مرتع
سال:1399 | دوره:14 | شماره:3 |تعداد مقالات:14

بهره برداری مناسب و مجاز از مرتع موجب پایداری پوشش گیاهی، جلوگیری از تخریب و بهبود وضعیت آن می شود. با تعیین حد بهره-برداری مجاز گونه ها به عنوان یکی از اطلاعات مفید، می توان برای تعیین ظرفیت چرایی و در نتیجه توزیع مناسب دام در مرتع اقدام کرد. برای رسیدن به این هدف، قبل از آغاز فصل رویشی سال 1386 یک قرق نیم هکتاری در مرتع کرسنک احداث و در آن 40 پایه از گونه Bromus tomentellus جهت تعیین اثر شدت های مختلف برداشت (چرای شبیه سازی شده) بر تولید علوفه و بذر آن به صورت کاملاً تصادفی انتخاب و هر 10 پایه آن به تیمارهای شاهد (بدون برداشت)، 25، 50 و 75 درصد اختصاص داده شد. به مدت چهار سال و هر ساله در طول 3 ماه تیمارهای مختلف برداشت بر روی پایه های مورد نظر اعمال و فاکتورهای ارتفاع، تولید علوفه و تولید بذر در تمام پایه ها اندازه گیری و نتایج حاصل در قالب طرح اسپلیت پلات در زمان در نرم افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که اثر سال بر روی تولید علوفه گونه Bromus tomentellus در سطح یک درصد معنی دار ولی اثر شدت های مختلف برداشت و اثر متقابل سال و شدت های مختلف برداشت در سطح خطای 5 درصد معنی دار نشده است. کمترین میزان تولید علوفه در سال 86 در تیمار 25 درصد و بیشترین میزان آن در سال 88 در تیمار شاهد بوده است. نتایج تولید بذر این گونه نشان داد که اثر سال و شدت های مختلف برداشت در سطح خطای یک درصد معنی دار ولی اثر متقابل آنها در سطح خطای 5 درصد معنی دار نشده است. با توجه به تغییرات محیطی مؤثر بر این گونه، می-توان بیان کرد که چرای دام تا حدود 50 درصد از تولید علوفه آن حتی در سال های خشکسالی ضامن بقای گونه Bromus tomentellus در منطقه کرسنک خواهد بود، اما برداشت گیاه تا مرز 75 درصد هم در سال های عادی ظاهراً به گیاه آسیبی نمی رساند.

وجود گونه های مهاجم نشانه ای از تخریب مراتع است. هدف از این مطالعه بررسی اثر گونه مهاجم Leucanthemum vulgare Lam. (چشم گاوی) بر برخی از ویژگی های ساختاری و عملکردی مراتع فندوقلو در شهرستان نمین استان اردبیل است. نمونه برداری به صورت تصادفی-سیستماتیک طبقه بندی شده انجام شد و دو گروه مکان با حضور و عدم حضور گونه L. vulgare برای بررسی فلور، عوامل پوشش گیاهی، ترکیب و تنوع انتخاب شد. برای مقایسه داده های مربوط به عوامل پوشش گیاهی، تنوع و یکنواختی در مکان­ های حضور و عدم حضور گونه از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد از 80 گونه گیاهی شناسایی شده، تعداد 9 گونه به مکان­ های حضور گونه L. vulgare و 19 گونه به مکان های عدم حضور گونه L. vulgare و 52 گونه به­ طور مشترک به هر دو منطقه تعلق داشتند. تاج پوشش و تولید پهن­ برگان علفی، تراکم و تاج پوشش گندمیان و همچنین تراکم و تولید کل گیاهان بین مکان های حضور و عدم حضور گونه L. vulgare تفاوت معنی­ داری با یکدیگر داشتند (P<0. 01). طبق نتایج شاخص­ های تنوع بین مکان های حضور و عدم حضور گونه تفاوت معنی­ داری با یکدیگر داشتند (P<0. 05)، اما شاخص­ های غنا و یکنواختی در مکان­ های حضور و عدم حضور گونه دارای اختلاف معنی دار نبودند. با انجام این تحقیق شناختی از وضعیت گونه مهاجم L. vulgare در منطقه حاصل شده و با توجه به نتایج می­ توان راهکارهای مناسب از جمله کاشت گونه­ های مرغوب مرتعی و کاهش چرا در منطقه را در کنترل، مدیریت و مواجهه با گونه­ مهاجم L. vulgare در مراتع فندوقلو انجام داد.

اکوسیستم­ های مرتعی کارکردها و ارزش­ های مختلفی دارند که ارزش اکثر این کارکردها به صورت کمی نامشخص است. هدف از مطالعه حاضر، تعیین ارزش گردشگری مراتع مله­ شوره و گرگو شهرستان بویراحمد با استفاده از تمایل به پرداخت افراد می­ باشد. برای بررسی عامل های موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، الگوی لوجیت به روش بیشینه راستنمایی برآورد شد. استخراج داده­ ها با روش دوگانه دوبعدی انجام شد. داده های مورد نیاز با تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 150 بازدیدکننده از منطقه یاد شده گردآوری شد. بنابر نتایج مدل مورد استفاده در تعیین عامل های موثر بر میزان ارزش تفریحی منطقه، متغیرهای اقامت شبانه در صورت هزینه، درآمد ماهیانه خانوار، رضایت از خدمات رفاهی و میزان پیشنهاد معنی دار شده است و از عامل های مؤثر در میزان WTP بازدیدکنندگان برای استفاده از مراتع منطقه می باشند. نتایج نشان داد 64 درصد از بازدیدکنندگان از منطقه، حاضر به پرداخت مبلغی جهت استفاده تفریحی از منطقه هستند. در این بررسی، میانگین WTP به عنوان قیمت ورودیه برای هر بازدیدکننده برای استفاده از مراتع حوزه مله­ شوره و گرگو 25984 ریال به دست آمده است. همچنین ارزش تفریحی سالانه این منطقه حدود 259840 ریال در هکتار و ارزش کل تفریحی آن بیش 1852 میلیون ریال برآورد شده، که نشان دهنده توجه بازدیدکنندگان به منابع تفریحی منطقه مورد نظر است. ﺑ ﺎ ﺗ ﻮ ﺟ ﻪ ﺑ ﻪ ﻧ ﺘ ﺎ ﻳ ﺞ این ﭘ ﮋ ﻭ ﻫ ﺶ ﻭ ﺍ ﺭ ﺯ ﺵ ﻗ ﺎ ﺑ ﻞ ﺗ ﻮ ﺟ ﻪ تفریحی منطقه مورد مطالعه ﭘ ﻴ ﺸ ﻨ ﻬ ﺎ ﺩ ﻣ ﻲ ﺷ ﻮ ﺩ ﺳ ﻴ ﺎ ﺳ ﺖ ﮔ ﺰ ﺍ ﺭ ﺍ ﻥ ﺑ ﺎ ﺗ ﺪ ﻭ ﻳ ﻦ ﺑ ﻮ ﺩ ﺟ ﻪ ﻻ ﺯ ﻡ ﺑ ﻪ ﺍ ﻓ ﺰ ﺍ ﻳ ﺶ ﻛ ﻴ ﻔ ﻲ ﻗ ﺎ ﺑ ﻠ ﻴ ﺖ ﻫ ﺎ ﻱ ﺍ ﻳ ﻦ ﺯ ﻳ ﺴ ﺖ ﺑ ﻮ ﻡ ﻛ ﻤ ﻚ ﻧ ﻤ ﺎ ﻳ ﻨ ﺪ . همچنین قابلیت گردشگری می­ تواند در افزایش درآمد مرتعدارن منطقه در صورت برنامه ریزی و سیاست­ گذاری درست نقش مهمی را ایفا کند.

در شرایط کنونی که استفاده از علوفه مرتع و نگهداری دام در مرتع، نسبت به دیگر استفاده های آن، بیشتر رایج است؛ بهره برداری اگر هماهنگ با ظرفیت چرای مرتع نباشد، باعث فشار بر مرتع شده و موجودیت آن را به خطر می اندازد. از طرفی، لازم است که تعداد واحد دامی به گونه ای باشد که معیشت مرتعداران را تامین نماید. این مسئله، نیاز به تعیین سطح اقتصادی مرتع را بیش از پیش مسجل می نماید. بنابراین متناسب با نیاز واحدهای پایه اجتماعی و توان اکولوژیکی مراتع در مناطق مختلف آب و هوایی، این سطح باید مشخص شود. برای این منظور، تعداد 160 مرتع با مجموع مساحت 181216 هکتار و شرایط مدیریتی متفاوت (مراتع ممیزی شده، مراتع ممیزی نشده و مراتع دارای طرح)، در پنج ناحیه اقلیمی آذربایجان غربی انتخاب گردید. با بررسی طرح های مرتعداری و با استناد به منابع و دستورالعمل های موجود، ظرفیت چرای کوتاه مدت یا تعداد واحد دامی که در هر مرتع بسته به توان اکولوژیکی می توان اجازه چرا داد، محاسبه گردید. در مرحله بعد، خانوارهای بهره بردار، به روش پیمایشی، مورد بررسی قرار گرفتند و با استناد به پرسشنامه ها، اطلاعات مرتبط با متوسط بعد خانوار، هزینه سالانه هر خانوار مرتعدار، درآمد حاصل از یک گله 100 راسی و درآمد خالص سالانه مرتعدار، استخراج گردید. بر مبنای اطلاعات استخراج شده، اندازه گله یا تعداد واحد دامی که می تواند نیاز خانوار عشایری یا روستایی را در حد تامین هزینه ها رفع نماید، محاسبه و به تبع آن، اندازه واحد مرتعداری یا مساحت مرتع مورد نیاز مرتعداران، در مناطق مختلف آب و هوایی، برآورد گردید. نتایج نشان داد هزینه نگهداری گله و درآمد حاصله از آن در طبقات اقلیمی مختلف به واسطه تغییر سطح مرتع و کمیت و کیفیت علوفه مرتع، متفاوت است. حداقل اندازه گله برای یک خانوار پنج نفره در اقلیم مرطوب 152 واحد دامی، در اقلیم نیمه مرطوب 156 واحد دامی، در اقلیم مدیترانه ای 133 واحد دامی، در اقلیم نیمه خشک 214 واحد دامی و در اقلیم خشک 220 واحد دامی محاسبه شد. ضمن اینکه حداقل اندازه مرتع واحدهای مدیریتی مرتعداری برای دوره چرایی چهار ماهه، در اقلیم مرطوب 137 هکتار، در اقلیم نیمه مرطوب 251 هکتار، در اقلیم مدیترانه ای 226 هکتار، در اقلیم نیمه خشک 406 هکتار و در اقلیم خشک 485 هکتار برآورد گردید. مقایسه نتایج حاصل با وضع موجود، بیانگر آن است که در حال حاضر (سال مطالعه 1394)، اندازه اراضی مرتعی واگذار شده در بیشتر طرح های مرتعداری، پائین تر از حد مطلوب اقتصادی است. بنابراین در شرایط فعلی که عمده مرتعداران، دامدار می باشند؛ اولویت دفتر امور مراتع، باید تهیه طرح های مرتعداری اقتصادی باشد. ضمن اینکه باید با کاربرد تکنولوژی و استفاده از انرژی های نو در مرتع، هزینه های نگهداری دام را کاهش و با استفاده چندمنظوره از مرتع، طی یک دوره 10 ساله، سطوح غیراقتصادی را تبدیل به سطوح اقتصادی نمود.

کارکرد زیبایی یکی از مهم ترین کارکردهای اطلاعاتی است که در علم اکولوژی و حفاظت از اکوسیستمها از اهمیت بالایی برخوردار است. اما تحقیقات کمی در مورد کارکرد زیبایی انجام شده است و غالبا در مدیریت اکوسیستم ها به کارکردهای اطلاعاتی خصوصا کارکردهای غیر استفاده ای مانند زیبایی توجهی نمی شود. در این مطالعه، با تکمیل 184 پرسشنامه و با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط و مدل رگرسیونی لوجیت، تمایل به پرداخت افراد برای کارکرد زیبایی چشم انداز مراتع سربیژن و عوامل مؤثر بر آن در سال 1397بررسی شد. نتایج نشان داد که 78 درصد بازدیدکنندگان و 86 درصد ساکنان اعتقاد دارند که مراتع منطقه از زیبایی زیاد و بسیار زیادی برخوردار هستند و تنوع پوشش گیاهی مهم ترین عامل موثر بر زیبایی منطقه به دست آمد. نتایج ارزش گذاری اقتصادی نشان داد که متغیر مبلغ پیشنهادی به طور منفی و متغیرهای بومی بودن، سطح تحصیلات، درآمد ماهیانه و امتیاز زیبایی به طور مثبت اثر معنی داری بر تمایل به پرداخت افراد برای کارکرد زیبایی منطقه داشته اند. میزان تمایل به پرداخت افراد برای کارکرد زیبایی 28798 ریال به دست آمد که بیانگر توجه بازدیدکنندگان و ساکنان به کارکرد زیبایی مراتع سربیژن است. شناخت ارزش کارکرد زیبایی مراتع میزان مسئولیت پذیری اخلاقی مردم در مقابل چشم اندازها طبیعی را افزایش خواهد داد و درنتیجه به توسعه و اجرا برنامه های حفاظتی اکوسیستم های طبیعی با مشارکت مردم کمک زیادی خواهد کرد.

شناخت ویژگی­ های اقلیمی مؤثر بر تولید سالانه ریواس (Rheum ribes) می­ تواند در مدیریت و توسعه آن در مراتع مفید واقع شود. در این پژوهش عملکرد سالانه این گونه در استان خراسان رضوی با 74 پارامتر اقلیمی طی دوره 10 ساله ارزیابی و پارامترهای اقلیمی مؤثر با الگوریتم­ های داده­ کاوی استخراج شد. ابتدا نقش پارامترهای اقلیمی مرتبط با درجه حرارت، رطوبت، بارندگی و ساعات آفتابی، با همبستگی و رگرسیون تحلیل شد. سپس 11 الگوریتم طبقه­ بندی در نرم­ افزار MATLAB برنامه­ نویسی و مقایسه شدند. نتایج نشان داد که عملکرد ریواس با میانگین دمای حداکثر تابستان، دامنه تغییرات دمای اردیبهشت تا شهریور، حداکثر دمای تابستان، میزان رطوبت نسبی و بارندگی فصل بهار همبستگی مثبت دارد. ارزیابی الگوریتم­ ها با شاخص­ های ضریب تعیین و میانگین مربع خطا نشان داد در تخمین عملکرد سالانه بر مبنای عوامل اقلیمی، روش تشخیص الگو در مرحله آزمون با ضریب تعیین 46/0 و روش­ های رگرسیونی، طبقه­ بندی ممیزی و k نزدیکترین همسایه در مرحله آموزش (ضریب تعیین برابر1) بهترین عملکرد را داشتند. با ورود عوامل مؤثر به­ روش گام به گام، رگرسیون خطی در مرحله آزمون (ضریب تعیین برابر 74/0) و روش k نزدیک­ ترین همسایه در مرحله آموزش با ضریب تعیین برابر 1، عملکرد ریواس را دقیق­ تر تخمین زدند. همچنین روش پیشنهادی K نزدیک­ ترین به میانگین، به ترتیب با مقادیر K برابر 6 و 7 در روش­ های ورود تمامی عوامل و عوامل مؤثر حاصل از ­ روش گام به گام، بالاترین دقت را در تخمین عملکرد محصول داشت. لذا استفاده از روش­ های داده­ کاوی و مدل پیشنهادی، در شناسایی پارامترهای اقلیمی موثر بر گونه­ های مرتعی مختلف روشی کاربردی معرفی می­ گردد.

در بین عوامل بازدارنده محیطی بر رشد و عملکرد گیاهان، خشکی مهم ترین عامل کاهش تولید به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار می رود. در این بین گیاه داروئی کلپوره (. (Teucrium polium Lیکی از مهم ترین گیاهان داروئی از خانواده نعناعیان است که در این مناطق دیده می شود. لذا به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه داروئی کلپوره، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده منابع طبیعی یزد اجرا شد. سطوح مختلف کمبود آب شامل شرایط 100 درصد ظرفیت زراعی (شاهد)، 75 درصد ظرفیت زراعی (تنش ملایم)، 50 درصد ظرفیت زراعی (تنش متوسط) و 25 درصد ظرفیت زراعی (تنش شدید) بود. نتایج نشان داد که بیشترین مجموع ارتفاع انشعابات در بوته با (48/100 سانتی متر)، وزن تر و خشک اندام هوایی با (7/5 و 3/2 گرم) و غلظت نیتروژن، فسفر و پتاسیم در اندام هوایی به میزان (58/3، 45/0 و 7/2 درصد) مربوط به تیمار 75 درصد ظرفیت زراعی بود این در حالی بود که با افزایش بیشتر سطح تنش، غلظت کاروتنوئید، کلروفیل a، b و کل افزایش یافت به طوری که بیشترین میزان آن در سطح تیمار خشکی 50 درصد ظرفیت زارعی به ترتیب برابر با 3/7، 5/21، 2 /6 و 6/27میلی گرم بر گرم مشاهده شد در حالی که با تشدید کمبود آب (تیمار 25 درصد ظرفیت زراعی) غلظت این رنگریزه ها کاهش نشان داد. لذا در مجموع می توان بیان نمود که این حالت نشان از توان تطابق نسبی گیاه کلپوره با شرایط کمبود آب دارد. لذا به منظور استقرار بهتر این گیاه در مراتع بهتر است که یا با ریشه دار کردن قلمه های این گیاه در شرایط گلخانه و یا کشت بذور به مدت یک سال در گلخانه، نهال ها به مرتع انتقال داده شوند.

آگاهی دقیق از روابط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی از موارد لازم برای مدیریت اکوسیستم های مرتعی است. تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر برخی عوامل خاکی و پستی بلندی بر پراکنش مهم ترین گیاهان دارویی مرتع خوش ییلاق استان گلستان انجام شد. در منطقه مورد مطالعه به منظور ثبت پارامتر های گیاهی از قبیل تراکم، فراوانی و درصد تاج پوشش، نمونه برداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی-سیستماتیک از طریق پلات گذاری در طول ترانسکت در هر تیپ انجام شد. ارتفاع از سطح دریا، جهت جغرافیایی و میزان شیب در هر پلات استخراج و ثبت شدند. در امتداد هر ترانسکت نمونه­ های خاک در مرکز 3 پلات (ابتدا، وسط و انتهای هر ترانسکت) و از عمق 0 تا 30 سانتی متری برداشت گردید و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری شد. به منظور معرفی موثر ترین عامل محیطی در پراکنش گیاهان دارویی، از آنالیز تطبیقی قوس گیری شده (DCA) و آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA) در محیط نرم افزاری PC-ORD5 استفاده شد. نتایج CCA نشان داد 53 درصد از کل تغییرات توسط محور های اول، دوم و سوم قابل توجیه است. عوامل جهت جغرافیایی، ماده آلی و میزان فسفر به ترتیب با میزان همبستگی520/0-، 472/0 و 470/0-و در محور اول رج بندی عامل میزان شیب، درصد رطوبت و درصد رس به ترتیب با میزان همبستگی 601/0، 568/0-و 558/0-در محور دوم رج بندی و عامل درصد شن با میزان همبستگی 400/0 در محور سوم رج بندی به عنوان موثر ترین عوامل بر پراکنش گونه های دارویی مرتع خوش ییلاق معرفی شدند. با توجه به اینکه عوامل پستی و بلندی و دو خصوصیت مهم خاک (ماده آلی و درصد رطوبت) بر تغییرات پراکنش گیاهان دارویی اهمیت بیشتری داشتند به نظر می­ رسد در نظر گرفتن این عوامل در اصلاح و احیاء مرتع با محوریت گیاهان دارویی بتواند نیل به افزایش تولید و بهره وری گیاهان مذکور در رویشگاه مورد بررسی را تقویت نماید.

این تحقیق، به منظور تعیین ارزش غذایی گونه های Medicago polymorpha وMalva parviflora در مراحل مختلف رشد در سه مرتع دشتی استان بوشهر از آذر 1392 تا اردیبهشت 1393 انجام شد. نمونه برداری از گیاهان، در مراحل رشد رویشی، گلدهی و بذردهی، به طور تصادفی انجام شد. نمونه های هر مرحله در هر مکان، از نظر میزان ماده خشک، پروتئین خام، خاکستر، چربی خام، الیاف نامحلول در شوینده خنثی (NDF)، الیاف نامحلول در شوینده اسیدی (ADF)، لیگنین، انرژی خام، کلسیم، فسفر، پتاسیم، منیزیم، سدیم، آهن، منگنز، روی، مس و قابلیت هضم ماده خشک، ماده آلی و ماده آلی در ماده خشک، آزمایش شدند. داده ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تیمار (مراحل رشد) و سه تکرار یا بلوک (مراتع مورد پژوهش) تجزیه آماری شدند. نتایج نشان داد که با پیشرفت رشد، میزان NDF و ADF گیاهان افزایش، ولی پروتئین خام، خاکستر خام، فسفر، پتاسیم، مس و قابلیت هضم آن ها و نیز کلسیم M. parviflora کاهش یافت. میزان کلسیم، پتاسیم، منیزیم، سدیم، آهن و منگنز گیاهان مورد مطالعه در مراحل مختلف رشد، بیشتر از حد بحرانی آن ها برای گوسفند اکوتیپ دشتستانی با میانگین وزن 50 کیلوگرم و بز بومی با میانگین وزن 35 کیلوگرم بود؛ اما میزان فسفر M. Polymorpha در مراحل گلدهی و بذردهی، فسفر M. parviflora در مرحله بذردهی، مس هر دو گیاه در مرحله بذردهی و میزان روی M. Polymorphaدر مرحله بذردهی، کمتر از سطح کمبود آن ها بود. به طور کلی این گیاهان به ویژه در مراحل رویشی و گلدهی، برای استفاده دام های چراکننده مناسب بوده و در صورت امکان باید نسبت به ازدیاد آن ها در مراتع مشابه اقدام شود.

چرای دام در محیطهای طبیعی یکی از فاکتورهای تغییرات محیطی است. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر چرا و عدم چرا بر روابط موجود بین فاکتورهای خاکی و پراکنش گونه­ های گیاهی در مراتع غرب دریاچه حوض سلطان قم صورت گرفت. در هر کدام از سایت های مورد مطالعه (چراشده و چرانشده) که در مجاورت هم قرار داشته و از لحاظ عوامل محیطی شباهت زیادی به هم داشتند. برداشت داده­ های مربوط به پوشش گیاهی به روش تصادفی– سیستماتیک با استقرار 10 پلات 4 مترمربعی در امتداد 4 ترانسکت انجام شد. همچنین در داخل هر پلات یک نمونه خاک از عمق 30-0 سانتی متری برداشت شد. فهرست گیاهان موجود و درصد تاج پوشش در هر سایت تعیین گردید و خصوصیات اسیدیته، هدایت الکتریکی، بافت، درصد آهک، درصد فسفر، سدیم، پتاسیم، کلسیم، کلر، کربنات، بی­ کربنات و درصد ازت خاک هر سایت اندازه­ گیری شد. رج­ بندی جوامع گیاهی با توجه به خصوصیات خاکی به روش آنالیز تطبیقی متعارفی (DCA, CCA) با استفاده از نرم افزار CANOCO صورت گرفت. نتایج نشان داد که چرای دام بر روابط بین پوشش گیاهی و خاک در این منطقه تأثیر گذار است، به طوری که پراکنش گونه های گیاهی در منطقه چراشده به عوامل شوری، سدیم و نیتروژن وابسته بود، در حالی که در منطقه قرق پراکنش گونه­ ­ ها رابطه مستقیم با عامل شوری و سدیم داشت. در واقع چرای دام بر پراکنش پوشش گیاهی موثر بوده و تغییر تیپ های گیاهی ناشی از چرای متناسب دام باعث افزایش میزان ازت خاک در منطقه چرا شده گردیده است. حضور دام و چرای در حد بهره­ برداری مجاز، سبب بهبود وضعیت خاک از لحاظ میزان ازت شده و این افزایش ازت خاک، به نوبه خود سبب افزایش حضور دو گونه بوته ای مهم Suaeda aegyptiaca و Artemisia sieberi شده است، از سوی دیگر با چرای دام از سرشاخه گونه های بوته ای به عنوان پوشش غالب منطقه، از خشبی شدن گیاهان جلوگیری به عمل آمده و کیفیت علوفه تولیدی افزایش پیدا کرده است. لذا با مدیریت چرا در منطقه مورد مطالعه و سایر مناطق استپی مشابه، می­ توان نسبت به اصلاح ترکیب پوشش گیاهی و بهبود خصوصیات خاکی در دراز مدت اقدام کرد.

ارزش بارز اقتصادی و درمانی، تقاضای بازار و سطح فرآوری بالای گیاهان دارویی باعث شده است تا کشت این گیاهان در دنیا روزبه روز افزایش یابد. شیرین بیان یکی از گیاهان دارویی بومی ایران است که در صنایع غذایی، دارویی و دخانیات کاربرد دارد. ازاین رو، هدف اصلی این تحقیق، مکانیابی کشت شیرین بیان در حوضه آبخیز لیگوان با استفاده از روش ANP Fuzzy است. در این راستا 11 معیار در قالب خوشه­ ­ های اقلیم، خاک، فیزیوگرافی و اقتصادی-اجتماعی با استفاده از روش تحلیل شبکه­ ای و استفاده از نظر کارشناسان خبره در محیط نرم افزار Super Decision وزن دهی شده و برای هم مقیاس سازی معیارها نیز از روش فازی سازی در مقیاس 0-255 در محیط نرم افزار Idrisi استفاده شد. در این بین، نقشه کاربری اراضی حوضه با استفاده از تصاویر ماهواره لندست و با روش ماشین بردار پشتیبان تهیه شد. در نهایت با استفاده از روش ترکیب خطی وزنی، لایه های موردنظر با اعمال وزن مربوطه روی­ هم گذاری شده و نقشه تناسب کشت و توسعه این گیاه تهیه شد. نتایج نشان داد که به ترتیب معیارهای ارتفاع، شیب، عمق و حاصلخیزی خاک مهم ترین معیارهای مؤثر در کشت و توسعه این گیاه در منطقه می­ باشند و 85/1936هکتار (96/26 درصد) دارای پتانسیل زیاد یا خیلی زیاد برای کشت و توسعه گیاه دارویی شیرین بیان می­ باشد و با تغییر الگوی کشت از زراعت دیم به شیرین بیان، می توان سود اقتصادی بیشتری را متصور بود.

دامداری سنتی از ارکان اصلی معیشتی روستاییان می باشد. با توجه به عدم سودآوری فعلی دامداری در مناطق استپی، به خصوص خشک و کویری روستائیان تمایلی به نگهداری و چرای دام در مراتع نداشته و با تخریب مراتع به هر طریقی از فعالیت های آن کاسته شده و رو به رکود می نهد. لذا، هدف از انجام تحقیق حاضر، تحلیل عوامل موثر بر رکود دامداری از نظر عوامل اقتصادی، اجتماعی، مدیریتی و اکولوژیکی در مراتع استپی یزد از دیدگاه کارشناسان است. جامعه آماری تحقیق از جمعاً 40 نفر از کلیه کارشناسان، خبرگان منابع طبیعی، اعضای هیات علمی دانشگاه، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی استان و دامداران خبره تشکیل شده است. با استفاده از نرم افزار Ver. 11 Expert Choice و روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) وزن نهایی عوامل اصلی و زیرمعیارها مشخص و رتبه بندی شدند. نتایج نشان داد از بین عوامل مورد بررسی گویه درآمد دامداری از شاخص اقتصادی با وزن نهایی 041/0، گویه گرایش جوانان به مشاغل غیر کشاورزی از شاخص اجتماعی با وزن نهایی 043/0، گویه کمبود علوفه ناشی از چرای بیش از ظرفیت چرا از شاخص مدیریتی با وزن نهایی 029/0 و گویه خشکسالی از شاخص اکولوژیکی با وزن نهایی 118/0 بیشترین تأثیر بر رکود دامداری در منطقه مورد مطالعه داشته اند. لذا پیشنهاد می گردد برای تداوم این حرفه ارائه وام های کم بهره، ایجاد اشتغال زایی در زمینه غیرکشاورزی و برقراری یارانه به نهاده های دامی از طرف دولت به بهره برداران و همچنین تبلیغات گسترده در زمینه بازار فروش فرآورده های دامی ارگانیکی تولیدی از سطح مرتع انجام شود.

گونه گیاهی استپی بیابانی (Stipa hohenackeriana) از نظر تولید علوفه و حفاظت خاک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطالعه، اثر تغییر اقلیم آینده بر پراکنش جغرافیایی این گونه در استان چهارمحال و بختیاری واقع در منطقه زاگرس مرکزی پیش بینی شده است. به این منظور، تعداد 122 داده حضور گونه با استفاده از سیستم موقعیت یاب جهانی (GPS) ثبت شد و همراه با 9 متغیر محیطی شامل متغیرهای زیست اقلیمی، فیزیوگرافی و پوشش/کاربری سرزمین در مدل سازی مورد استفاده قرار گرفتند. رویکرد مدل سازی اجماعی شامل مدل بی نظمی بیشینه، شبکه عصبی مصنوعی، روش افزایشی تعمیم یافته، مدل خطی تعمیم یافته، تحلیل ممیزی انعطاف پذیر، جنگل تصادفی و رگرسیون چند متغیره تطبیقی استفاده شد. پیش بینی آینده برای سال های 2050 و 2070 و بر اساس چهار سناریوی افزایش گازهای گلخانه ایRCP2. 6، RCP4. 5، RCP6 و RCP8. 5 و مدل گردش عمومی MRI-CGCM3 انجام شد. یافته ها نشان داد که حدود 37/22 درصد از محدوده مورد مطالعه در شرایط اقلیمی امروزی به عنوان رویشگاه های مطلوب گونه استپی بیابانی شناسایی شد. موثرترین متغیرها در مطلوبیت رویشگاه گونه مورد مطالعه، به ترتیب میانگین دمای پربارش ترین فصل سال، تغییرات فصلی بارندگی و شاخص هم دمایی بودند. پیش بینی می شود که به واسطه تغییر اقلیم، به ترتیب کمترین و بیشترین سطح رویشگاه نامناسب شده در حدود 72/18 درصد (RCP2. 6) در سال 2050 تا 87/42 درصد (RCP8. 5) در سال 2070 خواهد بود. مدل جنگل تصادفی به عنوان قابل اعتمادترین مدل، در بین هفت مدل مورد بررسی تعیین شد. مناطق تعیین شده به عنوان رویشگاه مناسب در این مطالعه می تواند برای معرفی مجدد و استقرار استپی بیابانی مورد توجه قرار گیرند.

بانک بذر خاک می تواند تجدید حیات طبیعی اکوسیستم های مرتعی را تسهیل نماید. این بانک معمولا تحت تاثیر گونه های گیاهی موجود در محل است. تحقیق حاضر به منظور بررسی تاثیر تاج پوشش گونه های بادام کوهی(Amygdalus scoparia)، دافنه (Daphne mezereum) و آبنوس (Ebenus stellata) برتنوع و غنا بانک بذر خاک زیر اشکوب آن ها در مراتع چنارناز شهرستان خاتم استان یزد انجام شد. پانزده پایه (تعداد تکرار) از هرکدام از گونه های چوبی انتخاب و از زیر تاج پوشش آنان یک نمونه خاک (شامل 10 عدد اوگر) از عمق 5-0 سانتی متر توسط اوگری به قطر 5 سانتی متر برداشت شد. به منظور مقایسه و به عنوان یک تیمار کنترل، در بیرون تاج پوشش نیز نمونه برداری به همان روش انجام شد. تنوع و غنا بانک بذر خاک در نمونه ها، با کشت به مدت 6 ماه در گلخانه دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس اندازه گیری شد. غنا از طریق شمارش تعداد گونه های گیاهی به علاوه شاخص های مارگالف و منهینگ به دست آمد. تنوع از طریق شاخص های سیمسون و شانون-واینر احتساب شد. نتایج آنالیز واریانس یک طرفه نشان داد که به طور کل مقادیر میانگین شاخص های غنا و تنوع در زیر تاج پوشش سه گونه چوبی A. scoparia، D. mezereum، E. stellata به طور معنی داری بیشتر از بیرون تاج پوشش بود. همچنین بیشترین مقادیر شاخص های غنای مارگالف (12/2) و منهینیگ (48/1) و شاخص های تنوع شانون واینر (59/1) و سیمسون (72/) در زیر تاج پوشش E. stellata وجود داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که تاثیر مثبت تاج پوشش گونه های اشکوب فوقانی بر بانک بذرخاک نه تنها به حضور آنها بستگی دارد، بلکه به نوع گونه در این اشکوب نیز بستگی دارد. همچنین گونه های اشکوب فوقانی شامل بوته ای ها و درختان دارای اهمیت زیادی است زیرا می تواند منبع مهمی از بذور در خاک زیراشکوب خود برای احیای این مراتع بشمار رود. بنابراین حفظ این گونه ها با اولویت E. stellata در منطقه مورد مطالعه توصیه می گردد.