پژوهش های ادبی
سال:1397 | دوره:15 | شماره:60 |تعداد مقالات:6

این تحقیق تلاش می کند تحریفات متون ادبی را از دید بلاغی و بر اساس روش شناسی معطوف به دریافت خواننده مورد بررسی قرار دهد. از همین روی با توجه به نسخه بدلهایی که احتمال دستکاری نساخان در آنها وجود دارد به مقایسه بلاغی متن اصلی و تغییرات انجام گرفته، پرداخته است. تلاش برای بازسازی نیت مؤلف توسط مصحح، تعامل متن با ذوق جامعه یا فرد (امتزاج افقها)، باز یا بسته بودن متن ادبی و تمایل به تکوین و تکمیل خلأهای زبانی و معنایی از جمله مهمترین عوامل دخیل در این تغییرات است. مهمترین جنبه های مثبت این تغییرات و تحریفات، ایجاد تناسبات آوایی و موسیقایی، آراستن آن به صنایع بدیعی و بلاغی، تناسب بیشتر میان واژگان، فراگیر ساختن معنای شعر، به روزرسانی متن بر حسب میل و زبان عصر و رهایی آن از مهجور بودن است تا جایی که گاهی متن تغییر یافته نساخان نسبت به متن اصلی رواج و شهرت بیشتری یافته و از حیث بلاغی به تعالی بیشتری رسیده است.

برخی از نویسندگان ایرانی با اقبالی که به سمت داستان نویسی پسامدرن از خود نشان دادند، با تأثیرپذیری از آثار فراداستانی غربی و گفتمان ترجمه به خلق آثاری روی آوردند که اگرچه در ظاهر آثار فراداستانی به شمار می آید، ماهیت تقلیدی و تصنعی آنها با ماهیت بازی گونگی فراداستان در تعارض قرار می گیرد. این پژوهش بر مبنای نقد جریان فراداستان نویسی در کشور نگاشته شده و با بررسی فراداستانهای ایرانی به این نتیجه دست یافته که آثاری که تحت عنوان فراداستان در کشورمان مطرح است به دور از ماهیت هنجارگریز پسامدرنیسم و دقیقا بر اساس ملاکها و عواملی از پیش تعیین شده نگاشته شده، و وجوه تصنعی و مکانیکی این داستانها با ماهیت هنجارگریز پسامدرنیسم در تعارض است.

از جمله مباحث علم معانی، مواردی است که خبر با اغراض بلاغی به انشا تبدیل می شود. یکی از این موارد، کاربرد فعل خواستن در بیان خبر است. این فعل هنگامی که در جمله خبری به کار می رود در بیشتر موارد، خبر را به انشای طلبی تبدیل می کند و ابزاری می شود برای انتقال مفهوم تمنی و ترجی. چنین کارکردی در برخی موارد قطعی است و امکان دارد که درباره آن حکمی بلاغی صادر و به قاعده ای از قواعد علم معانی تبدیل شود. در برخی دیگر از موارد چنین نیست و به اقتضای حال گوینده بستگی دارد. این مقاله بر آن است این موارد را بررسی، و از درون آنها قاعده ای نو استخراج کند؛ بدین منظور پس از بیان کلیاتی درباره خبر و انشا با رویکردی تحلیلی-تطبیقی، ویژگیهای فعل خواستن را در دستور زبان فارسی ارزیابی، و عملکرد آن را از دیدگاه معانی بررسی کند و در ادامه با روش توصیفی تحلیلی به تأیید این کارکرد از طریق زبان حافظ بپردازد. این پژوهش علاوه بر تبیین قاعده ای بلاغی، نکته ای نو در قاعده های دستوری زبان فارسی بازشناسی می کند و فعل تابع پذیر خواستن را از عوامل التزامی سازی می شمرد که می تواند وجه خبری فعل مستقبل را به وجه التزامی تبدیل کند.

در این مقاله، ویژگیهای مجلس گویی با توجه به چهارچوبی که در دو کتاب آیین سخنوری محمدعلی فروغی و خطابه ی ارسطو برای این نوع توصیف شده، تفکیک شده است و هریک از روشهای مورد استفاده ی خطیب، چه ترغیبی چه اقناعی، ذیل مراحل سه گانه ی ساخت خطابه _معنی آفرینی، سخن پیوندی، سخن پردازی_ در دو متن مبکیات و مجالس سبعه بررسی می شود. از رهگذر این بررسی اولاً ویژگیهای دقیق سبکی متن مبکیات به عنوان متن مجلس گویی به دست می آید که تاکنون از این دید بررسی نشده است و برخی وجوه شباهت و تفاوت این متن با مجالس سبعه به عنوان نمونه ای جامع و برجسته از این نوع متون، آشکار می گردد. تمثیل و تأویل در مبکیات جایگاهی ندارد و عنصر تداعی به قوت مجالس سبعه نیست. ثانیاً آشکار خواهد شد که با توجه به متن مبکیات، آیا در میان عناصر سبکی پیش گفته، عنصری از ویژگیهای سبکی متون مجلس گویی از قلم افتاده است یا خیر. در بخشی از این جستار، شورانگیزی به عنوان عنصری اساسی در متون خطابی، بررسی شده است. مؤلف مبکیات در قیاس با مولانا از شورانگیزی بیشتر بهره برده است. هر چه جزئیات بیشتری از تفاوتهای متون همانند آشکار شود، رده بندی گونه ها با جزئیات و دقت بیشتری صورت می گیرد. با توجه به نتایج این تحقیق نمی توان مبکیات را در شاخه ی مجلس گویی عارفانه در کنار متونی نظیر مجالس سبعه در نظر گرفت.

هدف این پژوهش، که با روش توصیفی تحلیلی انجام شده، بررسی فرایندهای طرحواره ای در شعر «متناقضات» از مجموعه شعر پیکاسو در آبهای خلیج فارس بابا چاهی است تا از طریق آن شیوه ای متفاوت در شکل گیری متن نشان داده شود. یکی از عوامل ایجاد پیوستگی و متن بودن یا متنیّت، وجود طرحواره ی ذهنی است. تولید کننده معمولاً بنا به گرایشهای شناختی خود از یک یا چند طرحواره در تولید متن استفاده می کند. شعر متناقضات باباچاهی از ترکیب چندین طرحواره ی ناقص ساخته شده است که به ظاهر با هم ارتباطی ندارد. پژوهش در پی پاسخ به این سؤالات است که دگرگونیهای طرحواره ای شعر متناقضات با کدام مبنای نظری قابل تبیین است و شیوه ی شکل گیری متن یا متنیّت در آن چگونه است. تحقیقات نشان می دهد پیتر استاک ول، فرایندهای مختلفی را برای طرحواره ها ذکر کرده که برای تبیین شعر متناقضات متناسب است و شیوه ی شکل گیری متن را در شعر باباچاهی از طریق کشف، تکمیل و ترکیب طرحواره های ناقص میسّر می کند.

در این مقاله مضمونهای تعلیمی کتاب گلستان سعدی بر بنیاد نظریه ی کنش گفتار سرل و با استفاده از روش آماری و تحلیل محتوا و دلایل زبانشناختی برای اثبات کارایی این مضمونها کاویده می شود. برای تحلیل، ابتدا مضمونهای باب پنجم و هفتم استخراج و در دامنه ی تحت پوشش هر مضمون، نوع نقشهای معنایی زبانی، واژگان (افعال کنشی)، وجه، ساختار جمله و بافت آن مورد بررسی قرار گرفت تا بدین ترتیب، کنشهای گفتاری مستقیم گزاره ها از کنشهای غیرمستقیم بازشناخته شود. تحلیل داده ها مبتنی بر نظریه ی کنش گفتار سرل صورت گرفته است و در آن از سویی روابط متقابل کنشها با ویژگیهای زبانی و معنایی و نیز بافت هر مضمون و از سوی دیگر، شیوه ی سخن پردازی سعدی در بهره گیری متناسب از کنشها در نوع تعلیمی مطابق با موضوع سخن مورد توجه خاص بوده است. مطابق یافته های پژوهش، هرگاه کنشهای گفتاری غیرمستقیم، یعنی کنشهایی که از طریق کارکرد بافت، استنباط می شود نیز محاسبه شود، در باب هفتم به ترتیب کنشهای ترغیبی، اظهاری و عاطفی بیشترین کاربرد را در گزاره های زبانی دارد که با توجه به تعلیمی بودن کتاب، نتیجه ای قابل انتظار است. در باب پنجم، بیشترین نقشهای گزاره های زبانی به ترتیب اظهاری، عاطفی و سپس ترغیبی است و در صورت عدم محاسبه ی کنشهای غیرمستقیم ترغیبی نیز ترتیب فراوانیها تغییر نمی کند. با توجه به عنوان و موضوع این باب (در عشق و جوانی)، طبیعی است که فراوانی کارکردها بیشتر به کنشهای عاطفی و اظهاری مربوط باشد. کنشهای غیرمستقیم این باب نیز بیشتر عاطفی است تا ترغیبی.