تولید فرآوری محصولات زراعی و باغی
سال:1391 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

شناسایی نشانگرهای پیوسته به ژن های کنترل کننده تحمل به خشکی از نیازهای اصلاح ارقام برنج با عملکرد زیاد در نواحی خشک می باشد. در مطالعه حاضر، برخی صفات مرتبط با تحمل به خشکی در برنج با استفاده از نشانگر ریزماهواره مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 192 فرد و خانواده مشتق از تلاقی بین دو رقم شاه پسند (متحمل) و 28 IR (حساس) در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس در سال زراعی 1389 برای شناسایی QTL های تعیین کننده تحمل به خشکی روی کروموزوم یک و شش کشت شدند. نقشه پیوستگی با استفاده از 33 نشانگر ریزماهواره چند شکل و 192 فرد، دو گروه پیوستگی تشکیل داد که 366 سانتی مورگان از ژنوم برنج را پوشش داد. در این مطالعه، ناحیه ای از کروموزوم یک در فاصلهRM8155-RM5638  و هم چنین کروموزوم شش در فاصله  RM7434-RM162و RM4608-RM217 مشخص شد که چندین صفت را در شرایط تنش خشکی تحت کنترل داشتند. نتایج نشان داد که QTL های کنترل کننده درجه سوختگی برگ با QTL های درجه لوله شدن برگ روی کروموزوم 1 همپوشانی دارند. سه QTL برای درصد باروری مکان یابی شد. از بین QTL های ردیابی شده، دو QTL کنترل کننده درجه لوله شدن برگ (qROL-1) و درجه باروری (qFER-6) بزرگ اثر تشخیص داده شدند که به ترتیب توجیه 14.11 و 14.65 درصد از تغییرات فنوتیپی را به خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج این بررسی، روش های اصلاحی متکی بر هرمی کردن ژن ها برای فن انتخاب به کمک نشانگر می توانند برای تولید رقم های جدید با عملکرد زیاد در شرایط تنش خشکی مفید باشند. با توجه به این که نواحی مذکور درصد قابل توجهی از تغییرات فنوتیپی را توجیه نمودند، پتانسیل کاربردی شدن در برنامه های انتخاب به کمک نشانگر برای تحمل به خشکی را دارند.

به منظور بررسی اهمیت برگ پرچم در جو زراعی (واریته هوردآ) از نظر برخی صفات فیزیولوژیک و بیان برخی ژن های مهم فتوسنتزی و پیری برگ، آزمایشی در شرایط مزرعه در سال 2003 در محل ایستگاه تحقیقاتی دانشگاه وارویک انگلستان انجام شد. به منظور افزایش دقت و امکان مقایسه آماری میانگین صفات مورد مطالعه، آزمایش با چهار تکرار صورت پذیرفت. نمونه برداری تصادفی از برگ پرچم و سایر برگ ها در سه زمان تعیین شده طی دوره رشد انجام گرفت. صفات مورد ارزیابی شامل میزان کلروفیل a و b، مقدارCO2  خالص تثبیت شده برگ، نسبت Fv/Fm، شاخص سطح اکسیداسیون سلولی (TBARM) و بیان ژن های فتوسنتزی و پیری برگ بودند. میزان تغییرات کلروفیل طی مراحل نمونه برداری روند کاهشی نشان داد. این مساله در مورد سایر برگ ها شدت بیشتری داشت. میزان تثبیت CO2 خالص در برگ پرچم ضمن برتری مقداری، ثبات بیشتری نیز طی مراحل نمونه برداری نسبت به سایر برگ ها داشت. میزان شاخص سطح اکسیداسیونی سلولی در خلال مراحل پیری برگ به سرعت افزایش یافت. بیان ژن های فتوسنتزی RCBS،LhcII  و Cab تشابه نسبی زیادی داشتند و عموما با پیشرفت پیری برگ، به ویژه در مورد سایر برگ ها، به طور قابل توجهی کاهش داشتند. در مورد ژن های وابسته به پیری، تنوع قابل ملاحظه ای حاصل گردید. الگوی بیان ژن های پیری MTI و CATI شباهت زیادی داشتند، ولی ژن های SODI و SAG12 بیان متفاوتی را نشان دادند. جمع بندی نتایج مبین نقش ارزنده برگ پرچم در افزایش تولید دانه بود. این مهم با توجه به تداوم فتوسنتز، میزان کلروفیل و سرعت نسبی کمتر بروز تنش اکسیداتیو طی روند پیری در برگ پرچم، در مقایسه با سایر برگ ها، توجیه پذیر بود. در این راستا، فعالیت ژن های فتوسنتزی و ژن های واجد نقش هموستاتیک در خلال پیری بیان ممتازی در برگ پرچم نشان دادند.

هدف از آنالیز شاخص های فیزیولوژیکی رشد، تفسیر و تشریح چگونگی عکس العمل گیاهان به یک وضعیت محیطی معین است. استفاده از درجه روز رشد (GDD) به جای تقویم زمانی برای تخمین مراحل فنولوژیک، معتبرتر خواهد بود. به منظور بررسی تاثیر شوری بر شاخص های فیزیولوژیکی رشد در سه گونه دارویی اسفرزه اواتا، اسفرزه پسیلیوم و بارهنگ کبیر، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه ولیعصر رفسنجان در سال 1387 به اجرا در آمد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و با 4 تکرار انجام شد. فاکتور اول شامل 4 سطح شوری (شاهد آب مقطر، 9، 15 و 21 دسی زیمنس بر متر) و فاکتور دوم شامل سه گونه دارویی اسفرزه اواتا (Plantago ovata)، اسفرزه پسیلیوم(P. psyllium)  و بارهنگ کبیر(P. major)  بود. معادلات نمایی که ضریب تشخیص آن برای تیمارهای مورد بررسی از 88 تا 98 درصد بود به عنوان بهترین توجیه کننده تغییرات شاخص های رشد برحسب درجه-حرارت روز رشد شناخته شد. تجمع حداکثر ماده خشک، حداکثر سطح برگ و حداکثر سرعت رشد گیاه در هر چهار سطح تیمار شوری، در 900 تا 1000 درجه روز رشد مشاهده شد و در مقادیر بالاتر درجه روز رشد، روند کاهشی آنها در در هر سه گونه و همه سطوح شوری دیده شد. نتایج هم چنین حاکی از تجمع حداکثر ماده خشک در 800، 900 و 1100 درجه روز رشد به ترتیب در سه گونه اسفرزه اواتا، اسفرزه پسیلیوم و بارهنگ کبیر بود. هیچ بذری در تیمار 21 دسی زیمنس بر متر در دو گونه اسفرزه اواتا، اسفرزه پسیلیوم تشکیل نشد. در میان سه گونه مورد مطالعه، گونه بارهنگ کبیر در شرایط تنش شوری توانست سطح برگ خود را بهتر از دو گونه دیگر حفظ نماید و در نتیجه تولید ماده خشک بیشتر (0.4 گرم در بوته) و سرعت رشد نسبی بالاتری (0.06 گرم بر گرم در 10 درجه روز رشد) نسبت به دو گونه دیگر داشت. به طور کلی می توان گفت گونه بارهنگ کبیر از نظر حفظ بهتر رشد در شرایط تنش شوری و عملکرد بالاتر نسبت به دو گونه دیگر برتری داشت.

خشکی یکی از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد و ایجاد اختلال در مراحل مختلف رشد و نمو گیاهان به ویژه جوانه زنی در مناطق خشک و نیمه خشک است. شناسایی ارقامی که بتوانند تنش خشکی را در مرحله جوانه زنی بهتر تحمل کنند، در افزایش تراکم گیاهی در مزرعه و در نهایت عملکرد بیشتر موثر خواهد بود. در این آزمایش تعداد 32 رقم جدید کلزا در یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار از نظر تحمل به تنش خشکی از طریق شاخص های مرحله جوانه زنی در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفتند. تیمارهای تنش خشکی القا شده توسط پلی اتیلن گلیکول که از طریق یک مطالعه مقدماتی تعیین شد شامل شاهد (آب مقطر)، پتانسیل 5- و 10- بار بودند. نتایج نشان داد که اثر رقم، سطح تنش و اثر متقابل آنها برای تمام شاخص های اندازه گیری شده معنی دار بود. افزایش سطوح تنش خشکی نه تنها توان جوانه زنی تمامی ارقام را کاهش داد بلکه باعث کندی رشد ریشه چه و ساقه چه نیز شد. بر اساس مقادیر ویژه در تجزیه به مولفه های اصلی، مولفه اول و دوم به ترتیب مولفه توان جوانه زنی و مولفه رشد گیاهچه نام گذاری شدند. پراکنش ارقام بر اساس دو مولفه اول نشان داد که تنوع بالایی بین ارقام بر اساس جمیع صفات اندازه گیری شده تحت شرایط تنش خشکی وجود دارد. ارقام Likord و Okapi علاوه بر داشتن توان جوانه زنی بالا از قدرت رشد گیاهچه خوبی نیز برخوردار بودند و به عنوان ارقام متحمل شناسایی شدند. نتایج نشان داد که روش مولفه های اصلی می تواند برای شناسایی ارقام متحمل و بالا بردن درک روابط بین شاخص های اندازه گیری شده استفاده شود.

به منظور بررسی خصوصیات فیزیولوژیک و مورفولوژیک ارقام کلزا در تاریخ کاشت های مختلف، آ زمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال زراعی 88-1387 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی یاسوج اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل چهار تاریخ کاشت (21 شهریور، 31 شهریور، 10 مهر و 20 مهر) و چهار رقم کلزای پاییزه (زرفام، اکاپی، الایت،(SLM-046  بودند. نتایج نشان داد که ارقام و تاریخ های مختلف کاشت در اکثر صفات مورد بررسی تفاوت کاملا معنی داری با هم داشتند. هم چنین برهمکنش تاریخ کاشت و رقم بر صفات ارتفاع بوته، ارتفاع تا پایین ترین خورجین، تعداد شاخه فرعی در بوته، شاخص های رشد و عملکرد دانه معنی دار بود. ارقام زرفام و الایت دارای فلورسانس حداقل(Fo)  کمتر و فلورسانس حداکثر (Fm) و حداکثر ظرفیت فتوشیمیایی فتوسیستم (Fv/Fm) II بیشتری نسبت به ارقام اکاپی و SLM-046 بودند. بیشترین ارتفاع بوته (173 سانتی متر) و ارتفاع تا پایین ترین خورجین (87.5 سانتی متر) مربوط به رقم الایت در تاریخ کاشت 21 شهریور و کمترین آنها (به ترتیب با 91 و43.7  سانتی متر) مربوط به رقم اکاپی در تاریخ کاشت 20 مهر بود. در تاریخ کاشت 21 شهریور، رقم الایت بیشترین شاخص سطح برگ (5.21) و بیشترین عملکرد دانه (5231 کیلوگرم در هکتار) را داشت. در تاریخ کاشت های بعدی، رقم زرفام به دلیل برتری در شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول و ماده خشک کل، از بالا ترین عملکرد دانه نسبت به سایر ارقام برخوردار بود. به طور کلی به نظر می رسد واکنش رقم الایت در تاریخ کاشت 21 شهریور و رقم زرفام در کاشت تاخیری از سایر ارقام برتر بودند.

به منظور بررسی اثر مقادیر کود نیتروژن و کودهای سولفات پتاسیم، سولفات منیزیم و سولفات روی بر بیودیزل تولیدی از گلرنگ، پژوهشی مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1389 در مزرعه پژوهشی دانشگاه شهرکرد اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کود نیتروژن در سه سطح (150، 200 و 300 کیلوگرم در هکتار) و کودهای سولفات پتاسیم، سولفات منیزیم و سولفات روی به ترتیب به میزان 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار و شاهد بودند. با ایجاد شرایط تغذیه ای برای گیاه گلرنگ، عملکرد دانه و درصد روغن و هم چنین صفات بیودیزل شامل: چگالی، عدد یدی و عدد صابونی مطالعه شدند. نتایج نشان داد که عملکرد دانه در تیمار 300 کیلوگرم در هکتار نیتروژن (913 کیلوگرم در هکتار) بیش از سایر تیمارها بوده است. کودهای سولفات منیزیم و سولفات پتاسیم بیشترین افزایش درصد روغن (به ترتیب 32.84 و 32.5) را داشته اند. بیودیزل تولیدی از تیمار سولفات پتاسیم دارای چگالی، عدد یدی و عدد صابونی (به ترتیب 867.24 کیلوگرم بر مترمکعب، 139.7 میلی گرم ید بر 100 گرم روغن و 190.6 میلی گرم هیدروکسید سدیم بر گرم روغن) بیشتری نسبت به سایر تیمارهاست. نتیجه گیری کلی این تحقیق نشان داد که کاربرد کودهای ریزمغذی سولفات دار (مخصوصا سولفات پتاسیم)، باعث بهبود ویژگی های روغن و بیودیزل تولیدی از دانه گلرنگ می شود.

آزمایش حاضر با هدف بررسی امکان کشت مخلوط افزایشی جو و گاودانه، به صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کشت های خالص جو (200، 300 و 400 بوته در مترمربع) و گاودانه (20، 40 و 60 بوته در مترمربع) به همراه ترکیب فاکتوریل کاملی از کشت های خالص دو گونه بود. نتایج نشان داد که اثر تیمارها بر تعداد دانه در سنبله، کلروفیل برگ پرچم و عملکردهای دانه و بیولوژیک جو معنی دار شد. اثر متقابل نیز فقط بر عملکردهای دانه و بیولوژیک جو معنی دار شد. بیشترین تعداد دانه در سنبله (22.025 عدد) و کلروفیل برگ (43.37 اسپاد) به ترتیب در تراکم های 200 و 400 بوته جو در مترمربع به دست آمد. هم چنین، بیشترین ارتفاع بوته (43.8 سانتی متر) و تعداد دانه در سنبله جو (22.78 عدد) و کمترین میزان این صفات (به ترتیب 32.9 سانتی متر و 17.22 عدد) به ترتیب در کشت خالص و تداخل 60 بوته در مترمربع گاودانه با جو حاصل شد. تراکم 400 بوته جو در مترمربع، بیشترین عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک (به ترتیب 288 و 564 گرم در مترمربع) را تولید کرد که با مقادیر به دست آمده در تیمار 300 بوته در مترمربع (به ترتیب 260 و 555 گرم در مترمربع) اختلاف معنی دار نداشتند. در مورد گاودانه نیز بیشترین میزان ارتفاع بوته (20 سانتی متر) و کلروفیل برگ (46.83 اسپاد) در تیمار تداخل 400 بوته جو با گاودانه و بیشترین میزان غلاف در بوته (9.22 عدد) در کشت خالص گاودانه دیده شد. تراکم 60 بوته گاودانه در مترمربع نسبت به تراکم های 20 و 40 بوته، برتری داشت. بیشترین نسبت برابری زمین (LER=1.81) و شاخص بهره وری سیستم ( (SPI=4526در کشت مخلوط 300 بوته جو با 20 بوته در مترمربع گاودانه به دست آمد. بنابراین به نظر می رسد که ترکیب کشت مخلوط 20 بوته در مترمربع گاودانه با 300 بوته جو در مترمربع برای کسب حداکثر عملکرد و درآمد مناسب تر از کشت تنهای جو باشد.

به منظور ارزیابی فنی و اقتصادی کشت مخلوط خلر با جو و تریتیکاله، آزمایشی به مدت دو سال (87-1385) در ایستگاه تحقیقاتی دیم خدابنده انجام گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 9 تیمار در چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کشت خالص ارقام جو، تریتیکاله و خلر و کشت مخلوط این گیاهان با نسبت های 1:3، 1:1 و3 :1 بودند. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان داد که اثر تیمار کشت بر میانگین عملکرد ماده خشک و نسبت برابری زمین در سطح احتمال 1% معنی دار است. کمترین مقدار عملکرد ماده خشک (0.59 تن در هکتار) از تیمار کشت خالص خلر حاصل شد. مقادیر عملکرد ماده خشک در کشت مخلوط خلر با جو، 38.2 تا 68.5 درصد بیشتر از کشت مخلوط خلر با تریتیکاله در نسبت های مشابه بود. نسبت برابری زمین در کلیه تیمارهای کشت مخلوط بیشتر از یک به دست آمد. با افزایش سهم جو و تریتیکاله در نسبت های مختلف کشت مخلوط، مقادیر عملکرد ماده خشک و نسبت برابری زمین افزایش یافت. مقادیر مثبت و زیاد شاخص های ضریب نسبی تراکم (Kcereal=1.65-6.26) و کاهش واقعی عملکرد (AYLcereal=0.175-1.46) گیاهان جو و تریتیکاله، غالب بودن این گیاهان را در رقابت بین گونه ای با خلر نشان داد. در بین تیمارهای مورد بررسی، نسبت کشت مخلوط 75% جو + 25% خلر با میانگین تولید 2.31 تن در هکتار ماده خشک، نسبت برابری زمین 1.538 و مزیت ریالی 107.24، مناسب ترین نسبت کشت برای شرایط دیم زنجان انتخاب شد.

به منظور ارزیابی واکنش ژنوتیپ های گندم به تنش خشکی انتهای فصل و شناسایی ژنوتیپ های متحمل و حساس، 20 ژنوتیپ در دو محیط تنش و بدون تنش، طی یک آزمایش مزرعه ای در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز، به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار، در سال زراعی 89-1388 مورد مقایسه قرار گرفتند. آبیاری به عنوان عامل اصلی (آبیاری معمول و قطع آبیاری در مرحله گل دهی) و ژنوتیپ های گندم (شامل 20 ژنوتیپ) به عنوان عامل فرعی انتخاب شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت معنی داری بین ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات مورد بررسی در هر دو تیمار آبیاری وجود داشت، که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه و امکان گزینش ژنوتیپ ها برای تحمل به خشکی است. مقایسه میانگین های صفات مورد مطالعه نشان داد که ژنوتیپ های درخشان و 6- M-73به ترتیب با 894.7 و 442.1 گرم در مترمربع بیشترین عملکرد دانه را در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی به خود اختصاص دادند. کمترین عملکرد دانه از ژنوتیپ سوراپلاتا به ترتیب با 364.4 و  149.7گرم در مترمربع در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی به دست آمد. به علاوه، نتایج نشان داد که محتوای کلروفیل برگ پرچم در شرایط تنش خشکی افزایش یافت و بیشترین افزایش آن (65.02%) در ژنوتیپ یاواروس دیده شد. محتوای نسبی آب برگ پرچم در شرایط تنش خشکی کاهش یافت و بیشترین کاهش (31.06%) مربوط به ژنوتیپ شیراز بود. شاخص محتوای نسبی آب برگ پرچم همبستگی مثبت و بسیار معنی داری با عملکرد دانه نشان داد. بنابراین، محتوای نسبی آب برگ پرچم می تواند به عنوان شاخصی مناسب برای گزینش ژنوتیپ های گندم در شرایط تنش خشکی آخر فصل مورد استفاده قرار گیرد.