INTERNATIONAL JOURNAL OF HUMANITIES (THE JOURNAL OF HUMANITIES)
Year:2008 | Volume: | Issue: |Papers Count:8

چکیده فارسی:کاربرد واژه امیرالمومنین در سلام خلافت، کابردی ویژه بود. در شرح احوال خلفا، عبارت «سلم علیه بالاخلافه» (بر خلیفه، سلام خلافت داد) بسیار دیده می شود. چنین سلامی، بیانگر اعلان پذیرش و ابراز وفا داری نسبت به خلیفه سلام شونده بود.این سلام، با عبارت «السلام علیک یا امیرالمومنین» رواج داشت و بنابر یک رسم، با اذان همراه شد. موذنان، هنگام اذان به خلیفه، سلام خلافت می دادند و او را به اقامه نماز فرا می خواندند.تخطی از شکل رایج در سلام خلافت و دگرگونه کردن آن، واگوی رفتاری اعتراض آمیز بود که در سه شکل بروز می یافت: سلام عادی، سلام با واژه هایی معنادار، اعراض از اصل سلام یا پاسخ به آن. باگذشت زمان و پیدایش تشریفات در دربار خلفا، سلام خلافت نیز به آدابی چند در آمیخت و عدم رعایت آن آداب، رفتاری نابهنجار به شمار آمد.   چکیده عربی:کان استعمال اصطلاح «أمیرالمؤمنین»متداول بکثره و بمعان مختلفه، و مع هذا فقد کان له معنی خاص، حاولنا دراسته و تحلیله فی هذا المقاله. و حاولنا إلاجابه علی هذا السؤال: «کیف کان سلام الخلافه، و ماهی طریقه استعماله؟» کان السلام علی الخلفاء طوال التاریخ بجمله: «السلام علیک یاأمیرالمؤمنین» متداولا، و هذا السلام کان تأییدآ للخلیفه. أما إذا تغیرت هذه الجمله أو تبدلت فیکون هذا دلاله علی الاعتراض علی الخلافه والخلیفه.

چکیده فارسی:سخن بر سر جواز یا عدم جواز نسبت اراده به خداست. اسپینوزا فیلسوف نامدار یهودی قرن هفدهم از جمله فیلسوفانی است که به صراحت در جواز نسبت اراده به خدا تردید افکنده است. او نه تنها صریحا آزادی اراده را در خدا انکار کرده است بلکه به تصریح، همان حکم را در مورد انسان نیز جاری دانسته است و شارح بزرگ او ولفسن در تقریر خود از نظریه وی، ضمن توضیح نظر وی اعتراف می کند که اسپینوزا در بحث اراده خداوندی به آرای فیلسوفان قرون وسطی و فیلسوفان عرب که احتمالا از طریق ابن میمون فیلسوف نامدار دیگر یهودی در جریان آن قرار گرفته، متفطن بوده است و تا حدی نیز متاثر از آرا و اندیشه های ایشان شده است.در این مقاله سعی شده ضمن توضیح و تبیین نظریه اسپینوزا در مساله اراده به تقریر ولفسن، نظر چند تن از حکیمان مسلمان نیز که در همین مساله اما و اگرهایی داشته اند تحلیل شود تا در نتیجه نشان داده شود که بسیاری از اختلافات میان این بزرگان لفظی بوده و در ورای بحث های لفظی مشابهت های زیادی میان تفکر ایشان یافت می شود و آنچه نهایتا برای جمله آنها اصالت دارد سمت و سو دادن بحث اراده به صورتی است که کمال خداوندی و شانیت الهی کمترین خدشه ای نبیند.   چکیده عربی:ان الحدیث یدور حول جواز نسبه الإراده إلی الله أو عدمه. و یعد اسبینوزا الفیلسوف الیهودی الشهیر فی القرن السابع عشر من الفلاسفه الذین شککوا بصراحه بجواز نسبه الإراده الی الله. و لم ینکر اسبینوزا بصراحه حریه الإراده لدی الله فحسب بل جعل الحکم ذاته ساریا علی الإنسان. إن ولفسن شارح نظریه اسبینوزا و فی إطار تقریره لنظریه الأخیر أعطی شرحا حولها و أقر بان اسبینوزا کان فی بحث الإراده الإلهیه متفطنا لآراء فلاسفه القرون الوسطی والفلاسفه العرب الذین قد یکون تعرف علی آرائهم عن طریق الفیلسوف الیهودی الشهیر الآخر «ابن میمون» و تأثر بعض الشئ بآرائهم و أفکارهم.و نحاول فی هذه المداخله توضیح و تبیان نظریه اسبینوزا فی مسأله الإراده، کما نتعرض بالتحلیل لتقریر و لفسن و آراء عدد من الفلاسفه المسلمین الذین کان لهم رأی آخر فی الموضوع لنبین بالتالی أن الکثیر من الخلافات بین هؤلاء الفلاسفه الکبار کانت لفظیه بحیث نجد ما وراء الأبحاث اللفظیه، تشابها کبیرا فی أفکار هؤلاء و أن ما هو أصیل بالنسبه لهم، هو توجیه مبحث الإراده بشکل لا ینال من الذات الإلهیه.

چکیده فارسی:قرن چهارم هجری با قدرت گیری آل بویه و اقدامات تمدنی آنان، عصر تحولات فکری و تمدنی گسترده ای بود، به ویژه این که بغداد محل حضور گروه ها و فرقه های متعدد بوده و گردهم آیی پیروان ادیان و مذاهب مختلف اسلامی در این شهر رقم خورد. در این شهر، سه جریان نمود آشکاری داشتند؛ جریانی با تاکید بر محور بودن عقل در تفسیر دین و جریانی در برابر آنان بر سنت و دوری از حاکمیت عقل میدان دار بودند و جریان سوم بر اعتدال در استفاده از عقل و نقل اصرار داشتند. در این راستا معتزله عقل گرا و امامیه باورمند به عقل و نقل، در فرایند تحولات فکری نقش کلیدی بازی کردند و بسیاری از حوادث به رویکردها و عملکردهای این دو فرقه مرتبط بوده است. از سوی دیگر پیوند معتزله و امامیه با یکدیگر و ارتباط تنگاتنگ آنان با آل بویه شیعی سبب تحولات قابل توجهی گردید.بر این اساس این نوشتار در پی بررسی تعامل فکری امامیه و معتزله در دوره آل بویه است تا در نتیجه، چگونگی تاثیر و تاثر آنان را بر یکدیگر مورد بحث قرار دهد. گرچه بسیاری از مباحث فکری رنگ کلامی دارد اما این نوشتار این مسایل را از منظر تاریخی به بحث می گذارد و هر مساله و محور را جداگانه بررسی کرده و تاثیرپذیری هر گروه را با ذکر شواهد بیان می دارد. لازم به ذکر است که تعامل مورد نظر این نوشتار اعم از روابط دوستانه و تقابل است؛ از این رو به دلیل این که اصل در روابط آنان تقابل و ناسازگاری بوده و به تدریج به دوستی و ارتباط همراه با سازگاری کشیده شدند، شواهدی بر تقابل بین آنان نیز افزوده شده است.   چکیده عربی:لقد کان القرن الرابع - بعد وصول البویهیین إلی سده الحکم - مسرحا لتطورات فکریه و حضاریه واسعه، و خاصه بغداد التی کانت محلا للعدید من الجماعات والفرق، حتی صارت مدینه لاتباع الأدیان والمذاهب الإسلامیه المختلفه، و فی هذا السیاق کانت العلاقات بین المعتزله والامامیه و علاقاتهم الوثیقه بالبویهیین سببا فی حصول تطورات هامه و حتی نتمکن من معرفه التأثیر المتبادل بین الإمامیه و المعتزله سنحاول فی هذا البحث دراسه التأثیر الفکری المتبادل بینهما.و علی الرغم من أن أکثر الأبحاث الفکریه تحمل صبغه کلامیه إلا أن هذا البحث یقوم بدراستها من وجهه نظر تاریخیه، کما یقوم بدراسه کل مسأله علی حده مع بیان تأثر کل فرقه بالأخری مع ذکر الأمثله.من جدیر بالذکر أن التأثیر المتبادل المبحوث عنه هنا أعم من العلاقات الودیه والنزاعات، و بما أن علاقاتهم فی الأساس کانت مبنیه علی التخاصم والنزاع ثم تحولت بصوره تدریجیه إلی علاقات ودیه و توافقیه، لذا تمت إضافه أمثله تشیر إلی الخصام والنزاع القائم فیما بینهم آنذاک.

چکیده فارسی:اصطلاح (اغتراب) یا (Alienation) دارای مفاهیم و مدلولات فراوانی است. به طوری که اندیشمندان عرصه علوم انسانی را تعریفات گوناگون و متفاوتی از آن است.یکی از مدلولات این اصطلاح، غربت زدگی و احساس بیگانگی و ناهمگونی با جامعه پیرامون است. این احساس به طور عمدی یا ناخودآگاه بر رفتار و گفتار افراد غربت زده اثر می گذارد، به ویژه اگر این افراد از گروه هنرمندان و شاعران باشند. تاریخ ادبیات عربی مملو از نمونه های فراوان غربت زدگی و جامعه گریزی است.در این گفتار سعی بر آن است که ضمن ارایه نمونه هایی از غربت زدگی در شعر عربی، علل و اسباب این پدیده تبیین شود، و سپس پدیده حاد غربت زدگی و جامعه گریزی در شعر مهاجران عراقی بررسی گردد.عوامل فراوانی باعث بروز اغتراب در جوامع بشری اند از جمله: ناهمگونی قومی و نژادی جامعه به گونه ای که منجر به بروز تبعیض گردد، سلطه گری و زور مداری حاکمان، اختلاف طبقاتی و بی عدالتی اجتماعی، سنت زدگی افراطی و غیرعقلایی، و وابستگی اقتصادی، سیاسی کشور به کشورهای سلطه جو.عوامل فوق، که در دوران حاکمیت حزب بعث بر عراق نمود بیشتری داشت، و نیز بروز جنگ های خانمان سوزی که هیچ توجیه منطقی نداشت، منجر به مهاجرت میلیون ها مخالف گردید.در پایان این گفتار به سه نوع از اغتراب (مکانی، زمانی و سیاسی) که خصلت عمومی و مشترک در شعر مهاجران عراقی است اشاره نمودیم.   چکیده عربی:لمصطلح الإغتراب مدلولات عدیده و متباینه أحیانا فی العلوم الإنسانیه، و من هذه المفاهیم: الشعور بالغربه و عدم التجانس مع المجتمع نتیجه للظروف السیاسیه و الاجتماعیه و الثقافیه. و قد ینعکس هذا الإغتراب علی سلوک الفرد و تعامله مع الآخرین و علی أسلوبه فی الحدیث، خاصه إذا کان الفرد من طبقه الشعراء أو الفنانین. و الأدب العربی من بدایه نشأته و حتی یومنا هذا حافل بأنواع الإغتراب الذی کان یعانیه الشعراء فی الظروف المختلفه.تعرض هذه الدراسه نماذج من الإغتراب فی الشعر العربی و أسبابه و من ثم تعرج علی دواعی الإغتراب فی البلاد العربیه المعاصره، و هی عباره عن: التجزئه والتفتت الإجتماعی حیث سیاده فئه قومیه أو طائفیه علی الباقی، هیمنه الدوله علی المجتمع و انعدام المجتمع المدنی، تسلط الأنظمه الإجتماعیه القسریه، کالأحزاب الحاکمه والقبائل والعشائر البدویه و ما شابه ذلک، الإستغلال الطبقی والظلم والحرمان والقهر و وجود فجوات عمیقه بین الضعفاء والفقراء من ناحیه، والأقویاء والأغنیاء من ناحیه أخری، التبعیه والسیطره الخارجیه علی الموارد العربیه بالتحالف مع الحکام والطبقات المهیمنه، طقوسیه الماضویه اللاعقلانیه. و فی الختام یتناول المقال نماذج من الإغتراب فی شعر المهاجرین العراقیین، حیث یعد أهم سمه تمیزه عن غیره. و یبدو أن شعر هؤلاء یشترک فی ثلاثه أنماط من الإغتراب هی: الإغتراب المکانی و الإغتراب الزمانی و الإغتراب السیاسی.

چکیده فارسی:با دمیدن خورشید اسلام و آغاز ایمان توده های مردم به این دین، و نیز بدلیل گرایش مردم به آموزه های قرآنی، شعر عربی به تدریج به سستی گرایید. سپس، رخدادهایی در آن زمان به وجود آمد که برخی از شاعران گمراه، تیرهای سخن خویش را روانه پیامبر (ص) و اصحابش نمودند و دیری نپایید که شاعران مسلمان نیز در برابر آن گمراهان، ایستادگی نموده و شعرهای فراوانی را در هجو آنان و در دفاع از پیامبر (ص) و اسلام، سرودند.و چون پیامبر رحلت نمود و به ملکوت اعلی پیوست، پرتوهای این شعر خاموش نشد بلکه هماره بر زبان شاعران متعهد، جاری بوده تا اینکه با گذر زمان، رشد کرده و با عنوان «مدایح نبوی» شناخته شد.این پژوهش، به بررسی مضمون و ساختار مدایح نبوی در شعر حسان بن ثابت (شاعر پیامبر (ص)) و خاقانی شروانی (حسام العجم) از شاعران بزرگ ادب تازی و پارسی، می پردازد.   چکیده عربی:حینما جاء فجرالإسلام و شرع الناس یدخلون فی دین الله أفواجا، ضعف الشعر العربی شیئا فشیئا، بسبب انشغال الناس بالمفاهیم القرآنیه. ثم تطورت الأحداث فی ذاک الزمن و أخذ بعض الشعراء المشرکین یوجهون سهام أشعارهم إلی النبی (ص) و أصحابه، و سرعان ما قام شعراء آخرون من المسلمین، أمام تلک الأفواه المنحرفه و نظموا کثیرا من الأشعار فی هجو هؤلاء و فی الدفاع عن النبی (ص) و الدین الجدید.و لما استأثر الله - سبحانه و تعالی - نبیه المکرم إلی جوار رحمته، لم تخمد أضواء هذا الشعر، بل جری علی لسان الشعراء الملتزمین بحیث صار غرضا یزدهر مع الأیام حتی سمی بالمدائح النبویه.أما هذه الدراسه فقد ارتکزت علی المضامین و الأسالیب الشعریه فی المدائح النبویه لدی شاعرین کبیرین، فی الأدبین العربی و الفارسی، هما: حسان بن ثابت الأنصاری (شاعر الرسول) و الخاقانی الشروانی (حسان العجم).

چکیده فارسی:تفسیر موضوعی گرایشی نو در پژوهشهای تفسیری ناظر بر تفسیر موضوعات مشخصی در قرآن کریم است که با روشهای مرسوم تفسیری پیش از قرن چهاردهم هجری تفاوت دارد؛ یعنی همان تفسیرهایی که به صورت آیه به آیه یا آیات پی در پی با مواضیع جداگانه به تفسیر آیات می پردازد. این پدیده در پی تحولات عظیمی در عرصه های اصلاح طلبی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ایجاد شد و حیات مسلمانان را دستخوش چالشهایی کرد که از رهگذر آن خواستار عکس العملها و موضع گیرهای سریع از سوی علما شدند و دیگر مجالی برای تفسیر ترتیبی و آیه به آیه قران نبود و بدین گونه بر اهمیت و ضرورت تفسیر موضوعی قرآن افزوده شد.اینک، اگر چه دهها سال از نگارش تفاسیر موضوعی قرآن می گذرد، اما همچنان در زمینه چارچوب دقیق تفسیر موضوعی ابهامات زیادی وجود دارد و هنوز نوع یا انواع آن به روشنی تعیین نشده است و سوالهایی هم چنان مطرح است، از جمله: آیا تفسیر موضوعی ناظر بر کل قرآن است یا بر یک سوره یا بر مفردات و واژگان قرآن و اصولا مراد از موضوع چیست و چه معیارهایی برای آن تعیین می شود؟ آیا این معیارها همچنانکه آیت اله شهید سید محمد باقر صدر می گوید از خارج متن یا برخاسته از خود متن است از ابتدا تا انتهای آن؟ افزون بر آن، دلایل مشروعیت این نوع تفسیر چیست و چگونه می توان ایرادهایی فراوانی را که بر آن گرفته شده پاسخگو بود؟ این همه برخاسته از ابهامات نظری است که در تفسیر موضوعی وجود دارد و نیز بدبینی هایی که نسبت به آن و پدیدآورندگان آن وجود دارد.   چکیده عربی:التفسیر الموضوعی اتجاه جدیده فی الدراسات التفسیریه یحاول أن یفسر قضایا محدده فی القرآن الکریم یتمایز عن الطریقه السائده فی التفسیر طیله القرون التی سبقت القرن الرابع عشر الهجری والتی عرفت باسم طریقه التفسیر التجزیئی أو التسلسلی أو الموضعی. و سبب نشوء هذه الظاهره هو التطورات العظیمه التی حصلت فی واقع المسلمین علی مختلف الصعد اجتماعیا وسیاسیا وثقافیا و إصلاحیا والتحدیات التی واجهت المسلمین فی مختلف مجالات الحیاه و تطلبت من علمائهم ردا وموقفا سریعا لا یستطیع انتظار الفراغ من تفسیر القرآن من أوله إلی آخره علی طریقه التفسیر الترتیبی مما أضفی علی التفسیر الموضوعی أهمیه و فوائد کثیره. و مع أن عقودا عدیده مرت علی الکتابات التی تعرضت للتفسیر الموضوعی إلا أن تباینا لا زال یلقی بظلاله علی عدد من القضایا المرتبطه بالتفسیر الموضوعی من قبیل المراد بالتفسیر الموضوعی بشکل دقیق. و عند إطلاقه علی أی نوع من أنواعه یدل؟ بمعنی هل یدل علی التفسیر الموضوعی فی القرآن کله أم علی التفسیر الموضوعی للسوره أم علی التفسیر الموضوعی للمفرده القرآنیه؟ ثم ما هو المراد من الموضوع و ضوابط تحدیده و بحثه و هل یجب أن یکون کما یقول سماحه المجاهد الشهید السیدمحمدباقر الصدر من خارج النص أم أنه یمکن أن یکون الموضوع من النص بدایه و نهایه؟ ثم ما هی دلائل مشروعیه هذا النوع من التفسیر وکیف یجاب عن الإشکالات الکثیره التی وجهت إلی التفسیر الموضوعی والناشئه أساسا من عدم وضوح الجانب النظری للتفسیر الموضوعی أو من سوء ظن مسبق به و بمن تبناه.

چکیده فارسی:از دیرباز درک معانی باطنی قرآن در کنار معانی ظاهری و به تعبیری گرایش به تاویل همراه تفسیر، در کانون توجه اندیشمندان این حوزه قرار داشته است. در این میدان فیض کاشانی از جمله مفسرانی است که با بهره گیری از روایات ائمه معصومین (علیهم السلام) و اندوخته های عرفانی، رویکردی باطنی به آیات قرآن دارد. وی تاویل را فراتر از مدلول لفظ و به مثابه معانی حقیقی و روح و باطن الفاظ می داند که دستیابی بدان جز به رهنمون شدن به عالم معانی و گشایش ابواب ملکوت میسر نیست.تاثیر این گونه نگرش را می توان در برخی مفسران دیگر چون علامه طباطبایی (ره) یافت. به طوری که آنچه را فیض در حقیقت تاویل بیان نمود وی آن را به خوبی معماری کرد.فیض کاشانی در نگاه تاویل گونه خود به قرآن و آیاتی که در شان اهل بیت (علیهم السلام) نازل گردیده با اعتقاد به «جری و تطبیق آیات»، احکام آنها را محدود به زمان خاصی نمی شمارد بلکه آنها را در همه زمانها جاری نموده و بر موارد مشابه با مورد نزول منطبق می نماید.ارزیابی تاویلات وی از آیات قرآن نیازمند تبیین رمز و راز تاویل از نگاه او و نقد و بررسی مبانی او در این قبیل تاویلات است.   چکیده عربی:استحوذ ادراک المعانی الباطنیه للقران الکریم الی جانب المعانی الظاهریه، او بتعبیر آخر النزوع نحو التأویل مشفوعا بالتفسیر، استحوذ علی اهتمام المعنیین منذ القدم، و فی هذا الخضم یعد الفیض الکاشانی من جمله المفسرین الذین اتجهوا اتجاها باطنیا نحو تفسیر آیات الذکر الحکیم منطلقا فی ذلک من خلفیاته العرفانیه و روایات ائمه أهل البیت (ع)، معتقدا ان التأویل أبعد من مدلول اللفظ و هو یتجلی فی المعانی الحقیقیه و روح الالفاظ وباطنها، ولایتسنی معرفه ذلک الا بالرجوع الی عالم المعنی و فتح أبواب الملکوت.و یمکن أن نلاحظ تأثیر هذه النظره علی بعض المفسرین أمثال العلامه الطباطبائی الذی شید صرحا شامخا لمااختاره الفیض من حقیقه التأویل.و کان هذا المفسر الکبیر یعتقد - من خلال رؤیته التاویلیه و احاطته بالآیات التی نزلت فی حق أهل البیت (ع) و ایمانه بقاعده الجری والتطبیق - أن أحکام آیات الذکر الحکیم لاتختص بزمان دون زمان بل تعم الأزمنه کافه و سائر الموارد المشابهه التی تتفق مع شأن النزول.ان تقییم و مناقشه هذا التأویل رهن بفک رموزه و مناقشه الاصول التی اعتمد علیها الفیض الکاشانی و نقدها.

چکیده فارسی: هر چند ظهور اندیشه و علایق ارجایی در شرایط پس از تحول در جوامع انسانی قطعی است، اما عوامل موثر در پیدایش و رشد آن همیشه قابل بررسی است. پس از تشکیل حکومت نبوی در مدینه؛ تحولات ساختاری عمیقی ابتدا در جامعه عربی و سپس در بخش مهمی از جوامع بشری واقع شد. این تحولات در عرصه حیات جمعی جامعه و هم در میان متفکران سده های آغازین هجری انعکاسی وسیع یافت. یکی از جلوات این انعکاس پیدایش جریان مهم و تاثیرگذار ارجا است که زمینه های فکری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی عدیده ای آن را پشتیبانی می کند. این زمینه های خاستگاهی، موضوعی است که نیاز به مطالعه و تحقیق عمیق و وسیع دارد.از آنجا که مرجئه پس از فروپاشی حکومت بنی امیه عملا راه انحطاط پیمودند و همواره در معرض انتقاد و اعتراض مذاهب مختلف اسلامی قرار داشته اند، مواریث فکری و بسیاری از واقعیتهای تاریخی مربوط به آنان یا از میان رفته و یا عمدتا توسط مخالفانشان گزارش شده است. از این رو، حصول به واقعیت نسبت به آنان دشوارهای خاصی دارد و نیازمند استفاده از ابزارها و روشهای گوناگون است.در این مقاله کوشش شده است با بهره گیری از بعضی از این روشها و استفاده از گزارشهای متفاوت و بعضا متناقضی که در منابع تاریخی وجود دارد، خاستگاه فکری و سیاسی مرجئه مورد بررسی قرار گیرد. عوامل درون و برون دینی زمینه ساز پیدایش و رشد مرجئه، مستند به گزارشهای منابع متقدم معرفی و تحلیل شده است.   چکیده عربی:إن ظهور الفکره و الرغبه الارجائیه فی ظروف بعد تطور المجتمعات البشریه أمر حتمی لکن البواعث المؤثره فی ظهورها و نموها لایزال قابلا للبحث و الدراسه.و قد حدثت تطورات اساسیه و أثیله بعد تألیف الحکومه النبویه فی المدینه المنوره بدأت من المجتمع العربی وامتدت إلی فصائل هامه من المجتمعات البشریه. و کان لهذه التطورات صدی عظیم فی صعید الحیاه الاجتماعیه للمجتمع و بین مفکری القرون الهجریه الاولی. إن نشأه التیار الإرجائی الهام و المؤثر کانت حصیله هذا الصدی العظیم الذی دعمته المجالات الفکریه، والإقتصادیه و الثقافیه المختلفه. إن قضیه نشأه الفرق موضوع یحتاج إلی دراسه و بحث واسع و عمیق. سلکت المرجئه طریق الإنحیاز حقا بعد إنهیار النظام الأموی و اصبحت علی بساط النقد و الاحتجاج المستمر من قبل المذاهب الاسلامیه. فمن هذا المنطق تبدد کثیر من تراثها الفکری و حقائقها التاریخیه او رویت أخبارها من قبل معارضیها، لذلک نواجه صعوبات جمه فی الحصول علی حقائقها و نحتاج إلی وسائط و معدات و مناهج کثیره فی البحث.درسنا فی هذا البحث نشأه المرجئه الفکریه و السیاسیه بعد جهد جهید و الأخذ بالمناهج و التقاریر المختلفه و بعض التقاریر المتناحره التی وردت فی المصادر التاریخیه فتم تحلیل البواعث الدینیه الخارجیه و الداخلیه التی ادت إلی نشأه المرجئه و تطورها استنادا علی المصادرالقدیمه.