هنرهای زیبا
سال:1387 | دوره:- | شماره:36 |تعداد مقالات:15

این مقاله به مشکلات برنامه ریزی شهری، چگونگی یافتن و چگونگی گشودن آن مشکلات می پردازد. فرضی اصلی این است که شهرها و مناطق شهری دارای مشکلات برنامه ریزی شهری هستند که در صورت نگشودن آن مشکلات و باقی ماندن در یک وضعیت مشکل زا و تداوم مسیرهای عمل و رهیافت های موجود، نه فقط مشکلات جدیدی پدیدار خواهد شد، بلکه مشکلات موجود نیز تشدید شده و شهرها، به طور کلی، و شهر تهران– همچون نمونه مورد بررسی در این مقاله– بیش از پیش در یک دور باطل مشکلات خواهند افتاد. این مقاله با تاکید بر اهمیت آشنایی تحلیل گر شهری با اصول پایه بیانگر مشکلات شهری پیش از هرگونه فعالیت "مشکل- یابی" و "مشکل- گشایی"، بر اهمیت "مشکل- یابی" شهری و مبتنی نمودن شیوه های "مشکل- گشایی" بر اصول "مشکل- یابی"، به معرفی شیوه ای مناسب "مشکل- یابی" برای یک شهر می پردازد. سپس کوشش می شود که به شهر تهران همچون زمینه ای برای برقراری مناسبت بین چارچوب های انگاشتی و جهان واقع نگریسته شود و بنابراین با معرفی شیوه ای گزینه و جایگزین رهیافت های سنتی و جامع نگر برنامه ریزی شهری– یعنی شیوه ای گام به گام و مبتنی بر اختیار یک "فرایند مشکل- یابی- مشکل- گشایی" که در عین رعایت اصول مشکل- یابی و مشکل- گشایی توان بهره گیری از تفکر راهبردی را نیز دارا باشند، شیوه تدبیر شده "مشکل- یابی" در مورد تهران به کار می رود تا شرایط لازم برای پرداختن به "مشکل- گشایی" فراهم گردد.

در این مقاله بخشی از ساختار معماری ساده اما باشکوه ایران در دامنه زاگرس (استان کردستان) با ویژگی های خاص خود در زمینه معماری روستایی مورد بررسی قرار گرفته است. شباهت ها و تفاوت های اساسی معماری زاگرس با سایر نواحی کشور جلوه ای از توان و استعداد معماران ایرانی است که هنر و دانش خود را در گستره ای پهناور از سرزمین ایران به منصه ظهور رسانده اند. معماری ناحیه غربی ایران در محدوده زاگرس از نظر کالبدی به دو بخش تقسیم می شود: الف- معماری اصیل ب- معماری تاثیرپذیر. معماری اصیل به جای مانده از نخستین دوره های تمدن ایران بوده و معماری تاثیر پذیر در سالیان متاخر از معماری مرکزی ایران الهام گرفته و مولفه های این معماری را درخود پذیرفته است. در این مقاله معماری اصیل منطقه در روستاهایی به صورت نمونه موردی بررسی شده و ساختار معماری این روستاها (در بخش مسکن و بعنوان محور اصلی) پس از معرفی، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. مهم ترین عوامل موثر در شکل دهی به مسکن روستایی زاگرس را می توان به این شرح بیان نمود: شکل شناسی زمین و بافت آن، اقتصاد مبتنی برمعیشت و شرایط شغلی، عوامل اقلیمی، وضعیت اجتماعی و فرهنگی مردم.

بادگیر بعنوان یک سیستم سرمایشی، تهویه مطبوع را با استفاده از انرژی تجدید پذیر باد فراهم می کند. این عنصر معمارانه در معماری بومی اقلیم های گرم ایران دیده می شود. در این تحقیق شهر یزد بعنوان نمونه مورد مطالعه از اقلیم گرم و خشک برگزیده شده است. در این تحقیق، برای اولین بار گونه شناسی بادگیرها و شناخت روابط حاکم بر معماری آنها ارایه گردیده است. نتایج ارایه شده برآمده از بررسی مشخصات کالبدی 53 بادگیر است که حاصل برداشت های میدانی بوده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و روش انتخاب نمونه ها خوشه ای تصادفی متناسب می باشد. گونه شناسی با تحلیل ساختاری و یافتن الگوها و درون مایه های مشترک بادگیرها صورت پذیرفته است. در ضمن گونه شناسی، تناسبات معماری حاکم بر بادگیرها نیز بیان شده است. چگونگی تاثیرگذاری معماری بادگیرها بر عملکردشان با تحلیل رفتار حرارتی سرنمون های بادگیرهای منتخب تبیین شده است. در این تحقیق از علم دینامیک سیالات محاسباتی و نرم افزار فلوئنت و تحلیل عددی بعنوان دقیق ترین روش تحلیلی بهره گرفته شده است. نتایج حاصله از این تحلیل ها مشخصات کالبدی بادگیر با کارکرد بهینه را معلوم ساخته است و شناخت مدل بهینه، راه را برای استفاده مجدد از بادگیرهای یزد با کارکرد بهتر فراهم می کند.

در حال حاضر زلزله به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در مراحل شکل گیری معماری مورد بی توجهی واقع شده است و تمام مسوولیت پایداری ساختمان در برابر زلزله به عهده مهندس سازه می باشد. این امر طراحی ساختمان های پایدار در برابر زلزله را مشکل، پرهزینه، در مواردی غیرممکن می کند. از آنجا که کلیه مسایل یک بنا به عهده مهندس معمار است، لذا پر کردن خلا موجود به عهده او می باشد تا با دید وسیع خود بهینه ترین راه را جهت پایداری ساختمان در زلزله ارایه دهد. بر این اساس هدف اصلی این مقاله تحت عنوان مشارکت طرح معماری با سازه بنا در تمام مراحل طراحی جهت پایداری در برابر زلزله تعریف شده است و محدوده آن با توجه به خلاهای موجود، ساختمان های معمول، با ارتفاع کوتاه تا متوسط و با تکنولوژی رایج کشور را در بر می گیرد. در بخش اول این مقاله تاثیر زلزله در پنج مرحله اصلی شکل گیری معماری به صورت چک لیستی جهت کنترل طرح ارایه شده و در بخش دوم این چک لیست به صورت عملی در طراحی یک مدرسه به کار گرفته شده است. به عنوان نتیجه کار می توان ادعا کرد تنها در صورتی دستیابی به بنایی با بهترین کیفیت های فضایی و بهینه ترین سازه از لحاظ مقاومت در برابر زلزله امکان پذیر است که از مراحل اولیه طراحی تا جزییات اجرایی مشارکت نزدیک بین سازه و معماری وجود داشته باشد.

نزدیک به یک دهه از آموزش دروس طرح معماری دوره کارشناسی در دانشکده های معماری کشور می گذرد و سهم عمده ای در تربیت توانایی های طراحی دانش آموختگان این رشته، بر عهده این دروس گذاشته شده است؛ بنابراین ارزیابی نقش تک تک این دروس در تربیت معماران حرفه ای، همواره حایز اهمیت می باشد. در این مقاله -در گام نخست-، درس طرح معماری 4 مورد بررسی واقع شده است، چرا که این طرح جزء اولین تمرین های جدی طراحی دانشجو قبل از فراغت وی از تحصیل محسوب می شود. پرسش اصلی مقاله این است که با توجه به نیاز های واقعی جامعه و گذشت سال ها از آموزش این دروس در دانشکده معماری یزد آیا دروس طراحی معماری (و در اینجا طرح معماری 4) در توان حرفه ای دانش آموختگان معماری نقش داشته است؟ و بررسی کمی و کیفی تاثیر این درس در آینده حرفه ای دانش آموختگان، هدف مقاله می باشد. در این نوشتار، ضمن بررسی تعریف سرفصل دروس معماری از درس طرح 4، اطلاعات حاصل از پرسشنامه هایی که در اختیار دانش آموختگان قرار گرفته بود مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در پایان با توجه به قیاس اهداف سرفصل و نتایج حاصل از پرسشنامه ها به بیان راه حلهای کلی در محدوده فرضیه تحقیق پرداخته شده است.

توجه به نیازهای جسمی و احساسی کاربران جزء لاینفک طراحی صنعتی محسوب می شود. روش مهندسی کانسی از جمله روش هایی است که به طراحان در پاسخگویی به نیازهای احساسی کاربران کمک می کند. در این مقاله به مطالعه نحوه بکارگیری روش مهندسی کانسی در طراحی وسیله ای کمک حرکتی برای افراد سالمند پرداخته شد. از جمله اهداف این مطالعه، می توان به بررسی روش مهندسی کانسی به عنوان روشی مناسب جهت ایجاد ارتباط بین احساسات کاربر و ویژگی های محصول اشاره نمود. هم چنین بررسی نقش کلمات در بیان احساسات کاربر و اهمیت آن در هدایت طراح، از دیگر اهداف اصلی این مطالعه بود. در این راستا پس از شناخت نیاز و جمع آوری اطلاعات مربوطه، طراحی محصول با رویکرد احساس گرا صورت پذیرفت. از بین ایده های اولیه چهار طرح برگزیده شد و به منظور انتخاب طرح برتر از روش مهندسی کانسی استفاده شد. 52 نفر مورد مطالعه قرار گرفتند و با توجه به نتایج حاصل از مطالعه و تحلیل های صورت گرفته بر روی چهار طرح منتخب، ویژگی های طرح نهایی مشخص شد. بر مبنای این ویژگی ها طرح نهایی شکل گرفت. به منظور سنجش رضایت کاربران طرح نهایی روی 25 نفر مورد مطالعه قرار گرفت که نتایج آن حاکی از رضایت کامل آنان بود.

سقاتالارها نمونه ای از معماری بومی و به مثابه شاخص هویت فرهنگ و تاریخ مازندران هستند. مازندران از معدود سرزمین هایی است که هم در جهان اساطیری شان و نشان ویژه ای دارد و هم در جهان واقعیت از نام و اعتبار برخوردار است. این بناهای مذهبی یادمانی آیینی و تاریخی بوده اند که در دوره قاجار تصویرگری شده اند. مقاله با تمرکز بر جنبه های هنری و فرهنگی این نقوش در دو سقانفار «شیاده» و «کردکلا» و با تطبیق نقوش این دو بنا به نقش آنها در تکوین هویت ملی و قومی ایران پرداخته است. نتایج بدست آمده از بررسی نقوش این مکان های مقدس حکایت از آن دارد که این نقوش از دو منبع مهم دینی و اسطوره ای نشات می گیرند و این تعدد نقوش، نشان دهنده توجه مردم این خطه به هویت ملی و دینی آنهاست. نقوش بی شمار و طرح های گوناگونی سقاتالارها با توجه به مضامین، به دو دسته مذهبی و غیر مذهبی قابل دسته بندی اند. نظر به کثرت مضامین و تنوع نقوش، تمرکز این مقاله بر نقوش انسانی به کار رفته در دو سقانفار مذکور می باشد.

در میان کارکردهای مختلف دوربین عکاسی در قرن نوزدهم در ایران، از همان ابتدا مساله عکاسی از زنان و مغایرت آن با شیوه های بازنمایی در غرب به عنوان یک مساله فرهنگی مطرح شد. ترس از قرارگیری زنان در مقابل دوربین عکاسی، عکاس نامحرم و افتادن عکس های آنها به دست دیگران، عکاسی از زنان را غیرممکن جلوه می داد. تفنن و موضع برتر ناصرالدین شاه، اولین گام ها را در جهت شکستن این تابوی فرهنگی برداشت و عکاسی او از بانوان حرمسرایش آغاز به تصویر کشیدن زنان بوسیله دوربین عکاسی در ایران شد. عکاسخانه همایونی، اولین مکانی بود که به طور رسمی و به دستور ناصر الدین شاه برای انجام امور عکاسی، ظهور و چاپ عکس ها تاسیس شد. این عکاسخانه در جنب شمس العماره واقع بود. اسناد جدید یافت شده که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته اند نشان می دهند که با توجه به ملاحظات اخلاقی که در مورد عکاسی از زنان و ظهور و چاپ عکس های بانوان حرم وجود داشته است و باتوجه به فاصله زیاد عکاسخانه همایونی تا اندرونی، ناصرالدین شاه مکانی را در اندرون ناصری به عکاسخانه اختصاص می دهد. عکاسخانه اندرونی به امور عکاسی از بانوان حرم اختصاص داشته و مدیریت آن به عهده امینه اقدس، یکی از بانوان برجسته و با نفوذ دربار بوده است.

هدف از تبلیغات در اعلان، معروف سازی و شناسایی موضوع و جلب مخاطبان به انتخاب، خرید و یا تبعیت است؛ یافتن راهبرد مناسب برقراری ارتباط در طراحی اعلان، محاسبات عقلانی، دستاوردهای علمی، دانش های جامعه شناسی و روان شناسی را برای حصول به موفقیت می طلبد. روش پژوهش در این مقاله، اسنادی بوده متکی بر جامعه آماری تعداد کثیری اعلان موفق در دهه اخیر جهان است. آمار استخراج شده و جمع بندی اطلاعات بر اساس شاخصه های هنری موجود در اعلان ها می باشد و درصدهای ارایه شده، نشانگر نسبت کاربرد هر یک از این راهبردهای تبلیغاتی، در آنها است. نهایتا به منظور معرفی راه حل هایی منسجم و اصولی، در بیانی فهرست وار راهبردهای فوق این گونه معرفی شده است: راهبردهای رعایت سادگی، تکرار عناصر همگون، اغراق در یک خصوصیت، تحریف و آشنایی زدایی، ارایه توجیه منطقی، استفاده از اعتبار افراد معروف، اشاره به فواید همراهی، هماهنگی با شتاب زمان و انتزاع گرایی، بیان استعاره و غیرمستقیم، بیان نمادین، زیبایی شناسی نوین با ارتباط نوشتاری- بصری، برانگیختن کودک درون، راهبرد ایجاد احساس نیاز، شکل گرایی و القای پدیده های جدید، برانگیختن احساسات، ایجاد حس نشاط و طنز، ایجاد احساس ترس، رواج فرهنگ بومی، معرفی شخصیت تبلیغاتی، و راهبرد جذابیت رنگی برای بیانی سریع و صریح. نتیجه حاکی از تاثیر انتخاب راهبرد در موفقیت اعلان های بررسی شده است.

پیشرفت های روزافزون انسان در عصر مدرن چنان اغواگر بود که حتی هنرمندان را در سرخوشی غرق کرد. منیت انسان مدرن بر پایه باورهای پسااومانیستی تا آنجا پیش رفت که ساختار اجتماع و فرهنگ نوین بر حول مرکز علم و نخبگان مدرن استوار شد. توده ها نیروهای منفعلی تلقی می شدند که موظف به تبعیت از نخبگان حوزه های مستقل دانش و فرهنگ بودند. در این راستا هنر تمامی پیوندهای خود با محیط پیرامونش را گسست و در مسیر فرمالیسم صرف پیش رفت. دیگر هنرمندان به مسایل و روایات همه فهم یا واقعیات اجتماعی نمی پرداختند. اکنون واقعیات درونی و نادیدنی در مرکز توجه قرار داشتند و به این ترتیب هنرهای تجسمی در مسیر ارتقای فرم و انتزاع پیش رفتند. اما جدایی حوزه های نخبگی مدرن از امر اجتماعی تنها تا زمانی گسترش یافت که پسامدهای تمدن مدرن مردم را بدان بدبین نکرده بود و علیه آن نشورانده بود. پس از آن حوزه های تولید فرهنگی آکنده از رویکردهایی شد که بشریت ومدرنیسم او را به نقد می کشیدند. این رویکردهای انتقادی رفته رفته بدل به جریان اصلی شده و بر پایه پیام های جهانیشان مرزهای بین ملل را درنوردیدند. جهانی شدن در هنر معنایی وسیع و مهم یافت و بدل به میلی شد که ارضای آن پیامدهای خوب و بد بسیاری را برای هنر معاصر به ارمغان آورد.

پیرامون نحوه و میزان تاثیرگذاری هنر نساجی ایران بر اروپا، نظریات گوناگونی از سوی پژوهشگران ابراز شده  است. در بسیاری پژوهش ها تاثیر صنعت نساجی دوره ساسانی بر نقوش امپراطوری بیزانس و بسط یافتن آنها در اروپا از همان راه به اثبات رسیده است. با این وجود درباره تاثیرات هنر دوره اسلامی ایران بر اروپا اتفاق نظر چندانی وجود ندارد و بسیاری عقیده دارند که تاثیرات نساجی ایران بر اروپا از حد نقوش دوره ساسانی فراتر نمی رود. این مقاله با روش تطبیقی و با هدف جستجوی این تاثیرپذیری در زمینه نقوش، مضامین و ترکیب بندی نشان داده است، با وجود سیطره طولانی مدت نقوش ساسانی بر طراحی نقوش منسوجات ایران و اروپا، در دوره ایلخانی ایران، به واسطه تغییر ارتباطات و مناسبات تجاری سرزمین های غربی ممالک اسلامی و اروپا، به ویژه ایتالیا (که در این دوره دروازه تجارت منسوجات، میان شرق و اروپا محسوب می شود) منسوجات ایتالیایی در این دوره (از اواسط قرن سیزدهم میلادی تا قبل از طلوع رنسانس) از سبک اولیه خود، یعنی دوره بافت ابریشم های سیسیل منشعب از هنر ساسانی و اسلامی مصر فاصله گرفته و تحت تاثیر پارچه های وارداتی از ایران تحت سیطره ایلخانان قرار گرفته اند و این تاثیرپذیری تا طلوع رنسانس حفظ شده است.

آثار و بناهای به جا مانده از روزگاران کهن، یادبودهای نسل توانمندی است که به هنگام حک کردن نقشی بر سنگی و یا تراشیدن پیکره و علم نمودن بنایی و یا ساختن وسیله ای موسیقایی و صدادار، رمز و رازی را بر ما آشکار می نماید. در اغلب جنگ های ایران، کلیه منابع موسیقی اعم از خط و مفتاح آن که توسط اساتید فن در کتب مختلفه مکتوب شده بود به کلی سوخت و از میان رفت و جنبه علمی بودن خود را از دست داد، بخصوص که پیرایه حرمت نیز بدان بسته شد و در دوره صفویه شدت یافت و طبقه ممتاز، خواه و ناخواه از آن دوری جستند. موسیقی علمی نیز جای خود را به نحوی پسندیده در تعزیه و روضه خوانی باز کرد و به وسیله هنرمندان و هنرپروران با ذوق، سینه به سینه به دست ما و خط معمول موسیقی دنیا رسید و همین خط مانع محو موسیقی شد. فی الواقع موسیقی محلی و آوازهای مناطق که در قالب مقام ارایه می گردد همواره عنصر اولیه آشنایی بیشتر و کامل تر با موسیقی سنتی می باشد. در سال های اخیر تعداد علاقه مندان به موسیقی محلی بیشتر از گذشته افزایش یافته است. امروزه عده کثیری از دانشجویان اصالت را در ارزش ها و معیارهای بومی و منطقه ای می بینند و سعی بر آن دارند که آن را دوباره بازسازی و احیا نمایند. مقاله حاضر بر آنست با شناخت یکی از انواع موسیقی های محلی ایران زمین علاقه مندان به این موضوع را به واکاوی هر چه بیشتر اصالت گوشه های ردیفی وادار نماید.