پژوهنامه مطالعات میان رشته ای تفسیر و کلام کوثر
سال:1398 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

قرآن، کتاب هدایت در تمام مراحل اعتقادی، اخلاقی و عملی همراه بشر بوده، و با تمسک دائم به آن میتوان خود را از گمراهی، به سوی هدایت و سعادت پیش برد. اما در طول تاریخ عدهای با اغراض خود خواسته، تلاشهای گستردهای جهت دور کردن افراد از فهم و تفسیر صحیح قرآن انجام دادهاند و آسیبهایی نظیر ظاهرگرایی و باطنگرایی افراطی را بر فهم درست از آیات قرآن وارد کردهاند. حال این سوال باقی است که یک سویهنگری به آیات قرآن چه مشکلاتی را ایجاد میکند. بررسی تحلیلی توصیفی تفاسیر و دیدگاههای هر یک از این دو رویکرد، معلوم میکند ظاهرگرایی و باطنگرایی افراطی، یکی از علل انحراف از راه حق و فهم صحیح از آیات الهی بوده و مشکلات عدیده هدایتی، از جمله انحراف در دین و ایجاد گروههای التقاطی و بُعد هدایتگری قرآن را به وجود خواهد آورد.

در بین روایات متعدد در کتب حدیثی، روایاتی هستند که بیانگر جایگاه و ارزش سورهها و آیات قرآن میباشند تا مسلمانان به قرائت مکرر، تدبر و عقل به فرمانهای الهی تشویق شوند. دربارهی میزان اعتبار این روایات از نظر صحیح یا جعلی بودن آنها و نحوه بهکارگیری آنها در تفاسیر، اختلاف دیدگاههای بسیاری وجود دارد. برخی از معاصرین، آنها را تأیید نموده و شماری دیگر با عنایت و توجه به آسیبهای روایات مجهولِ کثیر در بین روایات مزبور درصدد حذف آنها از تفاسیر برآمدهاند. ازاینرو مداقّه و بررسی در میزان اعتبار استناد به روایات فضائل و جنبههای مغفول مانده مهم است. از آنجا که روایات فضائل، مأخذیابی درستی ندارند، به نظر عرضه دلالی، بهترین راهکار اعتباریابی از این دسته روایات است. ارزیابی تحلیلی روایات با رویکرد نقلی و علاجی میتواند راهکاری در جهت اعتباریابی روایات شود که نتیجه قهری این ارزیابیهای تحلیلی(علاجی)، روایتهای ضعیف مخصوصاً روایتهای فضایل سورهها کنار گذاشته نمیشود، و در رویکردی ارزیابانه جهت بررسی روایات فضائل ضمن پنج سوره از سورههای قرآن در نُه تفسیر معاصر مبتنی بر ملاکهای تبیین شده افزایش اقبال مفسران معاصر به روایات فضائل مشهود است و همین امر بیان کننده اهمیت اینگونه روایات میباشد.

ولایت فقیه از جمله مباحثی است که اندیشمندان متقدم به آن پرداخته و نتایج مختلفی از آن به دست آوردهاند. هدف از نگارش این پژوهش، اثبات ولایت فقیه از طریق یکی از ادله نقلی یعنی مقبوله عمربن حنظله است که مورد استناد بزرگان و صاحبنظران میباشد. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا به اعتبارسنجی سندی و دلالی این مقبوله پرداخته و نحوه استدلال آیتالله خوانساری، آیتالله خوئی و امام خمینی را در استدلال به این مقبوله مورد واکاوی قرار میدهد. نتایج به دست آمده از این تحقیق آن است که همه اندیشمندان و فقها در طول تاریخ قائل به ولایت فقیه بوده اما در حدود آن اختلاف دارند. در این میان امام خمینی(ره) قائل به ولایت مطلقه فقیه بوده و طریق این مقبوله را به لحاظ سندی و دلالی میپذیرد. آیتالله خوئی اشکالاتی به مقبوله وارد کرده و در نهایت ولایت فقیه را پذیرفته اما نه از راه دلالت مقبوله عمربن حنظله، ایشان ولایت مطلقه فقیه را که در حد اختیارات معصوم باشد نمیپذیرد، اما در امور اجتماعی و حکومتی بسیاری از امور را از شئون ولیفقیه میداندکه نمونه بارز آن جهاد ابتدایی است. ایشان دایرهی امور حسبه را گسترده دانسته؛ به طوری که امور حکومتی را هم شامل میشود. آیت الله خوانساری نیز حوزه ولایت فقیه عادل را محدود در امور حسبیه دانسته، اما قائل به محدود بودن دایره آن است و دلالت مقبوله عمربن حنظله را برای اثبات ولایت فقیه مورد قبول نمیداند و آن را در مقام نصب قاضی تلقی میکند نه نصب حاکم.

انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) توانست تحولی بنیادین در ساختار سیاسی جامعه به وجود آورد؛ به گونهای که با ساختارشکنی و برهم زدن معادلات جهانی و زدودن سیطره غرب و تفکرات مادی و الحادی، برضد جمود مسلمانان شوریده، گرد و غبار اسلام را زدوده، و آنرا از اسلام قشری و به دور از صحنه و سیاست؛ به اسلامی اصیل، تحولآفرین و یاور مردم به خصوص محرومان مبدل سازد. ایشان با نگرشی مثبت به دین و با ارائه تفسیری نوین، توانست ارزشهای دینی را احیا، و بار دیگر دین را به عرصه زندگی مدنی انسانها بازگردانده و اسلام را محور اساسی ساختارهای زندگی اجتماعی قرار دهد و تمدن نوین اسلامی را بر پایه آن بنا کند. در ادامه چنین تحولی، مقام معظم رهبری با مطرح نمودن قدرت تمدنسازی دین اسلام و با ارائه بایستههایی برای توسعه انقلاب نوپای اسلامی، نظریه جدید «تمدن نوین اسلامی» را مطرح نمودند. تبیین تحلیلی-توصیفی مبانی و الزامات تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری موجب دستیابی به الگویی برتر و فراگیر برای دنیای معاصر خواهد شد.

برزخ، جهان سومى است که ارواح همه انسانها پس از مرگ تا روز قیامت در آن قرار مى گیرند. بنا بر دیدگاههای موجود در تفاسیر، حیات برزخى ، از موارد اختلافی بین شیعه و اهل سنت است تا جایی که برخی از اهل تسنن اعتقاد به ارتباط با ارواح درگذشتگان را حرام میدانند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و در مواردی علمی و با استفاده از ابزار کتابخانهای نشان میدهد که مفسران در مفهوم حیات برزخی، به توسعه مفهوم آیات از منظر روایات نیاز دارند و با اکتساب اختلاف دیدگاه تفاسیر شیعه و سنی، تحلیل و نقد منصفانه، مفهوم اصیل عالم برزخ و حیات برزخی را میتوان تبیین کرد تا با استناد به آن مفاهیم، اختلاف بین مفسران در مواردی چون استعانت از ارواح اولیاى الهى ، استغاثه و توسل به ایشان بعد از وفاتشان و زیارت قبور مردگان، مرتفع گردد.

مصدر میمی از دیدگاه علما صرف، نحو و تفسیر، اسمی است که معنی آن شبیه مصدر أصلی، همراه با قوَّة دلالت وتأکید بوده، و علاوه بر حدث، غالباً بر نهایت امری نیز دلالت دارد. بررسی تحلیلی-توصیفی ترجمه های معاصر قرآن کریم، از مصدرهای میمی سوره بقره، در سه شیوه تحت اللفظی از ابوالحسن شعرانی، تفضیلی از مهدی الهی قمشه ای، عبدالمحمد آیتی و محمدرضا صفوی، و وفادار از ناصر مکارم شیرازی، مهدی فولادوند، مصطفی خرمدل، ابوالفضل بهرامپور، نشان میدهد که در همه این ترجمهها معنای اصلی مصدر میمی مغفول واقع شده، و ترجمه امین یا وفادار تا حدودی به معنای اصلی مصدر میمی، که همان نهایت و سرانجام امر است، اشاره دارد.