اندیشه نوین دینی
سال:1398 | دوره:15 | شماره:56 |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی: این تحقیق مسأله پیوند معرفتی «تکلیف در حد وسع» و «جبر و اختیار» و ابعاد آن در میراث علمی تفسیر و کلام را با رهیافت تاریخی تطبیقی و با روش تحلیلی انتقادی بررسی می کند. از آنجا که بحث از این پیوند، در منابع تفسیری کلام گرا به میان آمده است، این تحلیل برپایه دیدگاه ده مفسر مؤثر انجام می شود. تحلیل تاریخی تطبیقی مفسران برپایه مبانی کلامی در جبر و اختیار به تفسیر آیات پنج گانه وسع می پردازد. معتزله این آیات را دال بر نفی جبر و اثبات تفویض می دانند. اشاعره متقدم به مفهوم سازی جدید از وسع می پردازند تا آیات را با دیدگاه جبرگرایانه سازگار کنند. اشاعره متأخر به نظریه های جبرگرایی معتدل روی می آورند. مفسران شیعه این آیات را دال بر نفی جبر و تفویض می دانند. رهاورد این پژوهش دستیابی به تمایز سه گونه پیوند تصوری، تصدیقی و تأویلی است. با این تمایز می توان چالش های تاریخی کلام بنیان در تفسیر آیات وسع را بین دو مسأله تکلیف درحد وسع و جبر و اختیار تبیین کرد. چکیده عربی: یتناول هذا البحث مسألة الترابط المعرفی بین «التکلیف فی حدّ الوسع» و«الجبر والاختیار» وابعاده فی التراث العلمی التفسیری والکلامی، انطلاقاً من مقاربة تاریخیة ومقارنة، وبمنهجیة تحلیلیة-ونقدیة. بما أن بحث هذا الترابط قد ورد فی المصادر التفسیریة ذات الاتجاه الکلامی، لذلک تقرر اجراء هذا التحلیل وفقاً لآراء عشرة مفسرین بارزین. التحلیل التاریخی المقارن للمفسرین یأتی على أساس المبانی الکلامیة فی الجبر والاختیار بتفسیر الآیات الخمسة للوسع. یرى المعتزلة أن هذه الآیات دالّة على نفی الجبر واثبات التفویض. بینما ذهب الأشاعرة المتقدمون الى صیاغة مفهوم جدید للوسع بحیث یجعل تفسیر آیات الوسع متناسباً مع الاتجاه الجبری. طبعاً الأشاعرة المتأخرون طرحوا نظریات فی النزعة الجبریة أکثر اعتدالاً. ویرى مفسرو الشیعة أن هذه الآیات دالة على نفی الجبر والتفویض. وکانت حصیلة هذا البحث هی التوصل الى نظرة تمیّز بین ثلاثة أنواع من الترابط التصوّری، والتصدیقی، والتأویلی. وفی ضوء هذا التمییز یمکن تبیین المعضلات التاریخیة القائمة على الأسس الکلامیة فی تفسیر آیات الوسع، بین مسألتی التکلیف فی حدّ الوسع، والجبر والاختیار.

چکیده فارسی: اعتقادات بخشی از دین است که به ادله نقلی و عقلی وابسته است. خدشه در منابع معرفتی نقل ممکن است معرفت بخش بودن نقل را زیر سؤال ببرد در نتیجه پژوهش از مبانی معرفت بخشی این ادله و طرح دیدگاهها امری ضروری است. این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی برای رسیدن به مقصود خود بهره گرفته است. پذیرش رویکرد غیرتحویل گرایی از گواه، مهمترین دستاوردهای این پژوهش است. مطابق این رویکرد، گواهی منبع مستقل معرفت است و می تواند در باورنده معرفت تولید کند. ادله نقلی که حاکی از قول، فعل و تقریر معصوم است خود مهمترین و بارزترین فرد گواهی است. به همین جهت می توان در معرفت بخش بودن ادله نقلی تأکید نمود. حتی مطابق رویکرد تحویل گرایی و انکار معرفت بخش بودن گواه می توان حجیت ادله نقلی را ثابت دانست که در این صورت گواه صرفاً منتقل کننده معرفت برآمده از وحی و حس است و در معرفت شناسی حجیت آن دو اثبات شده است. چکیده عربی: تشکّل الاعتقادات قسماً من الدین وهی تتوقف على الأدلة النقلیة والعقلیة. ومن الطبیعی أن أی مساس بالمصادر المعرفیة للنقل قد یؤدی الى التشکیک فی صحّة النقل؛ وبالنتیجة فمن الضروری بحث الأُسس المعرفیة لهذه الأدلّة وطرح وجهات النظر فیها. وقد استعان هذا البحث بالمنهج الوصفی والتحلیلی من أجل الوصول الى هذه الغایة. وکانت أهم حصیلة لهذا البحث قبول المقاربة غیر الإحالیة للأدلة؛ أی عدم احالتها الى أدلة اخرى . وفقًا لهذا النهج، یُعدّ الدلیل (النقلی) مصدراً مستقلاً للمعرفة، ویمکن أن یُنتج معرفة یمکن الاعتداد بها. الأدلة النقلیة التی تُعبّر عن قول، وفعل وتقریر المعصوم، تمثّل بذاتها أهم وأبرز دلیل. وهذا ما یتیح لنا التأکید على أن الأدلة النقلیة موجبة للمعرفة. وحتى وفقاً للمقاربة الإحالیة وانکار معرفیة هذا الدلیل، یمکن اثبات حجّیة الأدلة النقلیة. وفی هذه الحالة یکون الدلیل مجرّد ناقل للمعرفة المنبثقة من الوحی والحس، وهذان الأمران ثبتت حجّیتهما فی نظریة المعرفة.

چکیده فارسی: فرض عالمی بنام «هورقلیا» بین عالم مادی و عالم مثال و مبتنی ساختن عقاید دینی بر آن توسط شیخ احمد احسایی رهبر فرقه شیخیه، موجب ابهام در کیفیت حیات امام عصر# شده است. اعتقاد به حیات هورقلیایی امام مستلزم غیبتی فراتر از غیبت مصطلح در فرهنگ شیعی است که در بر دارنده محذوراتی از قبیل مرگ عنصری امام و خالی شدن زمین از حجت، عدم حضور آن حضرت در این جهان و اختلال در ارتباط عمومی امام و امت و از سویی منتفی شدن فلسفه نیابت بطور مطلق است که همه بر خلاف عقل، روایات و اجماع مسلمانان می باشد و در این مقاله با روش تحلیلی و توصیفی به نقد این ایده و پیامدهای آن پرداخته و ضمن تشکیک در عالم مزبور، حیات این جهانی آخرین حجت الهی را اجتناب ناپذیر معرفی می کند. چکیده عربی: إن افتراض وجود عالم اسمه «هورقلیا» یقع بین العالم المادی وعالم المثال، ثم ّ تأسیس عقائد دینیة وفقاً لهذا الافتراض من قِبل الشیخ احمد الأحسائی زعیم فرقة الشیخیة، أدی الى ایجاد ابهام وغموض فی کیفیة حیاة امام الزمان#. فالاعتقاد بحیاة هورقلیائیة للإمام یستدعی القول بوجود غَیبة أبعد من الغَیبة المتعارفة والمصطلح علیها فی الثقافة الشیعیة؛ وهذا بطبیعة الحال ینطوی على محذورات من قبیل الموت العنصری للإمام، وخلو الأرض من حجّة، وعدم حضوره فی هذا العالم، ووقوع خلل فی العلاقة العامّة بین الإمام والامة، کما انه یعنی من جهة اخرى الانتفاء التام للغایة من النیابة بشکل مطلق، وهذا کلّه مخالف للعقل، وللروایات، ولاجماع المسلمین. هذا البحث یستعین بالمنهج التحلیلی والوصفی لنقد هذه الفکرة وتداعیاتها. کما انه یثیر أسئلة وشکوک حول مثل هذا العالم، مؤکداً على أن حیاة آخر حجّة الهیة، فی هذا العالم حقیقة لا مفرّ منها.

چکیده فارسی: یادگیری مفهومی پویاست که به تدریج از یادگیری فردی به یادگیری سازمانی تغییر می یابد. به دلیل نیاز سازمان ها به سازگاری با تغییرات محیطی، مفهوم یادگیری سازمانی به طور روزافزونی رایج شده است. این نوشتار به دنبال ترسیم الگوی راهبردهای یادگیری در سازمان های اسلامی است که پس از استخراج کدها، مفاهیم و مقوله ها، از قرآن کریم و منابع معتبر حدیثی به ترسیم الگوی راهبردهای یادگیری سازمانی اسلامی پرداخته شده است. در این پژوهش از نظر هدف، از نوع پژوهش های توسعه ای کاربردی است و با روش گرندد تئوری (داده بنیاد) تحلیل شده است. یافته های پژوهش که به صورت یک سیستم عمل می کند شامل نوزده مقوله اصلی در سه دسته راهبردهای زمینه ای، راهبردهای اجرایی و راهبردهای رفتاری می باشد. چکیده عربی: التعلّم مفهوم حیوی یتحول تدریجیاً من التعلّم الفردی الى التعلّم التنظیمی. ونظراً الى حاجة التنظیمات الى مواکبة التغیرات الحاصلة فی الأجواء المحیطة بها، لذلک فقد فقد اکتسب مفهوم التعلّم التنظیمی رواجاً متزایداً. یرمی هذا البحث الى صیاغة نموذج لاستراتیجیات التعلّم فی التشکیلات أو التنظیمات الإسلامیة؛ حیث جرى من بعد استخراج الترمیزات المفتاحیة، والمفاهیم والمقولات من القرآن الکریم ومن المصادر الحدیثیة المعتبرة، صیاغة نموذج لاستراتیجیات التعلّم التنظیمی الاسلامی. هذا البحث من حیث الهدف من نوع البحوث التنمویة التطبیقیة، وجرى التحلیل فیه وفقاً لاسلوب غرندد النظری (على أساس البیانات). معطیات البحث التی تعمل على شکل آلی تشمل تسعة عشر مقولة أساسیة، مقسمة على ثلاث مجموعات من الاستراتیجیات التمهیدیة، والاستراتیجیات التنفیذیة، والاستراتیجیات السلوکیة.

چکیده فارسی: ازجمله اسباب تفرقه در جامعه اسلامی چگونگی تبیین صفات خبری خداوند در قرآن است. جریان سلفی از فرقه هایی است که تفسیر آنان متفاوت تر از دیگر فرق می باشد. این جریان در طیفی از افراط و تفریط به گروها و زیرشاخه های متعددی تقسیم می شود. وجه مشترک گروهای سلفی تأثیرپذیری آنان از باورهای ابن تیمیه است. تحلیل اندیشه های ایشان از روش های فهم مکتب عام سلفی است. نظر به ضرورت شناختن مبانی فکری این فرقه و اهمیت شناخت اسباب تفرقه در جهان اسلام، این پژوهش با روشی اسنادی و تحلیلی به این سؤال پاسخ می دهد که کیفیت دیدگاه مکتب سلفی ابن تیمیه در تبیین صفات خبری خداوند چگونه است؟ دیدگاه آنها از چه میزان استحکام برخوردار است؟ از یافته های مقاله حاضر این است که جریان فوق نگاه واحدی در تبیین صفات خبری ندارند. آنان به انکار حجیت عقل در فهم این صفات، و مخالفت با تأویل و مجاز در این صفات می پردازند. گاهی فهم این صفات را به خداوند تفویض و گاهی با حجیت دانستن ظواهر آیات سر از تشبیه درمیاورند. چکیده عربی: من جملة أسباب الفرقة فی المجتمع الإسلامی ما یتعلق بکیفیة تبیین صفات الله الخبریة التی وردت فی القرآن. التیار السلفی من الفرق التی تنتهج تفسیراً متفاوتاً عن الفرق الاخرى . یُقسم هذا التیار الى طوائف وتفریعات متعددة تتجاذبها نزعات شتّى من الافراط والتفریط. الوجه المشترک بین الجماعات السلفیة تأثّرها بمعتقدات ابن تیمیة. أما الاسلوب الذی یُتّبع فی دراسة أفکارهم فهو ذات الاسلوب الذی یُعتمد فی فهم المدرسة السلفیة عموماً. ونظراً الى ضرورة التعرّف على الأُسس الفکریة لهذه الفرقة وأهمیّة معرفة أسباب التفرّق فی العالم الإسلامی، ینطلق هذا البحث من رؤیة توثیقیة وتحلیلیة للإجابة عن هذا السؤال: ما هی رؤیة المدرسة السلفیة لابن تیمیة فی تبیین الصفات الخبریة لله تعالى ؟ وما مدى قوّة استدلالاتهم؟ تفید المُعطیات التی توصل الیها هذا البحث أن هذا التیار لیست له رؤیة موحّدة فی تبیین الصفات الخبریة. فهم ینکرون حجّیة العقل فی فهم هذه الصفات، ویخالفون توظیف أسالیب التأویل والمَجاز فی بیانها. ویقولون تارة بتفویض فهم هذه الصفات الى الله، وتارة اخرى یقولون بالتشبیه من خلال القول بحجّیة ظواهر الآیات.

چکیده فارسی: میرچا الیاده رابطه انسان را با دین نه برمبنای زیست روان شناختی و جامعه شناختی وی، بلکه بر پایه کارکرد ذاتی اش به مثابه موجودی دینی بررسی نمود. به باور الیاده هویت دینی انسان در دوران پیشامدرن محفوظ بوده و با شیوه ای دین ورزانه با نظام معرفتی و الگوی زندگی فرا تاریخی می زیسته است. با ورود انسان به دنیای مدرن، الینه شدن و انکار هویت دینی از سوی انسان اتفاق افتاده است. این مقاله با روش تحلیلی توصیفی دیدگاه الیاده را در موضوع انسان دینی بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته که الیاده با مقایسه ساختار ماهیت انسان باستانی با ماهیتی که انسان مدرن برای خود در نظر دارد، اولاً: انسان مدرن با الینه شدن و انکار ماهیت دینی خود، چه ارزش هایی را از دست داده است. ثانیاً، در زندگی، اندیشه و عاطفه انسان مدرن هویت و ویژگی تأثیر گذار معناداری وجود ندارد. و ثالثاً راه بازگشت ارزش های پیشا مدرن و کسب هویت دینی انسان امروز، آشتی او با ارزش های دینی و ارتباط با اسطوره است. چکیده عربی: ملحمة الألیاذة تسلّط الضوء على علاقة الإنسان بالدین ولکن لیس من منطلق نفسی واجتماعی، بل انطلاقاً من تکوینه الذاتی کموجود دینی. وفقاً لما تراه الألیاذة فإن الهویة الدینیة للإنسان فی عصر ما قبل الحداثة کانت محفوظة وکانت تتعایش على نحو متدیّن مع النظام المعرفی ونمط الحیاة ما بعد التاریخی. وبدخول الإنسان فی العالم الحدیث حصل ما یُطلق علیه الاغتراب عن الذات وانکار الهویة الدینیة من قبل الإنسان. تناول هذا البحث باسلوب تحلیلی-ووصفی نظرة الألیاذة الى الإنسان الدینی، وتوصل على اثر ذلک الى نتیجة وهی أن الألیاذة عند مُقارنتها بین الماهیة التی کان علیها الإنسان القدیم، وماهیة الإنسان الحدیث، توصلت الى ما یلی، أوّلاً: هنالک قیم کثیرة فقدها هذا الإنسان الحدیث بسبب اغترابه وانکار لطبیعته الدینیة. ثانیاً: فی حیاة وفکر وعاطفه الإنسان الحدیث، لا وجود لهویة وخصائص مؤثرة ذات معنى . ثالثاً: طریق عودة قیم ما قبل الحداثة، وکسب الهویة الدینیة للإنسان الحدیث، یعنی تصالحه مع القیم الدینیة وارتباطه مع الأساطیر.

چکیده فارسی: یکی از مهم ترین نظریه پردازان طرفدار نظام سیاسی مشروطیت در عصر مشروطه، شیخ اسماعیل محلاتی می باشد. فلسفه سیاسی مرحوم محلاتی گویای تعاملی نظری میان مفهومی نوین چون هویت ملی و دین است. در نوشتار پیش رو پس از بررسی مفهومی و نظری دو مفهوم دین و هویت ملی با روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر داده های اسنادی و کتابخانه ای به شناسایی شاخصه های دین و هویت ملی و نسبت های میان این دو مفهوم در آرای شیخ اسماعیل محلاتی مبادرت ورزیده ایم. این نسبت ها در حوزه هایی هم چون بعد شعائر دینی با بعد سیاسی هویت ملی، بعد شعائر دینی با بعد اجتماعی هویت ملی، بعد تشکیلاتی دین با بعد سیاسی هویت ملی و. . . مشاهده می شود. چکیده عربی: من أبرز المنظرین المؤیدین للنظام السیاسی للحرکة الدستوریة فی عصر الحرکة الدستوریة، الشیخ اسماعیل محلاتی. تقوم الفلسفة السیاسیة للمرحوم محلاتی على التعاطی النظری مع أمر حدیثٍ متداخل المفاهیم مثل الهویة الوطنیة والدین. فی هذا البحث من بعد تسلیط الضوء على مفهومی الدین والهویة الوطنیة، من ناحیة مفهومیة ونظریة، اعتمدنا الاسلوب الوصفی والتحلیلی المبنی على بیانات توثیقیة ومکتبیة من أجل التعرف على معالم الدین والهویة الوطنیة وطبیعة العلاقة بین هذین المفهومین فی آراء الشیخ اسماعیل محلاتی. هذه العلاقات تُلاحظ فی مجالات مثل جانب الشعائر الدینیة مع الجانب السیاسی للهویة الوطنیة، وجانب الشعائر الدینیة مع الجانب الاجتماعی للهویة الوطنیة، والجانب التنظیمی والاداری للدین مع الجانب السیاسی للهویة الوطنیة.

چکیده فارسی: اراده یکی از مهمترین صفات انسان است. بین متکلمین و فلاسفه اسلامی در تفسیر اراده انسان و مبدئیت آن برای افعالش دیدگاه های گوناگونی وجود دارد. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی دیدگاه فخر رازی و ملاصدرا در باره حقیقت اراده انسان و مبدئیت آن برای افعالش را واکاوی کرده و به این نتیجه دست یافته است که از نگاه آنان، اراده انسان کیفی نفسانی بوده و تصدیق به وجود آن بدیهی است. فخر رازی با این که چند دلیل عقلی و نقلی برای اثبات استناد افعال انسانی به اراده الهی و عدم تأثیر اراده انسان در این افعال اقامه کرده است لیکن تفسیر بزرگان اشاعره از نظریه کسب را بر نتابیده و تفسیر جدیدی از این نظریه ارائه کرده که در آن، علاوه بر این که همه چیز ازجمله فعل انسان به خداوند استناد دارد، قدرت و داعی انسان نیز در انجام فعلش تأثیرگذار است. ازاین رو، میان این دو مطلب ناسازگاری دیده می شود و دیدگاه وی در باره مبدأیت اراده انسان در فعلش گویا نیست. ملاصدرا فقط نظریه امر بین الامرین را مبین رابطه صحیح اراده الهی و اراده انسانی در این افعال دانسته است. بر این اساس، خداوند فاعل حقیقی فعل انسان بوده و اراده انسان نیز هر چند علت معدّ و واسطه ظهور اراده الهی در این فعل است، لیکن این اراده به طور حقیقی در فعل انسان اثر گذار است. چکیده عربی: الإرادة واحدة من أهمّ صفات الإنسان. هنالک آراء شتّى لدى المتکلمین والفلاسفة المسلمین فی تفسیرهم لارادة الإنسان وکونها منطلقاً لأفعاله. یعتمد هذا البحث الاسلوب الوصفی والتحلیلی لاستطلاع رأی الفخر الرازی والملا صدرا فی حقیقة ارادة الإنسان وجعلها مصدراً لأفعاله. وتوصل من خلال ذلک الى نتیجة وهی أن ارادة الإنسان من وجهة نظرهما کیفیة نفسیة والتصدیق بوجودها بدیهی. ساق الفخر الرازی عدداً من الأدلّة العقلیة والنقلیة لاثبات استناد أفعال الإنسان الى الإرادة الإلهیة وعدم تأثیر ارادة الإنسان فی هذه الأفعال، غیر أنه لم یکتف بتفسیر کبار الأشاعرة لنظریة الکسب، وطرح تفسیراً جدیداً لهذه النظریة، التی یذهب فیها الى القول إن کل شیء ومن ذلک فعل الإنسان یعود لإرادة الله، هذا اضافة الى أن قدرة الانسان ودوافعه لها تأثیرها فی أداء فعله أیضاً. وهنا یُلاحظ وجود تعارض بین هذین الأمرین، ورأیه فی ما یتعلق بکون ارادة الإنسان مصدراً لفعله غیر واضح. هذا فی حین یذهب الملا صدرا الى الأخذ بنظریة الأمر بین الأمرین فقط، ویرى أنها مبین للعلاقة الصحیحة بین الإرادة الإلهیة والإرادة الإنسانیة فی هذه الأفعال. وعلى هذا الأساس فإن الله هو الفاعل الحقیقی لفعل الإنسان، وأما ارادة الإنسان فهی وإن کانت علّة وواسطة لظهور الإرادة الإلهیة فی هذا الفعل، لکن هذه الإرادة بشکل حقیقی مؤثرة فی فعل الإنسان.

چکیده فارسی: برهان حرکت یکی از براهین مهم و مؤثر در راستای اثبات خدا است. اندیشمندان اسلامی با پذیرش اصل حرکت در طبیعت، محرک نامتحرک اول را اثبات نموده اند؛ پژوهش حاضر با روش عقلی و نقلی به تحلیل و توصیف برهان حرکت پرداخته و به این نتیجه رسیده؛ علاوه بر اینکه حرکت در معنای قبض و حداقلی (خروج از قوّه به فعل) مطرح است در معنای بسط و حداکثری (هر نوع حرکت، تغییر، انفعال، استکمال و سیلان وجودی) نیز قابل اثبات است و عباراتی همچون «خَلق»، «حدوث»، «حرکت»، «تغییر»، «زوال»، «انتقال»، «سیر»، «نزول»، «عروج»، «ارسال»، «هبوط»، «افول»، «سجود»، «رکوع» و «تسبیح»، گُستره حرکت در ماسوای الله را تأیید می نماید؛ لذا در اثبات برهان حرکت گفته می شود؛ در نظام عالم هستی به عنوان عالَمِ حادث و ممکن، حرکت وجود دارد و این حرکت از سوی محرک نامتحرکِ اول و ثابت یعنی الله که موجود قدیم، ازلی، ابدی است، محقق می گردد در غیر این صورت موجب دور و تسلسل می شود. چکیده عربی: برهان الحرکة من البراهین المهمة والمؤثرة فی اثبات وجود الله. المفکرون المسلمون بقبولهم لأصل الحرکة فی الطبیعة، اثبتوا محرک اللامتحرک الأول. ینتهج هذا البحث منهجاً عقلیاً ونقلیاً من أجل تحلیل وتوصیف برهان الحرکة؛ لیتوصل من خلال ذلک الى نتیجة وهی أنه بالاضافة الى القول بوجود الحرکة بمعنى القبض والحد الأقل (الخروج من القوّة الى الفعل)، فهی أیضاً یمکن اثباتها بمعنى البسط والحد الأکثر (أی نوع من الحرکة، والتغییر، والانفعال، والاستکمال، والسیلان الوجودی)، کما أن عبارات مثل: الخَلق، والحدوث، والحرکة، والتغییر، والزوال، والانتقال، والسیر، والنزول، والعروج، والارسال، والهبوط، والافول، والسجود، والرکوع، والتسبیح، تؤید مجال الحرکة فی ما سوى الله. ولهذا یُقال فی اثبات برهان الحرکة إنه فی نظام عالم الوجود باعتباره عالَماً حادثاً وممکناً، هنالک حرکة، وهذه الحرکة تتحقق من قِبل محرک اللامتحرک الأول وثابت وهو الله الذی هو موجود قدیم، , أزلی، وأبدی، وإلا فالأمر یستدعی الدوْ ر والتسلسل.

چکیده فارسی: فخر رازی مفسر و متکلم اشعری است که هرچند تا پایان عمر بر این مذهب کلامی سلوک می کند؛ اما در پاره ای باورها از دیدگاه های اشعری فاصله می گیرد و به نقد آنها می پردازد. تزلزل و اضطراب فخر در برخی دیدگاه ها، بیان گر مطالعه و تأمل او در آراء دیگران و تحول فکری وی است. نزدیک شدن رازی در برخی مسائل کلامی به مذهب شیعه، ناشی از یافتن حقیقت در مواضع پیروان اهل بیت^ و ضعف نظریات کلامی اشعری و عدم کفایت ادلّه آنها می باشد. از مهم ترین آنها می توان به مسئله صفات الهی، جبر و اختیار، ولایت و امامت و مهدویت، اشاره کرد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی به بررسی برخی از مهم ترین مواضع کلامی تأثیر پذیری رازی از آموزه های شیعی می پردازد و به این نتایج می رسد که معقولیت باورهای مذکور و قوت ادله و شواهد آنها از یک سو و ضعف و عدم قدرت اقناع مواضع مدعیات مقابل آنها و تحول فکری رازی از سوی دیگر منجر به اتخاذ چنین مواضعی گردیده است. چکیده عربی: الفخر الرازی مفسّر ومتکلّم أشعری، بقی الى آخر عمره على هذا المذهب الکلامی، غیر أنه فی بعض المعتقدات تخلّى عما کان یقول به الأشاعرة وأخذ یوجه لها النقد. إن ما حصل للفخر الرازی من اضطراب وزعزعة فی بعض آرائه، یکشف أنه جال فی نظره ودرس وتأمل آراء الآخرین، وحصل له نوع من التحول الفکری. وقد کان اقتراب الرازی فی بعض المسائل الکلامیة الى المذهب الشیعی، ناتج عن ادراکه للحقیقة فی موقف أهل البیت^، وعدم رصانة النظریات الکلامیة الأشعریة، وعدم کفایة ما تطرحه من أدلّة. ومن أهم ذلک یمکن الإشارة الى مسألة الصفات الالهیة، والجبر والاختیار، والولایة، والإمامة، والمهدویة. سار هذا البحث وفقاً للاسلوب الوصفی والتحلیلی للنظر فی قسم من أهمّ المواقف الکلامیة التی تکشف عن تأثّر الرازی بالتعالیم الشیعیة، وتوصل الى هذه النتائج وهی عقلانیة المعتقدات المذکورة ورصانة أدلّتها وشواهدها، من جهة، ومن جهة اخرى أدى وهن المدعیات المقابلة وافتقارها الى قدرة الاقناع والتحول الفکری الذی حصل عند الرازی، الى اتخاذ مثل هذه المواقف.