم و سطح آب آن تا 80 درصد کاهش پیدا کرد. این فرایند به عواملی نظیر تغییر اقلیم، افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی و مدیریت نامناسب منابع آب نسبت داده شد. بنابراین، برنامه اصلاح الگوی کشت به عنوان یکی از راهکارهای احیای دریاچه ارومیه و استفاده پایدار از منابع طبیعی به ویژه آب و زمین در این حوضه مطرح گردید. در این مطالعه، به تغییرات الگوی کاشت، بهینه سازی الگوی کشت موجود با اهداف بیشینه سازی درآمد خالص، بهره وری اقتصادی آب و کمینه سازی مصرف آب و ارزیابی تناسب اراضی برای کشت محصولات زراعی و باغی عمده حوضه آبریز دریاچه ارومیه پرداخته شده است. برای ارزیابی تغییرات الگوی کشت از اطلاعات آماری وزارت جهاد کشاورزی طی سال های 1395-1382 استفاده گردید. ارزیابی تناسب اراضی بر اساس روش پارامتریک برای 22 گیاه زراعی گندم، جو، ذرت دانه ای، لوبیا، نخود، سویا، آفتابگردان، کلزا، گلرنگ، یونجه، سورگوم علوفه ای، سیب زمینی، هویج، پنبه، چغندرقند، سیر، توتون، گوجه فرنگی، پیاز، هندوانه، زعفران و خیار و 12 گیاه باغی بادام، زردآلو، هلو، شلیل، آلبالو، گیلاس، آلو، سیب، گلابی، انگور، گردو و پسته انجام گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که طی ده سال گذشته، سطح محصولات زراعی آبی در منطقه مورد مطالعه کاهش (از 357 هزار هکتار به 320 هزار هکتار) و به سطح محصولات باغی آبی افزوده (از 137 هزار هکتار به 164 هزار هکتار) شده است. مقایسه محصولات زراعی نشان می دهد که طی این مدت، سطح زیر کشت گندم (از حدود 151 هزار به حدود 110 هزار هکتار)، یونجه (از حدود 97 هزار به 82 هزار هکتار)، اسپرس (از حدود 15 هزار به نزدیک 5 هزار هکتار) و پیاز (از حدود 9800 به حدود 4800 هکتار) بیش از سایر محصولات کاهش پیدا کرده و سطح زیر کشت محصولاتی مانند ذرت علوفه ای (از 1354 هکتار به بیش از 5000 هکتار) و گوجه فرنگی (از 7382 هکتار به 8781 هکتار) افزایش یافته است. مقایسه محصولات باغی در دو مقطع زمانی (85-1382و 95-1392) نشان می دهد که سطح زیر کشت درختان سیب، انگور، بادام، گردو و زردآلو طی این دوره به ترتیب بیشترین سطح را به خود اختصاص داده اند. مقایسه سطح زیرکشت محصولات باغی نشان می دهد که سطح زیر کشت درختان سیب (از حدود 62 هزار به بیش از 69 هزار هکتار)، زردآلو (از حدود 5800 به حدود7300 هکتار)، آلو (از حدود 840 به بیش از 3000 هکتار) و هلو (از حدود 3523 هکتار به 5667 هکتار) افزایش و سطح کشت انگور (از حدود بیش از 38 هزار به حدود 34 هزار هکتار) کاهش پیدا کرده است. نتایج تناسب اراضی نشان می دهد که در بین محصولات زراعی مطالعه شده، گندم و جو با بیش از 375 هزار هکتار بیشترین سطح رده مناسب را به خود اختصاص داده و محصولات کلزا و یونجه با بیش از 350 هزار هزار هکتار، آفتابگردان با بیش از 340 هزار هکتار، ذرت دانه ای با بیش از 330 هزار هکتار و محصولات سیب زمینی، پیاز و گوجه فرنگی با حدود 330 هزار هکتار بیشترین سطح رده مناسب را به خود اختصاص می دهند. در بین محصولات باغی مورد مطالعه، گیلاس، آلبالو، زردآلو و سیب با بیش از 350 هزار هکتار، گردو با بیش از 340 هزار هکتار و هلو با حدود 330 هزار هکتار به ترتیب بیشترین سطح رده مناسب را به خود اختصاص می دهند. نتایج بهینه سازی الگوی کشت با در نظر گرفتن تناسب اراضی و محدودیت های منطقه ای برای محصولات باعث کاهش 7/11 درصدی در مصرف آب و افزایش 1/27 و 9/43 درصدی به ترتیب در کل درآمد منطقه و شاخص بهره وری اقتصادی آب در مقایسه با الگوی کشت موجود گردید.

امروزه دستیابی به توسعه پایدار بوم نظام های کشاورزی که در آن محیط نیاز نسل حاضر و نسل آینده را تأمین نماید مورد توجه بسیاری از محققین و دانشمندان قرار گرفته است. بررسی تأثیرات بوم نظام های زراعی و اثرات مثبت و منفی آن از موارد مهم برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار می باشد. ارزیابی چرخه حیات روشی است که در آن اکثر اثرات زیست محیطی یک بوم نظام زراعی را مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد. این مطالعه به منظور ارزیابی و مقایسه اثرات زیست محیطی نظام های با مدیریت پیشرو و رایج گندم های زمستانه دشت میامی (شاهرود)، به عنوان یکی از قطب های تولید گندم استان سمنان طی یک دوره پنج ساله با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات انجام شد. براساس استاندارد ISO14040، ارزیابی چرخه حیات در چهار گام تعریف و اهداف، ممیزی چرخه حیات، ارزیابی تأثیر چرخه حیات (گرمایش جهانی، اسیدی شدن، اوتریفیکاسیون، تخلیه بالقوه منابع غیرزنده، سمیت و کاربری اراضی) و تلفیق و تفسیر نتایج محاسبه شد. نتایج نشان داد میزان مصرف نهاده ها در مدیریت رایج بوم نظام های زراعی و میزان عملکرد در هکتار برای بوم نظام های زراعی با مدیریت پیشرو بیش تر است. در بین شاخص های بررسی شده بالاترین شاخص بوم شناختی برای تخلیه سنگ فسفات در مدیریت رایج 06/1 برای تولید یک تن گندم زمستانه و برای مدیریت پیشرو 82/0 بود، اوتریفیکاسیون بوم نظام های خشکی برای مدیریت مزارع رایج و پیشرو به ترتیب با 15/0 و 11/ 0 برای تولید یک تن گندم زمستانه در رتبه دوم قرار گرفت. با توجه نتایج به دست آمده آثار منفی زیست محیطی بوم-نظام های شامل مدیریت پیشرو کم تر بوده و شاخص بوم شناختی مدیریت پیشرو به اهداف توسعه پایدار نزدیک تر بود.

این مطالعه به منظور بررسی شاخص های فیزیولوژیکی (شامل شاخص سطح برگ (LAI)، سرعت رشد غده (TGR)، سرعت رشد محصول (CGR) مؤثر بر عملکرد دو رقم سیب زمینی (آگریا و فونتانه) در مراحل مختلف رشد گیاه از سبز شدن تا رسیدگی و هم چنین عملکرد غده در دو شرایط متفاوت آب و هوایی در مزارعی در دو منطقه فریمان و جلگه رخ طی سال زراعی 95-1394 به اجرا در آمد. نتایج نشان داد که بیش ترین شاخص سطح برگ به رقم فونتانه با 02/5 اختصاص یافت، بیش ترین شاخص سطح برگ در جلگه رخ به مزرعه خزاعی (64/4) و در فریمان به مزرعه مهدوی (14/4) اختصاص داشت. بیش ترین و کم ترین CGR در 90 روز پس از سبز شدن به ترتیب در رقم فونتانه و آگریا با 17/11و 6/9 گرم بر مترمربع در روز مشاهده شد. رقم فونتانه با عملکرد غده 79/439 گرم در مترمربع عملکرد 40 درصدی بالاتری نسبت به رقم آگریا داشت. مزرعه خزاعی با 67/376 گرم در مترمربع بیش ترین و مزرعه شریعتی با 16/232 گرم در مترمربع کم ترین عملکرد غده را داشتند. به بیان دیگر، مزرعه خزاعی از مزرعه رازقی 5 درصد و از مزرعه مهدوی 39 درصد عملکرد غده بالاتری داشت. حداکثر سرعت رشد غده در مزرعه خزاعی با 87/10 گرم در مترمربع در روز نسبت به مزارع رازقی، مهدوی و شریعتی به ترتیب 29، 69 و 75 درصد بالاتر بود. به طور کلی با توجه به نتایج این آزمایش رقم فونتانه در جلگه رخ و در مزرعه خزاعی بهترین عملکرد را دارا بود.

بالا بودن میزان pH خاک و تأثیر آن بر قابلیت استفاده از عناصر غذایی و هم چنین کمبود مواد آلی موجب شده میزان تولید از پتانسیل عملکرد محصول فاصله بگیرد. این تحقیق به منظور بررسی تأثیر دو ماده اصلاح کننده خاک، کود دامی و گوگرد بر عملکرد کمّی و کیفی ارقام کنجد (Sesamum indicum L. ) طی سال 1395 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل کود گاوی در دو سطح (0 و 20 تن در هکتار)، گوگرد پودری در چهار سطح (0، 2، 4 و 8 تن در هکتار) و ارقام شامل جیرفت-13 و توده محلی جیرفت بودند. صفات مورد بررسی شامل عملکرد دانه، شاخص برداشت، محتوی روغن و پروتئین دانه و غلظت فسفر و گوگرد برگ ارقام کنجد بودند. نتایج نشان داد که بالاترین سطح گوگرد (8 تن در هکتار) به جز شاخص برداشت موجب افزایش معنی داری در صفات مورد بررسی نسبت به تیمار شاهد گردید. هم چنین اثرات متقابل کود گاوی و گوگرد نیز بر تعدادی از صفات معنی دار گردید طوری که بیش ترین عملکرد دانه مربوط به رقم جیرفت-13 در بالاترین سطح گوگرد و کود گاوی (20 تن در هکتار) بود. رقم جیرفت-13 بیش ترین میزان درصد روغن و پروتئین دانه و هم چنین شاخص برداشت را نسبت به توده محلی جیرفت داشت. اثرات تیمارهای گوگرد و کود گاوی بر میزان روغن و پروتئین دانه معنی دار بود و بیش ترین مقدار مربوط به کاربرد توأم گوگرد و کود گاوی بود. کاربرد گوگرد هم چنین موجب افزایش غلظت این عنصر در برگ های گیاه گردید و هم چنین به دلیل کاهش موضعی pH خاک تأثیر معنی داری در افزایش جذب فسفر داشت. نتایج نشان داد مصرف تلفیقی گوگرد و کود گاوی را می توان به عنوان راهکاری اکولوژیک در راستای دستیابی به افزایش رشد و تولید کمّی و کیفی گیاهان روغنی به ویژه در خاک های با قلیایی، مد نظر قرار داد.

تنش خشکی از مهم ترین مشکلات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر تنش خشکی بر خصوصیات مورفوفنولوژیکی و عملکرد بذری هفت اکوتیپ مختلف رازیانه بود. این آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و در دو مکان نرمال و تنش خشکی انتهای فصل در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در سال 1394 صورت پذیرفت. صفات مورد بررسی شامل تعداد روز تا 50% گل دهی، تعداد روز تا 50% رسیدگی، ارتفاع کل گیاه، ارتفاع تا چتر اصلی، تعداد شاخه های اصلی گیاه، تعداد چتر در بوته، تعداد چتر بارور در بوته، تعداد دانه در چتر اصلی، تعداد چترک در چتر اصلی، طول میان گره انتهایی، تعداد میان گره و عملکرد دانه بود. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب هر دو مکان حاکی از وجود تفاوت معنی دار بین اکوتیپ ها برای اکثر صفات مورد بررسی به جز تعداد شاخه های اصلی و تعداد چتر بارور در بوته بود. نتایج همبستگی نشان داد که در شرایط نرمال عملکرد دانه با صفات ارتفاع بوته، تعداد دانه در چتر اصلی، تعداد چتر بارور در بوته همبستگی مثبت و معنی دار در حالی که با تعداد روز تا 50% گل دهی منفی بود و تحت شرایط تنش همبستگی بین عملکرد دانه با تعداد دانه در چتر اصلی مثبت و معنی دار و با صفات تعداد چتر و طول میان گره انتهایی منفی و معنی دار بود. تجزیه خوشه ای اکوتیپ های مورد بررسی در دو شرایط نرمال و تنش مشابه و شامل دو گروه اول (ایلام، گناباد و خوسف) و دوم (مشهد، نیشابور، بجنورد و رومی) بود. اکوتیپ بجنورد در شرایط نرمال و اکوتیپ های مشهد، نیشابور، خوسف و بجنورد در شرایط تنش بیش ترین میزان عملکرد دانه را به خود اختصاص داده بودند. به طور کلی نتایج نشان داد که اکوتیپ بجنورد از عملکرد بیش تر و پایدارتری تحت هر دو شرایط نرمال و تنش برخوردار بوده و صفات تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در بوته و تعداد چتر بارور در بوته را می توان به عنوان صفات مؤثر بر عملکرد دانه و استفاده در برنامه های اصلاحی رازیانه محسوب نمود.

به منظور بررسی اثر ازتوباکتر بر خصوصیات کمّی و کیفی گیاه جو (Hordeum vulgar L. ) و هم چنین میزان مصرف بهینه آن و جایگزینی با مقادیر نیتروژن صنعتی و تأثیر آن بر میزان انتقال مجدد مواد، آزمایشی بر روی جو آبی رقم بهمن به صورت مزرعه ای در شهرستان سنقر (استان کرمانشاه) در سال زراعی 94-1393 اجرا گردید. آزمایش از نوع فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بود. فاکتورها شامل سطوح کود زیستی ازتوباکتر کروکوکوم (0، 100 و 200 گرم در هکتار) و سطوح کود نیتروژن از منبع اوره (0، 50، 100، 150 و 200 کیلوگرم در هکتار) بودند. نتایج نشان داد، برهم کنش ازتوباکتر و نیتروژن بر تمامی صفات مورد بررسی معنی دار بود. بیش ترین میزان انتقال مجدد مواد از ساقه به دانه از پدانکل و پنالتیمیت در استفاده توأم کودهای نیتروژنه صنعتی 200 کیلوگرم در هکتار و کودهای بیولوژیک 100 گرم در هکتار ازتوباکتر به ترتیب مقدار110 و 90 میلی گرم و هم چنین بیش ترین مقدار انتقال مجدد از سنبله به دانه در تیمار کودهای نیتروژنه صنعتی 50 کیلوگرم در هکتار و کودهای بیولوژیک 200 گرم در هکتار ازتوباکتر به مقدار 41 میلی گرم مشاهده شد. هم چنین بیش ترین مقدار شاخص سطح برگ، وزن هکتولیتر، درصد پروتئین دانه (5/12 درصد)، عملکرد زیست توده، شاخص برداشت، تعداد سنبله در واحد سطح، تعداد دانه در سنبله، وزن هزاردانه و عملکرد دانه (871 گرم در مترمربع) در تیمار 200 گرم در هکتار ازتوباکتر و 200 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به دست آمد. با افزایش میزان این نهاده ها، مقادیر صفات نیز افزایش نشان داد. با در نظر گرفتن هزینه این نهاده ها و مقادیر افزایش عملکرد دانه و پروتئین، مصرف 100 گرم در هکتار ازتوباکتر و 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن به ترتیب حدود 834 گرم در مترمربع و 26 درصد، بیش ترین بازده اقتصادی داشت و اختلاف معنی داری با مصرف حداکثر آن ها نداشت. در این آزمایش با افزایش ازتوباکتر بین 17 تا 42 درصد به عملکرد دانه اضافه شد.

ارزیابی چرخه حیات (LCA) ابزاری مناسب برای بررسی اثرات زیست محیطی فرآیندهای تولید در بوم نظام های کشاورزی است که براساس دو مؤلفه مصرف نهاده ها و انتشار آلاینده ها به محیط تعیین می شود. این روش جزئیاتی را در ارتباط با چگونگی کاهش اثرات زیست محیطی و هم چنین افزایش پایداری در کشاورزی ارائه می دهد. هدف این مطالعه مقایسه اثرات زیست محیطی چهار محصول عمده شامل گندم (Triticum aestivum L. )، جو (Hordeum vulgare L. )، هندوانه بذری (Citrullus lanatus L. ) و یونجه (Medicago sativa L. ) در دهستان بلهرات نیشابور بود. میانگین میزان مصرف نهاده ها (اعم از کو دها و سموم شیمیایی، سوخت فسیلی، الکتریسیته، آب، کود حیوانی و بذر) و عملکرد برای چهار محصول گندم، جو، هندوانه بذری و یونجه در منطقه مورد مطالعه طی سال 1394 با استفاده از پرسشنامه تعیین شد. ارزیابی چرخه حیات در چهار گام تعریف اهداف و حوزه عمل مطالعه، ممیزی چرخه حیات، ارزیابی تأثیر چرخه حیات و تفسیر نتایج محاسبه گردید. گروه های تأثیر شامل گرمایش جهانی، اسیدی شدن، اوتریفیکاسیون خشکی و آبی بودند. واحد کارکردی معادل یک تن عملکرد اقتصادی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که پتانسیل گرمایش جهانی بیش ترین اثر زیست محیطی برای چهار محصول شامل گندم، جو، هندوانه بذری و یونجه به ترتیب برابر با 36/869، 32/694، 06/4947 و 95/2678 واحد معادل کیلوگرم CO2 به ازای یک تن عملکرد اقتصادی و هم چنین پتانسیل اوتریفیکاسیون آبی این محصولات به ترتیب برابر با 08/3، 4/2، 08/11، 33/3 واحد معادل کیلوگرم PO4 به ازای یک تن عملکرد اقتصادی، کم ترین اثر زیست محیطی را در هکتار به خود اختصاص داده است. به طور کلی از بین این چهار محصول، هندوانه بذری (14/1Ecox به ازای یک تن عملکرد اقتصادی) و جو (07/0 Ecox به ازای یک تن عملکرد اقتصادی) به ترتیب بیش ترین و کم ترین شاخص بوم شناخت را به خود اختصاص دادند. هندوانه بذری به دلیل داشتن عملکرد بسیار پایین نسبت به سایر محصولات، مصرف نهاده ها را پوشش نداده و به همین دلیل اثرات زیست محیطی بیش تری را منتشر نموده است. بر این اساس، با توجه به سهم بالای گروه تأثیر گرمایش جهانی، توصیه می شود انتخاب گونه-های با اثرات زیست محیطی کم تر، مدیریت خاک ورزی کاهش یافته و مصرف کودهای آلی به عنوان راه کارهای جایگزین برای کودهای شیمیایی به منظور تخفیف این اثرات زیست محیطی مد نظر قرار گیرد.

چرخه حیات (LCA) رویکردی برای ارزیابی اثرات زیست محیطی تولید محصول یا انجام یک فعالیت است که بر اساس دو شاخص میزان مصرف منابع و انتشار انواع آلاینده ها به محیط زیست محاسبه می گردد. بدین منظور، این مطالعه با هدف تعیین اثرات زیست محیطی نظام تولید ذرت در شرایط آب و هوایی مشهد با استفاده از LCA انجام شد. بمنظور تجزیه و تحلیل اثرات زیست محیطی، از روش 14040ISO به ازای یک واحد کارکردی معادل با یک تن دانه استفاده شد. بدین ترتیب، میزان نهاده های ورودی (از جمله سوخت های فسیلی و کودهای معدنی)، تولید و نقل و انتقال نهاده های کشاورزی (نظیر تولید کودهای شیمیایی) و عملیات بکارگرفته شده در مزرعه (شامل شخم و برداشت) به ازای یک واحد کارکردی تعیین گردید. در گام اول، ممیزی چرخه حیات (LCI)، میزان مصرف نهاده ها و انتشار آلاینده ها به ازای یک واحد کارکردی تعیین شد. در مرحله بعد، ارزیابی تأثیر چرخه حیات (LCIA) انجام گرفت و بر اساس شاخص هایی اطلاعات مرحله قبل در شش گروه تأثیر شامل تخلیة منابع (نظیر مصرف سوخت های فسیلی و کودهای معدنی فسفر و پتاسیم)، تغییر کاربری اراضی، تغییر اقلیم (گرمایش جهانی)، سمیّت (جوامع انسانی، بوم نظام های خشکی و آبی)، اسیدی شدن اراضی و اوتریفیکاسیون (بوم نظام های خشکی و آبی) دسته بندی شدند. در نهایت، بعد از نرمال سازی و وزنی سازی داده ها شاخص زیست محیطی (EcoX)که نشاندهنده سهم نظام مورد مطالعه در میزان مصرف نهاده ها و انتشار آلاینده ها می باشد، محاسبه گردید. محاسبه شاخص زیست محیطی نشان داد که بیشترین سهم نظام تولیدی ذرت به ترتیب برای گروه های مؤثر اسیدی شدن (59/2) و تغییر اقلیم (61/0) حاصل شد. بدین ترتیب، با توجه به نتایج و بمنظور کاهش اثرات زیست محیطی نظام تولید ذرت چنین بنظر می رسد که می توان از روش های مختلف مدیریت نظام زراعی همچون کاربرد نهاده های آلی، تناوب، گیاهان تثبیت-کننده نیتروژن و خاکورزی حداقل بر مبنای بهره گیری از اصول کم نهاده برای کاهش این اثرات زیست محیطی بهره جست.

بوم نظام های زراعی که توسط بشر با هدف تولید غذا و فیبر مدیریت می شوند اگرواکوسیستم نام دارند که علاوه بر تولید نیازهای اولیه بشر، خدمات متنوع و مهمی نیز دارند. امّا مدیریت نادرست با هدف تولید بیش تر محصولات کشاورزی، منجر به ناتوانی بوم نظام های زراعی در ارائه خدمات و کارکردهای مورد انتظار شده است. از این رو ارزیابی و نظارت بر بوم نظام های زراعی با هدف مدیریت صحیح آن ها و تولید پایدار ضروری به نظر می رسد. در این مطالعه سلامت بوم نظام های زراعی چهار استان شرقی کشور شامل خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، طی سال های 1381 تا 1390 از لحاظ ساختاری، کارکردی، سازمانی و در نهایت سلامت کل مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از لحاظ سلامت ساختاری استان سیستان و بلوچستان بیش ترین امتیاز و استان خراسان رضوی کم ترین امتیاز را داشت. از لحاظ سلامت کارکردی استان های خراسان رضوی و خراسان جنوبی به ترتیب بهترین و بدترین شرایط را داشتند. بر اساس نتایج به دست آمده استان سیستان و بلوچستان بیش ترین و استان خراسان رضوی کم ترین امتیاز را از لحاظ سازمانی کسب کردند. بوم نظام های زراعی تمامی استان ها به جز خراسان جنوبی از لحاظ سلامت کل در مرتبه ضعیف و خراسان جنوبی در مرتبه بسیار ضعیف قرار گرفتند. در مجموع سلامت کل استان خراسان رضوی بیش تر از سایر استان ها و سلامت کل استان خراسان جنوبی کم تر از سایر استان ها بود. بارندگی کم، تراکم زراعی بالا، عدم دسترسی کافی به سیستم آبیاری تحت فشار، اختصاص مساحت کمی از اراضی زراعی به گیاهان علوفه ای، چندساله و تثبیت کننده نیتروژن، فشردگی خاک، کم بودن عملکرد در کلیه گروه های زراعی، پایین بودن بهره وری نیتروژن و عدم توجه به توسعه مراکز تولید حشرات مفید از جمله مهم ترین دلایل مشترک در تنزل سلامت بوم نظام ها در استان های مذکور بود.

بررسی اثرات رقابتی علف هرز سوروف آبی به عنوان یک گونه رقیب جدید در شالیزارهای استان گیلان حائز اهمیت بسیاری است. نتیجه رقابت علف هرز-گیاه زراعی تحت تأثیر تراکم و نسبت گونه ای قرار می گیرد؛ اگرچه زمان نسبی رویش دانه رست علف های هرز می تواند تأثیر زیادی بر آن داشته باشد. طی دو سال مطالعه مزرعه ای، اثر سن گیاهچه سوروف آبی هنگام نشاءکاری (10، 20 و 30 روز) و نسبت تراکم سوروف آبی: برنج در هرکپه (4: 0، 3: 1، 2: 2، 1: 3 و 0: 4 علف هرز: برنج) به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. خصوصیات رشد برنج و علف هرز در شرایط رقابت تمام فصل با شش و پنج مرحله نمونه برداری تخریبی به ترتیب در سال اول و دوم آزمایش مورد ارزیابی قرار گرفت. در گیاه زراعی برنج، افزایش تعداد گیاهچه در نسبت های مختلف کاشت سبب افزایش تعداد پنجه، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ و کل ماده خشک تولیدی شد؛ امّا این نسبت بر ارتفاع نهایی بوته ها تأثیری نداشت. در علف هرز نیز تعداد پنجه و کل ماده خشک تولیدی تحت تأثیر نسبت کاشت قرار گرفته و با افزایش تعداد علف هرز در نسبت کاشت، افزایش یافت؛ اگرچه نسبت کاشت تأثیر چندانی بر ارتفاع نهایی گیاهان، حداکثر شاخص سطح برگ و وزن خشک برگ علف هرز نداشت و با پیشرفت فصل رشد تفاوت تیمارها از بین رفت. در نسبت کاشت 3: 1 علف هرز: برنج تعداد پنجه ها در اکثر مراحل نمونه برداری در دو گونه مشابه بود؛ امّا در سایر مخلوط ها، در علف هرز بیش تر از برنج بود. حداکثر شاخص سطح برگ، حداکثر وزن خشک برگ و کل ماده خشک تولیدی در کلیه نسبت های کاشت در علف هرز بیش تر از برنج بود. سن نشاء سوروف آبی تنها در سال اول آزمایش بر تعداد پنجه، شاخص سطح برگ، و وزن خشک برگ دو گونه، و هم چنین بر کل ماده خشک تولیدی علف هرز تأثیر گذاشت؛ امّا در سال دوم چنین نشد. سن نشاء علف هرز اثری بر ارتفاع نهایی گیاهان نداشت. به طور کلی براساس یافته های این آزمایش می توان اظهار داشت که سوروف رقیب قوی تری نسبت به برنج است؛ چنان که اثر حضور گونه ی رقیب بر برنج بیش تر از سوروف آبی بود. این مسئله توانایی بیش تر علف هرز در جبران کاهش اولیه گیاهچه از طریق پنجه دهی و رشد بیش تر به واسطه قابلیت رقابت بیش تر را نشان می دهد.

به منظور ارزیابی روند ویژگی های زراعی و شاخص های کارایی در جریان اصلاح ارقام ذرت، آزمایشی در سال زراعی 94-1393 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. در این آزمایش فاکتور اصلی، مقادیر مختلف کود در هشت سطح (نیتروژن از منبع کود اوره 46 درصد: 0، 100، 200 و 300 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار؛ کود دامی: 0، 10، 20 و 30 تن در هکتار) و فاکتور فرعی، شش رقم ذرت (ارقام خیلی قدیمی: 704 و 647؛ رقم قدیمی: 500؛ ارقام جدید: 260، 750 و 706) بود. صفات مورد ارزیابی شامل عملکرد دانه، کاه و کلش و بیولوژیک، شاخص برداشت، کارایی مصرف، جذب و استفاده از نیتروژن، بهره وری جزئی و شاخص برداشت نیتروژن بودند. نتایج نشان داد که بیش ترین و کم ترین عملکرد کاه وکلش به ترتیب در رقم سینگل کراس 704 و رقم هیبرید 260 مشاهده شد که به طور معنی دار با سایر ارقام تفاوت داشت. این صفت در رقم 704 در مقایسه با رقم 260 به میزان 9/71 درصد بیش تر بود. با افزایش مقدار کود نیتروژن و دامی عملکرد دانه و بیولوژیک به طور معنی داری افزایش یافت. اگرچه در اغلب سطوح کودی بیش ترین عملکرد دانه در رقم قدیمی 704 مشاهده شد امّا با افزایش سطح کود نیتروژن از صفر به 300 کیلوگرم، بیش ترین افزایش عملکرد دانه در ارقام 500 و 705 و به ترتیب به میزان 117 و 103 درصد به دست آمد. از طرف دیگر در اغلب ارقام، کاربرد کود نیتروژن در مقایسه با کود دامی باعث افزایش بیش تر صفات مربوط به عملکرد گردید. در اغلب ارقام (به جز ارقام 500 و 647) کاربرد سطوح مختلف کود دامی باعث کاهش معنی دار کارایی مصرف نیتروژن در مقایسه با سطوح مشابه کود شیمیایی نیتروژن گردید. بیش ترین (82/34 کیلوگرم بر کیلوگرم) و کم ترین (66/24 کیلوگرم بر کیلوگرم) کارایی استفاده از نیتروژن به ترتیب در رقم جدید هیبرید 260 و رقم قدیمی 500 مشاهده شد. بهره وری جزئی به طور معنی دار تحت تأثیر سطوح مختلف کود قرار گرفته و با افزایش مصرف کود (اعم از نیتروژن یا دامی) این صفت به طور معنی دار در ذرت کاهش یافت. در اغلب موارد کاربرد کود دامی اثر مشابهی با سطوح معادل کود نیتروژن بر شاخص های عملکرد و کارایی نیتروژن داشت. بین ارقام قدیم و جدید از نظر شاخص های کارایی نیتروژن روند مشخصی مشاهده نشد.

توده های زنیان موجود در کشور دارای تنوع بسیار بالایی ازنظر صفات کیفی و کمّی هستند. به منظور بررسی روابط بین صفات مورفولوژیک و زراعی و تعیین مهم ترین صفات مؤثر در عملکرد دانه، تعداد 18 توده زنیان (Trachyspermum ammi L. ) در قالب بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی طرق مشهد در طی سال های زراعی 95-1394 مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد عملکرد دانه بین 938– 373 کیلوگرم در هکتار متغیر بوده است. در این آزمایش صفات ریختی و فنولوژیکی، عملکرد سرشاخه، بازده اسانس و تولید بذر مطالعه شد. بر اساس نتایج حاصل، تنوع قابل ملاحظه و معنی داری (05/0p≤ ) در میان ژنوتیپ ها ازنظر صفات اندازه گیری شده همانند 50% گل دهی130-85 روز، وزن زیست توده 245-72 گرم در بوته، عملکرد دانه در بوته 3/61-38 گرم و درصد اسانس 22/11-08/3% بین ژنوتیپ های مختلف به اثبات رسید. نتایج همبستگی نشان داد عملکرد اسانس دارای همبستگی مثبت بالا و معنی داری (01/0p≤ ) با صفات درصد اسانس، وزن بوته، عملکرد دانه در بوته، وزن کل بوته و شاخص برداشت داشته است. همبستگی کمی بین صفات تاج و پوشش و زمان رسیدگی فیزلولوژیکی با عملکرد اسانس وجود داشت. همبستگی عملکرد دانه بازمان ساقه رفتن معنی دار (5%) و به شکل منفی (52/0-) بود. تجزیه علیت نشان داد بیش ترین اثر مستقیم مثبت (39%) بر عملکرد اسانس دانه مربوط وزن کل بوته هست که خود همبستگی مثبت و بالایی (53%) با تعداد روز تا رسیدگی داشته است. برای مطالعه توده های بومی زنیان، انتخاب صفاتی همانند وزن کل بوته، ارتفاع بوته، زمان ساقه رفتن و تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیکی گیاه از اهمیت خاصی برخوردار بوده و باید با دقت نظر و تأکید بیش تری در برنامه های اصلاحی مد نظر قرار گیرند.

به منظور بررسی اثر انواع کمپوست در نظام تولید گوجه فرنگی (Solanum lycopersicum L. ) در شرایط اکولوژیک، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و تیمار های کود گاوی، کمپوست شهری، بقایای کمپوست قارچ و ورمی کمپوست در سه مقدار کم (سه تن در هکتار برای ورمی-کمپوست و 10 تن در هکتار برای دیگر کودها)، متوسط (شش تن در هکتار برای ورمی کمپوست و 20 تن در هکتار برای دیگر کودها) و زیاد (نه تن در هکتار برای ورمی کمپوست و 30 تن در هکتار برای دیگر کودها) و دو روش اجرای ردیفی در پشت بوته و نیز پخش در سطح زمین در بخش ارگانیک مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 94-1393 به اجرا در آمد. سه عامل عملکرد، ماده خشک گیاه و نیز میزان نیتروژن جذب شده کل مورد بررسی قرار گرفت. اختلاف بین تیمار ها در سطح نوع کود مصرفی در هر سه عامل عملکرد، ماده خشک و نیتروژن جذب شده معنی دار بود؛ امّا در مورد میزان مصرف کود و روش مصرف کود فقط در عملکرد تغییرات معنی داری بین تیمار ها مشاهده گردید. تیمار های کود گاوی بیش ترین عملکرد (8/102 تن در هکتار) و نیز تولید ماده خشک و جذب نیتروژن را نشان دادند. نتایج نشان دادند که بین انواع کمپوست در عملکرد و مقدار جذب نیتروژن تفاوت معنی داری وجود ندارد، امّا کمپوست شهری ماده خشک کم تری را نسبت به دیگر کمپوست ها ایجاد کرد. بر این اساس، پیشنهاد می شود در راستای دستیابی به اصول کشاورزی اکولوژیک مصرف مقادیر مختلف انواع کمپوست را به منظور بهبود عملکرد گوجه فرنگی مدنظر قرار داد.

این آزمایش با هدف بررسی تأثیر کاربرد کودهای زیستی و تیمارهای آبی بر عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص تورم اسفرزه(Plantago ovata Forssk. ) به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی در سال زراعی 94-1393 اجرا شد. سطوح مختلف تنش خشکی شامل 80، 60 و 40 درصد ظرفیت زراعی به عنوان عامل اصلی و کود زیستی در چهار سطح شامل نیتروکسین، فسفات بارور 2، نیتروکسین + فسفات بارور 2 و شاهد (محلول پاشی با آب معمولی) به عنوان عامل فرعی بود. نتایج نشان داد که تعداد پنجه و سنبله در بوته و وزن هزار دانه تحت تأثیر تنش خشکی و کود زیستی در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد، به طوری که با کاهش تعداد آبیاری ویژگی های فوق کاهش یافت و کاربرد کودهای زیستی سبب افزایش آن ها گردید. برهم کنش تنش خشکی و کود زیستی تأثیر معنی داری در سطح احتمال یک درصد بر تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه و در سطح احتمال پنج درصد بر ارتفاع بوته، شاخص تورم و درصد موسیلاژ داشت. بیش ترین تعداد دانه در سنبله و عملکرد دانه از تیمار 80 درصد ظرفیت زراعی توأم با کود زیستی نیتروکسین و کم ترین آن ها از تیمار 40 درصد ظرفیت زراعی و عدم کاربرد کود زیستی (شاهد) به دست آمد که به ترتیب به میزان 4/47 و 3/54 درصد افزایش داشتند و بیش ترین درصد موسیلاژ از تیمار 40 درصد ظرفیت زراعی توأم با کاربرد فسفات بارور 2 حاصل شد. براساس نتایج در شرایط این تحقیق، دستیابی به حداکثر عملکرد دانه گیاه دارویی اسفرزه، تلقیح بذر با کود زیستی نیتروکسین و تأمین نیاز آبی مناسب (80 درصد ظرفیت زراعی) برای گیاه می باشد.

به منظور ارزیابی کشت مخلوط سیر و نخود فرنگی آزمایشی در سال زراعی 93-1392 در دو منطقه ساری و گنبد کاووس در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارها شامل ترکیب های مختلف کشت مخلوط در نه سطح شامل کشت خالص سیر، کشت خالص نخود فرنگی، مخلوط جایگزینی 25: 75، 50: 50، 75: 25 درصد، مخلوط افزایشی 25 + 100، 50 +100، 75 + 100، 100 + 100 درصد نخود فرنگی و سیر در نظر گرفته شدند. نتایج نشان داد که عملکرد محصول (سیر و نخود فرنگی) در اغلب تیمارهای آزمایشی واقع در شهرستان ساری (استان مازندران) نسبت به شهرستان گنبد کاووس (استان گلستان) برتری داشت. اغلب شاخص های کشت مخلوط تیمارهای افزایشی در مقایسه با تیمارهای جایگزینی واقع در هر دو استان از مزیت بالاتری برخوردار بود. حداکثر سودمندی کل (38/0) در شهرستان ساری و در تیمار جایگزینی 25 درصد نخود فرنگی + 75 درصد سیر مشاهده شد که نسبت به منطقه گنبد کاووس 15 درصد افزایش نشان داد. در مجموع، عملکرد کل و اغلب شاخص های مورد ارزیابی مخلوط در تیمارهای افزایشی در مقایسه با تیمارهای جایگزینی در هردو منطقه از مزیت بالاتری برخودار بود. هر چند عملکرد و شاخص های ارزیابی مخلوط در منطقه ساری بیش تر از گنبد کاووس بود.

مدیریت منطقی برای مقابله با خشکسالی، ایجاد نظام مدیریتی و ارائه اطلاعات صحیح در مقیاس های زمانی مختلف امری لازم و ضروری است. شاخص های خشکسالی از طریق ارزیابی ساده و کمّی این پدیده، ابزار کارآمدی برای تحلیل خشکسالی هستند. این مطالعه با هدف پایش مکانی و زمانی خشکسالی کشاورزی در اراضی گندم با استفاده از شاخص بارش استاندارد شده (SPI) در غرب استان گلستان انجام شد. برای این منظور، در سال های 1379 تا 1395 شهرستان های آق قلا، علی آباد کتول، گرگان، بندر گز، بندر ترکمن و کردکوی از آمار بارندگی 15 ایستگاه با طول دوره آماری (30 ساله) مشترک از سال 1363 تا 1395 استفاده شد. پس از محاسبه شاخص بارش استاندارد شده و همبستگی بهتر شاخص SPI سه ماهه منتهی به اردیبهشت ماه با میانگین عملکرد گندم، نقشه این شاخص با روش درون یابی کریجینگ معمولی تهیه و پهنه بندی شد و سپس به ارزیابی و بررسی خشکسالی پرداخته شد. برای تهیه نقشه ریسک خشکسالی ابتدا نقشه های شاخص SPI3 منتهی به اردیبهشت ماه طی یک دوره 17 ساله (1379 تا 1395) به صورت دودویی (بولین) طبقه بندی شدند. سپس از ترکیب نقشه های بولینی به دست آمده نقشه فراوانی وقوع خشکسالی تهیه شد. با استفاده از نقشه های احتمال فراوانی خشکسالی شاخص SPI، نقشه ریسک خشکسالی کشاورزی نهایی تولید شد. با بررسی نقشه های شدت خشکسالی و ریسک خشکسالی در این مطالعه، شاخص SPI سه ماهه جهت بررسی الگوهای خشکسالی در ابعاد زمانی و مکانی مختلف و شدت آن در دوره های خشکسالی و مرطوب مؤثر شناخته شد. هم چنین، نتایج نشان داد که شش شهرستان مورد مطالعه در استان گلستان به دو منطقه خطرپذیر از نظر خشکسالی (شامل خطر شدید و خیلی شدید) طبقه بندی شده است. نقشه ریسک نشان می دهد که در دوره آماری 1379 تا 1395 بخش گسترده ای از منطقه مطالعاتی (حدود 98 درصد) در معرض خطر خشکسالی شدید قرار گرفته است. هم چنین بخش کوچکی از شمال شهرستان بندر ترکمن (حدود دو درصد از کل منطقه) خطر خشکسالی بسیار شدید را تجربه کرده است. در واقع دامنه نوسانات خشکسالی در این منطقه به دلیل هم جواری با صحرای ترکمنستان و وضعیت آب وهوایی خشک و نیمه خشک بیش تر بوده و این مناطق دارای پتانسیل حساسیت به خشکسالی می باشند. نتایج نشان داد عملکرد گندم در شهرستان های آق قلا، علی آباد کتول، بندر گز، گرگان و کردکوی همبستگی مثبت و معنی داری با مقادیر SPI3 منتهی به اردیبهشت ماه داشت. این رابطه می تواند هشداری برای تأثیر خشکسالی هواشناسی (به خصوص در مناطق مستعد خشکسالی) بر تولید محصولات کشاورزی باشد و نشان می دهد که SPI3 می تواند به پیش بینی کاهش تولید ناشی از خشکسالی کمک کند.

به منظور ارزیابی اثر نظام های خاک ورزی بر جنبه های زراعی کشت مخلوط تأخیری چای ترش (Hibiscus Subdariffa L. ) و سویا (Glycine max L. ) آزمایشی در مزرعه آموزشی و تحقیقاتی مرکز تحقیقات جنوب استان کرمان واقع در شهرستان جیرفت در سال زراعی 1395، به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. عامل اصلی در سه سطح شامل خاک ورزی بدون شخم، شخم حداقل (دیسک) و شخم رایج (گاوآهن و دیسک) و عامل فرعی نسبت های افزایشی و جایگزینی کشت مخلوط چای ترش و سویا در هشت سطح شامل: کشت خالص چای ترش، کشت خالص سویا، 50 درصد چای ترش + 50 درصد سویا، 75 درصد چای ترش + 25 درصد سویا، 25 درصد چای ترش + 75 درصد سویا، 100 درصد چای ترش + 50 درصد سویا، 100 درصد سویا + 50 درصد چای ترش، 100 درصد چای ترش + 100 درصد سویا، در نظر گرفته شد (تراکم پایه دو گیاه در کشت خالص 20000 بوته در هکتار می باشد). نتایج نشان داد تأثیر نظام های شخم و نسبت های مختلف کاشت بر تعداد غوزه در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد زیست توده، عملکرد کاسبرگ خشک، شاخص کلروفیل برگ، آنتوسیانین کاسبرگ چای ترش و پروتئین سویا معنی دار بود. مقایسه میانگین نشان داد که خاک ورزی بدون شخم در صفات تعداد غوزه (8/271 عدد در بوته)، عملکرد زیست توده (1/20 تن در هکتار)؛ عملکرد کاسبرگ خشک (16/1 تن در هکتار) و میزان آنتوسیانین در گیاه چای ترش (7/4 میکرومول بر گرم) نسبت به شخم رایج برتر بود. بیش ترین نسبت برابری زمین (78/3) از نسبت کشت 100درصد سویا +50 درصد چای ترش به دست آمد. هم چنین کشت مخلوط و خاک ورزی بدون شخم و شخم حداقل باعث افزایش عملکرد کاسبرگ چای ترش (51/1 تن در هکتار) و دانه سویا (98/2 تن در هکتار) شد، لذا با اجرای آن می توان باعث پایداری اکوسیستم زراعی گردید.

با توجه به این که گیاهان در شرایط تنش ترکیبات اسمزی متفاوتی را سنتز می کنند، ممکن است که به کاربرد خارجی آن ها در برابر تنش پاسخ دهند. این آزمایش به منظور ارزیابی خصوصیات اکوفیزیولوژیک بالنگوی شهری (Lallemantia iberica L. ) در شرایط دیم به کاربرد خارجی تنظیم کننده های اسمزی، در سال 1396-1395 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه ارومیه به صورت کرت های خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عدم آبیاری (دیم) و یک نوبت آبیاری تکمیلی به عنوان عامل اصلی و محلول پاشی اسمولیت ها شامل پرولین (2/0 گرم در لیتر)، گلایسین بتائین (2/0 گرم در لیتر)، ساکارز (100 گرم در لیتر) و آب مقطر (شاهد) به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. صفات مورد اندازه گیری بالنگوی شهری، شامل شاخص سبزینگی، کارتنوئید، پرولین، گلایسین-بتائین، کل کربوهیدرات های محلول، آب نسبی برگ، ارتفاع بوته، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی، موسیلاژ، فسفر، پتاسیم، نیتروژن، درصد روغن و عملکرد روغن بودند. نتایج نشان داد که شاخص سبزینگی بالا تری در هر دو سطح دیم و آبیاری تکمیلی با کاربرد پرولین به دست آمد. کاربرد گلایسین بتائین میزان گلایسین بتائین و کربوهیدرات برگ را در هر دو سیستم کاشت کاهش داد. بیش ترین مقادیر عملکرد دانه (56/79 گرم در متر مربع در کشت دیم و 94/85 گرم در متر مربع در آبیاری تکمیلی) و عملکرد بیولوژیکی (25/250 گرم در متر مربع در کشت دیم و 65/492 گرم در متر مربع در آبیاری تکمیلی) مربوط به تیمار محلول پاشی ساکارز بود. هر چند محلول پاشی با پرولین و گلایسین بتائین هم عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه را نسبت به شاهد افزایش داد. پتاسیم برگی در تیمار های محلول پاشی گیاهان آبیاری شده نسبت به شاهد کاهش نشان داد، ولی در کشت دیم این کاهش معنی دار نبود. با وجود تغییرات بسیار کم کارتنوئید برگی گیاهان دیم در پاسخ به تیمار های محلول پاشی میزان آن در آبیاری تکمیلی با کاربرد پرولین و گلایسین بتائین کاهش زیادی نشان دادند. به طور کلی کاربرد خارجی اسمولیت ها (پرولین، گلایسین بتائین و ساکارز) و یا انجام یک نوبت آبیاری تکمیلی از کاهش عملکرد بالنگوی شهری در شرایط دیم به طور چشمگیری جلوگیری خواهد کرد.

به منظور بررسی تأثیر مدیریت خاک ورزی و بقایای گیاهی بر ویژگی های شیمیایی و وزن مخصوص ظاهری خاک در کشت مخلوط ذرت (Zea mays L. ) و لوبیا (Phaseolus vulgaris L. )، آزمایشی به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی شهرستان شهرکرد در سال زراعی 96-1395 اجرا شد. خاک ورزی در سه سطح (رایج، کم خاکورزی و بی خاک ورزی) به عنوان عامل اصلی، مدیریت بقایای گیاهی در چهار سطح (صفر، 30، 60 و 90 درصد وزن بقایای گندم) به عنوان عامل فرعی و پنج سطح کشت مخلوط (کشت خالص ذرت، کشت خالص لوبیا، نسبت 2: 2 ذرت و لوبیا، نسبت 3: 1 ذرت و لوبیا و نسبت 1: 3 ذرت و لوبیا) به عنوان عامل فرعی فرعی مدنظر قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه شامل درصد تغییرات محتوی عناصر پرمصرف (شامل نیتروژن کل، کربن آلی، فسفر و پتاسیم قابل دسترس)، وزن مخصوص ظاهری و ترسیب کربن خاک بود. نتایج نشان داد که عملیات خاک ورزی، محتوی نیتروژن کل، کربن آلی، پتاسیم قابل دسترس و وزن مخصوص ظاهری خاک را به طور معنی داری تحت تأثیر قرار داد؛ به طوری که افزایش شدت خاک ورزی موجب کاهش میانگین این صفات گردید. بیش ترین و کم ترین میانگین ترسیب کربن خاکبه ترتیب در تیمار 90 درصد بقایا، سیستم بدون خاک ورزی و نسبت کشت 2: 2 برابر با 33/4154 کیلوگرم در هکتار و تیمار خاک ورزی رایج، صفر درصد بقایا و کشت خالص لوبیا برابر با 33/836 کیلوگرم در هکتار محاسبه شد. از کارکردهای مهم اکوسیستمی مرتبط با کشت مخلوط، افزایش تولید و به تبع آن توان ترسیب کربن گیاه می باشد که با توجه به نتایج این آزمایش می توان عنوان کرد که اجرای تیمار بدون خاک ورزی همراه با بقایای گیاهی وکشت مخلوط با بهبود ذخیره کربن آلی خاک، می توانند در راستای تعدیل اثرات منفی تغییر اقلیم مفید واقع گردند.

اسفرزه (Plantago ovata Forssk. ) یکی از گیاهان دارویی مهم به شمار می رود که به دلیل طول دوره رشد نسبتاً کوتاه و نیاز آبی کم، با مناطق خشک و کم باران سازگاری مناسبی دارد. این آزمایش به منظور بررسی اثر تراکم بوته و مصرف منفرد و تلفیقی کود های دامی و شیمیایی بر عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه دارویی اسفرزه، در سال زراعی 96-1395 به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی سرایان (دانشگاه بیرجند) اجرا شد. تیمارهای کودی شامل مصرف منفرد (40 تن در هکتار کود دامی و 40 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی از منبع کود کامل NPK) و تلفیقی (40 تن کود دامی + 20 کیلوگرم کود شیمیایی و 20 تن کود دامی +40 کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی) منابع کودی بودند که در سه سطح تراکمی (20، 40 و 60 بوته در مترمربع) مورد ارزیابی قرار گرفتند. انتخاب تیمارهای کودی با توجه به نتایج آزمایشات قبلی بر روی اسفرزه و نیز محتوای عناصر غذایی موجود در خاک محل اجرای آزمایش صورت گرفت. صفات اندازه گیری شده شامل تعداد سنبله، وزن سنبله، طول سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد بذر، درصد موسیلاژ، فاکتور تورم بذر و میزان تورم بودند. نتایج نشان داد که در بین صفات مورد ارزیابی تنها اثر ساده مصرف منابع کودی بر عملکرد بذر و عملکرد موسیلاژ و اثر ساده تراکم بوته بر عملکرد بذر معنی دار بود. با افزایش تراکم کاشت، عملکرد بذر افزایش یافت، به طوری که مقدار این شاخص برای تراکم های 20، 40 و 60 بوته در مترمربع به ترتیب 459، 504 و 673 کیلوگرم در هکتار بود. مصرف تمامی منابع کودی میزان عملکرد بذر را کاهش داد. با این وجود به دلیل افزایش نسبیِ درصد موسیلاژ، میزان عملکرد موسیلاژ در تیمار مصرف هم زمان 40 کیلوگرم کود شیمیایی + 20 تن در هکتار کود گاوی حدود 15 درصد بیش تر از تیمار عدم مصرف کود بود. با توجه به اینکه صفات مربوط به عملکرد و اجزاء عملکرد اسفرزه از مصرف منابع کودی اثر نپذیرفتند، می توان بیان داشت که نیاز غذایی اسفرزه پایین است. بنابراین، به نظر می رسد مصرف منابع کودی در زراعتِ قبلی در طی تناوب و فراهمیِ باقی مانده کودهای آلی برای اسفرزه می تواند به عنوان راهکار پایدار برای تأمین نیاز غذایی این گیاه مدنظرقرار داده شود. اگرچه خاک محل انجام آزمایش از نظر عناصر غذایی غنی نبود، با توجه به زیست توده کم این گیاه احتمالاً سطوح کودی مورد استفاده در این آزمایش، بیش از نیاز غذایی اسفرزه بوده است.

با توجه به نوپا بودن کشت ارگانیک برنج در استان مازندران و وجود پتانسیل های فراوان جهت گذار از کشاورزی متداول به کشاورزی ارگانیک، پژوهش حاضر به منظور ارزیابی ویژگی های کمّی و کیفی برنج (Oryza sativa L. ) در سامانه های مختلف زراعی متداول، کم نهاده و ارگانیک طی سال های 1394 و 1395 در سه منطقه مختلف استان مازندران (شهرستان بابل، فریدونکنار و آمل) اجرا شد. برای سامانه های زراعی ارگانیک، کم نهاده و متداول به ترتیب، سه، چهار و شش مزرعه در این شهرها انتخاب شدند. مزارع انتخابی حداقل طی سه سال گذشته از همان سامانه زراعی مشابه استفاده کرده بودند. در سامانه زراعی ارگانیک، از کود مرغی و کودهای زیستی شامل: ازتوباکتر و بارور2 و جهت مبارزه با آفات و بیماری از زنبور تریکوگراما، فرمون های جنسی، قارچ کش ها و حشره کش های زیستی استفاده شد. در سامانه زراعی کم نهاده، نهاده های خارجی تولید، مانند کودهای شیمیایی و آفت کش ها در مقایسه با کشت متداول به حداقل رسانده شد. نتایج نشان داد که در دو منطقه بابل و آمل، سامانه زراعی متداول و کم نهاده عملکرد دانه بیش تری در مقایسه با ارگانیک داشتند. در بین سه منطقه نیز بالاترین عملکرد دانه (33/4978 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد زیستی (33/8532 کیلوگرم در هکتار) گیاه در منطقه فریدونکنار و در سامانه کم نهاده به دست آمد. این مقدار عملکرد به ترتیب 73/4 و 80/2 درصد و 90/29 و 12/29 درصد از دو سامانه متداول و ارگانیک بیش تر بود. از نظر صفات کیفی نیز علی رغم درصد بالاتر پروتئین دانه در سال های 1394 و 1395 به ترتیب (27/6 و 01/4 درصد) در کشت متداول، بیش ترین راندمان تبدیل (05/68 و 05/69 درصد) و برنج کامل (70/64 درصد)، طول دانه پس از پخت (46/13 میلی متر)، کم ترین درصد پوسته نیز در سال های 1394 و 95 به ترتیب (47/22 و 86/21 درصد)، سبوس (47/9 و 08/9 درصد) و برنج خرده (00/4 و 14/2 درصد) در کشت ارگانیک حاصل شد. بنابراین کشت کم نهاده از نظر کمیت تولید و مصرف کم تر نهاده های شیمیایی، سامانه زراعی مناسب تری شناخته شد، ولی از نظر کیفی و به ویژه راندمان تبدیل، کشت ارگانیک بهتر از دو سامانه زراعی دیگر بود. با این حال در شرایط فعلی و با در نظر گرفتن عملکرد دانه و نیز کیفیت محصول به دست آمده می توان سامانه زراعی کم نهاده را به کشاورزان توصیه نمود.

به منظور بررسی اثر تنش کم آبی انتهای فصل بر عملکرد و برخی شاخص های رقابتی در کشت مخلوط تأخیری جو با نخود آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی داراب، دانشگاه شیراز در سال زراعی 97-1396 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل تنش کم آبی در دو سطح (آبیاری مطلوب و قطع آبیاری در مرحله شیری شدن دانه جو) به عنوان عامل اصلی و ترکیب های مختلف کشت مخلوط تأخیری با هشت سطح شامل: کشت خالص جو در آذر و دی ماه، کشت خالص نخود در آذرماه و دی ماه، کشت مخلوط جو + نخود در آذرماه، کشت مخلوط جو + نخود در دی ماه، کشت مخلوط جو در آذرماه + نخود در دی ماه و کشت مخلوط جو در دی ماه + نخود در آذرماه به روش سری جایگزینی با نسبت 1 به 1 به صورت ردیفی به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که تنش کم آبی انتهای فصل بر شاخص های نسبت برابری زمین کل، نسبت رقابتی و عملکرد نخود اثر معنی داری گذاشت. بیش ترین و کم ترین درصد کاهش عملکرد دانه نخود با 80 و 1/16 درصد در تک کشتی های نخود دی و نخود آذرماه به دست آمد. تنش کم آبی باعث افزایش 58 و 25 درصدی نسبت برابری زمین نخود و کل نسبت به شرایط آبیاری مطلوب گردید. در شرایط آبیاری مطلوب و تنش آبی گیاه جو جزء غالب و نخود جزء مغلوب بودند. هم چنین در شرایط تنش کم آبی کشت مخلوط جو در آذر + نخود در دی ماه با نسبت رقابتی 68/0 کم ترین میزان نسبت رقابتی را نسبت به سایر تیمارهای نخود داشت به گونه ای که نخود دی ماه می تواند برای کشت به عنوان گیاه دوم همراه جو آذرماه مناسب باشد. در این آزمایش غالبیت گیاه جو در تمامی الگوهای کشت مخلوط بیش تر از غالبیت نخود بود. شاخص بهره وری سیستم در تمامی تیمارهای کشت مخلوط مثبت بود. به طور کلی، کشت مخلوط جو درآذر + نخود در دی ماه در شرایط تنش کم آبی به دلیل داشتن بالاترین نسبت برابری زمین نخود و کل و هم چنین داشتن پایین ترین نسبت رقابتی نسبت به سایر تیمارها می تواند برای کشت در منطقه داراب توصیه گردد.