مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی
سال:1400 | دوره:25 | شماره:1 (پیاپی 86) |تعداد مقالات:14

هدف: پژوهش حاضر با بررسی مقالات فصلنامه ی مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، به این دو پرسش پاسخ داده است که مقالات منتشرشده در این فصلنامه دارای چه نقاط ضعفی بوده و دوم اینکه، این مقالات تا چه میزان توانسته اند سیاستهای نشریه را تأمین کنند. روش: این پژوهش با استفاده از روش پژوهش ترکیبی تدوین شده که در این شیوه با استفاده از دو روش تحلیل کمّی و کیفی به تبیین داده ها اقدام شده است. یافته ها: بررسی مقالات فصلنامه بیانگر آن است که در بخش آسیب شناسی عناوین از بین 159 عنوان مقاله منتشرشده بین سالهای 1394 تا 1398، 66/5 درصد مقالات دارای تشابه عنوانی، 47/14 درصد مقالات دارای آسیب طولانی بودن عنوان، 18/8 درصد نامفهومی عنوان و 57/12 درصد مقالات باسیاستها و اهداف نشریه همخوانی نداشته اند. در بخش چکیده 04/27 درصد چکیده ها ضعف در بیان هدف، 95/11 درصد ضعف در بیان روش، 06/10 درصد ضعف در بیان یافته ها و 92/6 درصد چکیده ها در بیان نتیجه گیری نقص داشتند. همچنین از 488 کلیدواژه، 256 مورد معادل 41/34 درصد، دارای آسیب بود. نتیجه گیری: آنکه صرف نظر از آسیبها و ضعفهایی که در مقالات منتشرشده در فصلنامه ی مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی وجود داشت، مقالات مورد بررسی توانسته اند انتظارات نشریه را برآورده سازند؛ به طوری که 5/80 درصد مقالات با سیاستهای و اهداف کلان نشریه همخوانی داشت و به طور میانگین در بخشهای مختلف کمتر از 15 درصد آسیب دیده می شود که جا دارد در شماره های آتی این نقیصه ها اصلاح شود.

هدف: از تحقیق حاضر، معرفی راهکارهای پیشگیری و درمان حسد از منظر اسلام بود. روش: تحقیق، توصیفی-تحلیلی بود. در این پژوهش که از نوع تحقیقات کاربردی است، با استفاده از قرآن کریم، تفاسیر و کتب روایی، راهکارهایی برای پیشگیری و درمان حسد شناسایی شد و پس از عنوان دهی، دسته بندی و تجزیه و تحلیل شد. تفکیک راهکارهای درونی و بیرونی و نیز ارائه راهکارهای شناختی، عاطفی و رفتاری(طبق الگوی نظریه الیس) از ابتکارات این تحقیق است. برای این منظور، راهکارها به دو دسته درونی و بیرونی تقسیم شد. یافته ها: با توجه به آیات و روایات، در خصوص راهکارهای درونی، شش راهکار شناختی، سه راهکار عاطفی و هفت راهکار رفتاری و در زمینه راهکارهای بیرونی، چهار راهکار خانوادگی و سه راهکار اجتماعی برای پیشگیری و درمان شناسایی و معرفی شد. نتیجه گیری: بینش صحیح نسبت به خدا و جهان هستی و نیز آموزه های دینی همچون: تقوا، توکل، صبر، دعا و. . . نقش مهمی در کاهش و درمان حسد دارند. البته با توجه به اینکه راههای پیشگیری و درمان در بیشتر موارد همپوشانی داشتند، از این رو، پیشگیری و درمان از هم تفکیک نشده است.

هدف: مطلوب هر «هدایتگری اخلاقی»، این هدف است که مخاطب، آن را بپذیرد؛ به گونه ای که «نگرش» یا «رفتار» او را تغییر دهد. یکی از عوامل متقاعدگری مخاطب، شخص هدایتگر است. این پژوهش کیفی به دنبال شناسایی و تحلیل علمی ابعاد منش هدایتگر اخلاقی متقاعدکننده در جامعه کنونی بود. روش: این تحقیق از نوع کیفی است و به روش داده بنیاد با رویکرد دینی صورت پذیرفت. منابع داده ها عبارت بودند از قرآن، روایات و مصاحبه؛ که در سه مرحله کدگذاری شده و یافته های آن در نهایت، مدل پارادایمی منش هدایتگر اخلاقی متقاعدگر با رویکرد دینی را تبیین کردند. یافته ها: هدایتگری متقاعدگر، یک رابطه یاورانه مبتنی بر زمینه دوگانه خردمندی-قدرتمندی است؛ «مقوله مرکزی» منش هدایتگر متقاعدگر، اخلاق یاورانه است که شامل مقوله های مهرورزی، انصاف، خوش خلقی و صداقت می شود. همچنین توان دوگانه هدایتگر در خردمندی و قدرتمندی به عنوان «زمینه» تأثیرگذار بر فرایند متقاعدگری به عنوان «راهبرد» است و ساختار و محتوای ارتباط آنها به عنوان «شرایط میانجی» عمل می کنند و به «پیامد» اقناع مخاطب می انجامد. نتیجه گیری: منش هدایتگر اخلاقی با متقاعدسازی مخاطب ارتباط دارد و شکل دهی آن در چارچوب مفهومی ارائه شده، زمینه ساز تقویت نیروی انسانی هدایتگری در جامعه خواهد بود.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی چیستی فلسفه ی تعلیم و تربیت بومی، شناسایی و اعتباربخشی شاخصهای بومی سازی این رشته در ایران و نیز بررسی وضعیت رساله های دکتری رشته ی فلسفه ی تعلیم و تربیت در دانشگاههای دولتی تهران طی سالهای 1396 و 1397 از منظر توجه به مسئله ی بومی سازی انجام شد. روش: در پژوهش حاضر، تمامی رساله های دکتری رشته ی فلسفه ی تعلیم و تربیت دانشگاههای دولتی تهران طی سالهای 1396 و 1397 (16 رساله) از منظر توجه به مسئله ی بومی سازی، با روش توصیفی-تحلیلی ارزیابی شدند تا مشخص شود پژوهشهایی که در این حیطه صورت می گیرند تا چه میزان در راستای بومی سازی و پاسخ به نیازهای کشور می باشند. بدین منظور، ابتدا با روش نظریه ی بنیادی شاخصهای مدّ نظر(9 شاخص) شناسایی و سپس با روش دلفی، اعتبارسنجی شدند. در نهایت، رساله ها با توجه به شاخصهای مذکور تحلیل شدند. یافته ها: از بین تمام شاخصها، تنها پنج مورد به طور کامل رعایت شده اند که شامل بهره مندی از میراث علمی بشری در حد امکان، برآوردن نیازها، نظرورزی عالمانه، نوآورانه بودن و مستدل بودن می باشند. شاخص انتقادی بودن هم تا حد زیادی رعایت شده است. بعلاوه معلوم شد که در رساله های مذکور توجه چندانی به سه شاخص بهره مندی از میراث علمی ایرانی-اسلامی، بازسازی میراث علمی ایرانی-اسلامی و اصلاح منابع معرفتی نشده است. نتیجه گیری: از کل رساله های مورد بررسی، تنها 25/31 درصد رساله ها به طور کامل در راه بومی سازی این رشته گام برداشته اند و بقیه توجه چندانی به مسئله ی بومی سازی و رفع نیازهای بومی کشور نداشته اند. به علاوه، آنگونه که باید، مسئله ی بومی سازی در رشته ی فلسفه ی تعلیم و تربیت در قالب رساله های دکتری در دانشگاههای دولتی تهران مورد توجه قرار نگرفته است. این امر علاوه بر از بین بردن سرمایه های ارزشمند انسانی و مالی، مانع بزرگی برای دستیابی به هدف والای بومی سازی علوم تربیتی خواهد بود. به نظر می رسد رفع این مانع می تواند مسیر دستیابی به هدف بومی سازی علوم انسانی را هموارتر کند.

هدف: نظریات در باب پیشرفت به ویژه در بعد سیاست، شامل اصول و مبانی ارزشی در حوزه مناسبات انسانی و متأثر از مبانی انسان شناختی به عنوان عامل و هدف سیاست است. بنابر این، هویت و عقلانیت تعریف شده برای انسان، بر مبانی نظریه پیشرفت سیاسی تأثیرگذار است. هدف این پژوهش، کشف نظریه اسلامی پیشرفت سیاسی بر اساس مبانی انسان شناختی علامه طباطبایی(ره) بود. روش: این تحقیق به روش کتابخانه ای و توصیفی-تحلیلی انجام شده است. یافته ها: مبانی انسان شناختی علامه طباطبایی با بیان نظریه فطرت، کرامت، خلافت و عقلانیت اسلامی و اصول نیازمندی و تحت ربوبیت الهی بودن انسان، نقص ادراکی انسان و تأثیرپذیری او از جامعه و همچنین اصل اراده آزاد انسانی، ضرورت ایجاد نظام سیاسی و مشروعیت الهی و ضرورت خداگونگی آن و لزوم تحقق نظام سیاسی عدالت محور و فضیلت محور و توجه به کرامت انسانی و خردورزی و نیز لزوم همه پرسی در نظام سیاسی را اثبات کرده است. نتیجه: ابتنای نظریه پیشرفت سیاسی بر مبانی انسان شناختی علامه، این نظریه را به صورت همه جانبه و در تمام ابعاد زندگی انسان تدوین کرده است و با ایجاد زمینه برای حیات طیبه و گوارای انسانی، موجبات تعالی و تقرّب الهی و سعادت دنیوی و اخروی او را فراهم می کند.

هدف: هدف پژوهش حاضر، سنتز ادبیات مربوط به دانشگاه تمدن ساز اسلامی-ایرانی در راستای شناسایی مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی-ایرانی در آموزش عالی کشور بود. روش: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ از لحاظ روش، کیفی فراترکیب و جامعه آماری آن، کلیه مطالعات انجام شده در بازه زمانی 1375 تا 1398 بود. در این راستا 42 پژوهش در زمینه موضوع مدّ نظر، ارزیابی و در نهایت 19 مقاله به صورت هدفمند انتخاب شد و با تحلیل محتوا و ترکیب ادبیات مربوط، در مجموع 106 کد، 11مفهوم، 9 مقوله کلیدی طی فرایند جستجو و ترکیب نظام مند متون، شناسایی و تحلیل شد و اعتبار آن از طریق آزمون کاپای کوهن تأیید شد. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی-ایرانی در آموزش عالی کشور از هشت عامل کلیدی استقلال، آزادی، فرهنگ سازی، مسئولیت پذیری، نوآوری، تعامل و همکاری علمی سازنده با نهادهای علمی بین المللی، انسان سازی، معنویت گرا و تولید علم تشکیل شده است. نتیجه گیری: این پژوهش بدین سبب که درک عمیقی از ادبیات موجود در موضوع پژوهش با شناسایی مؤلفه های دانشگاه تمدن ساز اسلامی-ایرانی ارائه داده است، می تواند در سیاستگذاری های آموزش عالی در راستای اسلامی سازی دانشگاهها استفاده شود.

هدف: این پژوهش با هدف شناسایی کدهای اخلاقی گردشگری پایدار و ارائه الگو برای پیاده سازی آن انجام شد. روش: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش گردآوری داده ها، کیفی از نوع نظریه داده بنیاد است. جامعه آماری پژوهش، کارشناسان گردشگری استان بوشهر بود که با بهره گیری از روش نمونه گیری نظری و ابزار مصاحبه، مصاحبه های عمیق با 20 نفر از کارشناسان گردشگری انجام شده است. داده های پژوهش به روش استروس و کوربن، تجزیه و تحلیل شد. سپس در مرحله کدگذاری محوری، پیوند میان این مقوله ها ذیل عناوین شرایط علّی، پدیده محوری، راهبردها، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر و پیامدها تعیین شد. یافته ها: در مرحله اول، 770 کد اولیه به دست آمد. در کدگذاری انتخابی این مفاهیم به 552 طبقه تبدیل و در نهایت 70 مقوله اصلی استخراج شد که هر کدام ذیل مقوله های الگوی نظام مند(شرایط علّی، پدیده محوری، راهبردها، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر و پیامدها) جای گرفتند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج، برای رسیدن به توسعه گردشگری پایدار در استان بوشهر، رعایت کدهای اخلاقی گردشگری الزامی است و این مدل استخراج شده از این پژوهش می تواند عصایی در دست، دست اندرکاران این صنعت باشد.

هدف: این مقاله در صدد تحلیل اخلاقی صمیمیت استاد در فرایند تدریس بود تا بر اساس آن استدلالهای موافقان و مخالفان، صمیمیت در کلاس درس را ارزیابی و پاسخ داده، دیدگاه مبتنی بر تعالیم اسلامی را ارائه دهد. روش: این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، براساس و مبتنی بر رویکرد استدلالی و استفاده از آموزه های دینی است. یافته ها: در پاسخ به اخلاقی بودن یا غیر اخلاقی بودن صمیمیت، استدلالهایی اقامه شده است؛ برای موافقان: 1. استدلال مبتنی براثربخشی آموزشی، 2. استدلال مبتنی بر نتایج تربیتی و اخلاقی، 3. استدلال مبتنی بر نقش الگویی استاد، و برای مخالفان چهار استدلال: 1. استدلال مبتنی بر فروکاستن شأن استاد، 2. استدلال مبتنی بر اخلال در مدیریت استاد، 3. استدلال مبتنی بر عدم رعایت عدالت، 4. استدلال مبتنی بر مخاطره آمیز بودن صمیمیت. نتیجه گیری: با توجه به استدلالهای موافق و مخالف، نمی توان به شکل مطلق صمیمیت را نقض یا ابرام کرد؛ لذا یافته های این تحقیق نشان می دهد ضمن آنکه می توان این اصل را به عنوان یک ظرفیت مهم در فرایند تدریس پذیرفت، ولی در برخی موقعیتهای خاص، رعایت حدود و ثغور اخلاقی برای تحقق اهداف آموزشی و تربیتی ضروری است. نتیجه آنکه صمیمیت به عنوان اصل راهبردی و تربیتی، لازمه تدریس و آموزش اثربخش است؛ اما در برخی از وضعیتها و موقعیتها به شدت می تواند منجر به ایجاد چالشهای اخلاقی شده، مسیر آموزش را منحرف سازد.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، پیش بینی معنای زندگی بر اساس هوش اخلاقی و دینداری در بین دانشجویان پسر دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال 1397 بود. روش: جامعه ی آماری در این پژوهش، کلیه ی دانشجویان پسر دانشگاه شهید باهنر کرمان بودند که از طریق روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند و حجم نمونه نیز 300 نفر تعیین شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه معنای زندگی استگر، پرسشنامه هوش اخلاقی لینک و کیل و پرسشنامه دینداری گلاک و استارک بود. یافته ها: نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که بین معنای زندگی با هوش اخلاقی(36/0) و دینداری(19/0) رابطه وجود دارد. همچنین هوش اخلاقی و دینداری در مجموع 3/15 درصد از تغییرات مربوط به معنای زندگی را پیش بینی می کنند. نتیجه گیری: پیشنهاد می شود به منظور افزایش معنای زندگی در افراد، به خصوص دانشجویان، زمینه ارتقای هوش اخلاقی و دینداری آنان فراهم شود تا از مشکلات روان شناختی احتمالی در آینده پیشگیری شود.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، بازنمایی معرفت شناسی در علوم انسانی بود. در این پژوهش، مبانی و ارزشهای مقبول دین اسلام حجت بوده و از ارتباط عقلایی بین علوم، الگویی برای معرفت شناسی در علوم انسانی به دست آمده است. روش: روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و برای استنتاج، از تحلیل محتوای مضمونی به شیوة توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. یافته ها و نتیجه گیری: برای پیاده سازی معرفت شناسی در علوم انسانی، روشهای مختلفی به دست آمد. برای شناخت خدا در دو بعد شناخت به خدای توحیدی و شناخت به الهه شرک و با دو روش کسب علم لدنی خاص و علم لدنی عام، با روش تفسیر صادق، در مبحث شناخت جهان در دو بعد شناخت به جهان طبیعی و شناخت به جهان ماورای طبیعی و با دو نوع روش کسب علم شعوری و علم اشعاری، با روش علم نافع جامع و در مبحث شناخت انسان در دو بعد شناخت به انسان مادی و شناخت به انسان ملکوتی و با دو روش کسب علم حضوری و علم حصولی، با روش علم ثمین غایت محور می توان به معرفت شناسی دست یافت.

هدف: هدف این پژوهش، بررسی تأثیر متغیّرهای جمعیت شناختی مانند جنسیت، وضعیت تأهل، محل سکونت و معدل بر اولویت مسائل فکری در ذهن دانشجویان دوره ی کارشناسی دانشگاه صنعتی شریف است تا مشخص شود آیا جنسیت و سایر متغیّرهای جمعیت شناختی بر اولویت مسائل فکری در ذهن دانشجویان مؤثر است یا خیر؟ روش: روشِ گردآوری داده ها، توصیفی پیمایشی و ابزار جمع آوری آنها پرسشنامه است. جامعه ی آماری پژوهش را دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه صنعتی شریف تشکیل می دهند که از میان آنها با توجه به فرمول کوکران، 356 دانشجو به صورت تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه میان آنان توزیع شد. یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش، میان دختران و پسران و نیز دانشجویان با معدلهای مختلف، در اولویت بندی مسائل فکری، تفاوت معناداری وجود دارد. نتیجه گیری: بر اساس نتایج پژوهش، باید اولاً تفاوت دختران و پسران نسبت به سرفصلهای آموزشی دروس معارف اسلامی پذیرفته شود و بر مبنای آن برنامه ریزی های مناسب صورت پذیرد؛ ثانیاً اهمیت مسائل مرتبط با خانواده ی متعادل برای همه دانشجویان تبیین شود.

هدف: این تحقیق به منظور تبیین تأثیر یا عدم تأثیر درس تفسیر موضوعی قرآن روی دانشجویان به منظور ارائه ی راهکارهای کاربردی انجام شده است. روش: روش پژوهش، ترکیبی(آمیخته) از نوع تبیینی(مدل پیگیری تبیین ها) بود؛ بدین صورت که در مرحله ی اول(مرحله ی کمّی) به منظور بررسی تأثیر درس تفسیر موضوعی قرآن در تغییر بعد شناختی دانشجویان از طرح آزمایشی یک گروهی پیش آزمون، پس آزمون استفاده شد. در مرحله ی دوم به منظور تبیین نتایج کمّی، داده های کیفی جمع آوری و تحلیل شد. در نهایت، داده ها توسط گروه تحقیق بررسی شد. جامعه ی آماری تحقیق همه دانشجویان شرکت کننده در کلاسهای تفسیر موضوعی قرآن(نیمسال اول 98-97) دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بود. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه و پرسشنامه بود که با استفاده از آزمون تی وابسته، تحلیل واریانس یک راهه و روش تجزیه وتحلیل دیلکمن بررسی شدند. یافته ها: نتایج بخش کمّی نشان می داد که درس تفسیر موضوعی قرآن تأثیر معناداری در بعد شناختی روی دانشجویان نداشته است. در بخش کیفی، دانشجویان دلایل این امر را ارائه ی تعصب گرایانه مطالب، کمّی بودن مطالب و متن محوری ذکر کردند. نتیجه گیری: لازم است در محتوا و شیوه ارائه ی درس تفسیر موضوعی قرآن کریم بازنگری شود و به شیوه ای انتقادی، سؤال محور و بر اساس نیاز فراگیران با مطالبی عمیق متناسب با فهم دانشجویان ارائه شود.

هدف: با توجه به متداول بودن رویکرد جریان شناسی در ارائه ی محتواهای فکری، فرهنگی، معرفتی و از طرفی جدید بودن این ادبیات نظری، هدف از نگارش این مقاله، آسیب شناسی ادبیات و روش جریان شناسی بود تا بتوان از آسیبهای آن جلوگیری کرد. روش: این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به رشته تحریر درآمد. یافته ها: نُه آسیب عمده، جریان شناسی را تهدید می کند و ریشه انتقادات بر جریان شناسی را می توان در هفت عنوان، ذیل سه مقوله ی ثبوتی، اثباتی و گرایشی دسته بندی کرد. بر اساس ریشه های معرفتی مذکور، آسیبهای نه گانه در سه مقوله نقدهای مبنایی، نقدهای بنایی ناظر به محصول و نقدهای بنایی ناظر به روش، گونه شناسی شدند. نتیجه گیری: برای تثبیت جریان شناسی به عنوان نظریه-روشی علمی، لازم است آسیبهای آن، تحلیل و به نقد های وارده بر آن، پاسخ داده شود تا از این طریق، ادبیات جریان شناسی تقویت شود. ریشه یابی انتقادات و تحلیل نقدها، مسیر را برای این مهم، تسهیل می کند. محققان جریان شناسی، لازم است در تولیدات جریان شناسانه و در مواجهه با مخاطبان، این آسیبهای نه گانه را مدّ نظر داشته باشند که از میان آنها، مغالطه ای شناختی به دلیل رواج و آسیب عمیق آن، حائز توجه است.

هدف: هدف این نوشتار، تطبیق و بررسی نسبت عقل و دین از دیدگاه آیت الله جوادی آملی و برتراند راسل بود و با تکیه بر آرای آیت الله جوادی آملی دیدگاههای راسل نقد و ارزیابی شد. روش: روش این مقاله، کتابخانه ای بود و با تحلیل داده ها از آثار استاد جوادی آملی و راسل انجام شد. یافته ها: راسل عقل را متعارض با دین معرفی کرد و نگاهی تاریخ گرایانه در رابطه عقل و دین داشت؛ اما آیت الله جوادی آملی عقل و دین را هماهنگ و در تعامل با یکدیگر می دانند. نتیجه گیری: با وجود تفاوت آشکار در دیدگاه این دو فیلسوف در نسبت سنجی عقل و دین، شباهتها یی نیز از جمله: قائل بودن به محدودیت عقل، پذیرش عقل به عنوان راهی برای رسیدن به کمال و. . . ملاحظه می شود. همچنین سرچشمه ی بسیاری از ایرادات راسل در نسبت عقل و دین، غفلت از دین اسلام و توجه وی به دین مسیحیت بوده است.