دانش گیاهپزشکی ایران
سال:1399 | دوره:51 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

کرم گلوگاه انار Ectomyelois ceratoniae یک آفت پلی فاژ در سرتاسر جهان است و در ایران این آفت هر ساله خسارت قابل توجهی را در باغ های انار ایجاد می کند. Venturia canescens یکی از پارازیتوئیدهای لارو این آفت است که به عنوان پارازیتوئید برخی آفات انباری نیز شناخته می شود. در پژوهش حاضر پارامترهای دموگرافی دو جمعیت از این زنبور جمع آوری شده: از باغ های انار، و از داخل انبارها، ارزیابی شد. هر دو جمعیت از زنبورهای جمع آوری شده، روی لاروهای سن پنجم Ephestia kuehniella، در دمای 1  25 درجه سلسیوس، رطوبت 10  65 درصد و 16 ساعت روشنایی پرورش داده شدند. داده های جدول زندگی براساس نظریه جدول زندگی سنی – مرحله رشدی دو جنسی تجزیه و تحلیل شد. طول دوره رشدونمو زنبورهای جمعیت باغ، و جمعیت انبار، به ترتیب 49/0  37/22 و51/0  73/24 روز و طول دوره تخم ریزی به ترتیب برابر با 35/0  33/9 و37/0  66/8 روز بود. میزان امید به زندگی 07/15و 85/18 روز گزارش شد. نرخ ذاتی افزایش جمعیت (rm) 168/0 و 153/0 ماده/ماده/روز، نرخ متناهی افزایش جمعیت (λ ) 183/1 و 165/1 ماده/ماده/روز، نرخ خالص تولیدمثل (R0) 67/78 و 93/75 ماده/ماده و متوسط مدت زمان یک نسل (T) 97/25 و 23/28 روز بدست آمد. این نتایج پیشنهاد می کند که زنبور جمعیت باغی در مقایسه با جمعیت انباری، از نظر پارامترهای جدول زیستی، می تواند کارایی نسبتا بالاتری در فعالیت پارازیتیسمی داشته باشد. مطالعات تکمیلی برای مقایسه خصوصیات بیولوژیک و رفتاری این دو جمعیت نیاز می باشد.

آفت زنجرک خرما با تغذیه از شیره برگ و ترشح عسلک، موجب ضعف نخل های خرما و کاهش شدید کیفیت میوه و بازارپسندی آن می شود. برای کنترل شیمیایی این آفت در نخلستان های کشور، غالباً از سم پاش های لانس دار پشت تراکتوری استفاده می شود. این روش، به دلیل فشار بالای پاشش، موجب باد بردگی محلول سم و افزایش میزان مصرف آن در هکتار و آلودگی محیط زیست می شود. استفاده از پهپاد سم پاش، می تواند راهکاری برای کاهش معایب ذکرشده باشد. این پژوهش با سه تیمار شامل: سم پاشی با پهپاد، سم پاشی با سم پاش لانس دار تراکتوری و شاهد (بدون سم پاشی) علیه زنجرک خرما در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار دریکی از نخلستان های منطقه فراشبند استان فارس انجام شد. نتایج نشان داد که در سم پاش لانس دار و پهپاد به ترتیب مقدار محلول مصرفی 7/437 و 64/14 لیتر در هکتار، باد بردگی محلول سم 6/42 و 02/11 درصد، ظرفیت مزرعه ای 8/0 و 55/5 هکتار بر ساعت است. در 7 روز پس از سم پاشی، درصدکارآئی سم پاش های پهپاد و لانس دار به ترتیب 8/40 و 4/48 درصد بود که اختلاف معنی داری را نشان داد ضریب کیفیت پاشش در پهپاد سم پاش 35/1 و انرژی مصرفی سم پاش لانس دار 4/44 برابر پهپاد سم پاش بود. ازنظر اقتصادی، مقدار نسبت سود به هزینه درروش های پهپاد سم پاش و سم پاش لانس دار به ترتیب 96/2 و 2/4 بود که روش لانس دار نسبت به پهپاد دارای برتری نسبی بود اما هر دو روش می توانند در مدت یک ماه فعالیت پیوسته، دارای بازگشت سرمایه باشند.

این تحقیق به منظور شناسایی اندوفیت های باکتریایی درخت های مرکبات بالای پنج سال در شرق استان گیلان انجام شد. تعداد 63 باکتری اندوفیت از برگ های سالم نارنج، پرتقال محلی و تامسون ناول، نارنگی انشو، لیموشیرین، کامکوات و بالنگ جداسازی گردید. جدایه های بدست آمده براساس شکل و رنگ پرگنه گروه بندی شدند، سپس خصوصیات ریخت-شناسی و بیوشیمیایی شش جدایه از آن ها به عنوان نماینده گروه های مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت. براساس ارزیابی-های مولکولی و مطالعات تبارزایی ناحیه 16S rRNA مشخص گردید که این جدایه ها به گونه های Bacillus megaterium، Bacillus cereus، Arthrobacter agilis، Acinetobacter junii و Pseudomonas azotoformans تعلق دارند. که از این میان سه گونه A. agilis، A. junii و P. azotoformans برای اولین بار به عنوان باکتری های اندوفیت مرکبات از ایران و جهان گزارش می گردند. ویژگی های ریخت شناسی، بیوشیمیایی، مولکولی و تجزیه و تحلیل های تبارزایی به خوبی قادر به تمایز جنس ها و گونه ها ی اندوفیت جدا شده می باشد.

ریزش میوه، کرم میوه خوار (Batrachedra amydraula Meyrick)، کنه تارتن(Oligonychus afrasiaticus McGregor)، عارضه خشکیدگی خوشه و بیماری خامج (Mauginiella scaettae Cavara) از عوامل مهم خسارت درخت خرما می باشد. این تحقیق در طی سال های 1385 تا 1394 به مدت 10 سال در منطقه آبادان برای بررسی اثرات تنش های حرارتی و رطوبتی بر شدت آسیب و شبیه سازی مدل پیش آگاهی عوامل خسارت زای نخل خرما انجام گرفت. چهار نخلستان از چهار روستا به صورت تصادفی انتخاب و ماهانه از آنها تا هنگام برداشت میوه برای درصد آسیب میوه خرما نمونه برداری می شد. داده های هواشناسی از ایستگاه سینوپتیک آبادان جمع آوری گردید. در طراحی سیستم از مدل های حرارتی، رطوبتی و رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که مقدار آسیب ریزش میوه، کرم میوه خوار، کنه تارتن، عارضه خشکیدگی خوشه و بیماری خامج به ترتیب در ماه های فروردین، خرداد، تیر، شهریور و فروردین همزمان با مرحله فنولوژیکی حبابوک، کیمری، خارک، تبدیل خارک به رطب و حبابوک به حداکثر می رسد. میزان آسیب این عوامل به ترتیب از دمای 4/21، 21، 7/26، 2/30 و 4/21 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 7/14، 20، 7/14، 3/21 و 9/27 درصد شروع شده و تا دمای9/40، 36، 50، 50 و 6/37 درجه سلسیوس به تدریج افزایش می یابد. مدل پیش آگاهی عومل آسیب زای خرما به ترتیب در سطح 1، 5، 5، 5 و 5 درصد معنی دار بوده اند. در تمام مدل های پیش آگاهی ضریب تبیین بالاتر از 7/0 و خطای تشخیص کم تر از 25 درصد بود. در میان شاخص های هواشناسی میزان رطوبت نسبی و بارندگی بیشترین تأثیر را در تغییرات شدت آسیب عوامل مورد بررسی داشتند.

باقلا (Vicia faba) یکی ازمهم ترین لگوم های دانه ای در گیاهان زراعی می باشد. بیماری لکه برگی آلترناریایی یکی از بیماری های باقلا در استان گلستان و مازندران و عامل خسارت و کاهش عملکرد در این گیاه می باشد. در تحقیق حاضر از مزارع باقلا آلوده به بیماری در استان های گلستان و مازندران نمونه برداری انجام شد. جدایه بدست آمده براساس خصوصیات ریخت شناسی و مولکولی Alternaria alternata شناسایی شد. به منظور ارزیابی مقاومت نسبی نه رقم باقلا نسبت به این بیماری در شرایط گلخانه، سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (AUDPC) اندازه گیری شد. همچنین تغییرات برخی از آنزیم های مرتبط با مقاومت در رقم حساس و مقاوم در زمان های مختلف پس از آلودگی بررسی شد. زینامورا نتایج نشان داد اختلاف معنی داری در سطح 5 درصد در نرخ حساسیت به بیماری در ارقام مختلف در مقابل A. alternata وجود دارد. رقم اوتونو با بیشترین مقدار AUDPC حساس ترین و ارقام زرشکی و با کمترین مقدار، مقاوم ترین ارقام بودند. همچنین نتایج داده های فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان نشان دهنده اختلاف معنی دار در سطح یک درصد در فعالیت هر سه آنزیم پراکسیداز، آسکوربات پراکسیداز و کاتالاز پس از وقوع بیماری می باشد. افزایش در مقادیر آنزیم ها در تعامل ناسازگار (رقم مقاوم زرشکی) در مقایسه با تعامل سازگار (رقم حساس اوتونو) بیشتر بود که نقش این آنزیم ها در فعال سازی واکنش های دفاعی گیاه باقلا در تعامل با بیمارگر و بروز مقاومت را نشان می دهد. به طور کلی نتایج نشان داد که رقم زرشکی با مقدار کم AUDPC و بیان بالای آنزیم های آنتی اکسیدانی از پتانسیل بالایی برای اصلاح ژنتیک در مقاومت به بیماری لکه برگی آلترناریایی برخوردار می باشد.

استفاده از اسانس ها به عنوان عوامل ضد قارچی طبیعی و جایگزین هایی برای قارچ کش های شیمیایی توجه زیادی را به خود جلب کرده است. در این تحقیق، ترکیبات شیمیایی و خواص ضد قارچی سه اسانس دارچین، آویشن شیرازی و مرزه خوزستانی با هدف بررسی اثر غلظت اسانس و زمان تماس در کنترل قارچ عامل کپک آبی (Penicillium expansum) و مدل سازی و بهینه یابی خواص ضد قارچی اسانس های موردنظر با استفاده از روش سطح پاسخ بررسی شده است. بر اساس نتایج حاصل از GC-MS، ترکیبات اصلی برای اسانس دارچین، سینامالدهاید (82/80 درصد)، برای آویشن شیرازی ترکیبات تیمول (68/32 درصد)، کارواکرول (57/30 درصد) و پاراسیمن (94/8 درصد) و برای مرزه خوزستانی، کارواکرول (43/38 درصد)، گاماترپینن (89/21 درصد)، پاراسیمن (55/16 درصد) و آلفاترپینن (76/5 درصد) تعیین شد. نتایج به دست آمده از کشت برون تنی قارچ در محیط های حاوی اسانس نشان داد که در هر سه اسانس با افزایش غلظت، شاخص خاصیت ضد قارچی نیز افزایش می یابد و اثر زمان در هر سه اسانس مشابه بوده و با گذشت زمان، این شاخص کاهش می-یابد. به علاوه، از نتایج بهینه یابی مشخص شد که اسانس دارچین و مرزه خوزستانی به ترتیب در غلظت 633/288 و μ L. L-1 841/590 و زمان 607/108 و h 549/238، بیش ترین و کم ترین خاصیت مهارکنندگی رشد قارچ P. expansum را دارند. علاوه بر این، نتایج این تحقیق نشان داد که روش سطح پاسخ می تواند به عنوان روشی مناسب و دقیق برای مدل سازی و بهینه یابی فعالیت ضد قارچی این اسانس ها به کار رود.

بیماری زوال و خشکیدگی سرشاخه های درختان بلوط یک بیماری مهم در جنگل های زاگرس ایران محسوب می شود. وجود Paecilomyces formosus، Biscogniauxia mediterrane و Neoscytalidium novaehollandiae همراه با علائم زوال و سرخشکیدگی درختان بلوط در جنگل های استان کرمانشاه، ویژگی های مولکولی و مقایسه بیماریزایی بیمارگرها بررسی شد. در بررسی مولکولی با استفاده از ابزار جستجوی بلاست، هر سه بیمارگر همپوشانی و همولوژی 100 درصدی با گونه های مذکور موجود در بانک ژن نشان دادند. در ارزیابی بیماریزایی مشخص شد که تمام جدایه های این سه بیمارگر قادر به ایجاد شانکر روی شاخه های بریده و نهال های مایه زنی شده درختان بلوط هستند. در اثبات بیماری زایی روی شاخه بریده سایر درختان جنگلی نیز هر سه گونه قادر به ایجاد علائم شانکر بودند. در مقایسه بیماریزایی روی نهال های دو ساله تحت تنش خشکی، از نظر سرعت پیشرفت علائم بیماری اختلاف معنی داری بین این سه گونه وجود داشت، بطوریکه B. mediterrane در زمان کوتاهتری روی نهال های مایه زنی شده در شرایط تنش خشکی علائم ایجاد کرد. گونه P. formosus نسبت به دو گونه دیگر با سرعت کمتری روی نهال های مایه زنی شده علائم ایجاد کرد. علائم روی نهال های بلوط مایه زنی شده با این بیمارگرها به صورت شانکر ایجاد شد که به سمت بالا و پایین ناحیه مایه زنی شده پیشروی مشاهده شد. جهت تکمیل اصول کخ، جداسازی مجدد صورت گرفت. بررسی تاثیر دما بر رشد شعاعی گونه های بیمارگر نشان داد که هر سه گونه گرمادوست بوده و احتمال ارتباط این بیمارگرها با پدیده خشکسالی و گرمایش جهانی وجود دارد.

بیماری سفیدک پودری انگور به وسیله ی قارچ Erysiphe necator ایجاد شده و از گسترده ترین بیماری های انگور در دنیا و ایران به شمار می رود. بررسی پیشرفت زمانی اپیدمی این بیماری به وسیله ی ارزیابی داده های مربوط به 30 تاکستان در سه شهرستان زابل، زهک و هامون از منطقه سیستان و طی دو سال زراعی 96-1395و 97-1396 انجام گردید. بازدیدهای میدانی از تاکستان ها جهت ثبت دادههای مربوط به وقوع و شدت بیماری از زمان شروع رشد گیاه تا زمان برداشت محصول به صورت هفتگی انجام پذیرفت. منحنی تغییرات زمانی این بیماری در تاکستانها با استفاده از مدلهای خطی، تک مولکولی، لوجستیک، لاگ لوجستیک و گومپرتز مورد بررسی قرار گرفت و مدل ها بر اساس پارامترهای آماری نظیر ضریب تبیین (R2)، ضریب تبیین تصحیح شده (aR2) و انحراف معیار محاسبات (SEE) مورد مقایسه و بهترین مدل انتخاب گردید. نتایج نشان داد که در مجموع دو سال زراعی، برای سه متغیر میزان وقوع بیماری، شدت آلودگی برگ ها و شدت آلودگی خوشه ها، مدل تک مولکولی به ترتیب با 100، 100 و 33/98 درصد اپیدمی های مورد مطالعه، برازش داشته است. ضریب تبیین این مدل برای سه متغیر فوق به ترتیب 64/91، 60/89 و 27/90 محاسبه و بر این اساس، این مدل به عنوان مناسب ترین مدل جهت توصیف روند پیشرفت این بیماری در شرایط تاکستان های منطقه سیستان انتخاب گردید. همچنین در مجموع دو سال زراعی، میانگین نرخ سرانه افزایش این بیماری (rm) در سطح تاکستان ها نیز برای هر سه متغیر فوق به ترتیب 016/0، 004/0 و 005/0 بوده است. این تحقیق برای نخستین بار در سطح منطقه سیستان و ایران انجام می گردد.

سفیدک داخلی انگور (Plasmopara viticola) مهم ترین عامل کاهش تولید انگور در مناطق دارای آب و هوای معتدل و پرباران محسوب می شود. جهت بررسی منحنی پیشرفت زمانی بیماری در تاکستان های استان خراسان شمالی، طی سال های 1397 و 1398، از اواسط فروردین ماه هم زمان با تورم جوانه ها، با نمونه برداری هفتگی، میزان وقوع و شدت بیماری در 80 تاکستان از چهار شهرستان بجنورد، مانه و سملقان، شیروان و فاروج محاسبه شد. با استفاده از رگرسیون خطی، منحنی های پیشرفت زمانی بیماری با پنج مدل رشد جمعیتی به عنوان مدل های مرسوم شامل نمایی، تک مولکولی، لجستیک، لاگ لجستیک و گومپرتز که به صورت خطی شده بودند، برازش داده شدند. برازش مدل ها براساس آماره هایی چون ضریب تبیین (R2)، انحراف معیار محاسبات (SEE) و ضریب تبیین تعدیل شده (Ra2) تعیین گردید. نتایج نشان داد که مدل های نمایی، تک مولکولی، لجستیک، لاگ لجستیک و گومپرتز به ترتیب با 5، 5/27، 5/12، 5/17 و 5/37 درصد بیماری در باغات مورد مطالعه برازش دارند. بر این اساس، مدل گومپرتز توانست با ضریب تبیین 76/96 درصد به عنوان مناسب ترین مدل جهت توصیف پیشرفت بیماری در استان خراسان شمالی انتخاب گردد. نسبت افزایش مقدار نرخ رشد در هر تاکستان بین 005/0 تا 048/0 ( با میانگین 026/0) بود. این اولین گزارش از بررسی منحنی پیشرفت بیماری سفیدک داخلی انگور در ایران است.

در این مطالعه سمیت تنفسی چهار اسانس برگ اکالیپتوس، گل اکالیپتوس، برگ رزماری و برگ نعنا بر تخم-های با کمتر از 24 ساعت عمر سوسک چهار نقطه ای حبوبات (Callosobruchus maculatus) و تاثیر آن بر درصد تفریخ تخم و طول دوره لاروی ارزیابی شد. نتایج بیانگر سمیت تنفسی این اسانس ها بر تخم C. maculatus بود؛ به طوری که در همه اسانس های آزمایش شده، با افزایش دوز، مرگ و میر جنین نیز افزایش پیدا کرده و درصد تفریخ تخم کاهش پیدا کرد. اسانس نعنا نسبت به بقیه سمیت بیشتری برای تخم داشت و فقط 3/3 درصد از تخم ها تفریخ پیدا کردند. همچنین اسانس نعنا باعث افزایش طول دوره لاروی از 6/23 روز در شاهد به 27 روز شد؛ اما اسانس های گل اکالیپتوس، برگ اکالیپتوس و رزماری تغییر معنی داری در طول دوره لاروی سوسک چهار نقطه ای حبوبات ایجاد نکردند و جنین های زنده مانده توانستند در زمان مساوی با شاهد (از لحاظ آماری) دوران لاروی را کامل کنند. استفاده از اسانس های گیاهان به ویژه اسانس نعنا برای کنترل سوسک چهار نقطه ای حبوبات در مرحله تخم بسیار کارآمد بوده و می تواند جایگزین مناسبی برای سموم تدخینی رایج در انبارها شود.

به منظور مطالعه گونه های جنس های Bipolaris و Curvularia همراه گیاهان ذرت، سورگوم و نیشکر طی تابستان 1390 و 1391 نمونه برداری از اندام های هوایی گیاهان دارای علایم لکه برگی در مزارع مناطق مختلف کشور )استان های مازندران، گلستان، گیلان، اردبیل، زنجان، البرز، فارس و خوزستان( به عمل آمد. شناسایی گونه های قارچی بر اساس خصوصیات ریخت شناختی و اطلاعات توالی حاصل از نواحی ITS از DNA ریبوزومی صورت پذیرفت. بدین ترتیب تعداد 10 گونه شامل Bipolaris cynodontis ( 48 جدایه(، B. sorghicola ( 16 جدایه(، B. maydis ( 17 جدایه(، B. sorokiniana )هفت جدایه(، B. bicolor )چهار جدایه(، B. oryzae )دو جدایه( Curvularia spicifera ( 19 جدایه(، C. papendorfii )ده جدایه(، C. ellisii )دو جدایه( و C. hawaiiensis )یک جدایه( از گیاهان ذرت، سورگوم و نیشکر شناسایی شدند. آزمون بیماری زایی گونه ها روی گیاهچه های ذرت، سورگوم و نیشکر در مرحله چهار الی شش برگی صورت پذیرفت. در نهایت بیماری زایی گونه های B. sorokiniana و B. oryzae روی ذرت و گونه B. sorghicola روی سورگوم اثبات شد. گونه های B. sorokiniana و B. oryzae برای اولین بار به عنوان بیمارگر روی ذرت در ایران گزارش می شوند.

ویروس موزائیک زرد لوبیا (Bean yellow mosaic virus) یکی از ویروس های متعلق به جنس پوتی ویروس، دارای دامنه میزبانی وسیع و پراکندگی جغرافیایی گسترده ای می باشد. این ویروس سالیانه خسارت بالایی به حبوبات مختلف از جمله باقلا در ایران وارد می کند. در این پژوهش13 جدایه ویروس موزائیک زرد لوبیا از مزارع باقلای استان های مختلف ایران (استان های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، خوزستان، فارس، لرستان، ایلام، همدان، قزوین، زنجان، اردبیل و آذربایجان شرقی) جمع آوری گردید. ناحیه پروتئین پوششی جدایه های جمع آوری شده پس از توالی یابی با توالی پروتئین پوششی 178جدایه منتخب از GenBank، مورد مقایسه قرار گرفت. توالی های نوکلئوتیدی جدایه های ایرانی مورد بررسی، به میزان 99-86 درصد با سایر توالی هایBYMV مشابهت داشتند. روابط تبارزایی جدایه های ویروس موزائیک زرد لوبیا پس از حذف جدایه های نوترکیب، با رسم درخت به روش Maximum Likelihood و بر اساس توالی نوکلئوتیدی ناحیه پروتئین پوششی مورد بررسی قرار گرفت. بر این اساس همه جدایه ها به جز سه جدایه AI38، PAC-1، BYMV-W در هشت گروه مونوفیلتیک قرار گرفتند. جدایه های ایرانی در دو گروه متمایز در کنار جدایه های باقلا، عدس، لوبیا، گلایول و آفتابگردان از کشورهای ژاپن، استرالیا، عراق و اسپانیا تقسیم بندی شدند. براساس نتایج بدست آمده، رابطه مستقیمی بین گروه بندی جدایه ها براساس بررسی تبارزایی توالی نوکلئوتیدی ناحیه پروتئین پوششی و منشا میزبانی و جغرافیایی مشاهده نشد. بررسی ساختار پروتئین پوششی در جدایه های ایرانی و سایر جدایه های موجود در GenBank نشان دهنده حفاظت شدگی بالای نواحی انتهایی کربوکسیل و ناحیه مرکزی پروتئین پوششی و متغیر بودن ناحیه ابتدای آمینی بود.