مطالعات اخلاق کاربردی
سال:1400 | دوره:11 | شماره:41 (پیاپی 63) |تعداد مقالات:6

جامعه ی اسلامی نیز مانند هر جامعه ی دیگری به فرهنگ خاص خود نیاز دارد. فرهنگ سازمانی در جامعه با اخلاق، رفتار و ارزش ها آمیخته است و این ارزش ها فرهنگ سازمانی را تحت تأثیر قرار می دهند. فرهنگ هر جامعه با ارزش های انسانی و دینی و مبانی اخلاقی آن جامعه پیوستگی دارد و آرمان های الهی را موردتوجه قرار می دهد. هدف مقاله ی حاضر، طراحی الگوی جامع برای تقویت فرهنگ سازمانی مبتنی بر ارزش های اخلاقی اسلام است. این تحقیق، از جنبه ی هدف، کیفی است و برای تجزیه وتحلیل داده ها از تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که طبق آیات و روایات و احادیث اسلامی، شش بعد اصلی برای فرهنگ سازمانی بر مبنای ارزش های اخلاقی مبتنی بر اسلام وجود دارد که عبارت اند از: تعهد در کار، اخلاق کار، رفاه و آسایش، مردم گرایی در کار، انگیزه ی کاری و بهبود مستمر. این ابعاد خود شامل هفده مؤلفه اند.

ابن رشد در تلخیص بوطیقا به ابداعات و نوآوری هایی دست زده است؛ او در این کتاب بیشتر قوانین شعر را به گونه ای بیان می کند که مطابق طبع زبان عرب باشد. حال این پرسش مطرح می شود که مقصود ابن رشد از این ابداعات چیست. در این مقاله سعی شده است با بررسی یکی از ابداعات او در تلخیصبوطیقا به این پرسش پاسخ داده شود. در این مطالعه غایت اخلاقی اسلوب ادبی و گفتار شرعی ابن رشد ذیل دو موضوع بیان می شود: جایگاه اشعار و اسلوب ادبی در اخلاق و غایت اخلاقی شعر در گفتار شرعی. ابن رشد در این موضوعات اهداف اخلاقی را دنبال کرده است. او در عین ستایش بعضی از اشعار عربی از نظر زیبایی و اسلوب ادبی، اهداف موردنظر آن ها را به دلیل حقارت و بیهودگی مذمت کرده است؛ زیرا اشعار شاعران عرب به دور از تربیت اخلاقی اند و قادر به تربیت جوانان نیستند. از نظر ابن رشد، هر عملی با تشبیه و محاکات به سوی دو امر حسن و قبح یا فضیلت و رذیلت کشیده می شود. فضیلت اخلاقی در گفتار شرعی به ویژه در قصه ی حضرت یوسف (ع) به خوبی نشان داده می شود؛ شقاوت از جانب برادران بر یوسف موجب تغییرات در نفس او شد. به سخن دیگر، ترس از خدا و رحم به برادران موجب کسب فضایل بیشتر در او گردید. بدین ترتیب، یوسف (ع) به سعادت دست می یابد و جایگاه اخلاق را نشان می دهد. لذا غایت اخلاق در تلخیص بوطیقا با آیات قرآن و گفتار شرعی کامل می شود؛ زیرا ابزار کاملی برای تربیت انسانی فراهم می کند.

اتانازی، از جمله مسائل مطرح در مراقبت های پایان حیات است. بسیاری از انسان ها خواهان آن هستند که در پایان عمر خود، درد و رنجی نبینند و سربار دیگر اعضای خانواده خویش نباشند. در کنار این افراد، پزشکان زیادی می کوشند تا مرگ راحت و آرامی برای آن ها مهیا کنند. اکنون بعضی از اَشکال اتانازی، در شماری از کشورهای جهان به صورت قانونی در حال انجام اند یا روند قانونی شدن را طی می کنند؛ البته اتانازی مخالفان بسیار جدی ای نیز دارد. در میان بررسی های پزشکی، فقهی، حقوقی و غیره، تحلیل اخلاقی اتانازی جایگاه ویژه ای دارد. این مقاله، اتانازی را از منظر وظیفه گرایی شهودباور، با توجه به پاره ای از مهم ترین اصول و مبانی اخلاقی دیوید راس که یکی از تأثیرگذارترین فیلسوفان در حوزه ی اخلاق است، مورد مداقه قرار داده است تا روایی انواع مختلف آن را بررسی کند؛ اصولی نظیر وفاداری، نیکوکاری، خوداصلاح گری و صدمه نزدن به دیگران در نگاه راس، از مهم ترین اصول معارض اتانازی هستند. در این بررسی نشان داده شده که صرفاً اتانازی منفعل داوطلبانه و تجویز دارو برای تسکین درد را می توان بر پایه ی اصول و مبانی وظیفه گرایی شهودباور مجاز دانست.

تربیت بدنی و ورزش، بخش مهمی از برنامه ی آموزشی مدرسه و فرآیند تربیت و پرورش دانش آموزان را تشکیل می دهد و رعایت اصول اخلاق حرفه ای از سوی معلمان ورزش، امری اساسی در کیفیت آموزش تلقی می گردد؛ لذا هدف از پژوهش حاضر طراحی مدل اخلاق حرفه ای دبیران تربیت بدنی است که با روش کیفی مبتنی بر نظریه ی مبنایی (با رهیافت ساخت گرایانه چارمز) انجام پذیرفته است. جامعه ی آماری تحقیق شامل صاحب نظران حوزه ی اخلاق و ورزش است که برای گزینش مصاحبه شوندگان از نمونه گیری هدفمند مبتنی بر روش نظری استفاده شد. برای سنجش روایی ابزار از معیارهای اسکینر و همکاران و برای سنجش پایایی از پایایی بازآزمون بهره گرفته شد. فرآیند تحلیل داده ها نیز مبتنی بر سه مرحله ی کدگذاری اولیه یا باز، کدگذاری متمرکزشده و کدگذاری نظری انجام پذیرفت. در نهایت، مدل اخلاق حرفه ای دبیران تربیت بدنی در سه سطح شامل عوامل مؤثر بر اخلاق حرفه ای، سطوح اخلاق حرفه ای و پیامدهای آن شکل گرفت.

مسئولیت اخلاقی در قبال انسان های دیگر از جمله مسائل اساسی است که مکاتب و فیلسوفان اخلاقی به آن پرداخته اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی با تکیه بر دیدگاه کانت، در پی پاسخ دادن به این پرسش هاست: مفهوم مسئولیت اخلاقی چیست؟ از منظر وظیفه گرایان، دیگران در روابط و مسئولیت های اخلاقی چه جایگاهی دارند؟ و عامل اخلاقی چرا در قبال دیگران مسئولیت اخلاقی دارد؟ وظیفه گرایی با تأکید بر مسئله شایستگی و استحقاق عامل اخلاقی به نقش حُسن فاعلی در کنار حُسن فعلی، بر نقش وظایف اخلاقی اهمیت می دهد. در یک منظر کلی، وظیفه گرایی در مقایسه با نظریه های اخلاقی، رویکرد منسجم تری به مفهوم مسئولیت اخلاقی دارد و مسائلی مانند استحقاق، اختیار، عقل گرایی، کرامت و شایستگی را در این مسئله لحاظ می کند. کانت در نظریه ی اخلاقی اش، به بسیاری از اشکالات وظیفه گرایی از جمله عقل گرایی و نخبه گرایی توجه دارد، اما به دنبال این است که اخلاق را از احساس و تجربه و حکمت مردم پسند به بنیاد عقلانی برساند و بر این اساس، مسئولیت اخلاقی را بر پایه ی سزاواری و شایستگی ترسیم کند.

جامعه شناسی عمومی به منزله ی یک حوزه ی بین رشته ای بر دانش برخاسته از مردم و برای مردم تأکید کرده و معتقد به ارائه سیاست هایی برای تأمین رفاه عمومی جامعه است. اخلاق پژوهش نیز مدعی است پژوهشگر باید در مطالعه ی سوژه ها شیوه ای اخلاقی در پیش بگیرد. با این حال، از یک سو، جامعه شناسی عمومی قرار دارد که با مردم و پژوهش درباره ی آن ها ارتباط تنگاتنگ دارد و از سوی دیگر، این ارتباط، جامعه شناس را درگیر بخشی از مسائل اخلاقی می کند که محصول تعاملات پژوهشگر، مشارکت کنندگان، ذی نفعان و حامیان پژوهش است. این مقاله می کوشد به این پرسش پاسخ دهد که اساساً چه مسائل اخلاقی در حوزه ی پژوهش با نگاه جامعه شناسی عمومی وجود دارد که هدف آن بازگرداندن ارزش های اخلاقی به پژوهش های اجتماعی است. روش در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی و داده های پژوهش مبتنی بر مطالعه ی منابع کتابخانه ای است. بررسی یافته های موجود نشان می دهد نگاه حداکثری به انتخاب مشارکت کنندگان، آزادی پژوهشگر در اظهار نظرهای علمی، درنظرگرفتن مزایای تحقیق و توجه به نظارت ناپذیری و پیامدهای ناگوار تأثیر پژوهش ها بر مشارکت کنندگان مستقیم، چهار مسئله اخلاقی مهمی است که می توان در حوزه ی پژوهش با نگاه جامعه شناسی عمومی طرح و پیگیری کرد.