کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1385 | دوره:9 | شماره:3 (مسلسل 35) |تعداد مقالات:11

بارها شاهد بوده ایم که اندیشه هایی بزرگ از مکانهایی کوچک و از نقطه صفر آغاز شده اند؛ اندیشه هایی که منشأ بروز تحولاتی عمیق و اثربخش در جامعه گشته اند. در تاریخ کتابداری و اطلاع رسانی نیز شاهد بوده ایم که حرکتهایی بزرگ از کتابخانه هایی کوچک شروع شده و در سطوح ملی و بین المللی تأثیرگذار بوده اند. در بازدیدی که به تازگی همراه با جمعی از کتابداران سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور از کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی شیراز داشتم، نکته بالا در ذهنم تداعی شد. شاید به لحاظ مکانی، این کتابخانه به وسعت یک کتابخانه عمومی یا کتابخانه دانشکده ای کوچک باشد. شاید از اینکه این مکان در اصل متعلق به کتابخانه منطقه ای نیست و بلکه در یکی از طبقات ساختمان کتابخانه میرزای شیرازی دانشگاه شیراز جای گرفته (و یا خود را برای مدتهای طولانی به آن تحمیل کرده) تعجب کنیم، اما توضیحات مسوولان کتابخانه منطقه ای درباره تاریخچة شکل گیری، برنامه ها و فعالیتهای آن، ما را متقاعد می کند که، با وجود کوچکی مکان این کتابخانه، کارهای بزرگ و اثربخشی در آن صورت می پذیرد.

در این نوشته به زیر بناهای نتیجه گیری از شمارش استنادها و قضاوت درباره کیفیت و یا نفوذ یک نوشته در نوشت های دیگر پرداخته شده است. توجه دوباره به این زیر بناها از آن جهت با اهمیت است که پیامدهای بررسی استنادها در حال راه یافتن به معیارهای ارزش گذاری مقالات و به ویژه مجلات فارسی شده است و بحث عامل تاثیر که در پایگاه گزارشهای استنادی علوم ایران که توسط کتابخانه منطقه ای شیراز محاسبه می شود، می رود که برای مجلات فارسی نیز بکار برده شود. هدف از نگارش این چند صفحه بازخوانی زیربناهایی است که کرارا در نشریات متفاوت درباره گزارشهای استنادی علوم مورد بحث بوده است و مناسبات که در تصمیم گیریهای مربوط به استنادها به آن نیز توجه شود.

آنچه در رابطه با استاندارد کردن کتابخانه ها انجام می شود، عمدتا به خدمات فنی، فضای فیزیکی و تجهیزات، و محتوای اطلاعاتی (مجموعه) مربوط می شود. اما با توجه به این که بسیاری از حرفه مندان و صاحب نظران این حرفه، رویکرد کاربردمداری را در ارایه خدمات کتابخانه ای به ماموریت مداری و مجموعه مداری ترجیح می دهند، این شیوه نگاه به استانداردسازی، با رویکرد کاربر مدارانه همخوانی ندارد. به بیان دیگر، با وجود ادعای پایبندی به کاربرمداری، عملا از این شیوه در جهت ماموریت مداری و مجموعه مداری استفاده می شود. این مساله در کتابخانه های تخصصی اهمیتی افزون تر می یابد، زیرا قرار است نتیجه فعالیت این دسته از کتابخانه ها در قالب محصول پژوهش، تجسم یابد و به تولید دانش جدید منجر شود. آموزش کاربران و سوق دادن آنان در جهت تحصیل سواد اطلاعاتی مطابق با حدود هر چه بالاتری از استانداردها، موجب می شود کتابخانه ها در نیل به اهداف خود و تحقق واقعی رویکرد کاربر مدارانه موفق شوند؛ بویژه آنکه تعاریف جدید سواد اطلاعاتی در آموزشهای کتابخانه ای ریشه داشته و کتابخانه های تخصصی باید ـ با توجه به شرایط خاص اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ـ بیش و پیش از استاندارد کردن خدمات فنی تجهیزات و فضای کتابخانه؛ به آموزش سواد اطلاعاتی بر مبنای استانداردها به کاربران خود بپردازند تا بدین ترتیب ضمن استقلال بخشیدن به آنان در کسب اطلاعات و دانش افزایی، موجب کارآمدی بیشتر خدمات کتابخانه های تخصصی گردند. بر این مبنا، کتابخانه ها باید در درجه اول به ارزیابی کاربران خود بر مبنای استانداردهای سواد اطلاعاتی و در وهله دوم به طراحی و اجرای برنامه های آموزشی بر مبنای این ارزیابی با هدف ارتقای سطح سواد اطلاعاتی، بپردازند.

هدف از انجام این تحقیق، بررسی گونه های مهم ابهام واژگانی و ساختاری و نیز مشکلاتی است که این گونه ابهامها را در امر ترجمه ماشینی ایجاد می نمایند. برای انجام این کار پنج نوع مهم ابهام واژگانی با عناوین ابهامهای مقوله ای، واژه های هم آوا - هم نویسه، واژه های هم نویسه، چند معنایی و ابهام انتقالی، با ارایه مثالهایی از فارسی و انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت. سپس ابهام ساختاری بررسی شد و دو نوع مهم آن با عناوین ابهامهای ساختاری واقعی و سیستمی تشریح گردید. پس از آن نیز شش روش رایج برای رفع ابهام ساختاری و نیز مشکلاتی که مرجع یابی در امر ترجمه ایجاد می نماید، بررسی شد. بررسی ها نشان داد یکی از موارد ضروری برای عملکرد مثبت ماشینهای ترجمه، پرداختن اصولی به ابهامهای موجود در متن است و اینکه در بسیاری از موارد اطلاعات مربوط به واژه ها و حتی جمله (که اغلب به عنوان واحد ترجمه محسوب می گردد) برای ابهام زدایی کافی نیست و باید از اطلاعات غیر زبانی مانند اطلاعات جهان پیرامون و ... در ترجمه استفاده شود که البته در حال حاضر ماشینهای ترجمه عموما فاقد این قابلیت مهم هستند.

در این مقاله، نتایج بررسی عوامل موفقیت اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و میزان وجود این عوامل و توجه به آنها در وضع کنونی، ارایه شده است. در پژوهش حاضر، ابتدا یافته های پژوهشها و مطالعات پیشین در این زمینه بررسی و عوامل موفقیت اشتراک منابع از آنها استخراج گردید، سپس برای کاربرد روش «آگاهان کلیدی» نمونه ای از افراد درگیر در حوزه اشتراک منابع از کتابخانه های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب و با استفاده از پرسشنامه، میزان اهمیت عوامل و همچنین میزان وجود و توجه آنها در جامعه پژوهش بررسی شد. در ادامه، با مقایسه میزان اهمیت عوامل و میزان وجود و توجه به آنها، همسویی وضع مطلوب و موجود عوامل سنجیده شد. یافته های این پژوهش نشان داد برای موفقیت برنامه های اشتراک منابع و همکاری بین کتابخانه ها تمامی عوامل موفقیتی که از مطالعات و پژوهشهای پیشین استخراج شده بودند، اهمیت دارند. با وجود این، در حال حاضر تنها هشت عامل از مجموع این عوامل در طرحهای جاری اشتراک منابع وجود دارند یا به آنها توجه می شود.

تحقیقات انجام شده در خصوص توسعه‏، که تجربه جوامع مختلف نیز آن را تایید می کند، نشان می دهد توسعه متوازن و پایدار در زمینه های مختلف اقتصادی و اجتماعی، بر توسعه علم و فناوری مبتنی است. تحقق این امر نیازمند فرایند کلان و گسترده ای شامل سیاستگذاری‏، تعیین راهبردها، برنامه ریزی منظم و دقیق و اجرای علمی، کامل و موثر این فرایند است.در این میان، شناخت دقیق نقاط قوت و ضعف و چالشهای پیش رو، داشتن تصویری روشن از وضعیت اقتصادی و اجتماعی و بخصوص وضعیت علم و فناوری، امری اجتناب ناپذیر است. با توجه به شاخصهای ارزیابی علم و فناوری مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی (شاخصهای نیروی انسانی) و گزارشهای ارزیابی کلان علم و فناوری، تصویری از روند تحولات علم و فناوری کشور طی یک دوره چهار ساله ترسیم شده است. آمار و ارقام نشان می دهد که وضعیت بخش نیروی انسانی تحقیقات تا سال 1379 دارای رشد نسبی مناسبی بوده است، لیکن با توجه به رشد 1.5 درصدی جمعیت، این رشد متوقف شده است.

رابط کاربر، محیطی است که ارتباط بین انسان و رایانه را برقرار می کند و پل ارتباطی بین انسان و محیط وب، برنامه ها و نظامهای رایانه ای است. خشنودی و رضایت کاربران در صورتی فراهم می شود که تعامل بیشتر و بهتری بین آنان و محیطهای رایانه ای برقرار شود. با توجه به علایق و سلیقه های متفاوت کاربران از سویی و تنوع محیطهای رایانه ای از سوی دیگر، طراحی رابط کاربر ایده آل دشوار به نظر می رسد؛ ولی به طور کلی، معیارهایی عمومی برای رابط کاربرهای مطلوب توسط طراحان رابط کاربر در نظر گرفته شده که در این مقاله به این ویژگیها و معیارها پرداخته شده است. در نهایت، سیاهه ای از پر بسامدترین معیارهای عمومی یک رابط کاربر مطلوب ارایه شده است که می تواند به منظور سنجش رابط کاربرها به کار رود.

در پژوهش حاضر، عبارتهای کلیدی از متون مقاله های فارسی به صورت خودکار جداسازی گردیده است. استخراج عبارتها مبتنی بر روشهای آماری، نحوه توزیع واژگان، مجاورت و ... صورت پذیرفته است. سیستمی که بر پایه پژوهش حاضر طراحی گردیده، با توجه به بازخوردهای کاربر از قابلیت یادگیری برخوردار است، با توجه به بازخوردهای کاربر از قابلیت یادگیری برخوردار است، به گونه ای که در طول زمان مرتبا به کارایی آن افزوده می شود. استخراج عبارتهای کلیدی می تواند در پهنه گسترده ای از مسایل از جمله در طراحی سیستمهای بازیابی اطلاعات، کاربر داشته باشد.

این تحقیق با توجه به تحولات مداوم رشته کتابداری و در نتیجه تغییر نیازهای آموزشی کتابداران، به بررسی وضعیت نیروی انسانی و نیازهای مهارتی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی استان خوزستان پرداخته است. در این پژوهش، تعداد 172 نفر از کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی استان خوزستان، مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد در حال حاضر بیشترین دوره های مورد نیاز این کتابداران، فناوریهای نوین است و آنها برای اینکه خود را با این تغییر و تحولات حاصل از فناوریهای مدرن هماهنگ سازند و بتوانند بهترین و مفیدترین خدمات را در کمترین زمان ممکن به شکلی مطلوب ارایه دهند، باید در این زمینه ها آموزشهای لازم را ببینند؛ که لازمه آن برنامه ریزی و تدارک این آموزشها توسط مسوولان ذی ربط می باشد.

با رواج روزافزون تاثیر رایانه در مسایل روزمره، جهان با سرعت فزاینده ای به دنیای الکترونیک و دیجیتال تبدیل می شود. کتاب و چاپ و نشر نیز از این راه باز نمانده اند و ظهور نشر الکترونیک این صنعت را دستخوش تحولی عظیم کرده است. کتاب الکترونیکی، پدیده ای کاملا تازه در این بین است و می رود تا نظام آموزش و اطلاع رسانی را با دگرگونیهایی اساسی مواجه سازد. در همین راستا، سوالهایی از قبیل «کتابهای الکترونیک چه نوع کتابهایی هستند؟ چه محاسنی دارند؟ انواع آنها از چه قرار است؟ آیا جای کتابهای کاغذی را خواهند گرفت؟ و سرانجام چگونه و با چه نرم افزارهایی می توان اقدام به تهیه کتابهای الکترونیکی نمود؟» مطرح می باشند. هدف این مقاله، پاسخ به سوالهای فوق می باشد. برای رسیدن به هدف مذکور، از روش مطالعات کتابخانه ای و جستجوهای اینترنتی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد درباره مفهوم کتابهای الکترونیکی توافق کلی وجود ندارد و سه دیدگاه در این زمینه مطرح است. از جمله مزایای کتابهای الکترونیکی می توان به دسترسی از راه دور، سهولت انتقال در عین یکپارچگی مطالب، انسجام مطالب و تنوع کاربرد، تبادل بنیادین مطالب با یکدیگر، پشتیبانی از امکانات مالتی مدیا و سهولت کار و اجرا اشاره نمود. در زمینه روشهای رایج برای ساخت کتاب الکترونیکی، عرضه مطالب در قالب PDF و کتابهای الکترونیکی قالب EXE یا خود اجرا از روشهای معمول و پر مخاطب به شمار می رود.

امروزه، کتابداران در محیطهای دانشگاهی با چالشهای متعددی از جمله مجموعه گستری، مواجه هستند. این مقاله به تجزیه و تحلیل مجموعه گستری و چگونگی ارتباط آن با متخصصان جدید در حوزه کتابداری می پردازد. مقاله حاضر برنامه های آموزشی مجموعه گستری در برنامه های درسی علوم کتابداری و اطلاع رسانی، مهارتهای مورد نظر و مورد نیاز در واحدهای مجموعه گستری و برنامه های آموزش کتابخانه ای برای کتابداران جدید را مرور می کند. همچنین توصیه های کاربردی و تجارب دانش آموختگان جدید در حوزه مجموعه گستری را فراهم نموده و در اختیار خوانندگان قرار می دهد. موضوعات مطرح شده شامل سازگاری با محیط جدید، خط مشی ها و رویه های مجموعه گستری، فعالیتهای رابطه ای، انتخاب منابع و مدیریت زمان می باشد.