زراعت و فناوری زعفران
سال:1397 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

با توجه به تغییر اقلیم و مساعد شدن شرایط اقلیمی استان خراسان شمالی برای کاشت زعفران و از طرفی اهمیت تراکم مناسب کاشت بنه و مدیریت عناصر غذایی در تولید این محصول، آزمایشی به صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شهرستان شیروان در سال های زراعی 1393-1392، 1394-1393 و 1395-1394 اجرا گردید. تراکم کاشت (50، 100 و 150 بنه در مترمربع) در کرت های اصلی و مدیریت کودی [عدم مصرف کود (شاهد)، کود شیمیایی اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم به مقادیر 100، 100، 50 (C1)، 200، 200، 100 (C2) و 300، 300، 150 (C3) کیلوگرم در هکتار و کود گاوی به مقادیر 3066، 6132 و 9198 کیلوگرم در هکتار (به ترتیب معادل با 100، 200 و 300 کیلوگرم در هکتار کود اوره)] به عنوان کرت های فرعی بود. بر اساس نتایج آزمایش، در طی سه سال بهره برداری از مزرعه افزایش تراکم کاشت بنه و همچنین مصرف کود دامی باعث بهبود گلدهی و بهبود رشد بنه های دختری زعفران گردید. بالاترین سطح تراکم در مقایسه با تراکم حداقل، تعداد و وزن تر گل، وزن خشک کلاله، تعداد و وزن تر بنه را به ترتیب 35، 61، 29، 180 و 122 درصد افزایش داد. بالاترین سطح مصرف کود دامی نیز در مقایسه با تیمار شاهد، تعداد و وزن تر گل، وزن خشک کلاله و وزن تر بنه را به ترتیب 32، 51، 38 و 51 درصد بهبود بخشید. از این رو، بالاترین عملکرد گل و بنه زعفران به واسطه کاشت بنه با تراکم 150 بنه در مترمربع به همراه مصرف 9198 کیلوگرم در هکتار کود دامی حاصل شد. در مجموع، به نظر می رسد تولید زعفران با استفاده از کود آلی در مقایسه با کود شیمیایی مطلوبیت بیشتری دارد و کاشت پرتراکم بنه نیز می تواند به عنوان راه کاری برای بهبود عملکرد زعفران در سال های ابتدایی پس از کاشت مورد توجه قرار گیرد.

برهم کنش مدیریت آبیاری و تغذیه عامل مهمی در رشد بنه و گلدهی زعفران است. در خصوص مدیریت آبیاری زعفران نیز برخی معتقدند که مصرف آب بیش از مقادیر رایج در زراعت این گیاه می تواند سودمند باشد. بر این اساس، در آزمایشی اثرات رژیم آبیاری [فواصل آبیاری دو و چهار هفته (بدون لحاظ کردن میزان بارندگی) به ترتیب معادل با مصرف 3600 (تیمار آبیاری رایج در مناطق نیمه خشک) و 7200 (تیمار پُرآبیاری) مترمکعب در هکتار در طی فصل رشد] و مصرف کودهای آلی (30 تن در هکتار کود گاوی بر اساس نتایج آنالیز خاک) و شیمیایی (220، 150 و 100 کیلوگرم در هکتار به ترتیب از کودهای اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم بر اساس توصیة کودی حاصل از نتایج آنالیز خاک) به همراه تیمار شاهد (عدم مصرف کود) بر برخی شاخص های فیزیولوژیکی رشد، تولید بنه و گل در این گیاه بررسی شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 95-1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی سرایان وابسته به دانشگاه بیرجند اجرا شد. شاخص های رشد رویشی در طی چرخة اول رشد گیاه از پاییز 1394 تا اواسط بهار 1395 تعیین شد و صفات مرتبط با گلدهی نیز در پاییز 1395 ارزیابی گردید. زیست توده کل گیاه در طی اولین فصل رشد روندی افزایشی داشت و در دو ماه پایانی رشد در هر دو رژیم آبیاری در شرایط استفاده از کود آلی قبل از کاشت گیاه، بیش از سایر تیمارها بود. سرعت رشد گیاه در اوایل (90 روز اول رشد)، اواسط (روزهای 90 تا 150 رشد) و اواخر (روزهای 150 تا 180 رشد) دوره رشد زعفران به ترتیب کند (کمتر از 9/3 گرم در مترمربع زمین در روز)، سریع (9/3 تا 12 گرم در مترمربع زمین در روز) و حدواسط (حدود 5/5 گرم در مترمربع زمین در روز) بود و بیشترین مقدار آن با حدود 12 گرم در مترمربع زمین در روز، در شرایط مصرف کود آلی و 145 روز پس از اولین آبیاری پاییزه حاصل شد. نسبت وزن برگ (وزن برگ به وزن کل گیاه شامل برگ، غلاف و بنه) نیز در تمامی تیمارها از حدود دو ماه پس از اولین آبیاری پاییزه تا انتهای فصل رشد روندی کاهشی داشت و در شرایط مصرف منابع تغذیه ای مقادیر نسبتاً بیشتری را نشان داد. مصرف کود آلی به میزان 15 درصد تعداد بنه و 13 درصد وزن کل بنه-های دختری موجود در هر بوته را نسبت به تیمار عدم مصرف کود افزایش داد. بیشترین متوسط وزن هر بنه با 4/6 گرم در تیمار آبیاری با فواصل دو هفته و مصرف کود آلی حاصل شد. بیشترین تعداد گل (98 گل در مترمربع)، عملکرد گل (3/24 گرم در مترمربع)، عملکرد کلاله + خامه (56/0 گرم در مترمربع) و گلبرگ خشک (7/3 گرم در مترمربع) در تیمار مصرف کود گاوی در دور آبیاری چهار هفته به دست آمد. در تیمارهای بدون کود و مصرف کود آلی، بیشترین عملکرد گل و کلاله در دور آبیاری چهار هفته و در تیمار مصرف کود شیمیایی در دور آبیاری دو هفته مشاهده شد؛ بنابراین، به نظر می رسد حداقل در سال اول کاشت که تراکم گیاهی و سطح تعرق کنندة زعفران کم می باشد، مصرف 3600 مترمکعب آب در هر هکتار در طی فصل رشد همراه با مصرف کود آلی سودمند باشد.

به منظور بررسی اثر زمان محلول پاشی و نوع کود بر عملکرد و اجزای عملکرد زعفران، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 95-1394 در شهرستان ششتمد استان خراسان رضوی اجرا شد. فاکتورهای مورد بررسی شامل نوع کود در پنج سطح: اسید هیومیک (نیم لیتر در هکتار)، آمینواسید (نیم لیتر در هکتار)، کود کامل (2 لیتر در هکتار)، مخلوط کود کامل و آمینواسید (یک لیتر در هکتار+نیم لیتر در هکتار) و یک تیمار شاهد بدون مصرف کود و همچنین زمان محلول پاشی در دو سطح (اول بهمن و اول اسفند) بودند. تعداد گل در مترمربع، طول کلاله، عملکرد گل تر، عملکرد کلاله+خامه و عملکرد کلاله مورد اندازه گیری قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که بالاترین تعداد گل در مترمربع (5/68)، میانگین طول کلاله (57/2 سانتی متر)، عملکرد گل تر (6/200 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد کلاله+خامه (6/3 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد کلاله (75/1 کیلوگرم در هکتار) با مصرف کود کامل+آمینواسید مشاهده شد. اثر زمان محلول پاشی بر تعداد گل در مترمربع، طول کلاله، عملکرد گل تر، عملکرد کلاله+خامه و عملکرد کلاله معنی دار بود. محلول پاشی در اول بهمن، باعث بهبود عملکرد و اجزای عملکرد زعفران نسبت به محلول پاشی در اول اسفند گردید. واکنش عملکرد و اجزای عملکرد به نوع کود مصرفی بر اساس زمان محلول پاشی متفاوت بود. مصرف کود کامل در اوایل بهمن در مقایسه با سایر کودها مناسب تر بود، در حالی که استفاده از کود کامل+آمینواسید یا کود کامل در اول اسفند عملکرد و اجزای عملکرد گل بیشتری در مقایسه با سایر کودها داشت.

این تحقیق باهدف مطالعه نقش سطوح مختلف عناصر غذایی و محلول پاشی آهن در بهبود عملکرد گل و کلاله زعفران (Crocus sativus L. ) در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال های زراعی 93-90 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. در این پژوهش تأثیر سطوح مختلف کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) در سه سطح (0-0-0، 30-15-30 و60-30-60)، ورمی کمپوست در دو سطح (صفر و 4 تن در هکتار)، اسید هیومیک در دو سطح (صفر و 5 کیلوگرم در هکتار) و محلول پاشی آهن در دو سطح (صفر، 08/0 میکرو مول) بر خصوصیات کمی گل و کلاله شامل تعداد گل، وزن تر، وزن خشک گل، وزن تر و وزن خشک کلاله گیاه زعفران به مدت دو سال موردمطالعه قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات اصلی فاکتورهای آزمایش بر صفات کمی گل و کلاله گیاه زعفران معنی دار بود و باعث افزایش این صفات شد. بین سطوح مختلف کود شیمیایی اختلاف معنی داری مشاهده شد و بالاترین سطح (60-30-60) در مقایسه با سایر سطوح بیشترین تأثیر را بر تعداد گل (m2165) و وزن خشک کلاله (g. m-216/1) داشت. اثر متقابل کود شیمیایی با هر یک از فاکتورهای ورمی کمپوست، اسید هیومیک و محلول پاشی آهن معنی دار بود و موجب بهبود تعداد گل در واحد سطح گردید و وزن خشک کلاله را در مقایسه با شاهد به ترتیب به میزان 3/3، 1/3 و 7/2 درصد افزایش داد. اثر متقابل 3 گانه اسید هیومیک، ورمی-کمپوست و کودشیمیایی بر وزن خشک کلاله در واحد سطح معنی دار بود به طوری که بالاترین سطح کود شیمیایی (NPK) (60-30-60) به همراه ورمی کمپوست و اسید هیومیک بالاترین وزن خشک کلاله (g. m-24/1) را ایجاد کرد. اثر متقابل چهارگانه شامل سال، ورمی کمپوست، کود شیمیایی NPK و محلول پاشی آهن بر وزن خشک گل و همچنین وزن تر و خشک کلاله معنی دار بود (p≤ 0. 05)، به طوری که وزن خشک کلاله در مقایسه با شاهد بهبود یافت. صفات کمی گل و کلاله در سال دوم در مقایسه با سال اول بیشتر بود.

به منظور بررسی اثرات اسید هیومیک و تراکم کاشت بر صفات رویشی و زایشی زعفران، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی، در مزرعه دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در سال زراعی 1395-1394 اجرا شد. فاکتورها شامل اسید هیومیک در چهار سطح (صفر، 5، 10 و 15 کیلوگرم در هکتار) و تراکم کاشت در سه سطح (50، 75 و 100 بنه در مترمربع) با سه تکرار بودند. نتایج نشان داد که اسید هیومیک اثر معنی داری بر صفات بنه (وزن کل بنه و وزن تر و خشک بنه دختری) داشت، به طوری که بیشترین وزن کل بنه (09/23 گرم در بوته) در نتیجه اعمال تیمار 5 کیلوگرم در هکتار اسید هیومیک به دست آمد. همچنین، نتایج سال دوم آزمایش، نشان دهنده تاثیر معنی دار اسید هیومیک بر صفات گل (تعداد و عملکرد کل گل تر و عملکرد کلاله تر و خشک) بود، به طوری که بیشترین عملکرد کلاله تر و خشک (35/1 و23/0 گرم در مترمربع به ترتیب) در سطح 10 کیلوگرم در هکتار اسید هیومیک حاصل شد، و کمترین مقدار این صفات در تیمار شاهد مشاهده گردید. تراکم کاشت نیز بر تعداد و عملکرد کل گل تر و عملکرد کلاله تر و خشک تاثیرگذار بود، به طوری که بیشترین میزان این صفات در تراکم 100 بنه در مترمربع حاصل شد. اثرات متقابل نشان داد، که سطوح مختلف اسید هیومیک و تراکم کاشت تاثیر معنی داری بر متوسط طول و عملکرد کلاله تر در سال دوم داشت. بر اساس نتایج، می توان 5 کیلوگرم در هکتار اسید هیومیک و تراکم 75 بنه در مترمربع را در افزایش ویژگی های عملکردی و رشدی زعفران در این آزمایش موثر دانست.

مفهوم کیفیت محصولات کشاورزی در دهه های اخیر تغییرات زیادی داشته و کیفیت ماده خام بعنوان یک پیش نیاز ضروری کیفیت محصول نهایی و فرآوری شده در نظر گرفته می شود. با هدف طبقه بندی کیفی مراکز مهم تولید زعفران در استان های خراسان رضوی و جنوبی، بررسی اجزای اصلی تعیین کننده بازارپسندی و کیفیت زعفران (کروسین، پیکروکروسین و سافرانال) با استفاده از روش (طیف نور سنجی فرابنفش – مرئی) و استاندارد ISO/TS 36322 انجام شد. از 14 مرکز تولید زعفران در استان های خراسان رضوی و جنوبی شامل (صفی آباد، قاینات، کاشمر، تربت حیدریه، خلیل آباد، بردسکن، شهن آباد، چخماق، تربت جام، فیض آباد، سبزوار، سرایان، تقی آباد و بیرجند) نمونه گیری انجام گرفت. برداشت، جداسازی کلاله و خشک کردن در تمامی نمونه ها به طور یکسان انجام شد. مقایسه نتایج بدست آمده با استاندارد ملی و استاندارد ایزو نشان داد که مقدار سافرانال در همه مناطق مورد بررسی از استاندارد ایزو و ملی ایران پایین تر بود. برای پیکروکروسین همه مناطق مقادیر بالاتری از استاندارد ایزو داشتند اما مناطق 2، 10، 11 و 12 نتوانسته اند حداقل استاندارد ملی را کسب کنند و محصول تولیدی در مناطق 5، 8 و 9 نیز در مرز استاندارد قرار داشت. منطقه 12کمترین مقدار کروسین را داشت که از استاندارد ایزو نیز پایین تر بود. مناطق 2، 5، 10 و 14 نیز مقادیر کروسین پایین تر از استاندارد ملی ایران داشتند.

به منظور بررسی اثر دگرآسیبی اندام های زعفران بر رشد و جوانه زنی دو گونه علف هرز جوموشی و خاکشیر آزمایشی در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تربت حیدریه در سال 1394 انجام شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمارها شامل عصاره اندام های زعفران در سه سطح برگ، بنه و ترکیب برگ و بنه و غلظت های مختلف هر عصاره در شش سطح (صفر، 1، 5/2، 5، 10 و 20 درصد) بودند. نتایج نشان داد که عصاره زعفران دارای آثار منفی بر رشد و پارامترهای جوانه زنی شامل طول و وزن ریشه، ساقه و گیاه چه، سرعت جوانه زنی، درصد جوانه زنی، شاخص بنیه بذر و تعداد بذر نرمال در هر دو گونه علف هرز بود. بیشترین سرعت جوانه زنی در علف هرز جوموشی (48/10) در کاربرد 5/2 درصد عصاره برگ و بنه به دست آمد. همچنین در این علف هرز بالاترین شاخص بنیه بذر با میانگین 75/21 در کاربرد 5/2 درصد عصاره برگ و کمترین آن با میانگین 75/10 در کاربرد 20 درصد عصاره برگ و بنه به دست آمد. در علف هرز خاکشیر بالاترین شاخص بنیه بذر (21) و تعداد بذر نرمال (75/15) به ترتیب در غلظت یک درصد عصاره برگ و بنه و غلظت 5/2 درصد عصاره بنه و کمترین آن ها در 20 درصد عصاره برگ و بنه مشاهده شد. کاربرد عصاره برگ و بنه نسبت به عصاره برگ و بنه به صورت جدا به طور معنی داری باعث کاهش صفات جوانه زنی شد. به طورکلی نتایج نشان داد که استفاده از عصاره زعفران در غلظت های 10 و 20 درصد به طور مؤثری سبب کاهش رشد و نمو علف های هرز جوموشی و خاکشیر در مرحله جوانه زنی می شود.

هدف از این تحقیق بررسی اثر افزودن عصاره هیدروالکلی زعفران بر عملکرد، اجزای لاشه و برخی فراسنجه های بیوشیمیایی خون بلدرچین چالش یافته با آفلاتوکسین ب 1 بود. بدین منظور تعداد 168 قطعه جوجه بلدرچین یکروزه بطور تصادفی در 28 پن در قالب طرح کاملاً تصادفی توزیع شدند. گروه های آزمایشی شامل سطوح 0، 3 و 6 میلی گرم در کیلوگرم آفلاتوکسین ب 1، گروه حاوی 3 میلی گرم آفلاتوکسین ب 1 با 350 میلی گرم عصاره هیدروالکلی گلبرگ زعفران، گروه حاوی 3 میلی گرم آفلاتوکسین ب 1 با 700 میلی گرم عصاره هیدروالکلی گلبرگ زعفران، گروه حاوی 6 میلی گرم آفلاتوکسین ب 1 با 350 میلی گرم عصاره هیدروالکلی گلبرگ زعفران، گروه حاوی 6 میلی گرم آفلاتوکسین ب 1 با 700 میلی گرم عصاره هیدروالکلی گلبرگ زعفران بودند. هر گروه دارای 4 تکرار و 6 پرنده در هر تکرار بود. در 42 روزگی، دو قطعه پرنده از هر پن انتخاب، کشتار و وزن نسبی اجزای لاشه تعیین شد. نتایج نشان داد جوجه های آلوده با سطوح 3 و 6 آفلاتوکسین، از مصرف خوراک و افزایش وزن بدن کمتری در مقایسه با شاهد برخوردار بودند و افزودن سطوح 350 و 700 عصاره زعفران به جیره بلدرچین، بخشی از کاهش وزن بدنی و مصرف خوراک ناشی از آفلاتوکسین جبران گردید. ضریب تبدیل خوراک نیز در گروه های چالش یافته با سطوح 3 و 6 آفلاتوکسین بطور معنی داری افزایش یافت و افزودن 700 عصاره زعفران به سطح 3آفلاتوکسین باعث کاهش معنی دار ضریب تبدیل گردید. بترتیب افزایش وزن نسبی کبد و کاهش وزن نسبی بورس در جوجه های چالش یافته با سطوح 3 و 6آفلاتوکسین مشاهده شد. آفلاتوکسین بر وزن نسبی و طول نسبی روده تأثیر گذاشت. آفلاتوکسین باعث کاهش تری گلیسرید و کلسترول و افزایش فعالیت آنزیم آسپارتات آمینوترانسفراز خون گردید، بنابراین با توجه به هزینه های عصاره گیری، جهت کاهش اثرات منفی آفلاتوکسین در بلدرچین، افزودن سطح 350 میلی گرم عصاره هیدروالکلی زعفران به جیره بلدرچین، توصیه می شود.

کشاورزی شغلی است که افراد را در معرض مشکلات بهداشتی به ویژه اختلالات اسکلتی-عضلانی قرار می دهد. این شغل جزء گسترده ترین و خطرناک ترین فعالیت های شغلی است که حدود 40 % از جمعیت کشورهای در حال توسعه به آن اشتغال دارند. ایران بزرگ ترین تولید کننده زعفران جهان ( حدود 94 درصد تولید جهان) است که نیروی انسانی نقش کلیدی در تولید آن دارد. به همین سبب بررسی وضعیت ارگونومیکی نیروی انسانی دخیل در برداشت زعفران اهمیت پیدا می کند. در این مطالعه به منظور کاهش صدمات مکانیکی کارگران برداشت کننده ی گل زعفران، نوعی ارابه (ترولی) معرفی و مورد مقایسه با روش های سنتی برداشت قرار گرفت. در این آزمون ها نیروی وارده و درصد حد توانایی بر روی 20 نفر در نقش برداشت کننده ی گل زعفران و با کمک نرم افزار 3DSSPP در دو روش برداشت زعفران به صورت سنتی (نیمه نشسته و ایستاده ی کمر خمیده) و دستگاه ترولی انجام شد. وضعیت های بدنی مختلف در روش های برداشت سنتی و نشستن بر روی ترولی به کمک تصاویر گرفته شده در این نرم شبیه سازی شد. بررسی های انجام شده نشان داد که بیشترین آسیب مربوط به حالت نیمه نشسته و بر روی زانوها است. ارزیابی دستگاه ترولی برای برداشت زعفران نشان داد که کمترین آسیب را به کشاورز در هنگام برداشت زعفران وارد می کند. اگر چه بیشترین فشار با استفاده از ترولی بر کمر وارد می شود، ولی در مقایسه با روش نشسته و کمر خمیده فشار کمتری به اجزای بدن وارد می نماید. لذا استفاده از این وسیله برای برداشت زعفران توصیه می شود.