زراعت و فناوری زعفران
سال:1398 | دوره:7 | شماره:3 |تعداد مقالات:9

به منظور بررسی تاثیر زمان قطع آخرین آبیاری و منابع مختلف کودی بر خصوصیات بنه زعفران (Crocus sativus L. )، آزمایشی به صورت اسپیلت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه چهار ساله تحقیقاتی جهاد کشاورزی واقع در روستای لاله زار، شهرستان بردسیر، استان کرمان در سال 95-1394 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل زمان قطع آخرین آبیاری (15 روز قبل از زمان عرف منطقه (اول اردیبهشت)، عرف (15 اردیبهشت) و 15 روز بعد از عرف (2 خرداد)) به عنوان عامل اصلی و منابع مختلف کودی (کود گاوی 40 تن در هکتار، کود مرغی 15 تن در هکتار، ورمی کمپوست 10 تن در هکتار، اسید هیومیک 2 کیلوگرم در هکتار و کود شیمیایی شامل 200 کیلوگرم در هکتار کود اوره و 140 کیلوگرم در هکتار فسفر و پتاسیم) به عنوان عامل فرعی بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر تیمار قطع آبیاری بر وزن تر و خشک بنه و متوسط وزن بنه معنی دار (p≤ 0. 05) بود، ولی تاثیر معنی داری بر تعداد بنه در واحد سطح و تعداد جوانه در بنه نداشت. تاخیر در قطع آبیاری منجر به کاهش معنی دار صفات شد. به طوری که، بیشترین میزان وزن تر (516/5گرم در متر مربع) و خشک (294/8گرم در متر مربع) بنه و متوسط وزن بنه (4/21 گرم) در تیمار قطع زود هنگام آبیاری (قبل از عرف) حاصل شد. تاثیر منابع کودی نیز بر کلیه صفات مورد بررسی معنی دار بود. تمامی تیمارهای کودی به استثنای اسید هیومیک منجر به افزایش معنی دار وزن بنه نسبت به تیمار شاهد شدند. استفاده از ورمی کمپوست منجر به تولید بیشترین تعداد بنه در متر مربع (137/1)، وزن تر بنه (595/6گرم در متر مربع)، وزن خشک بنه (341 گرم در متر مربع) و متوسط وزن بنه (4/30 گرم) شد. بیشترین تعداد جوانه در بنه (3/83) نیز در تیمار مصرف کود شیمیایی بدست آمد. بطورکلی، قطع آبیاری در اوایل اردیبهشت و استفاده از کود آلی ورمی کمپوست بهترین شرایط را برای تولید بنه زعفران در منطقه بردسیر کرمان دارا بودند.

به منظور بررسی تاثیر زمان پخش و مقادیر کاربرد کاه و کلش گندم بر عملکرد گل و بنه گیاه دارویی زعفران آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گناباد وابسته به مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی (بخش زعفران و گیاهان دارویی) در دو سال زراعی 95-94 و 96-95 اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل مقدار کاربرد کلش گندم (2، 4، 6 و 8 تن در هکتار) و زمان کاربرد کلش گندم (اول خردادماه، 15تیرماه و اول شهریورماه به صورت پخش سطحی) بودند. نتایج تجزیه واریانس حاکی از تاثیر معنی دار زمان پخش مالچ کلش گندم، مقادیر کاربرد مالچ و نیز اثر متقابل آن ها بر تمامی شاخص های گلدهی زعفران در سطح یک درصد بود. پخش مالچ کلش در اول خردادماه در مقایسه با اول شهریورماه بیشترین تاثیر را در افزایش تعداد گل، عملکرد گل و عملکرد کلاله خشک زعفران (به ترتیب تا 41/7، 16/9و 50 درصد) داشت. همچنین تمامی شاخص های موردمطالعه بنه های دختری زعفران به طور معنی داری تحت تاثیر زمان پخش مالچ کلش، سطوح کلش و نیز اثرات متقابل آن ها در سطح یک درصد قرار گرفت. در بین تیمارهای موردبررسی، بیشترین افزایش در عملکرد بنه های بیش از 8 گرم (687/7گرم) و عملکرد کل بنه های دختری زعفران(1382/4گرم) در نتیجه کاربرد 8 تن مالچ کلش در خردادماه مشاهده شدکه نسبت به تیمار مصرف 2 تن در هکتار بقایا در همان تاریخ به ترتیب افزایش62/2و 77/7درصدی را نشان می دهد.

در راستای افزایش عملکرد کیفی و کمی زعفران، در اثر برهمکنش کود بیولوژیک نیتروکسین و مدیریت آبیاری، آزمایشی در سال زراعی 96-1395 در استان البرز (اشتهارد) اجرا شد. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده (اسپلیت پلات) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل روش آبیاری (آبیاری به صورت نوارهای تیپ سطحی، زیر سطحی (عمق 15 سانتی متری) و آبیاری معمول (عرف منطقه) در کرت اصلی) و کود بیولوژیک نیتروکسین (عدم مصرف (شاهد)، دو، چهار و شش لیتر در هکتار در کرت فرعی) بود. یافته های این تحقیق نشان داد که اثر ساده و برهمکنش کاربرد کود بیولوژیک نیتروکسین و مدیریت آبیاری در تمام صفات مورد اندازه گیری معنی دار بود. به منظور استفاده ی بهینه از منابع آب، جهت کاهش تلفات آبیاری و دست یابی به عملکرد بالا در تولید زعفران، از روش آبیاری قطره ای (تیپ زیر سطحی) می توان استفاده کرد. اعمال مدیریت آبیاری قطره ای نوار تیپ زیرسطحی به همراه کود بیولوژیک نیتروکسین 4 لیتر در هکتار نسبت به سایر تیمارهای مورد آزمایش برتری داشته است به طوری که بیشترین عملکرد کلاله زعفران نیز در این تیمار با 5/08 کیلوگرم در هکتار مشاهد شد.

بیماری لکه موجی با عامل Alternaria alternata یکی از مهمترین بیماری های گیاهی در دنیا به شمار می رود. برای تعیین تنوع ژنتیکی در جمعیت های قارچAlternaria 50 نمونه در سطح مزارع زعفران در استان خراسان رضوی (کاشمر، تربت جام، تربت حیدریه، مه ولات، بردسکن) و استان خراسان جنوبی (قائنات، سرایان، بیرجند) جمع آوری گردید. در نهایت 50 جدایه قارچ A. alternata از نمونه های آلوده با استفاده از محیط کشت سیب زمینی، دکستروز، آگار جداسازی گردید. آزمایش مولکولی جدایه ها بعد از خالص سازی و شناسائی با استفاده از پنج جفت آغازگر ریز ماهواره انجام گرفت. در مجموع 22 آلل با میانگین 11. 1 آلل در تمام جمعیت ها توسط آغازگرهای ریزماهواره تولید شد. بیشترین مقدار آلل مربوط به جمعیت مه ولات با 14 آلل و و کمترین جمعیتهای سرایان، بیرجند و قائن با 10 آلل بود. مقایسه پارامترهای تنوع ژنتیکی در هشت جمعیت نشان داد که جمعیت تربت جام بیشترین تنوع ژنتیکی را دارند. اما مقادیر پایینی برای قائنات محاسبه شده است. بیشترین و کمترین فاصله ژنتیکی بین قائن-مه ولات (0/328) و بردسکن-مه ولات (0/054) دیده شد. بر اساس دندروگرام جمعیت ها، دو گروه از همدیگر متمایز شدند؛ یک گروه شامل قائنات و دیگری بیرجند، مه ولات، سرایان، بردسکن، کاشمر، تربت جام و تربت حیدریه بود. تجزیه واریانس ملکولی نشان داد که میزان تنوع ژنتیکی در درون جمعیت 71% و بین جمعیت ها 29% می باشد. شباهت ژنتیکی بالایی بین جدایه ها از مناطق مختلف وجود داشت. نتایج به دست آمده از این مطالعه می تواند در اصلاح ارقام مقاوم زعفران و گسترش اقدام قرنطینه ای بسیار مفید باشد.

زعفران زراعی به عنوان با ارزش ترین ادویه جهان از نظر ژنتیکی کلون مونومورفی بوده، ولی تفاوت هایی نیز در فنوتیپ و کیفیت گزارش شده است که مهم ترین تنوع فنوتیپی از نظر زراعی و اقتصادی، وجود گل های با بیش از سه کلاله است، بنابراین هدف از این تحقیق استفاده از نشانگرهای مولکولی مختلف جهت مطالعه مولکولی زعفران های با بیش از 3 کلاله در منطقه و اندازه گیری تنوع ژنتیکی بین آن ها بود. در این تحقیق، کلون های زعفران با بیش از سه کلاله به طور کامل همراه با خاک اطراف ریشه از مزارع کشاورزان جمع آوری و بطور کامل در جعبه های پلاستیکی، جهت حفظ شرایط زیستی، مستقر گردیدند. استخراج DNA به روش CTAB از برگ های گل دارای بیش از سه کلاله انجام شد. زعفران های با بیش از سه کلاله در مقایسه با حالت معمولی دارای گل های بزرگتر و تعداد گلبرگ های به نسبت بیشتری بودند. بیشترین فراوانی تعداد کلاله در بین نمونه های بیش از سه کلاله مربوط به چهار و پنج کلاله با 38 درصد بود. نمونه های دارای شش کلاله با فراوانی 14 درصد مشاهده شد. در بین نمونه های جمع آوری شده تنها یک نمونه با تعداد کلاله هفت نیز مشاهده گردید. از مجموع 48 آغازگر ISSR آزمون شده روی نمونه DNAی بالک، تنها 16 آغازگر تشکیل نوار دادند. نتایج حاصل از الکتروفورز ژل آگاروز برای آغازگرهای ISSR نشان داد که محدوده نوارهای تشکیل شده در فاصله 100 تا 1000 جفت باز بود. با بررسی نوارهای تشکیل شده برای آغازگرهای ISSR، چندشکلی قابل ملاحظه ای بین کلون های مختلف زعفران مورد بررسی مشاهده نشد. لذا، براساس این سیستم نشانگری تنوع ژنتیکی بین کلون های با تعداد کلاله متفاوت ملاحظه نشد. از بین نشانگرهای SSR آزمون شده، 10 نشانگر چند شکلی را بین کلون ها نشان دادند. نتایج تجزیه همبستگی براساس ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که ارتباط معنی دار آماری بین هیچ کدام از آلل های نشانگر ریزماهواره و تعداد کلاله ها مشاهده نشد.

یکی از مهم ترین محصولات تولیدی و صادراتی کشاورزی ایران زعفران است که تولید آن منبع اصلی درآمد بسیاری از مناطق روستایی در شرق کشور به شمار می آید. با این وجود، عملکرد مزارع زعفران طی سال های 1394-1350 حدود 36 درصد کاهش یافته است. شهرستان گناباد در استان خراسان رضوی به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان زعفران در ایران نیز با این مشکل مواجه است. شواهد و بررسی های میدانی گویای این است که استفاده زیاد از نهاده های شیمیایی به خصوص کودهای شیمیایی می تواند به عنوان یکی از عوامل اصلی این کاهش عملکرد مطرح باشد. بنابراین هدف مطالعه حاضر بررسی عوامل موثر بر مصرف کودهای شیمیایی با تاکید بر نقش نگرش و آگاهی زعفران کاران است. برای دستیابی به اهداف پژوهش، تعداد 105 پرسش نامه بر اساس روش نمونه گیری تصادفی نسبی تکمیل و از الگوی لاجیت ترتیبی استفاده شد. نتایج نشان داد که دو متغیر نگرش زعفران کاران نسبت به کشاورزی پایدار و آگاهی نسبت به عوامل کاهش دهنده عملکرد اثر منفی و معنی داری بر احتمال استفاده کشاورزان از کود شیمیایی دارد. در حالی که متغیرهای درآمد کشاورزان، سن، سطح تحصیلات و بیمه کشاورزی اثر مثبت و معنی داری بر احتمال استفاده از کود شیمیایی توسط کشاورزان دارند. بنابراین اتخاذ سیاست های مناسب به منظور بهبود نگرش کشاورزان نسبت به فعالیت های کشاورزی پایدار و افزایش آگاهی زعفران کاران از آثار منفی و بلندمدت استفاده بی رویه کودهای شیمیایی، جلب اعتماد کشاورزان معتمد و با تجربه برای کاهش استفاده از کودهای شیمیایی و تجدید نظر در محتوای کلاس های آموزشی و ترویجی نقش تعیین کننده ای در بهبود الگوی مصرفی کشاورزان از کود شیمیایی دارد.

تغییرات اقلیمی و پدیده هایی از جمله خشکسالی در میزان عملکرد محصولات کشاورزی موثر هستند. یکی از راهکارهای مقابله با این پدیده ها، جایگزینی مدیریت ریسک به جای مدیریت بحران است، به طوری که با ارزیابی ریسک، قبل از وقوع بحران، میزان خسارت ها به حداقل می رسد. در این پژوهش نیز در جهت کاهش خسارت های ناشی از خشکسالی به عنوان پدیده ای طبیعی و غیر قابل کنترل، بر روی محصول زعفران، به ارزیابی ریسک خشکسالی با استفاده از روش شبیه سازی مونت کارلو پرداخته شد. شاخص خشکسالی بارش استاندارد شده (SPI) ماهانه و میانگین دمای ماهانه به عنوان متغیرهای مستقل در تابع توزیع عملکرد محاسبه می شود. با کمک روش فراابتکاری شبکه عصبی مصنوعی (ANN)، ارتباط بین متغیرهای مستقل (دما و SPI) و متغیر وابسته (عملکرد محصول زعفران) برقرار می شود. سپس داده ی تصادفی از متغیرهای مستقل ساخته می شود و با شبکه عصبی مصنوعی آموزش یافته، 2000 عملکرد شبیه سازی شده تولید می گردد. انتخاب یک ایستگاه مرجع و با استفاده از توزیع تجمعی به دست آمده، عامل ریسک محاسبه شد و با رسم نمودار عامل ریسک-عملکرد استاندارد، ریسک نسبی ایستگاه های مورد مطالعه بررسی شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که بیشترین سال های مورد مطالعه در محدوده نرمال قراردارند و فراوانی خشکسالی در چهار ایستگاه خراسان جنوبی دو برابر ایستگاه های مورد مطالعه در خراسان رضوی می باشد. همین طور شبکه عصبی مصنوعی با ضریب همبستگی 0/85 توانست به خوبی عملکرد را پیش بینی نماید. در پایان بر اساس نتایج به دست آمده از نمودار ریسک-عملکرد استاندارد، ایستگاه های قاین، بیشترین و نهبندان کمترین ریسک نسبی نسبت به ایستگاه مرجع (تربت حیدریه) را داشتند.

پایین بودن بازدهی آب مصرفی در بخش کشاورزی اتخاذ استراتژی های بهینه سازی الگوی کشت و لذا مصرف آب را، به خصوص در مناطق کم آبی همچون کشور ایران ضروری کرده است. زعفران می تواند محصولی مناسب ازنظر صرفه جویی در مصرف آب باشد. هدف از اجرای این مطالعه بررسی تاثیر توسعه کشت زعفران بر تخصیص منابع آب و افزایش درآمد کشاورزان از طریق به کارگیری الگویی مبتنی بر رهیافتی توسعه یافته از برنامه ریزی ریاضی مثبت است که در آن امکان اعمال توسعه کشت در آینده، به همراه برآورد تخصیص آب از طریق یک تابع تولید مبتنی بر مقدار آب آبیاری، وجود دارد. نمونه موردبررسی را 200 نفر از بهره برداران زعفران در شهرستان های تربت حیدریه و زاوه دراستان خراسان رضوی در سال 94-1393 تشکیل می دهد. اطلاعات با استفاده از نرم افزار GAMS مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. نتایج سناریوهای افزایش در سطح زیر کشت زعفران، پیامدهای مثبت این سیاست را افزایش سود خالص و کاهش مصرف آب در سطح هر سه گروه مزارع کوچک، متوسط و بزرگ ارزیابی می کند که بیانگر تاثیر اجرای آن بر حفظ و پایداری منابع آب منطقه است. نتایج سناریوی افزایش منابع آب در دسترس که به بهره برداران امکان می داد بخشی از زمین های بالقوه خود را به کشت زعفران اختصاص دهند، نتایج یکنواختی برای گروه های مختلف مزارع نشان نمی دهد. به طوری که افزایش در سطح زیر کشت زعفران در مزارع کوچک به میزان 38/43هکتار، در مزارع متوسط 52/11هکتار و در مزارع گروه سوم 47/3هکتار برآورد شده است.

تحلیل عوامل موثر بر صادرات به ویژه در ارتباط با بازارهای جدید در بخش کشاورزی یکی از مهم ترین عوامل موثر بر رشد و توسعه صادرات محصولاتی مانند زعفران است. تحقیق حاضر باهدف بررسی عوامل اثرگذار بر صادرات زعفران ایران به کشورهای بریکس انجام یافته است. برای این منظور مدل داده های پانل در دوره زمانی 2015-1990 به کار گرفته شده است. نتایج برآورد الگوی تصادفی نشان می دهد که تولید ناخالص داخلی کشورهای بریکس، نرخ واقعی ارز و جمعیت اثر مثبت و قیمت صادراتی اثر منفی بر صادرات زعفران ایران به کشورهای بریکس دارند. با توجه به بالا بودن سطح درآمد سرانه در کشورهای بریکس و اثر مثبت آن بر میزان صادرات زعفران، انجام برنامه ریزی و سیاست گذاری در جهت تقویت روابط با این کشورها، عاملی مهم در زمینه توسعه صادرات محصول زعفران خواهد بود. از سویی با توجه به کشش کم قیمت وارداتی زعفران در کشورهای مذکور، پیشنهاد می گردد، اقدامات لازم در جهت ارتقاء و بهبود سطح بسته بندی و فرآوری این محصول که ممکن است منجر به افزایش نسبی قیمت گردد، انجام شود.