جغرافیا و توسعه
سال:1389 | دوره:8 | شماره:پیاپی 17 |تعداد مقالات:8

در این مقاله که از نوع کاربردیست با روش تحلیلی - تطبیقی به بررسی چگونگی سطوح توسعه یافتگی کلیه شهرستان های ایران بر اساس تقسیمات اداری - سیاسی سال 1385 پرداخته شده است. شهرستان های کشور در چهار گروه توسعه یافته، نیمه توسعه یافته رو به بالا، کمتر توسعه یافته رو به پایین و محروم قرار گرفتند، که به علت پرهیز از زیاد شدن حجم مقاله، رتبه بندی فقط در عامل های تلفیقی ارایه شده است. یافته ها بیانگر آن است که وضعیت استان های تهران، اصفهان و یزد در اکثر عامل های توسعه، مطلوب و استان های سیستان و بلوچستان، کردستان، خراسان جنوبی، کرمانشاه و خوزستان به ترتیب نامطلوب ترین می باشند. بر اساس نتایج حاصل از تحلیل عاملی در مجموع تعداد 32 شهرستان توسعه یافته، 76 شهرستان نیمه توسعه یافته رو به بالا، 126 شهرستان کمتر توسعه یافته رو به پایین و بالاخره 106 شهرستان در کشور محروم می باشند. اینک با توجه به بررسی تطبیقی سطوح توسعه یافتگی سال های 1375 و 1385، یافته ها نشانگر آن است که گروه شهرستان های نیمه توسعه یافته رو به بالا و گروه شهرستان های محروم تفاوت معنی داری هم به لحاظ درصدی و هم از نظر تعداد، نسبت به دوره قبل در سال 1385 داشته اند. این نکته حاکی از آن است که اختلاف و نابرابری در دهه اخیر بین شهرستان های کشور در حال افزایش بوده، که ناشی از اعمال سیاست کلی توسعه بر پایه تئوری های قطب رشد و مرکز - پیرامون در کشور می باشد. گرچه می توان اذعان نمود که سیاست مرکز - پیرامون در برخی استان های توسعه یافته، به مرحله سوم خود (تراوش به حومه) در کشور ما رسیده است، لیکن به منظور رسیدن به تعادل و توسعه منطقه ای به نظر می رسد که در سیاست ها و برنامه ها بایستی بازنگری جدی صورت گیرد.

در این تحقیق با استفاده از مشاهدات بارش روزانه 51 ایستگاه سینوپتیک، کلیماتولوژی و باران سنجی استان گلستان با حداقل 20 سال طول دوره آماری و بر اساس رویه ای موسوم به زنجیره مارکوف احتمال روزهای بدون بارش  و نیز روزهای با بارش کمتر از یک میلی متر برای استان گلستان محاسبه و مورد تحلیل واقع شد. توزیع مکانی بارش استان گلستان از متغیرهای مکانی نظیر طول، عرض جغرافیایی و به ویژه ارتفاع متاثر می شود. بدین دلیل میزان بارندگی سالانه در امتداد شمال به جنوبی حاوی روندی افزایشی است. بدیهی است که تعداد روزهای بارانی و خشک نیز تابعی از ارتفاع و میزان بارندگی خواهند بود.احتمال وقوع روزهای بدون بارش در استان از 0.73 تا 0.91 و متوسط احتمال آن حدود 0.83 و احتمال وقوع روزهای با بارش کمتر از یک میلی متر بین 0.765 تا 0.91 با متوسط 0.84 در تغییر است. با افزایش آستانه بارندگی ضمن افزایش احتمال وقوع، دامنه احتمال وقوع نیز کاهش می یابد.تغییرات مکانی احتمال وقوع روز خشک دراستان چشمگیر نیست. از این رو و بر اساس رابطه بین احتمال وقوع روز خشک با میزان بارندگی می توان دریافت که با افزایش بارندگی، احتمال رخداد روز خشک نسبت به نواحی کم باران تر کاهش می یابد. میزان افزون بارش در نواحی  جنوبی طی روزهای معدودی رخ می دهد و بارش کم نواحی شمالی نیز تقریبا در بازه زمانی مشابهی توزیع می شود. احتمال تداوم روزهای خشک در ناحیه پرباران جنوبی بسیار کمتر از روزهای مشابه در ناحیه کم باران شمالی است.

از جمله موضوعات بحث برانگیز در زمینه فعالیت گردشگری، مبحث درآمد گردشگری است. روش شناسی مطرح در زمینه درآمد گردشگری بیشتر در چارچوب مباحث مربوط به اقتصاد گردشگری نضج یافته است. مطالعه حاضر بر اساس چنین چارچوبی (اقتصاد گردشگری) به بررسی وضعیت درآمدی و تبیین تاثیر مهمترین متغیرهای مداخله گر در درآمد گردشگری معبدآناهیتای شهر کنگاور و میزان کشش درآمد گردشگری نسبت به هریک از متغیرها، با روش تجریه و تحلیل کمی - آماری (تحلیل رگرسیونی) می پردازد. تحلیل میزان اثرگذاری متغیرهای انتخابی مداخله گر، متغیر تغییرات فصلی را به عنوان مهمترین عامل در نوسانات میزان درآمد از طریق تاثیر بر تعداد جذب گردشگر، به اثبات می رساند. در ادامه میزان کشش درآمد گردشگری نسبت به هر یک از متغیرهای انتخابی محاسبه شده است. به طوری که کشش درآمد گردشگری معبد آناهیتا نسبت به فصل بهار و تابستان به ترتیب (0.633 و 0.533) و نسبت به فصل زمستان و پاییز به ترتیب (0.383 و 0.457) به دست آمده است، از این رو عمده مصایب و مسایل مربوط به برنامه ریزی توسعه فعالیت گردشگری در معبد آناهیتا بیشتر نیازمند تبیین در الزامات مربوط به فصول گرم سال می باشد. لذا مدیران بخش گردشگری در معبد آناهیتا با آگاهی از میزان دقیق کشش هر یک از فصول سال و رابطه آن با سایر مولفه های اثرگذار می توانند برنامه های توسعه فعالیت گردشگری خود را به طور دقیق تر تدوین و به مرحله اجرا درآورند.

اندازه گیری میزان رضایت از محیط، پیچیده و متاثر از مجموعه عوامل فراوانی است. در این مقاله متغیرهای فردی (اقتصادی، اجتماعی و کالبدی) موثر بر رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط بررسی شده است. بر این اساس با توجه به مطالعه ادبیات نظری مربوط به کیفیت محیط، چارچوب مفهومی ای متشکل از عوامل شانزده گانه، برای بررسی در بافت های قدیم و جدید شیراز تدوین و مبنای تحقیق و تحلیل قرار گرفته است. بعد از آنکه از طریق آزمونT  مشخص شد که میزان رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط زیر حد متوسط می باشد و از طرفی اختلاف اندکی بین ساکنان بافت قدیم و جدید از نظر رضایت مندی وجود دارد، علت این موضوع در تاثیر ویژگی های فردی ردیابی شد و این نتایج به دست آمد که در بافت جدید بیشترین تاثیرگذاری بر عوامل شانزده گانه، کیفیت محیط مربوط به میزان تحصیلات، درآمد ماهیانه خانوار و وضعیت تاهل بوده و در بافت قدیم میزان تحصیلات و وضعیت تاهل بیشترین تاثیرگذاری را داشته اند. یافته های تحقیق حاکی از تاثیرپذیری شدید میزان رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط شهری، از متغیر میزان تحصیلات است به گونه ای که آن را به عنوان مهمترین متغیر تاثیرگذار در ادراک محیطی مطرح کرده است. در میان عوامل شانزده گانه کیفیت محیط نیز عامل ساختمان ها بیشترین تاثیرپذیری را از متغیرهای اقتصادی، اجتماعی و کالبدی داشته است.

به منظور شناسایی ارتباط مکانی سیستم پرارتفاع جنب حاره با بارش های تابستانه نیمه جنوبی ایران، داده های بارش روزانه ایستگاه های سینوپتیک نیمه  جنوبی ایران در دوره 1987 تا 2005 مورد بررسی قرار گرفت و شش دوره بارش فراگیر انتخاب گردید. بعد از بررسی نقشه فشار سطح زمین و ارتفاع ژئوپتانسیل در ترازهای 700، 500 و 300 هکتوپاسکال در روزهای بارش انتخاب شده، دو الگوی متفاوت شناسایی گردید. در الگوی نوع اول، در نتیجه حرکت چرخندی سیستم موسمی، رطوبت اقیانوس هند و دریاهای مجاور به سطوح پایین تروپوسفر انتقال می یابد. در سطوح میانی، ناوه غربی به سمت نیمه جنوبی ایران گسترش یافته و سبب عقب نشینی زبانه پرارتفاع جنب حاره به عرض های پایین می شود. همچنین محور زبانه پرفشار جنب حاره تقریبا به حالت غربی - شرقی قرار می گیرد. در بارش های این الگو حداکثر کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل به ترتیب در ترازهای 300 و 500 هکتوپاسکال اتفاق می افتد و به علت تضعیف سیستم جنب حاره در سطوح میانی تروپوسفر ضخامت لایه همرفت تا تراز 500 هکتوپاسکال ادامه می یابد. در الگوی نوع دوم، سیستم موسمی به سمت ناحیه مطالعه ما گسترش یافته و همراه با نزدیک شدن کم فشارهای موسمی بارش های شدیدی رخ داده است.در این نوع الگو ناوه جریانات غربی به سمت حوضه دریای مدیترانه گسترش یافته و سبب عقب نشینی زبانه پرارتفاع جنب حاره به سمت شمال آفریقا می شود و هسته پرارتفاعی از آن جدا شده و بر روی ایران باقی می ماند. در چنین شرایطی سیستم پرارتفاع به لایه های بالاتر انتقال می یابد و شرایط برای صعود هوای مرطوب موسمی و ایجاد بارش های همرفتی ایجاد می شود. در بارش های این الگو حداکثر کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل در تراز 700 هکتوپاسکال رخ داده و ضخامت لایه همرفت نسبت به الگوی اول کمتر بوده و تا بالاتر از تراز 700 هکتوپاسکال می رسد.

از میان کاربری ها و خدمات موجود در شهر، توزیع و مکان یابی بهینه ایستگاه های آتش نشانی به دلیل اهمیت و توجه روزافزون به امر ایمنی در شهرها و ارایه تمهیداتی در زمینه پیشگیری و مقابله با آتش سوزی و حادثه از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. شهر قم با جمعیتی در حدود 957457 نفر در سال 1385 و به عنوان یک شهر پرجمعیت، از نظر تعداد و پراکندگی واحدهای خدماتی از جمله ایستگاه های آتش نشانی با کمبود روبرو است. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و با بهره گیری از روش تحلیل شبکه در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، توزیع فضایی، مکان استقرار و شعاع عملکرد ایستگاه های آتش نشانی موجود شهر قم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که الگوی پراکنش ایستگاه های آتش نشانی شهر قم در وضع موجود از الگوی مناسبی برخوردار نمی باشد و فاصله زمانی رسیدن خودروهای آتش نشانی به آخرین نقطه منطقه تحت پوشش خود بیش از 5 دقیقه می باشد که با مدت زمان استاندارد، 2 دقیقه اختلاف داشته و عملا یک سوم شهر به این کاربری دسترسی مناسب ندارد. بنابراین با به کارگیری مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و تلفیق آن با قابلیت های GIS، برای مناطق خارج از شعاع عملکردی ایستگاه های موجود، 5 ایستگاه جدید مکان یابی و پیشنهاد گردید تا کل فضای شهر، بر اساس استاندارد 3 دقیقه ای رسیدن خودروهای آتش نشانی به محل حریق، تحت پوشش ایستگاه های آتش نشانی موجود و پیشنهادی قرار گیرد.

بهره برداری بهینه از منابع و جاذبه های مقاصد گردشگری، مستلزم برنامه ریزی است و انجام این مهم نیز به شناخت کامل و دقیق موضوع برنامه ریزی یعنی جاذبه ها وابسته است. متاسفانه تاکنون مبنا و تکنیک کارآ و علمی قابل قبولی برای برنامه ریزی توسعه جاذبه های مقصد در ایران به کار گرفته نشده است. تکنیک تحلیل سلسله مراتبی(AHP)  یکی ازانواع تکنیک های تحلیل علمی است که امکان بررسی گزینه های مختلف را به برنامه ریزان و مدیران می دهد. این شیوه با در نظر گرفتن اثر همزمان کلیه معیارهای دخیل و مقایسه امتیازات آنها، به اولویت بندی گزینه ها پرداخته و با به کارگیری روابط معرفی شده، گزینه مطلوب را تعیین می نماید.هدف این مقاله ارزیابی و سطح بندی جاذبه های گردشگری با استفاده از تکنیک تصمیم سازی چند معیاره است. در این مقاله ابتدا مبانی نظری و کاربردپذیری «تکنیک تحلیل سلسله مراتبی» در ارزیابی جاذبه های گردشگری بحث شد. سپس به کمک این تکنیک، جاذبه های تاریخی - فرهنگی شهرستان نیشابور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و اولویت بندی و نهایتا سطح بندی شد. انطباق سطح بندی جاذبه ها با «مدل چرخه حیات محصول» و «نقشه ادراکی» از جمله یافته های این تحقیق است.نتایج نهایی تحقیق نشان داد که جاذبه های شهرستان به لحاظ اولویت توسعه در سه سطح قرار دارند و این سطوح می توانند مبنایی برای برنامه ریزی و تصمیم گیری مدیران گردشگری شهرستان نیشابور باشند.

در دهه های اخیر جهانگردی به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی مطرح بوده است و همه کشورها در رقابتی تنگاتنگ برای بهره گیری از مزایای این صنعت بوده اند. نگاهی به تاریخ شهر اصفهان و آثار باقی مانده از دوران گذشته همچنین مناظر طبیعی زیبای اطراف این شهر همه نشان از استعداد بالقوه این شهر در جذب جهانگردان بین المللی است.تبلیغات به عنوان مهمترین ابزار موفقیت سازمان هاست و این موضوع ایجاب می کند که این ابزار به عنوان شاخه های علمی، اجتماعی، فرهنگی و ارتباط به دقت مورد مطالعه قرار گیرد. امروزه در صنعت گردشگری باید از تبلیغات به عنوان مهمترین ابزار به صورت حرفه ای استفاده کرد، زیرا موفقیت تبلیغ در ارایه ارزش های فرهنگی و گردشگری هر کشور مبتنی بر درک صحیح و حرفه ای از تبلیغات و ارزش های آن است. یکی از ارکان مهم تبلیغات رسانه های تبلیغاتی است که در میزان تاثیر تبلیغات بر مخاطب از اهمیت ویژه ای برخوردار است و استفاده درست از آن باعث افزایش تاثیر پیام می شود. برای موفقیت در تبلیغات گردشگری بین الملل به علت پراکندگی مخاطبان در سرتاسر جهان رسانه های تبلیغات از اهمیت خاصی برخوردار است و انتخاب صحیح آنها در موفقیت تبلیغات جهانگردی نقش مهمی دارد.اهداف این پژوهش شامل بررسی تاثیر رسانه های تبلیغاتی استفاده شده در صنعت گردشگری شهر اصفهان و شناسایی رسانه های مناسب جهت استفاده در صنعت گردشگری است. روش تجزیه و تحلیل داده ها کمی و کیفی است و از آزمون فرض یک دنباله، آزمون فریدمن وآزمون اسپیرمن استفاده شده است.نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که ابزار تبلیغاتی استفاده شده در حوزه شهر اصفهان برای جذب گردشگران بین المللی تاثیرگذار نبوده است و می توان از پنج ابزار کتاب راهنما، تبلیغات اینترنتی، تلویزیون، بروشور و روزنامه استفاده کرد. میزان تاثیر این ابزار برای مناطق، جنسیت ها، سنین و تحصیلات مختلف، متفاوت بوده است. زبان و مکان تبلیغات را با توجه به درصد جهانگردان ورودی از مناطق مختلف می توان تعیین کرد.