جغرافیا و توسعه
سال:1388 | دوره:7 | شماره:پیاپی 14 |تعداد مقالات:9

این تحقیق به منظور تطبیق شرایط آب و هوایی ایستگاه های منتخب در استان آذربایجان غربی (ارومیه، خوی، سلماس، کهریز، ماکو) با نیازهای بیوکلیماتیک درخت زیتون و بررسی کمی و کیفی عناصر اقلیمی موجود در منطقه، جهت کشت این گیاه صورت گرفته است. عناصر اقلیمی ایستگاه ها به صورت اطلاعات روزانه در طی دوره 15 ساله (1989-2003) برسی گردیده است. پس از بررسی داده های اقلیمی و مقایسه آنها با شرایط مورد نیاز گیاه زیتون، ابتدا ایستگاههایی که امکان کشت این گیاه در آنها فراهم است، مشخص گردیده و سپس با استفاده از نرم افزار AutoCad و روش های پهنه بندی اراضی روی نقشه های منطقه نمایش داده شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیلی عناصر اقلیمی و مطابقت آن با نیازهای زیست اقلیمی درخت زیتون نشان میدهد که این گیاه به کاهش دما (مخصوصا به صورت ناگهانی) حساس بوده و بر اساس مطالعات انجام شده عنصر دما به عنوان یک عامل محدود کننده در منطقه مورد مطالعه ارزیابی می شود بطوری که کشت درخت زیتون را فقط به ایستگاه های کهریز و ارومیه محدود می سازد.همچنین در این مطالعه زمان دقیق کاشت و برداشت محصول زیتون برای منطقه مورد مطالعه مشخص گردید. با توجه به آب و هوای سرد و کوهستانی منطقه، زمان گل دهی و برداشت محصول دیرتر از سایر نواحی می باشد. زمان گل دهی این گیاه در منطقه، خردادماه و زمان برداشت محصول اواخر شهریورماه و اوایل مهرماه بوده و برای برداشت به منظور روغن کشی، آذرماه، مناسب می باشد.

مدیریت گردشگری شهری به عنوان یک وزنه تعادلی در چارچوب دستیابی به گردشگری پایدار شهری می باشد. هر گونه ناکارآمدی مدیریت گردشگری شهری بنا پیچیدگی جریان گردشگری در عصر حاضر پیامدهای منفی بسیاری را به دنبال دارد. از این رو اهمیت بررسی مدیریت گردشگری شهری با توجه به مباحث مطرح شده راهکارهای مناسب برای سنجش وضعیت و پیامدهای جریان گردشگری در شهرها می باشد.در رابطه با تحلیلی مدیریت گردشگری شهری، مدل های مختلف کمی و کیفی وجود دارد که با توجه به گردشگری شهری مدل SWOT از این مدل در برخی پژوهشهای جغرافیایی سال های اخیر استفاده گردیده است. آنجا که مدل SWOT یک مدل کیفی محسوب می شود برخی محدودیت هایی را سبب میگردد. از این رو نگارندگان در این مقاله با تلفیق مدل SWOT با مدل  MADMمدل ترکیبی را با عنوان MS-SWOT برای تحلیل مدیریت گردشگری شهری ارایه داده اند.بر مبنای مدل فوق الذکر در یک مطالعه موردی کلانشهر مشهد در رابطه به سه سازمان مرتبط با مدیریت یعنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، آستان قدس رضوی و شهرداری مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج بدست آمده تنها سازمان با عملکرد مثبت در زمینه مدیریت گردشگری، شهرداری مشهد می باشد. اما سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سازمان آستان قدس رضوی در مدیریت گردشگری کلانشهر مشهد ضعیف عمل نموده و با چالش ها و تهدیدهای برون سیستمی بسیاری روبرو می باشند. بر مبنای نتایج بدشت آمده راهکارها و پیشنهاداتی در زمینه شکل گیری مدیریت متمرکز گردشگری در کلانشهر مشهد ارایه گردید.

استان خراسان جنوبی به دلیل واقع شدن در منطقه خشک و حاشیه کویر با حوادث طبیعی مختلف از جمله خشکسالی مواجه است. لذا بررسی ویژگی های خشکسالی در این منطقه ضروری می نماید. برای این منظور داده های آماری یک دوره 30 ساله (2003-1974) در استان خراسانی جنوبی مبنای کار قرار گرفت. در این پژوهش شاخص بارش استاندارد (SPI) با در نظر گرفتن مزایایی که در تحلیل منطقه ای و ایجاد ارتباط زمانی بین رخدادهای خشکسالی در نواحی مختلف یک پهنه دارد، انتخاب و با به کارگیری نرم افزارهای GIS مانند Arc Map، Areview و ... خصوصیات آماری بارش ماهانه تجزیه و تحلیل شده است. هدف اصلی این تحقیق مشخص کردن نواحی دارای استعداد بالای خشکسالی، طول دوره و مدت خشکسالی است که برای ایستگاههای مختلف مشخص شد.در طول این دوره شدیدترین خشکسالی در سال 2001 اتفاق افتاده است. کمترین SPI مشاهده شده مربوط به ایستگاه نهبندان با مقدار (-2.18) است. شدیدترین ترسالی منطقه نیز در دوره آماری مربوط به سال 1982 می باشد که بیشترین مقدار SPI مربوط به قاین با 2.65 می باشد.

زنان به عنوان نیمی از جمعیت هر کشور، نقشی تعیین کننده در کارهای تولیدی و مشاغل اجتماعی دارند. بطوری که این قشر از جامعه در کنار مسوولیت ها و فعالیت هایی که در خانواده به عنوان مادر و همسر بر عهده دارند، در فعالیت های اقتصادی و تولیدی نیز نقشی مهم ایفا می کنند. در این میان، سهم زنان روستایی در فعالیت های تولیدی و مراحل مختلف کشاورزی اعم از کاشت، داشت و برداشت، دامداری، باغداری و غیره بسیار تاثیرگذار است. به عبارت دیگر، فقدان آنها در این عرصه ها نه تنها خانواده را در عرصه وظایفی که به عنوان مادر و همسر بر عهده دارند، دچار مشکل می سازد، بلکه به عنوان نیروی کارآمد و بسیار موثر، از نقطه نظر اقتصادی جامعه روستایی را نیز دچار بحران جدی می کند. در این مقاله به این مهم از دیدگاه اقتصادی توجه شده است، در عین حال در این پژوهش با دو پرسش اساسی روبرو بودیم که یافتن پاسخ آنها می تواند در این زمینه رهگشا باشد. این سوالات عبارتند از:1- آیا بین میزان سهم نیروی کار زنان روستایی دیواندره کردستان در واحدهای بهره برداری با درآمد خانوار رابطه مستقیم وجود دارد؟ 2- آیا بین میزان تحصیلات زنان روستایی دیواندره کردستان در واحدهای بهره برداری با سهم آنان در درآمد خانوار رابطه ای وجود دارد؟برای یافتن پاسخ و آزمون این دو سوال که به عنوان فرضیه تحقیق نیز مطرح بوده است، داده های مورد نیاز از طریق اسنادی و عملیات پیمایشی گردآوری فراهم آمد و همچنین از روش مصاحبه حضوری نیز استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها به روش توصیفی و آماری انجام گردید. نتایج یافته ها بیانگر آن است که اولا بین میزان نیروی کار زنان روستایی در واحدهای بهره برداری و سهم آنان در درآمد خانوار رابطه مستقیمی وجود دارد، زیرا با r=0.75 ضریب همبستگی آن رابطه معناداری را تایید نموده است.ثانیا در خصوص رابطه میزان سواد زنان با سهم آنها در درآمد خانوارهای روستایی این رابطه معکوس بوده و ضریب همبستگی -71 درصد را نشان می دهد. البته بخش اعظم زنان روستایی مورد مطالعه بی سواد یا کم سواد (85 درصد) بوده اند، لیکن در میان درصد با تحصیلات بیشتر و اشتغال این رابطه معکوس بوده که بیانگر نامناسب بودن آموزش های مرتبط با فعالیت های روستایی می باشد.

پارامترهای توپوگرافیکی حاصل از مدل رقومی ارتفاعلی زمین (DEM)، داده های با ارزشی در مورد خصوصیات سطحی زمین فراهم می آورند. از این پارامترها به عنوان داده هایی برای تحلیل زمین در ژئومورفولوژی کمی استفاده می شود. با بهره گیری از پارامترهای توپوگرافیکی در کنار استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فناوری رایانه ای، امکان پذیری طبقه بندی، ترسیم و تشریح هندسی اشکال ژئومورفولوژی فراهم می شود. در این بررسی با استفاده از چهار پارامتر توپوگرافیکی (ارتفاع، شیب زمین، انحنای پروفیل و انحنای پلانی متریک) مستخرج از مدل رقومی ارتفاعی زمین و سیستم اطلاعات جغرافیایی و از طریق تکنیک تحلیل داده های خود سازمان یابنده تکراری (ISODAT) بخشی از زمین منظرهای شمال غرب شهر شیراز از نظر واحدهای ژئومورفولوژیکی طبقه بندی شده اند. نتایج طبقه بندی شامل پنج طبقه (و هفت زمین منظر اصلی) یعنی: 1- کوهستان های نسبتا مرتفع، 2- مخروطه افکنه ها و پایکوههای مرتفع، 3- تپه های کم ارتفاع، 4- دشت و سطوح هموار و 5- کوههای کم ارتفاع و تپه های مرتفع است. نتایج حاصل از طبقه بندی مذکور با نقشه تیپ های ارضی منطقه شیراز مقایسه شد و تحلیلی نتایج نشان داد که استفاده از پارامترهای توپوگرافیکی و روش تحلیل داده های خود سازمان یابنده تکراری (ISODAT) تکنیکی نسبتا کارآمد و مناسب برای طبقه بندی زمین است. این روش آسان، کم هزینه، سریع و نسبتا دقیق است و در اغلب بسته های نرم افزاری سیستم های اطلاعات جغرافیایی قابل استفاده می باشد. 

توانایی های انسان از طریق دانایی حاصل می شود و برای کسب آن می بایست سرمایه گذاری کرد. به همین دلیل بسیاری از صاحب نظران در امر توسعه روستایی معتقدند: «توانمند نمودن روستاییان، بنیان توسعه روستایی است و روستاییان مجریان اصلی طرح های توسعه در این بخش می باشند و لازمست تا در تمامی مراحل آن مشارکت داشته باشند». وجود مشارکتی فعال و آگاه مستلزم کسب آگاهی های لازم در این زمینه می باشد. اگرچه، نهادهای آموزشی به صورت رسمی و غیررسمی از دیر باز فعالیت های گسترده ای را در این خصوص آغاز کرده اند، اما در این میان رسانه های جمعی، با برد بسیار وسیع و کارکردهای متنوع آموزشی، خبری و تفریحی، می تواند نقش بسیار موثر و سازنده تری در آگاه سازی، آموزش دادن و بسیج همگانی روستاییان جهت مشارکت همه جانبه در انجام طرح های توسعه روستایی داشته باشند. به کارگیری رسانه ها در افزایش آگاهی روستاییان در ایران از جدیدترین رویکردهای مباحث جغرافیایی است که لازم است بدان توجه ویژه نمود. این مقاله تلاش دارد با مطالعه روستاهای استان قزوین، میزان تاثیرگذاری رسانه های جمعی را در افزایش آگاهی روستاییان (در ابعاد اقتصادی) مورد بررسی قرار دهد.مطالعه فوق بر پایه روش پیمایشی و تکمیل بیش از 498 پرسشنامه و مصاحبه با روستاییان ساکن در روستاهای استان شکل گرفته است. نتایج حاصله نشان می دهد که کارکرد وسایل ارتباط جمعی در افزایش آگاهی اقتصادی روستاییان در روستاهای استان قزوین علیرغم برخورداری از زیر ساخت های نسبتا مناسب ارتباطی و دسترسی نسبی به رسانه ها، در حاشیه قرار دارد و مرکزیت با ارتباطات میان فردی و گروهی و به صورت شفاهی است. هر چند که بر اساس یافته های به دست آمده، این مساله نمی تواند تعجب آور باشد. چرا که اولا روستاییان در تهیه و تولید برنامه ها و محتوای آنها هیچ نقشی ندارند و ثانیا کارشناسان مربوطه، غالبا بدون توجه به نیاز روستاییان و عدم شناخت کافی از ویژگی های محیط روستایی به تولید برنامه می پردازند. که اکثرا برای روستاییان نامانوس و غیرقابل استفاده می باشد. به همین خاطر روستاییان به منظور کسب آگاهی از انواع شیوه های جدید تولید و بهره برداری از زمین، بازار و ... از تعاملات فردی و ارتباط با مروجین بیشترین استفاده را می برند.

حوضه آبریز اخلمد که در سازنده های آهکی کارستی شونده مزدوران و چمن بید واقع شده است متعلق به دوران مزوزوئیک بوده و در اثر عوامل اقلیمی، هیدرولوژیکی و لیتولوژیکی پدیده ها و مناظر کارستی بسیار جالبی در آن به وجود آمده است. وجود پدیده های متنوع اپی کارست و کارست عمقی در این پهنه آهکی باعث گردیده که این ناحیه به عنوان یکی از نواحی گردشگری مهم در سطح استان خراسان رضوی قلمداد شود. در این ناحیه ذخایر آب زیرزمینی به صورت آبخوان ها کارستی که برای مصرف شرب شهر مشهد در نظر گرفته شده است، ضرورت انجام تحقیقات ژئومورفولوژی کارست و مدیریت آب کارست را می طلبد. در حال حاضر 25% جمعیت جهان از منابع آب کارست برای شرب استفاده می کنند (گیلیسون، 23:2004) هدف اصلی از این تحقیق شناسایی و طبقه بندی اشکال کارستی در مقایس ماکروژئومورفولوژی و میکروژئومورفولوژی در حوضه اخلمد بوده است، از انجا که پهنه های کارستی در بینالود شمالی بسیار گسترده هستند و از منابع آب سطحی و عمقی این آبخوان های آهکی به منظور آب شرب برای جوامع شهری و روستایی استفاده می شود شرورت مطالعات ژئومورفولوژیکی در این پهنه های کارستی می تواند مدیران سرزمین را در کنترل آلاینده های آب کارست از طریق اشکال ژئومورفولوژیک کمک نماید.

ایران برای سامان دهی به معادلات چند هزار میلیاردی دلاری منطقه جهان، از موقعیت جغرافیایی برجسته ای برخوردار است. جریانی که با خلق ظرفیت های نوین فراوان قادر است در سطحی گسترده، با ایجاد پویایی در کسب و کار، اشتغال، درآمد و انباشت سرمایه، به گونه ای پایدار به فرآیند توسعه در کشور دامن بزند. موقعیت محور شرق کشور با تاکید بر جایگاه چابهار برای ترانزیت کالا، نفت، گاز و خطوط لوله آسیا مرکزی و نیز روان سازی مبادلات افغانستان محصور در خشکی، از مزیت های اشکاری برخوردار است؛ قابلیت هایی که به ویژه در نتیجه تحولات وسیع در صفحات شمالی و شرقی کشور، بر قوت آن به مراتب افزوده شده است. محور شرق موقعیتی ارتباطی دارد و چابهار با استعددهای بالقوه بسیار به ویژه در زمینه های بازرگانی و ترانزیت گرانیگاه این تحول است. این داد و ستد عظیم با عبور از محور شرق، علاوه بر ایجاد رونق در اقتصاد و اجتمع محیط، با تولید نقش های مکمل برای شمال و جنوب سیستان و بلوچستان (و نیز استان های خراسان) و شکل دهی به ستری پایدار برای پیوند منافع، همزیستی و مداری تاریخی را در منطقه نهادینه خواهد کرد. تحقق این فرآیند لیکن، مستلزم توجهی دوباره به توسعه بندر، راههای پسکرانه و بهسازی و تکمیل آنها و روز آمد کردن تجهیزات و قوانین و نیز سرمایه گذاری برای توسعه کریدورهای ترانزیتی، که هیچ تردید در اقتصادی بودن آنها نیست، خواهد بود. جمهوری اسلامی ایران، با توجه به ملاحظات ژئوپولتیک و ژئواکونومیک منطقه و در پرتو چشم اندازی آینده نگر، می تواند جایگاه خود را برای اتصال شمال-جنوب و شرق-غرب، در نظام نوین بین المللی تثبیت و ارزش موقعیت استرتژیک خود را به مراتب ارتقا بخشد و از رهگذر این مبادلات عظیم، ظرفیت های جدید برای انباشت سرمایه ها، به عنوان موتر توسعه در کشور و محور شرق خلق کند.