بیماریهای عفونی و گرمسیری ایران
سال:1381 | دوره:7 | شماره:19 |تعداد مقالات:16

چکیده: عفونت CMV در افراد بزرگسال بدون نقص ایمنی معمولا خوش خیم می باشد عفونت کشنده در اطفال و بزرگسالان نادر بوده و در صورت بروز معمولا بدلیل بیماری زمینه ای است که ایجاد نقص ایمنی کرده است. لذا گزارش موارد نادر این تظاهرات کشنده عفونت CMV در فرد بدون زمینه نقص ایمنی شناخته شده، می تواند جالب توجه باشد. در این گزارش بیمار، دختر خانم 16 ساله ای است که با تظاهرات کشنده عفونت CMV به صورت هپاتیت + کاردیت + اختلال انعقادی در عرض 6 روز بستری در بیمارستان علیرغم دریافت درمانهای حمایتی، فوت نمود.

پارو ویروس B19 به بسیاری از شرایط ویروس زدایی فیزیکوشیمیایی مقاوم است و انتشار آن از طریق فاکتورهای IX, VIII انعقادی گزارش شده است. پس از اپیدمی های مربوط به هپاتیت A که در سالهای اخیر در اروپا بعلت تزریق فاکتورهای VIII انعقادی گزارش گردید بیماران، پزشکان، قانونگزاران و همچنین تولید کنندگان بیش از پیش در مورد انتقال آلودگی ویروسهای بدون پوشش (non-enveloped) محتاط شده اند. (1) در این گزارش سعی شده است که آخرین نتایج بررسی های انجام شده در مورد ویروس B19 در فراورده ها خلاصه شود ...

چکیده: با ورود به قرن جدید و افزایش شاخص های بهداشتی جوامع، مساله سل هنوز در جامعه یک معضل به حساب می آید. سل نه تنها در کشورهای صنعتی پیشرفته به طور کامل تحت کنترل در نیامده بلکه در برخی از کشورهای به اصطلاح در حال توسعه در حال گسترش است. و یک عامل بهداشت عمومی خصوصا در کشورهای مذکور محسوب می شود. هر ساله 10 میلیون مورد جدید و 3 میلیون مرگ به علت این بیماری رخ می دهد. تقریبا یک سوم جمعیت جهان به سل آلوده هستند و میزان و نحوه بروز آن در مناطق مختلف دنیا در کشور ایران متفاوت است. پیدایش موارد مقاوم به دارو امروزه در جهان به عنوان مشکل جدی در برابر برنامه کنترل بیماری سل در اغلب کشورها مطرح است. به منظور بررسی فعالیت ضد میکروبی و اثرات بازدارنده عصاره سیر خام بر روی گونه های مقاوم به داروهای مایکوباکتریوم توبرکولوزیس 32 نمونه کشت مثبت انتخاب گردید و پس از انجام آزمونهای تعیین حساسیت دارویی مشخص شد که تمامی موارد فوق به یک تا 5 دارو از خود مقاومت نشان می دهند که مقاومتها به صورت زیر بود: استرپتومایسین 23 مورد (8/71 درصد)، ایزونیازید 18 مورد (2/56 درصد)، ریفامپین 6 مورد (7/18 درصد)، اتامبوتول 4 مورد (5/12 درصد)، کانامایسین 3 مورد (3/9 درصد)، رقتهای 1-10 و 2-10 و 3-10 و 4-10 از عصاره سیر خام تهیه و با غشا فیلتری 0.45 میکرون استریل گردید. سپس به مقدار ml 1/0 از هر رقت  فوق به سوسپانسیون میکروبی مایکوباکتریوم که با کدورت 1 مک فارلند تهیه شده بود تلقیح شد. پس از ظهور کلنی ها مجددا تست آنتی بیوگرام به عمل آمد و 2 ماه در دمای C˚37 در فواصل زمانی مناسب محیط های کشت از لحاظ رشد و یا عدم رشد مایکوباکتریوم توبرکولوزیس مورد بررسی قرار گرفتند. تمامی 32 نمونه کشت مثبت در محیط های شاهد (بدون عصاره سیر خام) که حاوی آنتی بیوتیکهای فوق بودند رشد کامل داشتند در حالی که نمونه های حاوی انتی بیوتیک و عصاره سیر خام به صورت زیر رشد خود را نمایان ساختند: استرپتومایسین 15 مورد (8/46%)، ایزونیازید 12 مورد (5/37%)، ریفامپین 5 مورد (6/15%) اتامبوتول 4 مورد (5/12%)، کانامایسین یک مورد (1/3%). در مجموع مشخص گردید که عصاره سیر خام در هر یک از رقتهای فوق اثر بازدارنده روی رشد گونه های مقاوم به داروهای ضد مایکوباکتریوم دارد. هر چند نشان داده شده که آلیسین موجود در سیر خاصیت ضد باکتریال دارد جهت به اثبات رساندن دقیق مقدار مناسب ترکیبات عصاره سیر به عنوان ماده آنتی توبرکولوز بررسی زیادتری در این زمینه احتیاج است تا پس از این همراه با داروهای ضد سلی علی الخصوص در درمان گونه های مقاوم بعنوان مکمل موثر واقع افتد.

این بررسی در بخش عفونی بیمارستان انجام شده است. بطور معمول از بتادین به عنوان ماده ضد عفونی کننده سطوح در پانسمان های بیماران استفاده می شده است. در این مطالعه اثرات محلول هیپوکلریت سدیم 5/2% با بتادین 1% مقایسه شده است. در 120 نمونه کشت به عمل آمده از سطوح مختلف اتاق پانسمان سوختگی قبل از استفاده از این دو محلول، اجرام مختلف شامل پسودومونا (28%)، آسینتوباکتر (15%)، استافیلوکوک طلایی (5%) انتروباکتر (2%)، استافیلوکوک اپیدرمیدیس (8%) و اشرشیاکلی (37%) و باسیلوس (4%) رشد کرده است. پس از استفاده از محلول هیپوکلریت سدیم 5/2% کلیه کشت ها منفی شده است در حالی که به دنبال استفاده از بتادین استافیلوکوک اپیدرمیدیس (7%) و باسیلوس (3%) رشد نموده است. این مطالعه نشان می دهد اگر چه بتادین (90%) نیز قادر است موارد آلودگی با جرم های بیمارستانی را کاهش داد، اما نسبت به هیپوکلریت سدیم 5/2% ماده ضد عفونی کننده ضعیف تری است و با توجه به ارزان قیمت بودن و سهولت دسترسی به آن، هیپوکلریت سدیم در ضد عفونی سطوح بیمارستانی ارجح است.

چکیده: مقاومت آنتی بیوتیکی امروزه به یک مشکل جهانی تبدیل شده است که می تواند ناشی از موتاسیون های اسپورادیک باشد که اغلب مهم نیستند مگر اینکه بصورت کلونال منتشر گردند. مقاومت کلونال می تواند یک کلون شدیدا مقاوم را در یک ناحیه جغرافیایی وسیع منتشر سازد. انتروکوک دومین تا سومین علت شایع عفونت بیمارستانی می باشد. از نظر حساسیت آنتی بیوتیکی و الگوهای آن اختلافات جغرافیایی زیادی وجود دارد. در بعضی بیمارستانها میزان مقاومت به پنی سیلین امپی سیلین و وانکومایسین بالاتر است. بررسی انجام شده از نوع مقطعی بوده و بر روی 22 سویه انتروکوک جدا شده از نمونه های خون، ادرار، زخم، مایع شکم، کاتتر عروقی،  ترشحات ریوی در بیمارستانهای شریعتی، لبافی نژاد، حضرت رسول از آذر ماه 79 لغایت آبان 80 صورت گرفته است. این 22 نمونه از میان 50 نمونه ارسالی از این مراکز با توجه به معیارهای عفونت بیمارستانی جدا گردیده است. از نظر طیف سنی 38 درصد بیماران 50-20 سال، 28 درصد بیش از 70 سال، 14 درصد 70-50 و 19 درصد زیر 20 سال بودند. همچنین فاکتورهای خطر دراین تحقیق بررسی گردیدند. شایعترین گونه انتروکوک، فکالیس 75 درصد، فسیوم 20 درصد و دوران 5 درصد بوده از نظر محل جدا سازی ادرار 76 درصد، خون 5/9 درصد را تشکیل می داد. شایعترین انتی بیوتیک مصرفی در این بیماران سفالوسپورین ها 68 درصد، سولفانامیدها 28% و مترونیدازول 18 درصد بود. 80% بیماران از یک بیماری زمینه ای جدی رنج می بردند و مدت حضور در بیمارستان بطور متوسط 10 روز بود. از نظر وضعیت مقاومت انتی بیوتیکی با روش دیسک دیفیوژن 100 درصد بیماران به وانکومایسین حساس و 35 درصد به ایمی پنم مقاومت نشان دادند. قابل توجه است که سویه های فسیوم بیمارستانی به همه انتی بیوتیکها مقاوم ولی به وانکومایسین حساسیت نشان می دادند. این مطالعات نشان می دهد که استفاده از انتی بیوتیک ها به خصوص سفالوسپورین ها با عفونت انتروکوکی توام می باشد و هر چند در این بررسی ها با عفونت ناشی از VRE برخورد نکردیم ولی احتیاط بیشتر در مصرف انتی بیوتیک ها جهت جلوگیری از ایجاد این مفصل توصیه میگردد.

چکیده: اهداف: تعیین بروز، روند فصلی و الگوی مقاومت آنتی بیوتیکی شیگلا در بیماران با اسهال حاد در شهرستان کرج روش: این مطالعه بر روی همه بیماران مبتلا به اسهال حاد که درطی یکساله، از آبان 1380 لغایت 1381 به مراکز درمانی و بیمارستان های کرج مراجعه نموده اند انجام شده است. نتایج: در کل 734 نمونه مدفوع از بیماران با اسهال حاد گرفته شد و از نظر وجود گونه های شیگلا مورد بررسی قرار گرفت. از این میان از 123 نفر (8/16%) شیگلا به دست آمد که شامل شیگلا فلکسنری 5/7%، سونیی 2/5%، دیسانتری 6/2% و بوییدی 5/1% بود. در بین شیگلا های جدا شده 8/90% نسبت به حداقل یک آنتی بیوتیک، و 8/87% نسبت به چند آنتی بیوتیک مقاوم بودند. بیشترین مقاومت نسبت به تتراسایکلین 5/73% و کوتریموکسازول 4/70% گزارش شد. مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک های سفیکسیم، سپیروفلوکساسین، سفتریاکسون و نالیدیکسیک اسید به ترتیب عبارت بود از: 1/6%، 1/3%، 0/2% و 0/1%. نتیجه گیری: بالا بودن تعداد شیگلاهای مقاوم به چند آنتی بیوتیک نشانگر ضرورت تهیه برنامه ای مدون برای تجویز صحیح و کنترل مصرف بی رویه آنتی بیویک ها می باشد.

چکیده: اگر چه شیوع سل از گذشته تا بحال در حال کاهش بوده است ولی این بیماری متاسفانه هنوز هم یکی از مشکلات بزرگ جوامع عقب مانده و در حال توسعه است. امروزه با شیوع بیماری ایدز این بیماری بیشتر توجه محققین را به خود جلب کرده است. از آنجاییکه آگاهی در مورد شیوع پریکاردیت سلی در جامعه ما کم می باشد و مرگ و میر ناشی از آن بالاست و متعدد مشاهده شده است که درمان آن، بعلت مشکل بودن تشخیص اولیه و صحیح این بیماری، ناموفق می ماند و تشخیص سریع و درمان فوری آن برای بیماران ارزش حیاتی دارد بر آن شدیم تا با انجا روش های رنگ آمیزی کشت و هیستولژی و انجام تست ADA میزان حساسیت و کارآیی هر یک را در تشخیص افراد مبتلا به پریکاردیت سلی تعیین کنیم. در تحقیق از 60 نفر بیمار مبتلا به پریکاردیت بستری در بیمارستان نمونه برداری به عمل آمد. بیماران در سنین 12 تا 76 سال (با میانگین 49 سال) بودند که 37 نفر آنها را مرد و 23 نفر آنها را زن تشکیل می داد، در بین آنها 26 نفر با توجه به علایم رادیوگرافی، مطالعه هیستولژی، رنگ آمیزی، کشت و تست ADA مایع پریکارد، مسلول تشخیص داده شدند. حساسیت هیستولژی 100% و اختصاصیت 82% و کارآیی آن برابر 86% محاسبه گردید. در صورتیکه حساسیت رنگ آمیزی مایع پریکارد 23% و اختصاصیت 100% برآورد شد و تست ADA در تمام موارد شناخته شده پریکاردیت سلی بیش از 45 واحد در لیتر تعیین گردید. با توجه به حساسیت و ویژگی هیستولژی بافت پریکارد در تشخیص پریکاردیت سلی می توان جهت تشخیص این بیماری از بافت و مایع پریکارد، رنگ آمیزی و کشت انجام داد و در کنار روش های فوق از تست ADA جهت تایید تشخیص کمک گرفت.

چکیده: سیفیلیس بیماری مقاربتی که انتقال آن از طریق مادر زادی نیز ثابت گردیده است. یکی از عوامل عفونی عمده در ایجاد معلولیتها می باشد. نوع معلولیت و درجه معلولیت آن به فاکتورهای متعددی مربوط به عامل بیماری زا (ترپونم) بستگی دارد که به نظر می رسد از بین آنها، زمان ورود ترپونم به بدن مادر از مهمترین عوامل می باشد. به دلیل اینکه آلودگی خانم های باردار به این باکتری می تواند سبب سقط جنین، مرده زایی یا به دنیا آمدن نوزاد معلول با درجات متفاوت گردد و به دلیل مشخص نبودن وضعت این بیماری در استانهای کشور، مساله لزوم بررسی این امر بخصوص در بین معلولین ذهنی و ذهنی – حرکتی مرکز وابسته به سازمان بهزیستی اعم از مراکز دولتی، خصوصی و هیات امنایی کاملا احساس می گردید. در این تحقیق افراد مورد مطالعه همگی معلول ذهنی یا ذهنی – حرکتی بوده اند که از نظر طبقه بندی معلولیت شان در سه گروه آموزش پذیر، تربیت پذیر و ایزوله کامل قرار داشتند. تعداد مراکز 8 مورد و در شهرهای آمل، بابل، ساری و قائمشهر و بهشهر بوده است. نمونه ها در ابتدا با روشهای VDRL و RPR مورد بررسی قرار گرفتند و سپس جهت تشخیص نهایی تحت آزمون FTA-ABS و جهت بررسی کلاس آنتی بادی تحت آزمایش IGM-FTA-ABS قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داده است که از 352 مورد نمونه خون بدست آمده از معلولین مورد مطالعه، 25 نفر دارای نتیجه مثبت در آزمونهای VDRL و RPR  مورد بررسی قرار گرفتند و سپس جهت تشخیص نهایی تحت آزمون FTA-ABS و جهت بررسی کلاس آنتی بادی تحت آزمایش IGM-FTA-ABS قرار گرفتند. نتایج بدست آمده نشان داده است که از 352 مورد نمونه خون بدست آمده از معلولین مورد مطالعه، 25 نفر دارای نتیجه مثبت در آزمونهای RPR و VDRL گردیدند  نمونه های مثبت سپس مورد آزمون FTA-ABS قرار گرفتند و بیست مورد از آنان در این آزمون نیز مثبت گشته اند که سه نمونه از آنها نیز در تست FTA-ABS IGM- مثبت شدند بنابراین هفده مورد بقیه دارای آنتی بادی اختصاصی ضد ترپونمایی از کلاس IgG بوده اند. با بررسی هایی که در مورد وضعیت خانوادگی این افراد بدست آمد، مشخص گردید که عامل سواد، وضعیت فرهنگی خانواده ها، سطح اقتصادی خانواده ها و نوع شغل والدین در ابتلا به این بیماری تاثیر گذار می باشد. افراد مذکر در سنین 30-20 سال گروه پر خطر را در این بررسی تشکیل می دهند.

چکیده: مقدمه و هدف: هپاتیت c یک عفونت ویروسی سیستمیک بوده که عمدتا کبد را تحت تاثیر قرار میدهد. هدف از این مطالعه تعیین فراوانی ابتلا به هپاتیت c در بیماران دیالیزی بیمارستانی اکباتان همدان در خرداد ماه 1377 می باشند. طرح و روش: این مطالعه از نوع مطالعات توصیفی – مقطعی بوده و برای انجام این طرح به بخش دیالیز بیمارستان اکباتان مراجعه نموده و با مصاحبه با بیماران، اطلاعات لازم از آنها کسب و در پرسشنامه مربوط به هر نفر ثبت گردید. معیار هپاتیت c در این طرح مثبت بودن Anti HCV به روش RIBA , ELISA بوده و نمونه های مثبت جهت تایید تحت PCR قرار گرفتند. نتایج: 9 نفر (4/11%) از کل جمعیت آماری مورد مطالعه مبتلا به هپاتیت c بودند و بیشترین درصد جامعه آماری از نظر شغل، بیکاران و کمترین درصد را با شغل دولتی تشکیل می دادند. بین افزایش دفعات دیالیز و افزایش احتمال ابتلا به هپاتیت c رابطه وجود نداشت و بیش از دو سوم جمعیت آماری مورد مطالعه سابقه ترانسفوزیون را داشتند ولی ارتباطی بین افزایش دفعات ترانسفوزیون و افزایش ابتلا به هپاتیت c وجود نداشت در صورتیکه اقدامات داندانپزشکی و حجامت دو ریسک فاکتور اصلی برای ابتلا به هپاتیت c بوند.

چکیده: تیفویید شدیدترین و خطرناک ترین عفونت سالمونلایی بوده که افراد مبتلا پس از بهبود به صورت حاملین موقت با دایم ظاهر می شوند. در این مطالعه ابتدا پرونده 359 بیمار تیفوئدی که طی 6 سال (1375 لغایت 1380) در بخش داخلی بیمارستان امام خمینی بم بستری بودند، تحت بررسی قرار گرفت. در این مرحله میزان ابتلا، در مردان و زنان به یک نسبت مشاهده گردید. بیماران عمدتا ساکن مناطق روستایی بوده و در درمان این بیماران سیپروفلوکساسین بیش از سایر آنتی بیوتیک ها مصرف شده بود. در مرحله بعد به منظور بررسی وضعیت حاملین بدون علامت سالمونلا تیفی در بین بیماران درمان شده، 62 نفر به صورت تصادفی انتخاب گردیدند. از هر نفر یک نمونه مدفوع و یک نمونه خون گرفته شد. نمونه های مدفوع در محیط های سلنیت f و سالمونلا – شیگلاآگار کشت و سویه های جدا شده با کمک محیط های افتراقی تعیین هویت و در نهایت با آنتی سرمهای سالمونلاتیفی تعیین تیپ شدند. نمونه های خون بوسیله تست سرولوژیک ویدال به منظور شناسایی آنتی بادی Vi.O,H سالمونلا تیفی مورد آزمایش قرار گرفتند. یافته های باکتریولوژیک کشت مدفوع نشان داد که 3 نفر (8/4 درصد) دارای آنتی بادی Vi با عیاری بین 1:20 تا 1:80 بودند که در این مطالعه به عنوان حاملین بدون علامت مطرح شدند. از کل نمونه های مورد آزمایش فقط یک نفر (6/1 درصد) دارای عیار آنتی بادی O برابر 1:40 و 11 نفر (7/17 درصد) دارای عیار آنتی بادی H بین 1:40 تا 1:320 بودند. موارد VI مثبت را دو نفر مونث و یک نفر مذکور که همگی ساکن روستا بودند تشکیل می دادند.

چکیده: ایزونیازید به عنوان مهمترین داروی ضد سل باید در همه رژیم های درمانی این بیماری (ریوی و غیر ریوی) حضور داشته باشد. یکی از شایعترین عوارض این دارو نرروپاتی محیطی ناشی از اختلال متابولیسم پیریدوکسین می باشد (1). در این مطالعه 70 بیمار مسلول که حداقل 2 ماه تحت درمان با ایزونیازید (بدون مصرف همزمان ویتامین B6) بودند انتخاب شدند. این افراد شامل 32 زن و 38 مرد با دامنه سنی 67-12 سال بودند. سرعت هدایت عصبی و ارتفاع امواج در دو عصب موتور میانی و تیبیال و دو عصب حسی اولناز و سورال بررسی شد. میزان کلی شیوع نوروپاتی محیطی 1/27% و بیشترین درگیری به ترتیب در عصب سورال 8/22%، اولنار20% تیبیال 1/17% و میانی 7/5% بدست آمد. بنابراین میزان شیوع در اعصاب حسی بیش از موتور و در اعصاب اندام تحتانی بیش از اندام فوقانی است. درگیری اعصاب به طور عمده بصورت تخریب آکسونی برآورده شد. در گروه بیماران مبتلا به نوروپاتی محیطی، 6/73% افراد دیگری بیش از یک عصب داشتند و 63% آنان، 6 ماه یا بیشتر ایزونیازید مصرف کرده بودند. تنها 15% از افراد مبتلا بعد از شروع مصرف دارو دچار علایم بالینی نوروپاتی محیطی شده بودند که بیانگر تاخیر ظهور این نشانه ها نسبت به یافته های الکتروفیزیولوژیک می باشد.

خلاصه: عفونت ویروس هپاتیت B یکی از مهمترین بیماریهای کبدی است و مهمترین مشکل در ارتباط با این عفونت، مزمن شدن و احتمال بوجود آمدن سیروز می باشد. اخیرا مواردی از موتاسیون ناحیه S و ناحیه Core ویروس هپاتیت B به ترتیب در بیماران دریافت کننده پیوند و حاملین – HBs Ag فاقد – Hbe Ag مشاهده گردیده است. این مطالعه جهت بررسی احتمال وجود موتاسیون های ناحیه Core و S ویروس هپاتیت B بر روی 117 بیمار مبتلا به سیروز کبدی بستری در بیمارستانهای تهران سال 1376 انجام گرفته است. بررسی های سرولوژیک با روش الیزا نشان داد که 3/51 درصد از بیماران مورد بررسی حامل HBs Ag، 7/83 درصد آنها دارای مارکر HBV (مارکرهای HBs – Ag یا anti – HBc)، 8 درصد دارای  anti – HCVو 7/13 درصد دارای عفونت توام هپاتیت C و B بودند. جهت بررسی موتاسیون ناحیه S ژنوم ویروس هپاتیت B بر روی سرم بیمارانی که از نظر HBs – Ag منفی بودند از روش PCR استفاده شد. نتایج نشان داد که کلیه نمونه های منفی با روش فوق از نظر وجود HBV – DNA نیز منفی بودند، که نشانه عدم وجود ویروس فعال در این بیماران بوده و احتمال وجود موتاسیون در ناحیه S بدلیل منفی بودن PCR منتفی شد. همچنین جهت بررسی احتمال وجود موتاسیون در ناحیه Pre Core ژنوم ویروس هپاتیت B سرم بیماران حامل HBs – Ag با روش PCR بررسی شدند. نتایج PCR نشان داد که 7/66 درصد از حاملین HBs – Ag دارای HBV – DNA بوند. مقایسه نتایج بررسی PCR, HBe – Ag نشان داد که 5/47 درصد از بیماران حامل HBs – Ag که از نظر HBs – Ag منفی بودند احتمالا دارای موتاسیون در ناحیه Pre Core می باشند.

خلاصه: شپش به عنوان انگل خارجی و خونخوار جامعه انسانی از دیرباز شناخته شده است، با این وجود نقش آن به عنوان ناقل بیماری هایی مانند تیفوس، تب راجعه و تب خندق تنها از اوایل قرن اخیر مورد توجه قرار گرفته است. گرچه آلودگی به شپش در تمام گروههای سنی مشاهده می شود اما در بین کودکان مخصوصا در مدارس ابتدایی شایع تر می باشد. این مطالعه از نوع توصیفی مقطعی بوده و هدف کلی پژوهش تعیین میزان شیوع و عوامل موثر بر آلودگی به شپش سر در دانش آموزان مدارس ابتدایی شهر بندرعباس در سال 1378 است. در این بررسی 3249 نفر دانش آموزان پسر و دختر به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند، ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه و و معاینه موی سر از نظر آلودگی به شپش بود. نتایج بررسی نشان داد که27/12% از افراد مورد بررسی آلوده به شپش بودند و فراوانی نسبی آلودگی به شپش در دختران 29/20% و در پسران 77/1% بود. بین فراوانی آلودگی به شپش سر و متغیرهای جنس، سن، پایه تحصیلی، اندازه موی سر، تعداد افراد خانواده، میزان تحصیلات و شغل والدین ارتباط معنی داری مشاهده شد (P=0.000). ولی هیچگونه ارتباط معنی داری بین وجود یا عدم وجود حمام در منزل (P=0.26) و وجود یا عدم وجود مربی بهداشت در مدرسه (P=0.47) با فراوانی آلودگی به شپش سر مشاهده نگردید. با توجه به شیوع آلودگی در دانش آموزان دختر توصیه می شود که والدین دانش آموزان و معلمان مدرسه در مورد چگونگی آلودگی به شپش و توسعه آن در خانواده و مدرسه با آموزش مناسب آگاهی یابند تا از گسترش آلودگی جلوگیری شود و عوارض ناشی از آلودگی و هزینه های درمانی کاهش یابد.