مدیریت مخاطرات محیطی
سال:1397 | دوره:5 | شماره:4 |تعداد مقالات:6

تگرگ یکی از مخاطرات جوی است که به سبب ناپایداری های جوی توسط ابرهای کومولونیمبوس و فعالیت شدید توفان های تندری بیشتر در فصل های بهار و پاییز رخ می دهد. بیشترین خسارت، ناشی از بارش تگرگ در بخش کشاورزی است که همه ساله مقدار زیادی از محصولات باغی و زراعی در اثر این پدیده ی مخرب از بین می رود. در این مطالعه به منظور بررسی و تحلیل همدید سازوکار مؤثر بر شرایط رخداد تگرگ در شهرستان بجنورد از روش تحلیل خوشه ای طی دوره ی آماری (1396-1356 ) استفاده شده است. چهار الگو در شکل گیری تگرگ شناسایی شد: 1. کم فشار دریای خزر؛ 2. کم فشار پاکستان/ پرفشار آزور؛ 3. پرفشار دریای خزر/ کم فشار عربستان؛ 4. پرفشار شمال دریای خزر/ کم فشار پاکستان. نتایج نشان داد که بیشترین فراوانی پدیده ی تگرگ در ماه های فروردین و اردیبهشت در منطقه رخ داده است. در یک جمع بندی می توان گفت تشکیل سامانه های کم فشار و پرفشار در شمال و جنوب منطقه و تقویت جریان های نصف النهاری روی منطقه که سبب فرارفت رطوبت دریاهای عمان و خزر در ترازهای 850 و 700 هکتوپاسکال می شود در بیشتر الگوها سبب تقویت حرکات صعودی و جو ناپایدار و تشکیل پدیده تگرگ شده است. از طرف دیگر ریزش هوای سرد عرض های بالا و صعود هوای گرم عرض های پایین روی منطقه در تشدید شیو دمایی و تقویت صعود روی منطقه از دیگر عوامل رخداد تگرگ بوده است. همچنین بیشترین رخداد تگرگ زمانی رخ داد که الگوی کم فشار پاکستان و پرفشار آزور بر منطقه استیلا داشته اند.

چکیده به دلیل اهمیت روستا و روستانشینی در ایران و خراسان شمالی، توجه به مشکلات محیطی و برنامه ریزی در فضاهای زیستی و مزروعی روستاها الزامی است. از مشکلات روستاها، مخاطرات عدیده ای است که سکونتگاه ها و امکانات زیستی آنها را تحت تأثیر قرار می دهد. مقر روستاها اغلب در معرض تهدید عوامل مختلف طبیعی است که در مواردی آسایش زیست را از روستانشینان سلب می کند. منطقه ی انتخابی در این بررسی، دهستان آلاداغ از توابع بخش مرکزی در جنوب غربی شهرستان بجنورد است که سعی شده مسائل محیطی و ژئومورفولوژی روستاهای آن بررسی شود. وضعیت توپوگرافی به عنوان بستر و پهنه ی استقرار و توسعه ی روستاهای تحت بررسی، دارای شرایط متفاوتی است. تعدادی از آنها در بخش کوهستانی قرار دارند که اغلب مسائلی متفاوت با روستاهای واقع در بخش دشتی دارند. به منظور آشنایی با مخاطرات روستاها، ویژگی های مهم و مرتبط جمعیتی، توپوگرافی، هیدروگرافی، زمین شناسی، آب وهواشناسی و ژئومورفولوژی به تفکیک بررسی و اطلاعات مربوط در نقشه ها و جدول هایی تنظیم شده است. مخاطرات طبیعی و ژئومورفولوژی در خصوص سکونتگاه های روستایی منطقه در دو گروه درون زمینی و برون زمینی بررسی شده است. منطقه ی تحت بررسی از نظر عوامل خطرآفرین فرایندهای درونی شامل زمین لرزه جزء منطقه ی پرخطر است. فرایندهای بیرونی مخاطره آمیز شامل رخداد پدیده های زمین لغزش، ریزش، سیلاب و اثرهای خشکی محیط است. مواردی از این خطر در تعدادی از روستاها به طور تفصیلی بررسی و در پایان ویژگی های عوامل مورفوژنز منفی و مثبت مربوط به روستاهای منطقه به تفکیک مطالعه و اطلاعات حاصل در جدول ارائه شده است. نتایج نشان می دهد که در بین عوامل آندوژنیکی، زلزله؛ و از نظر عوامل اگزوژنیکی، خشکسالی و سیلاب خطرهای عمده ای هستند که روستاهای مذکور را تهدید می کنند.

صنعت نفت وگاز تأثیر زیادی بر محیط زیست دارد و فرایندهای احداث و بهره برداری از پروژه های نفت وگاز از مهم ترین عوامل انسانی مؤثر بر محیط زیست است. پژوهش حاضر به بررسی عوامل مؤثر در انتقال دانش در سازمان ها به عنوان راهکاری برای کاهش مخاطرات محیطی در پروژه های صنعت نفت وگاز می پردازد. سازمان ها مهم ترین ارکان را در شکل دهی و جهت دهی رفتار کارکنان خود دارند و امروزه بسیاری از رفتارهای کارکنان منشأ سازمانی دارد. با پیشرفت جوامع امروزی، مدیریت دانش بیش از پیش مورد توجه سازمان ها قرار گرفته است. در فرایند جریان دانش، انتقال دانش تأثیر بسزایی دارد. انتقال نادرست دانش در سازمان ها ممکن است به مخاطرات زیست محیطی و اجتماعی گسترده ای منجر شود. عوامل متعددی در انتقال دانش مؤثرند که یکی از تأثیرگذارترین آنها، شاخص های مربوط به سازمان است. تمرکز این پژوهش بر شناسایی عوامل سازمانی مؤثر در انتقال دانش است. رویکرد پژوهش حاضر کمّی است و از راهبرد پژوهشی توصیفی نیز استفاده می کند. جامعه ی آماری، شرکت های فعال در حوزه ی نفت وگاز است و گردآوری داده ها به استفاده از مصاحبه و پرسشنامه انجام گرفته است. بررسی ها و تحلیل ها بیانگر یازده عامل تأثیرگذار در انتقال دانش در سازمان ها از جمله فرهنگ سازمانی، روابط سازمانی و سیستم پاداش است. همچنین براساس یافته ها، سازمان ها می توانند بستر خود را به منظور انتقال هرچه بیشتر دانش، با هدف کاهش مخاطرات زیستی در حین اجرای پروژه های صنعت نفت وگاز بهبود بخشند.

در سال های اخیر ایده های میراث ژئومورفولوژیک شهری و ژئوتوریسم شهری در بین دانشمندان و متخصصان، اهمیت زیادی یافته است. این در حالی است که مخاطرات انسانی مؤثر بر محیط طبیعی شهرها، موجب آسیب، تخریب و تهدید میراث ژئومورفولوژیکی شهری شده است؛ بنابراین ارزیابی میراث ژئومورفولوژیکی شهری و ارائه ی یک برنامه ی حفاظتی، ضرورتی بنیادی و لازمه ی توسعه ی ژئوتوریسم شهری پایدار بوده و هدف اصلی این تحقیق است. پژوهش حاضر به صورت موردی در شهر خرم آباد انجام گرفت. این تحقیق با رویکردی یکپارچه و نوآورانه از طریق تلفیق مطالعات میدانی، ارزیابی کمّی میراث ژئومورفولوژیکی، بررسی عوامل آسیب و تخریب و در نهایت ارائه ی یک برنامه ی حفاظتی برای نخستین بار صورت گرفته است. داده های تحقیق بیشتر از طریق مطالعات میدانی، منابع تصویری و نقشه های موضوعی تهیه شده است. ابزارهای مورد استفاده نیز شامل نقشه های موضوعی، ابزارهای میدانی و نرم افزارARC GIS 10. 6 است. برای تجزیه وتحلیل از مدل پیکا و همکاران (2017) برای ارزیابی ژئومورفوسایت ها و از کارهای میدانی نیز برای بررسی مخاطرات انسانی مؤثر بر آنها و ارائه ی برنامه ی حفاظتی بهره گرفته شده است. نتایج نشان داد که از میان 33 ژئومورفوسایت ارزیابی شده، تپه ی فلک الافلاک با 25، مخمل کوه با 24 و تنگ شبیخون با 22 امتیاز، بیشترین امتیاز را برای توسعه ی ژئوتوریسم شهری کسب کردند. در بین مخاطرات تهدیدکننده ی میراث ژئومورفولوژیکی، بیشترین سهم به ترتیب مربوط به راه سازی، ساخت وساز در کوه پایه ها و رهاسازی زباله ها و پسماندها در محدوده ی ژئومورفوسایت هاست؛ بنابراین در تحقیق حاضر یک چارچوب حفاظتی در پنج بخش ایجاد حمایت سازمانی، ارزیابی، شناخت مخاطرات، اقدامات حفاظتی و پایش برای حفاظت میراث ژئومورفولوژیکی و توسعه ی پایدار ژئوتوریسم شهری خرم آباد ارائه شده است.

با وجود چند دهه تحقیقات ارزشمند پژوهشگران در زمینه ی تاب آوری در برابر سانحه، هنوز ابهامات بسیاری در این حوزه وجود دارد. تنها موردی که در این زمینه بین پژوهشگران اجماع وجود دارد این است که تاب آوری مفهومی پیچیده، چندجانبه و چندبعدی است. این موضوع در ارزیابی تاب آوری محله، ابعاد نامشخص بیشتری (به ویژه در جنبه های اجتماعی و کالبدی) پیدا می کند؛ حال آنکه بهبود تاب آوری محلات شهری در برابر مخاطراتی مانند زلزله اهمیت زیادی دارد و می توان با استفاده از ظرفیت های موجود در محلات، تبعات احتمالی زلزله را کاهش داد و زمان بازگشت به حالت پیش از سانحه و حتی وضعیتی بهتر از آن را سرعت بخشید. بر این اساس، هدف از مقاله ی حاضر، «تدوین چارچوب تاب آوری برای ارتقای مدیریت ریسک زلزله در محله با تأکید بر ابعاد کالبدی و اجتماعی» است. همچنین شناخت عوامل و شاخص های تأثیرگذار در کاهش تبعات زلزله و ظرفیت سازی برای مدیریت ریسک زلزله با رویکرد محله محوری، از دیگر موضوعات بررسی شده در این پژوهش است. برای تدوین چارچوب تاب آوری کالبدی و اجتماعی محله در برابر زلزله، ابتدا متون تخصصی و تجارب جهانی بررسی شده و مؤلفه های مهم و شاخص های اصلی تاب آوری کالبدی و اجتماعی محله استنتاج شد. سپس برای مشخص کردن شاخص های فرعی، «چارچوب چهارگانه ی برونو» به عنوان مبنای شناخته شده در این حوزه انتخاب شد. پس از استنتاج شاخص ها، با هدف وزن دهی و اولویت بندی آنها از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP استفاده شد. در ادامه با انتخاب یک واحد همسایگی از محله ی کشاورز در منطقه ی 6 تهران، مشاهدات و برداشت های میدانی انجام گرفت و نقشه های توصیفی و تحلیلی در نرم افزار CAD و GIS تهیه شد. سپس با استفاده از روش سوات، قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدهای محله تدوین شد. در ادامه، جدول سوات با در نظر گرفتن وزن شاخص ها تحلیل شده و راهبرد نهایی برای ارتقای تاب آوری محدوده ی مطالعاتی پیشنهاد شد. این مقاله نتیجه می گیرد که «معیارهای چهارگانه ی برونو» شامل «استحکام»، «چندگانگی»، «سرعت» و «غنی بودن» در ارتقای تاب آوری در برابر زلزله، علی رغم فراهم کردن پایه ای خوب، در «مقیاس محله و واحد همسایگی»، جامع نیستند و باید برای دستیابی به یک محله ی تاب آور در برابر زلزله، در کنار معیارهای چهارگانه ی برونو، معیارهای دیگری نظیر «انعطاف پذیری»، «سازگاری»، «تنوع»، «تمرکز»، «تراکم»، «محصوریت»، «خوانایی»، «نظم»، «تعادل»، «همکاری» و «همبستگی» نیز در نظر گرفته شوند.

کلر، گازی سمی و اکسیدکننده است که در ایران برای تصفیه ی آب آشامیدنی از آن استفاده می شود. بررسی نکردن تأثیر نشت گاز یا انفجار مخزن، ممکن است آسیب های جبران ناپذیری به کارکنان و ساکنان اطراف ایستگاه وارد آورد. تا کنون پژوهشی درباره ی این مسئله در شهر لار صورت نگرفته است. در این تحقیق، انتشار گاز کلر از مخزن یک تنی ایستگاه کلرزنی لار بررسی شده است. برای این کار با استفاده از نرم افزار Aloha به بررسی نحوه، میزان، سرعت انتشار و محدوده های مختلف خطر و جمعیت در معرض مخاطره پرداخته شد. بررسی ها نشان می دهد که انتشار گاز در صورت آسیب دیدن شیر یک اینچی خروجی مخزن، ممکن است تا شعاع 1٫ 5 کیلومتری کشنده و تا شعاع 5 کیلومتری مؤثر باشد و تا 10 کیلومتری حس شود. همچنین مشخص شد که در دقیقه ی اول، در فصل گرم حدود 400 کیلوگرم و در فصل سرد 330 کیلوگرم از گاز می تواند از سوراخی به قطر یک اینچ خارج شود. با توجه به امکان وقوع حادثه و محل قرارگیری ایستگاه در جهت باد غالب، آسیب رسیدن به تعداد زیادی از شهروندان ساکن در شعاع 5 کیلومتری ایستگاه محتمل است. از این رو کارهای مؤثری همچون آگاهی رساندن به ساکنان، افزایش آگاهی کارکنان و نیروهای امدادی، نصب اسکرابر مناسب و افزایش سطح ایمنی ایستگاه ضرورت دارد.