علوم پایه (دانشگاه آزاد اسلامی)
سال:1387 | دوره:18 | شماره:69 (ویژه نامه زمین شناسی) |تعداد مقالات:16

مطالعه لیتواستراتیگرافی 15 برش چینه شناسی سازند میشان از گروه فارس در بخش مرکزی ناحیه فروافتادگی دزفول حاکی از آن است که ضخامت سازند فوق به سمت شرق و جنوب شرق فروافتادگی دزفول افزایش می یابد، به طوری که بیشترین ضخامت آن در این مطالعه به چاه شماره 39 میدان نفتی پارسی با 590 متر و کمترین ضخامت به چاه شماره 222 میدان نفتی مارون با 300 متر تعلق دارد. سازندمیشان در کلیه برش های مورد مطالعه از سنگ آهک قاعده ای عضو گوری و مارن های خاکستری تشکیل شده است، لازم به ذکر است، عضو گوری در بیشتر موارد شامل تناوبی از سنگ آهک رسی و مارن خاکستری است. عضو فوق در استان خوزستان ضخامت قابل توجهی دارد، به طوری که در چاه شماره 85 از میدان نفتی پازنان، حدود 192 متر در چاه شماره 14 از میدان نفتی کرنج و چاه شماره 39 از میدان نفتی پارسی 174 متر و در چاه شماره 18 از میدان نفتی کرنج، 162 متر ضخامت دارد.

پهنه برشی اقلید در 230 کیلومتری شمال شهرستان شیراز و 45 کیلومتری جنوب شرق شهرستان اقلید قرار گرفته است. منطقه مورد تحقیق بخشی از کمربند دگرگونی سنندج - سیرجان بوده، که تحت تاثیر دگرشکلی های شکل پذیر و شکنا - شکل پذیر قرار گرفته است و می توان سنگ شناسی غالب آن ها را میلونیت ها، فیلیت، دولومیت دگرگون شده، آهک های کریستالیزه، ماسه سنگ های دگرگون شده، اسلیت و متا ولکانیک ها دانست.در پهنه برشی اقلید، چندین راندگی و دوپلکس با روند شمال غربی و شیب شمال شرقی وجود دارد. راندگی اصلی در این ناحیه پهنه برشی گسل اقلید می باشد. این پهنه برشی مرتبط با چین راندگی که بخشی از کمربند کوهزایی راندگی اصلی زاگرس است موازی است. همچنین مشاهده رگه های پوششی، بودیناژهای چین خورده و چین های نامتقارن در مقیاس مزوسکوپی جهت برش راست گرد پهنه برشی اقلید را نشان می دهد. مطالعات میکروسکوپی کلیواژهای نواری برشی از نوع C- و از نوع S- و پورفیروکلاست های جبه ای جهت برش راست گرد را تایید می کند. این ریز ساختارها در شرایط رخساره شیست سبز تشکیل شده اند. مطالعات هندسی و دینامیکی گسل های رانده و امتداد لغز و پهنه برشی به علاوه مطالعات ریز ساختاری نظیر فابریک های S-C و چین های نامتقارن، همگرایی مورب راست گرد صفحات آفرو - عربی را نشان می دهد.

حوضه رسوبی کپه داغ در شمال شرق ایران و جنوب ترکمنستان قرار دارد. به منظور بازنگری سازند آب تلخ در حوضه کپه داغ، مقطع تیپ این سازند مورد مطالعه چینه شناسی قرار گرفته است. لیتولوژی اصلی سازند آب تلخ در منطقه مطالعه متشکل از مارن خاکستری میباشد.مختصات قاعده سازند در محل برش الگو 60o33'10″ طول شرقی و 36o10'56″ عرض شمالی است. در این مطالعات 26 گونه فرامینیفرپلانکتونی از 11 جنس شناسایی و معرفی شده است. بر اساس فرامینیفرهای پلانکتونی شناسایی شده، سن سازند آب تلخ در برش مزدوران کامپانین پیشین - مایستریشتین پسین تعیین شده است.

کانسار مس - طلا در محدوده مسجد داغی در شمال باختری ایران، استان آذربایجان خاوری و در ورقه 1:100000 جلفا واقع شده است. واحدهای رخنمون یافته در محدوده مورد مطالعه با ترکیب آندزیتی، تراکی آندزیتی و کوارتز اغلب حاصل فعالیت های ولکانیکی و ولکانیکی - رسوبی ترشیری می باشند که توسط فیش های ائوسن قطع شده اند. مطالعه کانه نگاری، XRD و SEM نشاندهنده تنوع کانی سازی در این محدوده است. عامل اصلی کانی سازی، نفوذ توده هایی با ترکیب کوارتز مونزونیت در درون سنگ های آتشفشانی فلسیک و واحدهای رسوبی ترشیری می باشد. مطالعات مینرالوگرافی نشان دهنده کانی سازی در دو فاز اکسیدی و سولفیدی به خصوص سولفید مس است. فرم کانی سازی به صورت رگه ای، رگچه ایی و استوک ورک دیده می شود.کانی های اقتصادی عمده عبارتند از کانی طلا که به صورت آزاد در رگه های سیلیسی نیز به صورت اینکلوژن در درون کانیهای سولفیدی مانند کالکوپیریت تشکیل شده است. (لازم به ذکر است که دانه طلا درون کانی سولفیدی مس اولین بار در این محدوده گزارش می شود) و کانی های سولفیدی مس که شامل کالکوپیریت و کالکوپیروتیت است.کانی سازی سولفیدی غالب در منطقه از نوع پیریت بوده که به سه صورت شکلدار با بافت افشان، بافت پر کننده فضای بازویافت کلوفرم تظاهر دارد. در عمق با افزایش کالکوپیریت و کالکوپیروتیت مواجه هستیم که این کانی ها در اثر آلتراسیون سوپرژن به کانی های ثانویه دیژنیت، کوولیت وبورنیت دگرسان شده اند. بررسی نتایج حاصل از مطالعات وجود دگرسانی هایی از نوع پتاسیک، فیلیک، آرژیلیک و پروپیلیتیک را در مقیاس ناحیه ای و دگرسانی سیلیسی را در اطراف رگه های مینرالیزه نشان می دهد. در حاشیه رگه ها نیز دگرسانی سریسیتی، کلریتی و آلونیتی مشاهده می گردد. گسترش دگرسانی و نتایج حاصل از مطالعات نشان دهنده احتمال وجود کانسار مس پورفیری و دگرسانی در اطراف رگه های مینرالیزه نشان دهنده کانسار طلای اپی ترمال است.

در جنوب شهر قروه مجموعه ای از سنگ های آذرین نفوذی رخنمون دارند. این مجموعه بخشی از کمربند آذرین درونی مزوزوئیک - ترشیری پهنه سنندج - سیرجان شمالی محسوب می شود. این سنگ ها از انواع گابرو، دیوریت، گرانیت و سینیت هستند. در چهار بخش شانوره، کنگره، خرس سره و قلای لان محدوده مورد مطالعه سنگ های نفوذی فلسیک و بازیک شواهدی از امتزاج را نشان می دهند. از شواهد امتزاجی در این چهار بخش می توان به انکلاوهای میکروگرانولار مافیک با شکل های گرد، دیسک گون، کشیده، عدسی گون و لوح گون و دایک های هم زمان با سنگ های نفوذی یا دایک های ترکیبی اشاره نمود. بعضی از انکلاوهای میکرو گراونولار مافیک با ساختار بالشی دارای حاشیه های دندانه گون هستند. این ریخت شناسی از ویژگی های نفوذ ماگمای مافیک به صورت گویچه های کوچک تا بزرگ به درون ماگمای فلسیک است. از دیگر انکلاوهایی که در توده گرانیتی دیده می شود عبارتند از انکلاو سورمیکاسه، زینولیت ها، انکلاوهای کومولیتی و انکلاوهای مزدوج یا دوبل. ویژگی های ریخت شناسی ساخت های ناهمگن امتزاجی مانند انکلاوهای میکروگرانولار مافیک با شکل های و اندازه های متفاوت در درون توده های نفوذی با ترکیب گرانیتی حاصل فرآیندهای امتزاج ماگما هستند، که می توانند به توزیع ناهمگن انکلاوها در زون های تداخلی با تحرک پایین بین دو عضو نهایی اشاره داشته باشند.

منطقه مورد مطالعه شامل کمربند کوهستانی زاگرس و حاشیه های ساحلی واقع در جنوب آن می باشد و گسلش زمین لرزه ای آن، غالبا دارای سازوکار معکوس و یا رانده است. در این پژوهش، منطقه مورد مطالعه بر اساس ویژگی های زمین شناختی به 14 ایالت تقسیم بندی گردید و سپس پارامترهای لرزه خیزی آن ها محاسبه شد.براین اساس، ایالت های دچار حداکثر نرخ فعالیت لرزه ای معرفی شدند و پرخطرترین ایالت از نظر احتمال رخداد زمین لرزه ها معرفی گردید. افزون بر این شش روند لرزه زای اصلی شمالی - جنوبی نیز در منطقه زاگرس تشخیص داده شد که تنها یکی از آن ها (سامانه گسلی قطر - کازرون) با گسیختگی های سطحی همراه شده است.

سازند نایبند در ایران مرکزی دارای گسترش فراوان و محیط های رسوبگذاری متنوعی است. با مطالعه و بررسی سیستماتیک مقطع تیپ سازند نایبند در شمال روستای نایبند و 11 مقطع دیگر در ایران مرکزی (مقاطع علی آباد، پروده، کوه تیزی، بلبلوئیه، مراوند، باقرآباد محلات، قرق چی میمه، سلاخ، چشمه توت اصفهان، مورچه خورت و چال سفید کاشان)، 10 محیط رسوبی برای تشکیل آن پیشنهاد گردیده است. لازم به ذکر است که معمولا همبری زیرین سازند نایبند به واسطه یک ناپیوستگی فرسایشی بر روی سازند شتری می باشد و همبری بالایی آن تدریجا به معادل سازند شمشک تبدیل می شود که در بعضی نواحی، تفکیک این دو سازند مشکل بوده و از آن ها تحت عنوان گروه شمشک نام می برند. عملکرد فاز کوهزایی سیمرین و بالا آمدن بخش های مختلف حوضه سبب تنوع محیط های رسوبی بخش های مختلف سازند نایبند گردیده است که عبارتند از: (1) بخش گاکن عمدتا در یک محیط طوفانی (محیط رسوبی2)، (2) بخش حوض شیخ عمدتا در یک محیط کم انرژی (محیط رسوبی 1)، (3) در بخش بیدستان عمدتا کانال های دلتایی زیادی وجود دارد (محیط رسوبی 4)، (4) بخش حوض خان عمدتا از نهشته های ریفی (محیط رسوبی 8) و (5) بخش قدیر در سواحل مردابی (محیط رسوبی 9) تشکیل شده اند.

گدازه های شوشونیتی بازی تا اسیدی ائوسن جنوب روستای عشین (شرق اصفهان) در زون ساختاری ارومیه - دختر رخنمون دارد. این مجموعه شامل آبساروکیت، شوشونیت، باناکیت و توسکانیت می باشد. شواهد زمین شناسی نشان می دهد که این گدازه ها به واسطه تفریق از یک ماگمای آلکالی بازالت حاصل شده که در حین صعود با پوسته قاره ای آلایش نموده است. سازوکار فوران این مجموعه تطابق با یک سیستم کمان بعد از تصادم دارد.

کانسارهای فلوریت منطقه سوادکوه به صورت زنجیره ای در نوار باریکی به عرض 30 کیلومتر و طول 80 کیلومتر پراکنده اند و از غرب به شرق به ترتیب شامل، دراسله، اشچال، شش رودبار، کمرپشت، سرچلشک، امافت، پاچی میانا و ارا می باشند. سنگ میزبان تمامی کانسارها به جز امافت بخش میانی سازند الیکا با سن تریاس بوده ولی کانسار امافت در درون سازند تیزکوه با سن کرتاسه جای گرفته است. تعداد 3 نمونه گالن از کانسرهای کمر پشت و ارا و 4 نمونه باریت از کانسارهای دراسله، کمرپشت و اشچال انتخاب شده و عنصر گوگرد آنها مورد تجزیه ایزوتوپی قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می دهد که گوگردهای سنگین موجود در باریت کانسارهای منطقه از یک سیستم تفکیک ایزوتوپی رایلی (Rayleigh) که در محیط رسوبی تریاس میانی حاکم بوده از سازند تبخیری پالند منشا گرفته اند. با توجه به این که d34S باریت به اندازه 48.4 در هزار از d34S گالن بیشتر (سنگین تر) است، به نظر می رسد که باکتری های احیا کننده سولفات نقش اساسی در تولید H2S (گوگرد گالن) داشته باشند، اگر چه سازوکارهای دیگری چون احیا سولفات توسط آهن II (معدن کمر پشت) یا تجزیه مواد آلی در دمای زیاد (معدن ارا) ممکن است در تولید گوگرد احیایی برای تشکیل گالن موثر باشند. مقدار d34S باریت این کانسارها نزدیک به d34S کانسار فلوریت (سرب) منطقه آپالاچین جنوبی خصوصا Sweet water وNew prospect بوده و نیز مقدار d34S گالن در محدوده d34S گالن کانسارپناین جنوبی (Southpenine) قرار می گیرد که از این نظر مشابه اند.

در محدوده روستای سلیمانیه واقع در شمال شرقی سبزوار تعداد زیادی دایک میکروگابرو و گابرویی وجود دارند که قطع کننده افیولیت های سبزوار هستند. اغلب این دایک ها بشدت از حالت تیره به سبز، سفید، زرد و قرمز تغییر رنگ داده اند. افیولیت های در برگیرنده آن ها نیز شدیدا سرپانتینیزه شده اند. مطالعات پتروگرافی دایک های تغییر رنگ داده نشانگر تغییر و تبدیل کانی های الیوین، اورتو پیروکسن ها، کلینوپیروکسن ها و پلاژیوکلازهای کلسیک (دارای سطح انرژی بالا) به کاتی های ولاستونیت، پرهنیت، کلریت، اپیدوت، هیدروگرسولر، پکتولیت و زنوتلیت (دارای سطح انرژی پایین تری) می باشند.در گام ها بعدی مطالعات: XRD, Analyze thermic, Microsounde electronic واکنش ها و کانی های تشخیص داده شده توسط میکروسکوپ پلاریزان را تایید نموده اند.بر اساس این مجموعه کانی شناسی و بافتی با یک مجموعه رودنژیتی سروکار داریم. معمولا سازوکار رودنژیتی شدن به این صورت است که: سرپانتینی شدن الیوین، پیروکسن در هارزبورژیت ها و لرزولیت ها منجر به آزاد شدن یون کلسیم از ساختمان آن ها می شود. از آنجا که این کاتیون در ساختمان بلوری سرپانتین جایگاهی ندارد، در سیال ناشی از سرپانتینی شدن متمرکز می شود. فوق اشباع شدن سیال از کلسیم، همراه با پایین ماندن XCO2 و فراهم بودن شرایط مناسب (حضور سنگ های واکنش پذیر مثل گابروها) منجر به واکنش با سنگ های فوق و تشکیل کانی های غنی از کلسیم خواهد شد. این سیالات با کانی های سنگ های بازیک به خصوص پلاژیوکلازها واکنش نموده و مجموعه کانیهای رودنژیت ها را ایجاد می نمایند. در پاره ای مواقع نیز کانی هایی از قبیل پکتولیت و زنوتلیت تشکیل شده به صورت رگچه در داخل رودنژیت ها جایگزین می شوند.

تاقدیس آسماری یا کوه آسماری با درازای بیش از 30 کیلومتر و پهنای تا 10 کیلومتر و راستای چیره شمال باختری - جنوب خاوری، یکی از تاقدیس های واقع در فروافتادگی دزفول می باشد. سنگ های گروه فارس، هسته تاقدیس های در حال فرسایش این منطقه را تشکیل می دهد. لیکن رخنمون غیر عادی سازندهای آسماری و پابده در این تاقدیس، سبب شد تا جهت بررسی هندسه تنها رخنمون سازند آسماری در فروافتادگی دزفول، مورد تحلیل قرار گیرد.در این مقاله، عناصر سبک چین مورد بررسی قرار گرفته و سازوکار چین خوردگی تاقدیس آسماری از نوع خمشگسلی مد یک تشخیص داده شد. بدین ترتیب، راندگی پنهان رمپ شده در هسته تاقدیس، به عنوان عامل فرازگیری آن بخش، رخنمون یافتن سازندهای آسماری و پابده و تغییر سبک چین پیشنهاد شده است.

دشت داریون با امتداد شمال باختری – جنوب خاوری، گستره ای در کمربند چین خورده زاگرس می باشد و ساختارهای زمین شناسی آن از روند عمومی زاگرس پیروی می کند. توالی رسوبی منطقه از نهشته های پرکامبرین (سازند هرمز) تا رسوبات کواترنری را شامل می شود. گسل های منطقه عموما گسل های معکوسی هستند که دارای کمترین عارضه سطحی می باشند. گنبد نمکی قلعه گچی (ایزدخواست) یکی از ساختارهای مهم منطقه است که در شرق دشت داریون و در امتداد گنبد نمکی سروستان برونزد دارد و متاثر از گسل های پی سنگی جنوب خاوری زاگرس می باشد. گنبد نمکی ذکر شده بر روی آب های زیرزمینی دشت داریون تاثیر منفی داشته و پیشروی شوری آب های زیرزمینی را به سمت باختر باعث شده است. گسل بمو که شکل دهنده اصلی دشت داریون می باشد، باعث پیشروی بیشتر شوری در شمال دشت گردیده است.

به منظور بررسی تحولات ماگمایی، رخنمون های سنگ های گرانیتی در ناحیه گوشه - نلخاست، در شمال شرق بروجرد مورد مطالعه قرار گرفت. این توده ها در کمربند دگرگونی سنندج - سیرجان واقع در سنگ های رسوبی و دگرگپگونی به سن پرکامبرین، تریاس و ژوراسیک نفوذ کرده اند. مطالعات میکروسکوپی و آنالیزهای شیمیایی نشان می دهد که سنگ های نفوذی اغلب از نوع گرانیت و گرانودیوریت هستند. با بررسی نمودارهای ژئوشیمی و شواهد بافتی، مانند بافت های میکروپرتیت، گرانوفیر و میکروگرافیک در گرانیتوئیدها، دمای تشکیل توده ها را می توان در محدوده 700 تا 850 درجه سانتی گراد و حداکثر فشار آب را حدود 5 کیلوبار تخمین زد. گرانیتوئیدها از نوع کالکوآلکالن و متاآلومین هستند. ویژگی های گرانیت های نوع I و نوع S در این سنگ ها دیده می شود ولی با توجه به برخی ویژگی ها مانند پایین بودن مقدار کروندوم نورماتیو می توان آنها را به نوع I نسبت داد. از نظر جایگاه تکتونیکی توده های نفوذی گرانیتوئید منطقه از نوع برخوردی هستند و همزمان با کوهزایی تا پس از کوهزایی تشکیل شده اند.