تازه های علوم شناختی
سال:1381 | دوره:4 | شماره:3 (مسلسل 15) |تعداد مقالات:21

از قرن ها پیش ارتباط خلاقیت با بیماری روانی مطرح و درباره آن بحث فراوانی بوده است. شرح زندگی نامه برخی موسیقی دانان مشهور، فلاسفه، دانشمندان، نویسندگان و شعرا، مقاطع زمانی از پسیکوز یا خودکشی را نشان می دهد. به علاوه مطالعات روان شناسی نشان داده که افراد بسیار خلاق بیش از افرادی که خلاقیت کمتری دارند، روان آسیب شناسی دارند.

مدل های عصبی – روان شناختی نشان داده اند که بعضی از علایم بالینی در اسکیزوفرنی می توانند بیانگر اختلال خاص در توانایی بیان دقیق وضعیت ذهنی بیماران باشند. این تغییر بیمارگونه از آگاهی از خود، می تواند به صورت اختلال در توانایی بازنمایی وضعیت روانی خود بیمار یا دیگران باشد، که این توانایی به عنوان «نظریه ذهن» شناخته شده است. به علاوه بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی در تشخیص و ارزیابی خود یا مشخصات غیر خودی از افکار خود ناتوانند. این قابلیت ارزیابی که ادرا ک های با منشا خود را از ادراک هایی با منشا بیرونی از هم جدا می کند، می تواند به عنوان معیار تشخیص تصویرسازی از درک طبیعی باشد. اگر این قابلیت ارزیابی مختل شود ادراک هایی که منشا درونی دارند بصورت ادراک خارجی تجربه می شوند.

در متون علمی تناقض در مورد موسیقی و زبان زیاد به چشم می خورد. از یک سو مطالعات موردی - شاهد بر روی بیماران با آسیب مغزی که توانایی استفاده از زبان و موسیقی را از دست داده اند نشان داده است که مناطق مربوط به زبان و موسیقی در مغز کاملا جدا و مستقل از یکدیگرند. از سوی دیگر مطالعاتی وجود دارند که با استفاده از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی کاربردی (fMRI) به بررسی عملکرد مغز سالم پرداخته اند. این تحقیقات بر خلاف یافته های نوروسایکولوژیک حاکی از آن هستند که مناطق مشترک زیادی در مغز کسانی که در حال تحلیل و درک زبان یا موسیقی هستند فعال می باشد.

پس از قطع کورپوس کالوزوم و بقیه اتصالات مغز پیشین (forebrain) (عملی که گاه برای بیماران مبتلا به صرع مقاوم انجام می پذیرد) اطلاعات بینایی که به یک نیمه میدان بینایی عرضه می شود، محدود به همان قشر نیمکره ای که اطلاعات را دریافت نموده است، می ماند. در صورتی که دستی که توسط همان نیمکره کنترل می شود بخواهد پاسخ دهد، قطع کورپوس کالوزوم هیچ تغییری در عملکرد ایجاد نمی کند. بر عکس وقتی بیمار بخواهد با دست مقابل پاسخ دهد ممکن است نتواند این کار را انجام دهد یا بسیار آهسته انجام دهد.

به رغم خطرات شدید بهداشتی که مصرف دخانیات دارد، چرا تعداد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان اقدام به مصرف سیگار می کنند؟ مطالعه حاضر دو مدل نظری از علل مصرف سیگار را مورد آزمون قرار می دهد.

در این مطالعه، آثار مرفین بر افزایش حساسیت به اختلال تشکیل حافظه القا شده و به خاطرآوری وابسته به حالت (state- dependent retrieval)  در یک روش اجتنابی غیرفعال آموخته شده، در موش سوری بررسی شده است. مصرف پیش از آموزش مرفین (5mg/kg و 2.5 و 0.5) وابسته به دوز، قادر است یادگیری یک نوبته روش اجتنابی غیرفعال (Passive Avoidance Learning)  را مهار کند. مصرف پیش از آزمون (5mg/kg و 2.5 و 0.5) باعث القای به خاطرآوری وابسته به حالت می گردد. اثر مهاری مرفین (5mg/kg) بر تشکیل حافظه، به طور معنی دار، به وسیله مصرف پیش از آموزش، نالوکسان (1mg/kg  و0.5 و 0.025)، قبل از مرفین پیش از آموزش، مهار می گردد. مصرف پیش از آزمون نالوکسان وابسته به دوز،بازگشت القا شده به وسلیه مرفین (5mg/kg) را مهار کرد. فراموشی القا شده به وسیله مرفین، پیش از آموزش، به طور معنی داری در موش های حساس شده سه روز مرفین (30mg/kg و 20) دریافت کرده بودند، مهار گردید. افزایش حساسیت به مرفین، بر حافظه وابسته به حالت مرفین تاثیری نداشت. تزریق نالوکسان، 30 دقیقه قبل از مرفین و به مدت سه روز، مهار فراموشی القا شده به وسیله مرفین را در موش های حساس به مرفین به طور معنی دار متوقف کرد. این نتایج پیشنهاد می کند که افزایش حساسیت به مرفین، اختلال تشکیل حافظه را تحت تاثیر قرار می دهد، اما بر تسهیل به خاطرآوری القا شده به وسیله مرفین بی تاثیر است.

پژوهش حاضر با هدف انواع حافظه (رویدادی و معنایی) در دانش آموزان دختر حافظ قرآن و غیرحافظ قرآن انجام شده است. در این مطالعه، در چهار چوب طرحی نیمه آزمایشی60 نفر حافظ قرآن، 60 نفر مبتدی و 60 نفر غیر حافظ قرآن در سه پایه تحصیلی (دبستان، راهنمایی و دبیرستان) از هر پایه 20 نفر، به طور تصادفی، در پژوهش شرکت داده شدند. روش نمونه گیری چند مرحله ای و ابزار آزمایش جهت بررسی حافظه رویدادی (episodic memory) شامل تکالیف رمزگردانی کلامی و عملی، تکالیف یادگیری آزاد و یادآوری سرنخی بود. در بررسی حافظه معنایی (semantic memory) از آزمون سیالی کلمات (حروف الفبایی و مقوله های معنایی)استفاده گردید. براساس نتایج این پژوهش، حافظان قرآن نه تنها در حافظه معنایی بلکه در حافظه رویدادی نیز از دو گروه کنترل عملکرد بهتری داشتند، اما چنین تفاوتی در انواع حافظه رویدادی و معنایی بین مبتدیان و غیرحافظان قرآن مشاهده نشد. این نتایج در انواع نمره گذاری جملات کامل، اسامی و افعال به طور جداگانه و نمره گذاری به روش سخت و آسان به دست آمد. همچنین نتایج حاکی از آن است که با افزایش پایه تحصیلی، عملکرد حافظان قرآن در انواع تکالیف حافظه رویدادی و حافظه معنایی افزایش می یابد، لذا مهارت در حفظ قرآن، حافظه اطلاعات غیرقرآنی را نیز افزایش می دهد و این مهارت با افزایش سن تاثیر بیشتری بر حافظه می گذارد.

"ذهن فرمانبردار": پدیده ای است که در موقعیت و شرایط خاصی امکان وقوع پیدا می کند. پژوهش حاضر کوشید تا درون مایه یکی از شیوه های "شفابخش" رایج در جامعه ایران برای درمان مشکلات روانشناختی و سازوکار زیرساز این شیوه را که مبتنی بر تلقین و ایجاد ذهن فرمانبردار است، کاوش و نقد کند. مواد مورد آزمون در این پژوهش، دو نوار صدا از بود که به طور تصادفی از میان نوارهای صدای جلسات مختلف این گونه "شفابخشی ها" انتخاب شد. کلمات دو نوار توسط دو ارزیاب مقوله بندی و ارزیابی شد. یافته های کیفی و توصیفی نشان می دهد که فراوانی کلماتی که در ذهن همگان با هیجان های خوشایند، نظیر لذت، پیوند خورده (یا شرطی شده) است، به طور چشمگیری بالا است. در چهار این پژوهش درباره برخی عوامل اثرگذارنده برفرآیند "تلقین" و مقایسه آن با "تمرین" بحث خواهد شد.

امروزه، به دلیل افزایش حجم اطلاعات درباره موضوعات مختلف، سامانه های استخراج اطلاعات از اهمیت خاصی برخوردارند، اما از آن مهمتر سامانه ای است که بتواند چکیده یا خلاصه ای از مجموعه اطلاعات بازیابی شده را به کاربر ارایه دهد. این مقاله، رهیافتی در زمینه تولید خلاصه از چندین نوشتار ارایه می کند، به طوری که بتوان با استفاده از اطلاعات چندمقاله یا متن و استخراج نکات مهم آن و برقراری ارتباط بین آنها، به یک چکیده واحد از میان آنها رسید و آن را در اختیار استفاده کننده قرار داد. یک سامانه خلاصه ساز چند نوشتاری، متفاوت از خلاصه ساز تک نوشتاری است و این تفاوت به عواملی از قبیل فشردگی، سرعت، عدم تکرار، خوانایی و مرتبط بودن جملات خلاصه تولیدی با یکدیگر مربوط است. هدف این مقاله ارایه الگو برای ایجاد چنین سامانه ای می باشد.

هدف از این پژوهش، بررسی دانش فراشناختی و حل مساله ریاضی دانش آموزان دوره راهنمایی، با توجه به سطوح مختلف و جنسیت بوده است. دانش فراشناختی شامل آگاهی از نقاط قوت و ضعف خود، هدف و ماهیت تکلیف و راهبردهای مورد نیاز برای کاربرد آنها در برخورد با تکالیف مختلف است. منظور از حل مساله ریاضی نیز حل مسایل غیرمعمول است؛ یعنی مسایلی که اطلاعات صورت مساله برای حل آن کفایت نمی کند و حل آن به فعالیت های ذهنی سطوح بالا نیازمند است. نمونه مورد مطالعه شامل 119 دانش آموز (60پسر و 59 دختر) کلاس دوم راهنمایی شهر شیراز بود. اطلاعات از طریق دو پرسشنامه دانش فراشناختی، حل مساله ریاضی و معدل کل پایان سال دانش آموز جمع آوری شد و تحلیل نتایج نشان داد که دختران و پسران در استفاده از دانش فراشناختی و حل مساله ریاضی تفاوت معناداری ندارند، ولی هنگامی که تاثیر متغیرهای فوق با توجه به عملکرد تحصیلی مورد مطالعه قرار گرفت، نتایج متفاوتی حاصل شد. مقایسه عملکرد تحصیلی گروه های قوی، متوسط و ضعیف در دانش فراشناختی و حل مساله ریاضی حاکی از تفاوت معنادار گروه های قوی و ضعیف بود. براساس این پژوهش، زمانی که جنسیت مورد توجه قرار می گیرد، میان گروه های مختلف تحصیلی با توجه به متغیرهای مورد مطالعه، تفاوت قابل ملاحظه ای مشاهده می شود.

شادمانی و نشاط به عنوان یکی از مهمترین نیازهای روانی بشر، به دلیل تاثیرات عمده ای که بر شکل گیری شخصیت آدمی و در یک کلام مجموعه زندگی انسان دارد، همیشه ذهن انسان را به خود مشغول کرده است. از مهمترین نکاتی که در زمینه مطرح است، چگونگی حصول شادمانی، تقویت آن و عوامل تاثیرگذار بر دستیابی به این نیاز حیاتی است. شخصیت، عزت نفس، اعتقادات مذهبی، سرمایه اجتماعی، فعالیتهای اوقات فراغت و... از جمله عواملی هستند که پژوهش ها نشان می دهد بر این پدیده تاثیر بسزایی دارند. در این مقاله، عوامل فوق بررسی و برخی پژوهش های انجام شده در مورد هر یک از عوامل ارایه شده است.

زبان شناسی شناختی، رویکردی است که به زبان به عنوان وسیله ای برای کشف ساختار نظام شناختی انسان می نگرد. این رویکرد که در سه دهه اخیر در زبان شناسی مورد توجه روزافزون قرار گرفته است، زبان را نمودی از نظام تصویری ذهن می داند. زبان شناسان شناختی معتقدند استعاره پدیده ای شناختی است و آنچه در زبان ظاهر می شود تنها نمود این پدیده شناختی است. از نظر زبان شناسان شناختی، استعاره به هرگونه فهم و بیان تصورات انتزاعی در قالب تصورات مملوس تر اطلاق می شود. در این مقاله سعی شده است تا شناخت مختصری از زبان شناسی شناختی و نقش مهم استعاره در این رویکرد به دست آید.

هدف این مقاله معرفی و ارزیابی یکی از جدیدترین دیدگاه های یادگیری به نام سازنده گرایی (construstivism) است. اگرچه سازنده گرایی در سال های اخیر شهرت زیادی کسب کرده است، اما ایده این نظریه جدید نیست. جنبه هایی از این دیدگاه را می توان در کارهای ارسطو، افلاطون و سقراط یافت. فلاسفه جدیدتر مثل جان لاک، کانت و پستالوزی نیز نظریاتی اراده نموده اند که در شکل گیری این دیدگاه نقش اساسی تری داشته است، تا این حد که به عنوان پدر سازنده گرایی شناخته شده و مبنایی را برای سازنده گرایی مدرن فراهم ساخته است. در عین حال برونر و ویگوتسکی نیز دارای نظریات قابل توجهی در این خصوص می باشند. از زمانی که ارنست فون گلاسرزفیلد، سازنده گرایی افراطی را در یازدهمین کنفرانس بین المللی روان شناسی آموزش ریاضیات ارایه کرد، این دیدگاه شهرت بین المللی یافت. در این مقاله تلاش شده است دیدگاه مذکور تبیین گردد و مورد ارزیابی قرار گیرد.