علوم پایه (دانشگاه آزاد اسلامی)
سال:1385 | دوره:16 | شماره:61 (ویژه نامه زمین شناسی) |تعداد مقالات:11

سنگ های تریاس ناحیه نخلک با ستبرای 2701 متر به سه سازند علم، باقرق و عشین تقسیم و تحت عنوان گروه نخلک در مجموع بین دو راندگی محدود می باشند. سازند علم با ستبرای 1298 متر به سن اسکیتین پسین- آنیزین میانی از دو گروه رخساره تشکیل شده است. یکی رخساره های کربناته که در واحدهای قاعده ای و بالایی سازند دیده می شود و دیگری رخساره های آواری (عمدتا سنگ ماسه و شیل) بیشتر از نوع ولکانوژنیک که در واحدهای بالایی سازند وجود دارند. بخش قاعده ای این سازند شامل رخساره های سنگ آهک االیتی دولومیتی شده، اسپارایت، پلمیکرایت االیتی، لیتیک آرنایت و اورتوکنگلومرایی است. از میان رخساره های کربناته، رخساره ااسپارایت تشکیل در محیط های کم عمق و پر انرژی را نشان می دهد. رخساره های االیتی در محیط های سدی االیتی و رخساره پلمیکرایت االیتی در محیط های بسته و محدودی مثل لاگون در محیط پادگانه قاره ای تشکیل شده اند. بخش آواری سازند علم شامل رخساره های لیتیک آرنایت، لیتیک گروکی توفی، کلکلیتایت، کنگلومرای میان سازندی، اورتو میکروکنگلومرا و کربناته بوده که بصورت نهشته های توربیدایتی در محیط شیب قاره ای و به مقدار ناچیز در ناحیه برآمدگی قاره ای و پهنه های کف اقیانوسی بصورت ساختارهای بادزن های زیردریایی برجای گذاشته شده اند و جزوه توربیدایت های سیلیسی کلاستیک و آذر آواری هستند.سازند باقرق به ستبرای 1122 متر به سن آنیزین پسین؟- لادی نین میانی به طور عمده از رخساره های آواری دانه درشت، کنگلومرا به همراه سنگ ماسه و شیل تشکیل شده است. این سازند شامل رخساره های لیتیک آرنایت، کلکلیتایت، اورتومیکروکنگرومرا و فلدسپاتیک گری و کی می باشد. این سازند در محیط قاره ای توسط بادزن های آبرفتی، رودخانه های مئاندری و بریده بریده راسب شده اند.سازند عشین با ستبرای 281 متر به سن لادی نین پسین- کارنین پیشین؟ از رخساره های آواری (بیشتر سنگ ماسه دانه ریز و شیل) تشکیل شده است که در بخش انتهایی ساختارهای بادزن های زیردریایی توسط جریان های آشفته در انتهای محیط شیب قاره ای تا پهنه های کف اقیانوسی راسب شده اند. مهمترین رخساره های این سازند، رخساره سنگ آهک میکروکریستالین آلوکمیکال و رخساره لیتیک گروکی می باشد.سنگ های تریاس نخلک کاملا با توالی های کربناته و پلاتفرمی تریاس زیرین و میانی ایران تفاوت دارند. تنها ردیف سنگی در ایران که دارای شباهت هایی با تریاس نخلک است، تریاس آق دربند می باشد.

جزیره قشم بزرگترین جزیره ایرانی خلیج فارس است که به وسیله تنگه کلارنس (Clarence) از سواحل ایرانی جدا شده است. شمال غرب جزیره شامل اکوسیستم جنگل های مانگرو می باشد که به صورت یک مرداب ساحلی است و رسوبات مارنی آن، با تعداد زیادی از کانال های کشندی (جزر و مدی) شیار شیار شده است. مطالعات انجام شده بر روی رسوبات این منطقه جهت شناسایی روزن داران بنتیک منجر به معرفی 27 جنس و 54 گونه شده است. قابل ذکر است که در بستر گلی و رسی مانگرو پوسته های پیچ خورده فراوانی بیشتری دارند و با دور شدن از ناحیه جنگل های مانگرو روزن داران با پوسته های تک ردیفی، دو ردیفی و یا سه ردیفی تنوع و فراوانی بیشتری پیدا می کنند. بر اساس مطالعات رسوب شناختی بستر سواحل شمالی بخصوص شمال غرب جزیره گلی و رسی است که شرایط مناسبی را برای فراوانی و تنوع روزن داران با پوسته هیالین ایجاد کرده است ولی کماکان اندازه صدف ها در مقایسه با بخش های جنوبی کوچک تر و ظریف تر است.

تاقدیس سرمه یا کوه سرمه با درازای نزدیک به 50 کیلومتر و پهنای 9 تا 14 کیلومتر و راستای چیره شمال باختری- جنوب خاوری، یکی از تاقدیس های واقع در منطقه فارس نیمه ساحلی (کمربند چین خورده ساده زاگرس) می باشد. سازند آسماری و گاه گروه بنگستان، هسته تاقدیس های در حال فرسایش این منطقه را تشکیل می دهند. لیکن رخنمون یافتن غیر عادی واحدهای قدیمی تر (تا شیلهای اردوویسین) در بخش باختری این تاقدیس، سبب شد تا جهت بررسی تنها رخنمون سازند دشتک در زاگرس که سنگ پوشش ذخایر گازی گروه دهرم می باشد، مورد تحلیل قرار گیرد.در این مقاله، سعی شده تا عناصر سبک چین و سازوکار چین خوردگی در دو بخش خاوری و باختری تاقدیس سرمه مورد بررسی قرار گیرند. بدین ترتیب، راندگی پنهان رمپ شده در بخش باختر تاقدیس، به عنوان عامل فرازگیری آن بخش، رخنمون یافتن واحدهای قدیمی تا پالئوزوئیک زیرین و تغییر سبک چین پیشنهاد شده است. افزون بر این، وجود شواهد ریخت شناختی و لرزه ای نیز سبب گردید تا بتوان تاقدیس سرمه را به عنوان یک تاقدیس جنبا در نظر گرفت.

منحنی های مرجع (آباک ها) در ژئوالکتریک برای لایه هایی با شیب کمتر از 20o تنظیم شده اند و خطای محاسبه در لایه های با شیب بیش از 20o درجه به سرعت افزایش می یابد. در این مطالعه با استفاده از مدل های ریاضی و روش آنالیز هارمونیک و نظریه تصویر انعکاسی، منحنی های مرجع تصحیح می شوند؛ به نحوی که برای لایه هایی با شیب بیش از 20o درجه نیز قابل استفاده باشند. هر منحنی برای دو لایه در نظر گرفته شده است و بهترین نتایج زمانی حاصل شده اند که ضرایب انعکاسی بین 1 و 1- قرار دارند. سپس این منحنی ها به طور واقعی در ناحیه شوربلاغ (نزدیک به مهرشهر کرج) آزمایش شده اند. در این سایت لایه هایی با زاویه شیب 43o از جنس ماسه سنگ و گلسنگ با ضریب انعکاس حدود -0.94 وجود دارد. برای سونداژها از آرایش شلمبرژه استفاده شده است.

تغییر خواص مکانیکی (تغییر ضخامت یا سنگ شناسی) واحدهای چینه ای در ایجاد سبک های چین خوردگی مختلف نقش به سزایی دارد. در سازوکار چین گسسته که سازوکار اصلی چین خوردگی در کمربند زاگرس به شمار می رود، نمک نئوپروتروزوئیک هرمز به خصوص در بخش های جنوبی کمربند و در ایالت زمین شناسی فارس، با کاهش اصطکاک بین پی سنگ و پوشش رسوبی، به عنوان سطح گسستگی قاعده ای ایفای نقش نموده است. به علاوه ستون چینه شناسی زاگرس حاوی افق های گسستگی بالقوه دیگری در سطوج بالای چینه شناسی می باشد که در شرایط کاهش کارایی سطح گسستگی قاعده ای، در تعدیل کوتاه شدگی ناشی از برخورد، با فعالیت خود هندسه و سبک چین خوردگی را کنترل نموده اند. ضخامت اندک سری هرمز بر روی بلندای پی سنگی گاوبندی- قطر که مرز خاوری آن بر گسل بنیادی رازک منطبق می باشد، سبب کاهش کارایی موثر این سطح گسستگی قاعده ای گردیده است و در نتیجه سایر افق های گسستگی نظیر شیل ها و تبخیری های تریاس (سازند دشتک) با فعالیت خود در مراحل پیشرفته دگرشکلی، سبب ایجاد سازوکار و هندسه چین خوردگی متفاوت بر روی این بلندای قدیمی در قیاس با مناطق مجاور آن گردیده اند.

به منظور تحلیل شکستگی های معدن سنگ آهن سه چاهون، ساختارهای موجود در محدوده مورد نظر برداشت شد و پس از تهیه نقشه سطحی، جهت بررسی این ساختارها، نمودارهای خطوط تراز و گل سرخی تهیه و بررسی شدند. به طور کلی این پژوهش، آشکار ساخت که چهار سیستم گسلی واحدهای سنگی منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. روند این چهار سیستم شمالی- جنوبی، شرقی- غربی، شمال غرب- جنوب شرق و شمال شرق- جنوب غرب می باشد. سیستم های مذکور بر اثر فعالیت گسل های شمالی- جنوبی ناحیه (گسل پشت بادام و گسل کوهبنان) به وجود آمده اند. طبق بررسی های انجام شده در این پژوهش مشخص گردید که آثار چرخش ایران مرکزی و پدیده بلوک گسلی در مقیاس کوچک تر و در محدوده معدن سه چاهون نیز مشاهده می شود.

پیشانی های رانده، دارای سبک های ساختاری متفاوتی هستند و پژوهشگران با مطالعه مناطق گوناگون و تشخیص اختلافات عمده، دو نوع اصلی آنها را معین ساخته اند. در این مقاله، سعی شده تا پیشانی های رانده در گستره ای واقع در خاور ورامین تا خاور سمنان، معرفی و رده بندی گردند.به این ترتیب، پیشانی راندگی شمال سمنان، از نوع دوم مدفون (ختم شده به یک منطقه با واتنش زیاد)، پیشانی راندگی شمال سرخه و گرمسار از نوع ضعیف به سطح رسیده (واقع در یک توالی رانده از نوع روپله ای) و پیشانی راندگی جنوب پیشوا از نوع قوی به سطح رسیده (واقع در یک توالی رانده از نوع بر پشت سوار شده) تشخیص داده شده اند.

سازند فهلیان در دو مقطع چینه شناسی به نام های کوه گدوان و کوه آب سیاه بررسی گردیده اند. در این مطالعه سازند فهلیان بر اساس خصلت های سنگ چینه ای به شش بخش تقسیم شده است حدود زیرین و بالایی آن بر اساس زوناسیون روزنه داران تعیین شده است. روزنه داران و جلبک های یافت شده شامل موارد ذیل می باشد: Pseudocyclammina lituus Yokoyama, P.gerigi Henson, Pseudochrysalidina arabica Henson, P. conica Henson, Trochlina alpine Leupold, T. conica Schlumberger, T. Arabica Schlumberger, T. sp., Marsoomella cf. trochus Cushman Dorothia sp., Gaudyrina sp., Conoroboides sp., Calpionella alpine Lorenz و از جلبکها شامل: Salpingoporella annulata Crozzi, S. sp., Lithocodium sp., Actinoporella sp., Litusepta sp. بطور کلی بر اساس روزنه داران یافت شده سن سازند فهلیان بریازین والانژینین می باشد. همچنین در مقطع کوه گدوان شش میکروفاسیس و در مقطع کوه آب سیاه سه میکروفاسیس نمونه تشخیص داده شده است. 

منطقه رزن همدان در حدود 300 کیلومتری جنوب غرب تهران واقع شده است. در این منطقه که بخش جنوبی آن در زون سنندج- سیرجان و بخش شمالی آن در زون ایران مرکزی قرار دارد، سازند قم به سن اولیگومیوسن بخوبی گسترش یافته است. گدازه ها و ولکانی کلاستیک ها (توف و ایگنمبریت) بخش های مهمی از این سازند را تشکیل می دهند. این بخش ها بصورت نوار طویلی به موازات روند عمومی زاگرس رخنمون یافته اند. این تحقیق وضعیت پترولوژی گدازه های رخنمون یافته متعلق به سازند قم به سن اولیگومیوسن در منطقه را مورد کنکاش قرار می دهد. بررسی پترولوژی گدازه های منطقه بر اساس مطالعات صحرایی، پتروگرافی، ژئوشیمیایی (XRF، ژئوشیمی ایزوتوپی و آنالیز SEM)، بررسی، تجزیه و تحلیل و تلفیق نتایج بدست آمده استوار است. این تحقیق نشان می دهد که گدازه های منطقه شامل داسیت- ریوداسیت، آندزیت، تراکی آندزیت، هورنبلند آندزیت، آندزیت بازالتی و تراکی بازالت می باشند و ماگمای تشکیل دهنده این سنگ ها در حین کانی سازی، صعود، فوران و انجماد، دچار تحولاتی گردیده اند و آلایش ماگمایی و تا حدودی اختلاف ماگمایی بر روی ماگمای تشکیل دهنده این سنگ ها موثر بوده است.

منطقه علی آباد در 50 کیلومتری شمال شرق قم واقع است. در این منطقه سنگ های رسوبی متعلق به ائوسن، الیگوسن، میوسن و نهشته های کواترنر رخنمون دارند. بیشتر سنگ های منطقه از نوع آذرآواری و آتشفشانی هستند. سنگ های آذرآواری از نوع توف و ایگنمبریت، و سنگ های آتشفشانی از نوع متوسط تا بازیک و شامل الیوین بازالت، بازالت، بازالت آندزیتی، آندزیت و تراکی آندزیت هستند. این سنگ ها تحت تاثیر دگرسانی و دگرگونی بسیار ضعیف قرار گرفته اند. یک توده نفوذی در سنگ های آذرآواری ائوسن، و به مقدار کم دایک و سیل در واحدهای گوناگون تزریق شده است.بر اساس نمودارهای ژئوشیمیایی سنگ های آتشفشانی در محدوده ساب الکالن از نوع کالکوالکالن قرار می گیرند، اما تعداد محدودی ویژگی های تولئیتی نشان می دهند. مطالعات میکروسکپی و آنالیز شیمیایی گویای آلودگی ماگما می باشد.با توجه به تنوع سنگ ها، تشکیل سنگ های بازیک تا حد واسط را می توان ناشی از تفریق ماگمای بازالتی مشتق از گوشته دانست. همچنین با توجه به حجم عظیم سنگ های متوسط و ایگنیمبریت ها، ممکن است ماگمای سازنده آنها حاصل ذوب بخشی پوسته باشد. سنگ های بازیک منطقه را می توان با حاشیه فعال قاره ها مقایسه نمود.