اندیشه نوین دینی
سال:1398 | دوره:15 | شماره:59 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی: استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز از دانشمندان خداناباور معاصر هستند که با مشی تجربی یکی در حیطه فیزیک، و دیگری در حیطه زیست شناسی به مباحث الاهیات ورود نموده اند که این ورود به الحاد و خداناباوری ختم شده است. مهم ترین عاملی که موجب چنین نتیجه ای در مشی علمی این دو شخصیت شده تصورات نادرست از موضوع و مفاهیم فلسفی است. تحقیق پیش رو با استخراج این مبانی به روش کتابخانه ای از لابلای آثار این دو شخصیت، آنها را به بوته نقد گذاشته است. تصور نادرست از فلسفه و قلمرو آن، و نیز درک نادرست از مفاهیم فلسفی چون درک نادرست از مجردات، تصور غلط از واجب الوجود و اوصاف آن، تشخیص نادرست نسبت به ملاک نیازمندی به واجب، و همچنین درک نادرست از مفاهیم «علیّت»، «زمان»، و «عدم»را می توان به عنوان مصادیقی از این فهم نادرست برشمرد. چکیده عربی: ملخّص البحث: ستیفن هوکینغ وریتشارد دوکینز من العلماء الملحدین المعاصرین الذین ولجوا حقل الإلهیات بمنهج تجریبی من بابی علم الفیزیاء، وعلم الأحیاء، وانتهى بهما المطاف الى الإلحاد وانکار وجود الله. وقد کان من أهمّ الأسباب التی انتهت بالمنهج العلمی لهاتین الشخصیتین الى مثل هذه النتیجة، هو التصورات المغلوطة للموضوعات والمفاهیم الفلسفیة. یهتمّ البحث الذی بین أیدیکم باستخراج هذه المبادئ من بین ثنایا آثار هاتین الشخصیتین، ووضعها على طاولة النقد. فالتصور المغلوط للفلسفة ومجالها، وکذلک الفهم المغلوط للمفاهیم الفلسفیة مثل الفهم المغلوط للمجردات، والتصور الخاطئ عن واجب الوجود وأوصافه، والتشخیص الخاطئ لملاک الحاجة الى الواجب، وکذلک الفهم المغلوط لمفاهیم «العلیة»، و«الزمان»، و«العدم» تُعدّ من المصادیق البارزة لهذا الفهم المغلوط.

چکیده فارسی: پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه جان هیک درباره مرگ و بررسی آن با تفسیر علامه از آیات قرآن پرداخته است. روش پژوهش حاضر کتابخانه ای و تطبیقی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هیک نظریه خویش را نظریه بازآفرینی مطرح می کند و اعتقاد به وجود روح را رد می کند و اصالت انسان را به بدن می داند، به همین دلیل هیک می گوید: مرگ نابودی کامل انسان است و پس از مرگ خداوند با قدرت لایتناهی خود در دنیای دیگر مجددا انسان را خلق می کند. هیک در ایده بازآفرینی، چون بدن فرد اخروی را عین بدن فرد دنیوی می داند و به نفس نیز قائل نیست، هیج معیار منطقی برای اینهمانی نمی یابد، لذا به مفهوم عرفی «همان شخص» رجوع می کند که این امر نیز مسئله اینهمانی را حل نمی کند. طبق آیات قرآن چون حقیقت وجود انسان، مجموعه نفس و بدن است، پس اگر نفس عین آن نفس باشد، ولی بدن مثل آن نباشد مضر وحدت شخصیت نخواهد بود. چکیده عربی: ملخّص البحث: یهتمّ هذا البحث بدراسة رأی جون هیک فی الموت، مع اجراء مقارنة بینه وبین ما جاء فی تفسیر العلامة لآیات من القرآن الکریم. منهج هذا البحث مکتبی ومقارن. تُظهر معطیات البحث أن هیک طرح نظریته وهی نظریة إعادة الخلق، رافضاً الاعتقاد بوجود الروح، مبیناً أن أصالة الإنسان بالبدن، وهذا ما جعله یقول: الموت فناء کامل للإنسان، ومن بعد الموت یخلق الله بقدرته الإنسان من جدید فی عالم آخر. یرى هیک فی فکرة إعادة الخلق، بما أن بدن الشخص الاخروی هو عین بدن الشخص الدنیوی، ولا یقول بوجود النفس، لا یجد أی معیار منطقی للهویة، لذلک فهو یعود الى مفهوم تقلیدی وهو «ذات الشخص»، وهذا الأمر أیضاً لا یحل مسألة الهویة. وفقاً لما جاء فی آیات قرآنیة، بما أن حقیقة وجود الإنسان، تتألف من نفس وبدن، فلا بد إذاً إن کانت النفس عین تلک النفس، ولکن البدن لیس مثلها، فلا یضر ذلک بوحدة الشخصیّة.

چکیده فارسی: استطاعت کلامی به معنای توانایی فاعل بر انجام یا ترک یک کار، توسط ائمه اطهار^ به عنوان مقدمه بحث جبر و اختیار مورد بررسی قرار می گرفت اما رواج دو گرایش جبر و تفویض در جامعه و تقسیم استطاعت به پیش از فعل به معنای قدرت انسان بر انجام فعل، مستقل از قدرت الهی و مقارن با فعل به معنای صفتی که خداوند هنگام اکتساب فعل خلق می کند، باعث راه یافتن این تقسیم بندی میان متفکران امامیه شد. استطاعت از دیدگاه اهل بیت^ نیازی به تقسیم مذکور ندارد و طبق نظریه امر بین الامرین، انسان با توانایی خدادادی که هم قبل از فعل وجود دارد و هم مقارن با فعل، موفق به انجام عمل می شود. بنابراین استطاعت چه از نظر ائمه اطهار^ و چه از نظر متکلمین امامیه در هندسه فکری امر بین الامرین تعریف می شود و اگر در برخی موارد به استطاعت پیش از فعل یا مع الفعل نزدیک شده ناظر به نفی جبر و تفویض رائج بوده است. چکیده عربی: ملخّص البحث: الاستطاعة الکلامیة بمعنى قدرة الفاعل على فعل أو ترک عمل، اتُّخذَت من قِبل الأئمة الأطهار^ کمقدّمة لبحث الجبر والاختیار. أما بالنسبة الى رواج اتّجاهَی الجبر والتفویض فی المجتمع وتقسیم الاستطاعة الى استطاعة سابقة على الفعل، بمعنى أن تکون قدرة الإنسان على الفعل، مستقلة عن قدرة الله، ومقارنة للفعل بمعنى الصفة التی یخلقها الله حین اکتساب الفعل، وهذا هو ما أدّى الى أن یجد هذا التقسیم طریقة الى مفکری الإمامیة. الاستطاعة من منظار أهل البیت^ لا تحتاج الى التقسیم المذکور. ووفقاً لنظریة الأمر بین الامرین، یستطیع الإنسان القیام بالعمل بفضل ما لدیه من قدرة موهوبة من الله قبل الفعل، وبالتقارن مع الفعل. وعلى هذا الأساس فإن الاستطاعة، سواء من وجهة نظر الأئمة الأطهار^ أم من وجهة نظر متکلمی الإمامیة، تدخل ضمنیاً فی اطار الصیاغة الفکریة للأمر بین الامرین. واذا کانت فی بعض الموارد تقترب من مفهوم الاستطاعة قبل الفعل أو مع الفعل، فإن المراد من ذلک هو نفی الجبر والتفویض الذی کان رائجاً یومذاک.

چکیده فارسی: یکی از مسائل مهم ادیان، بحث فرقه گرایی است. از یک طرف زمینه های پیدایش و گسترش فرقه ها چند بعدی و پیچیده بوده و از طرف دیگر دستگاه هایی که به نحوی در حل مسئله دخالت دارند نیز متعدد می باشند. بررسی ها نشان داده است اکثر پژوهش های انجام شده به صورت موردی و مصداقی به جریان های انحرافی پرداخته و کمتر وجه اشتراک این فرقه ها مورد کنکاش واقع شده است. لذا در این پژوهش، ابتدا علل مشترک رویش فرقه ها تشریح و سپس برای تحلیل آن از روش سیستم پویا یا تفکر سیستمی استفاده گردیده است. هدف از این پژوهش بکارگیری تکنیک سیستم پویا و تجمیع علل گسترش این فرقه ها در یک نمودار و مشخص ساختن، تأثیر هریک از عوامل و تصمیمات مختلف می باشد. بر این اساس علل رویش فرقه ها شبیه سازی شده و با ایجاد سه سناریو، نتایج هریک در یک افق زمانی ده ساله، مورد بررسی قرار گرفته شده است. مقدار اولیه جمعیت فرقه گرایان برای انجام شبیه سازی 300 هزار نفر تخمین زده شده است. بیشترین میزان رشد مربوط به زمانی است که برخورد قهری در دستور کار قرار گرفته و بهترین وضعیت زمانی است که تمرکز مسئولین بر رفع خلاءها صورت گرفته است. چکیده عربی: ملخّص البحث: من القضایا المهمة فی ما یتعلق بالأدیان، هو بحث فِرقَها. فنشوء الفِرق وانتشارها أمر معقّد ومتعدد الأبعاد والجوانب، ومن ناحیة اخرى فإن المناهج والآلیات المعنیة بهذه المسألة متعددة أیضاً. وقد أظهرت البحوث أن أکثر الدراسات التی أُجریت فی هذا المجال تناولت التیارات المنحرفة جاءت على حالات فردیة وسلطت الضوء على مصادیق منها فقط، ونادراً ما کانت تهتمّ بتبیین أوجه الاشتراک بین الفِرق. ولهذا السبب یأتی هذا البحث ابتداءً على شرح الأسباب والعوامل المشترکة لنشوء الفِرق، ثم بدأ بتحلیلها مستعیناً بمنهج النظام الحیوی أو التفکیر الدینامیکی الحیوی. الهدف من هذا البحث هو توظیف تقنیة النظام الحیوی وجمع أسباب انتشار هذه الفِرق فی جدول بیانی، وتعیین مدى تأثیر کلّ واحد من العوامل والأسباب المختلفة فی هذا الصدد. وعلى هذا الأساس فقد جرت محاکاة أسباب نشوء الفِرَق، وبُحثت من خلال وضع ثلاثة سیناریوهات، نتائج کلّ واحدة منها فی أُفق زمانی مداه عشر سنوات. وقد خُمّن العدد الأولی لأصحاب الفرق لغرض اجراء المحاکاة بما مجموعه 300 ألف شخص. وکان أکثر مستویات نموها یعود الى الظروف التی اُستعملت فیها أسالیب القهر ضدها، وأفضل أوضاعها الزمنیة هو ترکیز المسؤولین على على سدّ الفراغ ورفع النواقص.

چکیده فارسی: مسئله پژوهش حاضر معطوف به بررسی و معادل سازی انواع مختلف ارتباطات انسانی شامل ارتباطات انسان با انسان و انسان با خداوند متعال از منظر نظریه مخابرات با روش توصیفی تحلیلی می باشد. لذا در ابتدا معروف ترین مدل های ارتباطاتی در مخابرات بهمراه مدل سیگنال آن ها معرفی شده است و راهکارهای مهندسی مخابرات برای غلبه بر عوامل محدودیت آفرین تبیین گردیده است. سپس انواع مختلف ارتباطات انسانی بر مبنای این مدل ها با رویکردهای تمثیلی و اکتشافی معادل سازی و ارزیابی شده است و راهکارهایی برای بهبود کیفیت آن ها ارائه می شود. یافته های تحقیق نشان می دهد که اولاً بسیاری از مدل های مخابراتی و راهکارهای بهبود ارتباط در مخابرات ریشه های دینی دارند و ثانیاً مشخص می کند که اعمال و مناسک مذهبی همچون ارجح بودن انجام فرائضی نظیر نماز و دعا به صورت جماعت و یا استمداد از انسان های کامل در قالب توسل ریشه های علمی دقیقی دارد و کارآیی آنها در علوم تجربی اثبات شده است. چکیده عربی: ملخّص البحث: القضیة التی یتناولها هذا البحث تتعلق بدراسة ومعادلة الأنواع المختلفة للعلاقات الإنسانیة، بما فی ذلک علاقات الإنسان مع الآخرین وعلاقته بالله من منظار نظریة الإتصالات، من خلال منهج وصفی وتحلیلی. ولهذا السبب جرى فی بدایة الأمر التعریف بأشهر نماذج العلاقات فی الاتصالات مع نموذج اشاراتها والأسالیب الهندسیة للاتصالات للتغلب على عوامل تقییدها. وجرى بعد ذلک معادلة وتقییم الأنواع المختلفة للعلاقات الإنسانیة على أساس هذه النماذج باسلوب تمثیلی واکتشافی، مع بیان الأسالیب الکفیلة بتحسینها. تُظهر معطیات البحث مجموعة امور منها: أوّلاً إن الکثیر من نماذج الاتصالات وأسالیب تحسین العلاقات فی الاتصالات تعود الى جذور دینیة، وثانیاً تعیّن أن الأعمال والمناسک الدینیة مثل أرجحیة أداء فرائض مثل الصلاة والدعاء جماعةً، أو انتداب الناس الکاملین فی قالب التوسل، لها جذور علمیة دقیقة وثبتت فاعلیتها فی العلوم التجریبیة.

چکیده فارسی: در نظام معرفت شناسی صدرا ارتباط معرفت فطری با سایر ادراکات انسان از اهمیت ویژه ای برخوردار است به طوری که وی از آن به عنوان سرمایه آغازین و «رأس العلم» یاد کرده است. صدرالمتألهین معرفت فطری را در قلمرو علم حصولی و حضوری با دو معنای نزدیک به هم به کار برده است. در این نظام، علم از سنخ وجود است و احکام وجود بر آن ساری و جاری است. لذا هر معرفتی که از مرتبه وجودی متقدمی برخوردار باشد تقدم وجودی و معرفتی نسبت به سایر ادراکات انسان دارد. معرفت های غیر فطری، به لحاظ معرفت شناختی و وجود شناختی وابستگی حقیقی و عینی با معرفت های فطری دارند. از طرفی بنا بر اتحاد عاقل و معقول، نفس در حرکت جوهری خویش با مدرکات خود اتحاد یافته و استکمال می یابد. بنابراین بر اساس اصول حکمت صدرایی و با بکارگیری روش توصیفی تحلیلی، می توان یافته های پژوهش را در این دانست که نسبت معرفت فطری در هر دو حوزه علم حضوری و حصولی با سایر ادراکات انسان در حرکت اشتدادی نفس تفسیر شده و نسبت آنها به تفاوت مراتب نفس باز می گردد. چکیده عربی: ملخّص البحث: فی النظام المعرفی للملا صدرا الشیرازی المعروف بصدر المتألّهین، هناک أهمیة فائقة للعلاقة بین المعرفة الفطریة وما سواها من ادراکات الإنسان، حتى أنه وصفها برأس المال الأول ورأس العلم. وقد استعمل صدر المتألهین مصطلح المعرفة الفطریة فی مجالی العلم الحصولی والحضوری بمعنیین متقاربین. فی هذا النظام، یکون العلم من سنخ الوجود وتسری علیه أحکام الوجود. لذلک فإن کلّ معرفة ذات مرتبة وجودیة متقدمة یکون لها تقدم وجودی ومعرفی على سائر الادراکات. المعارف غیر الفطریة لها ترابط حقیقی وعینی مع المعارف الفطریة من الجوانب المعرفیة والوجودیة. ومن جانب آخر واستناداً الى اتحاد العاقل والمعقول، تتحد النفس فی حرکتها الجوهریة وتتکامل مع مدرکاتها. وعلى هذا الأساس واستناداً الى اصول الحکمة الصدرائیة وباعتماد المنهج الوصفی والتحلیلی، یمکن تلخیص معطیات البحث فی أن نسبة المعرفة الفطریة فی کلا مجالی العلم الحضوری والحصولی الى الادراکات فُسّر فی الحرکة الاشتدادیة للنفس، وتعتمد نسبتها على تفاوت مراتب النفس.

چکیده فارسی: قرآن کریم با روش های مختلفی به سؤالات و شبهات دینی پاسخ می دهد. یکی از این روش ها که فراوانی زیادی در قرآن دارد، روش پرسش و پاسخ است که به گونه های مختلفی در قرآن ارائه شده است. در این روش که گاه به شکل مستقیم و گاه غیر مستقیم، سؤالات و شبهات را پاسخ می گوید؛ مبتنی بر اهداف مختلف قرآن ازجمله برهان آوری، مراجعه به درون و تذکر، اقناع و تأثیر وجدانی و فطری سامان یافته است. در این روش پاسخ دهی می توان گونه هایی را منظور کرد. این مقاله به پاسخ گویی به سؤالات اعتقادی براساس «روش پرسش و پاسخ» تمرکز دارد. نتایج این روش پاسخگویی در قالب ها و گونه های مختلف زمینه تأثیرگذاری شناختی و عاطفی را در مخاطب فراهم می کند و سبب آماده سازی و پذیرش افراد در مسائل اعتقادی می گردد. ما به روش توصیفی تحلیلی و با تمرکز بر برخی از مهم ترین آیات قرآن در این حوزه این روش ها را تبیین خواهیم کرد. چکیده عربی: ملخّص البحث: یجیب القرآن الکریم بأسالیب مختلفة عن الأسئلة والشبهات الدینیة. ومن هذه الأسالیب الکثیرة الاستعمال فی القرآن، اسلوب السؤال والجواب الذی جاء فی القرآن الکریم بطرائق مختلفة. فی هذا الاسلوب الذی طُرح بشکل مباشر تارة وبشکل غیر مباشر تارة اخرى ، تأتی الإجابات على ما یثثار من أسئلة وشبهات؛ وهذا الاسلوب یتحدد وفقاً للأهداف المختلفة التی یتوخّاها القرآن ومنها الإتیان بالبراهین، والعودة الى الذات والتذکیر، والاقناع، والتأثیر الوجدانی والفطری. فی هذا الاسلوب من الإجابة یمکن أن تؤخذ بعض التصنیفات بنظر الاعتبار. یرکز هذا البحث على ما ما طُرح من اجابات عن الأسئلة الاعتقادیة على أساس «طریقة الأسئلة والإجابات». النتائج التی تُجنى من هذا الاسلوب فی الإجابات ضمن سیاقات وأنماط شتّى تُمهّد الأرضیة لایجاد التأثیر المعرفی والعاطفی لدى المتلقی، وجعله مستعداً لتقبل المسائل الاعتقادیة. یتولى هذا البحث تبیین هذه الامور باسلوب وصفی وتحلیلی وبالترکیز على أهم آیات القرآن فی هذا المجال.

چکیده فارسی: مسئله ما در این پژوهش بررسی و تحلیل انتقادی دیدگاه دکتر شریعتی در باب «توحیداجتماعی» است. ازاین رو برای رهیافت به این مهم تلاش نموده ایم، با روشی توصیفی تحلیلی و رویکردی انتقادی، ضمن تبیین اندیشه توحیدی شریعتی و فهم او از «توحیداجتماعی»، نقص ها و نقدهای وارد بر آن را شمارش نماییم. شریعتی، هرچند با محوریت بخشی به توحید در ترسیم منظومه فکری خود، و توجه به ابعاد عینی و عملی آن در ساحت اجتماع، با طرح صورت ترکیبی جدید «توحیداجتماعی» برای این بُعد از توحید، جلوه ای از حُسن، بر اندیشه توحیدی خود کشیده؛ لیکن تفسیر آن به جامعه بی طبقه توحیدی، با نقص ها و نقدهایی همچون: کم توجهی به ابعاد ذهنی و نظری توحید، عبور اندیشه های توحیدی وی از صافی نحله هایی چون مارکسیسم، فهم جدید و غیرصائب از توحید و شمارش توحیداجتماعی به معنای جامعه بی طبقه توحیدی در عداد توحید اعتقادی، پیش داوری و تفسیر به رأی، قیاس نادرست میان توحید اجتماعی و امت واحده قرآنی و جامعه عادله مهدوی، و درنهایت سمبلیک و نمادین دانستن مفاهیم قرآنی در داستان خلقت مواجه می باشد. چکیده عربی: ملخّص البحث: مسألتنا فی هذا البحث هی اجراء دراسة ناقدة لرؤیة الدکتور علی شریعتی فی باب "التوحید الاجتماعی". ومن هنا، ولأجل التوصل الى هذه المقاربة سلکنا الاسلوب الوصفی والتحلیلی وبمنهج نقدی، فی سیاق تبیین الفکر التوحیدی عند علی شریعتی وفهمه ل «التوحید الاجتماعی»، استعرضنا ما یکتنفها من قصور وطرحنا ما لدینا من انتقادات لها. لقد جعل علی شریعتی التوحید محوراً فی تصویر منظومته الفکریة، مع الإلتفات الى ابعاده العینیة والعملیة على الصعید الإجتماعی، وبذلک فقد أضفى طابعاً من الحُسن على ما رسمه من صورة جدیدة مرکبة لهذا البُعد من التوحید "التوحید الاجتماعی"؛ غیر أن تفسیر ذلک على أنه یمثل المجتمع التوحیدی الخالی من الطبقات، تعتوره نواقص ویواجه انتقادات مثل: قلّة الترکیز على الجوانب الفکریة والنظریة للتوحید، عبور أفکاره التوحیدیة من خلال منافذ نِحَلٍ مثل المارکسیة، والفهم الجدید والمغلوط للتوحید، وزجّ التوحید الاجتماعی بمعنى المجتمع اللاطبقی التوحیدی فی اطار التوحید الاعتقادی، والاحکام المسبقة، والتفسیر بالرأی، والقیاس المغلوط للتوحید الإجتماعی بالامّة القرآنیة الواحدة، والمجتمع المهدوی العادل، وختاماً قوله برمزیة المفاهیم القرآنیة فی قصّة الخلق.

چکیده فارسی: یکی از مسائل مورد بحث در میان اکثر مکاتب، مسئله تناسخ است. شیخ اشراق و ملاصدرا نیز به بسط آن پرداخته اند. مسئله این تحقیق تحلیل تناسخ از نظر شیخ اشراق در عرضه بر مبانی و استدلال های ملاصدرا است. هر چند شیخ اشراق نظر خود را در زمینه تناسخ صریحاً اعلام نکرده است ولی با توجه به ادله ای چون اعتقاد ایشان به تناسخ ملکوتی، اعتقاد به عالم صور معلقه و حدوث نفس همزمان با بدن، بطلان دو نوع تناسخ صعودی و متشابه از دیدگاه او مستدل است گرچه نمی توان به راحتی تناسخ نزولی را از نظر او منتفی دانست. ملاصدرا نیز با برهان قوه و فعل و همچنین برهان حرکت اشتدادی، تناسخ اصطلاحی را به طور مطلق باطل می داند درحالی که تناسخ ملکوتی را قبول دارد. با عرضه نظرات شیخ اشراق بر مبانی و استدلال های ملاصدرا، دیدگاه های شیخ اشراق به چالش کشیده می شود. هر چند باید گفته شود این نتیجه با تأمل دقیق در آثار شیخ اشراق نیز قابل دستیابی است. روش تحقیق در نوشتار حاضر، توصیفی تحلیلی است. چکیده عربی: ملخّص البحث: من القضایا التی تتناولها اکثر المدارس بالبحث، هی قضیة التناسخ. وقد تناول کلّ من شیخ الإشراق والملا صدرا أیضاً هذه القضیة بشکل مفصّل. المسألة المروحة للنقاش فی هذا التحقیق هی تسلیط الضوء على موضوع التناسخ من وجهة نظر شیخ الإشراق من خلال عرضها على مبادئ واستدلالات الملا صدرا. لم یطرح شیخ الإشراق برأیه فی مجال التناسخ بشکل صریح، ولکن یُستشفّ من أدلّة مثل اعتقاده بالتناسخ الملکوتی، واعتقاده بعالم الصُوَر المعلّقة وحدوث النفس بالتزامن مع البدن، وبطلان نوعی التناسخ الصعودی والمتشابه من وجهة نظره، رغم عدم سهولة نفی التناسخ النزولی من وجهة نظره. یرى الملا صدرا أیضاً عن طریق برهان القوة والفعل وکذلک برهان الحرکة الاشتدادیة، بطلان التناسخ الاصطلاحی مطلقاً، بینما یعتقد بالتناسخ الملکوتی. وعند عرض آراء شیخ الإشراق على مبادئ واستدلالات الملا صدرا، نجد هذه الآراء تواجه الکثیر من التحدیات، رغم ما یمکن قوله من أن هذه النتیجة یمکن التوصل الیها أیضاً بالتأمل الدقیق فی آثار شیخ الإشراق. منهج البحث المتّبع هنا هو المنهج الوصفی والتحلیلی.

چکیده فارسی: امام صادق× در استدلال وجود خدا با زندیق مصری از برهان انّی استفاده نموده است و از طریق معلول به سمت اثبات علت گام برداشته است. در واقع امام× از دو برهان حرکت و نظم، که در فلسفه نیز مطرح است، برای اثبات خدا درمحاجه با زندیق مصری بهره جسته است. ایشان از براهین و استدلال های منطقی نیز به عنوان یک ابزار، در گفتگو و احتجاج خود استفاده کرده است. در همین راستا در کلام رئیس مذهب تشییع، برهان «اِنّ» البته با رعایت پیش نیازهای متعارف در مفاهمه قابل مشاهده می باشد. زندیق مصری با اینکه اعتقادی به وجود خدا نداشت پس از بحث و گفتگوی با امام× به وجود خدا معتقد و در مقابل استدلال وی تسلیم شده است. در این مقاله ضمن صحه گذاشتن بر بکارگیری برهان «اِنّ» برخی از نکات برجسته این مناظره از نگاه آیت جوادی آملی طرح و بازخوانی شده تا از این طریق، رویکرد امام صادق × در این مناظره به عنوان الگویی برجسته در مباحث اعتقادی، عقلانی و منطقی مطرح و مورد بهره برداری قرار گیرد. چکیده عربی: ملخّص البحث: أخذ الإمام الصادق× بالبرهان الإنّی فی الاستدلال على وجود الله فی حواره مع زندیق مصری، وسلک طریق المعلول لإثبات العلة. وهذا یعنی فی الواقع أن الإمام قد استفاد من برهانی الحرکة والنظم المطروحین فی الفلسفة أیضاً لإثبات وجود الله فی محاججته مع الزندیق المصری. کما استفاد أیضاً من البراهین والاستدلالات المنطقیة کأدوات فی المحاورة والاحتجاج. وفی هذا السیاق یمکن مشاهدة برهان «اِنّ» فی کلام رئیس مذهب التشیّع، طبعاً مع الالتزام بالمقدمات المتعارفة فی المفاهمة والحوار. الزندیق المصری کان لا یؤمن بوجود الله، ومن بعد البحث والحوار أذعن للإستدلالات التی ساقها الإمام× وأیقن بوجود الله. فی هذا البحث تأکدت صحة استعمال برهان «اِنّ»، اضافة الى ذلک جرى طرح وإعادة قراءة لبعض الملاحظات والامور البارزة فی هذه المناظرة من وجهة نظر آیة الله جوادی الآملی. ینبغی أن یؤخذ منهج الإمام الصادق × فی هذه المناظرة کنموذج یُحتذى به فی المباحث الاعتقادیة، والعقلانیة والمنطقیة.