رهیافت
سال:1397 | دوره:28 | شماره:71 |تعداد مقالات:11

حکایت فصلنامه دراندیشه ما، حکایت انسان است؛ پای در زمین دارد و سر در آسمان. توسعه، از سککون بکه دسکت نمکی آیکد؛ خوب می دانیم از سکون چیزی حاصل نمی شود. توسعه، معلول حرکت است گرچه هر حرکتی قابل دفاع نیست. با این اندیشه گام در راهی گذاردیم تا رهیافتی شود برای آنان که می خواهند سهم خود را در توسعه به جا آورند. ...

مسئولان کشور همواره بر رشد علم تأکید داشته اند و آن را از ویژگی های راهبری علمی دانسته اند. این پژوهش با هدف بررسی مفهوم رشد علم و شاخص های مربوط به آن انجام شده است. در واقع مفهوم رشد علم، معیارهای سنجش رشد علم، نظریه های حوزه رشد علم در قدیم و معاصر، الگوهای رشد علم و چگونگی استفاده از آن در مقاله بررسی شده است. یافته ها در دو بخش به مفهوم رشد علم پرداخته است. بخش اول مبانی نظری و بخش دوم مراحل مختلف رشد، الگوی رشد علم پرایس و الگوهای چهارگانه رشد علم است که مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

دستیابی به اندیشه های تازه و راهکارهای مؤثر برای توسعة نوآوری و خلاقیت، از طریق پژوهش های اصیل علمی و نظریه پردازی حاصل می شود. نظریه پردازی در تولید دانش نو در حوزه های علوم انسانی و اجتماعی اهمیت دارد، پژوهش حاضر به شناسایی موانع نظریه پردازی در این حوزه ها و ارائه راهکارهایی در جهت رفع این موانع می پردازد. پژوهش به صورت پیمایشی انجام شده است و به لحاظ هدف از نوع کاربردی و به لحاظ ماهیت از نوع توصیفی و تحلیلی است. جامعة مورد مطالعه شامل کلیه استادان رشته های علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شهید چمران اهواز هستند که در سال تحصیلی 1397-1396 مشغول به خدمت هستند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای محقق ساخته است که به دلیل محدود بودن جامعة پژوهش، میان تمامی افراد جامعه (172 نفر) توزیع و در نهایت 121 پرسشنامه (ضریب بازگشت 34/70 درصد) گردآوری شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون فریدمن انجام گرفته است. یافته ها نشان داد که مهم ترین موانع نظریه پردازی در علوم انسانی و اجتماعی به ترتیب عبارتند از: موانع فرهنگی-سیاسی، موانع اجتماعی، موانع اقتصادی، حمایتی و مالی، موانع قانونی-سازمانی، موانع آموزشی، موانع روش شناختی (پژوهشی) و موانع فردی-روانشناختی. در پایان نیز راهکارهایی برای توسعه نظریه پردازی در این حوزه ها ارائه شده است. شناسایی مشکلات و چالش های موجود در مسیر نظریه پردازی به سیاست گذاران و تصمیم گیران کشور کمک خواهد کرد تا در راستای رفع موانع و کمک به توسعه فرایند نظریه پردازی علوم انسانی و اجتماعی، برنامه ریزی و اقدام کنند.

هدف از مقاله حاضر این است که مهم ترین شکاف های نظری در مباحثه تجاری سازی تحقیقات علمی در داخل و خارج کشور نشان داده شود. همچنین برخی از مهم ترین ایده های تحقیقاتی برای ترسیم مسیر آینده این موضوع طرح شود. روش به کار گرفته شده در تحقیق کتابخانه ای و تحلیل مفهومی است. در ادبیات جهانی مشاهده می شود برخی آثار به طور عمده بر پایه نظریه های جامعه شناسی علم علیه تجاری سازی تحقیقات علمی استدلال کرده اند و برخی آثار با استفاده از نتایج عینی و تجربی دفاعیه خود را از تجاری سازی به مثابه واقعیتی موجود ارائه داده اند. در ادبیات داخلی، پنج موضوع اصلی مورد توجه نویسندگان چنین است: تعریف مفاهیم مربوط به تجاری سازی تحقیقات علمی؛ مدل های اجرایی مناسب در ایران؛ عوامل موفقیت تجاری سازی علم در دانشگاه های جهان و ایران؛ موانع موجود در ایران؛ پیامدهای مثبت و منفی آن. دو موضوع اخیر اهمیت بیشتری در ادبیات داخلی داشته است. اکثراً جامعه علمی مدیریت و تا حدی کمتر، جامعه شناسان به این مباحثه وارد شده اند. سایر اندیشمندان در حوزه های سیاست علم، اقتصاد علم و فلسفه علم نسبت به این موضوع بی توجه بوده اند. مباحثه تجاری سازی تحقیقات علمی در داخل کشور فاقد چهارچوب های نظری مناسب جهت تحلیل، ارزیابی و پرداختن به ضرورت موضوع است.

امروزه بنگاه های دانش محور برای حفظ ذخایر ارزشمند دانشی و مزیت رقابتی بر «حفاظت دانش» به عنوان فرایند کلیدی مدیریت دانش تأکید دارند. در واقع خلق و به اشتراک گذاری دانش بدون حفاظت دانش منجر به ایجاد ارزش افزوده پایدار نمی شود. هدف از این مقاله، بررسی رویکردهای حفاظت دانش با پیشنهاد چهارچوب چندسطحی در شرکت ملی نفت ایران به عنوان بنگاه دانش محور است که با توجه به ماهیت اکتشافی تحقیق از مطالعه موردی استفاده می شود. حفاظت دانش شامل حفظ دانش صریح (نظیر ثبت اختراع و مستندهای سازمانی) و نیز حفاظت دانش ضمنی (دانش در ذهن کارکنان نظیر تجربه) است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ریسک از دست دادن دانش و لزوم حفاظت دانش در سطح فردی (ترک خدمت و بازنشستگی کارکنان) و در سطح سازمانی (کوچک سازی، مدیریت روابط بین سازمانی و مدیریت پروژه) باید مورد نظر قرار گیرد که مروری بر استراتژی های شرکت ملی نفت به عنوان بنگاه دانش محور برای کاهش هر یک از ریسک های مذکور صورت می گیرد.

فضای مناسب برای کسب وکار یکی از عوامل مهم در رشد و توسعه اقتصادی و سرمایه گذاری داخلی و بین المللی محسوب می شود. هدف مقاله بررسی و تحلیل وضعیت شاخص های ایران از منظر کسب وکار از سال 2013 تا 2017 است. در این پژوهش از روش توصیفی طولی و تحلیلی استفاده شده است. با استفاده از مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و آمار رسمی منتشر شده در خصوص شاخص های فضای کسب وکار، عوامل، مؤلفه های ارزیابی و موانع مهم تک تک شاخص های انجام کسب وکار در کشور، طی سال های 2017-2013 مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته اند. یافته ها نشان می دهد که شاخص های «اخذ مجوزهای ساخت»، «ثبت مالکیت» و «کسب انشعاب برق» بیشترین بهبود را طی این سال ها در رتبه جهانی داشته اند. از طرف دیگر، شاخص های «تجارت فرامرزی»، «حل وفصل ناتوانی در پرداخت دیون»، بیشترین تنزل و افت را طی این سال ها داشته اند. شاخص «حمایت از سرمایه گذاران کوچک» همواره طی این پنج سال اخیر از وضع نامطلوبی برخوردار بوده و در روند بهبود آن تغییری صورت نگرفته است. در بخش نتیجه گیری مؤلفه های مؤثر در شاخص های بهبودیافته و همچنین تحلیلی برای مؤلفه های تأثیرگذار در بهبود شاخص های تنزل یافته برای متولیان شاخص ها ارائه شده است. برای سایر شاخص ها طی این دوره تغییرات جدی دیده نشده است.

حجم قابل توجه خرید دولتی سالانه کشورها موجب شده است که توجه سیاست گذاران نوآوری به قدرت اهرمی خرید دولتی برای تحریک نوآوری جلب شود. خرید دولتی در بازار به عنوان کشش تقاضا برای کالاها، خدمات و سیستم ها بیان می شود و اگر بتوان با به کارگیری روش های نوین، این تقاضا را به سمت نوآوری سوق داد، در عمل تقاضای مؤثری برای شکل گیری نوآوری در جامعه ایجاد می شود که برای پرورش نوآوری از اهمیت اساسی برخوردار است. هدف این مقاله تبیین روش های خرید نوآوری گراست. در این راستا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای ابتدا نقش تقاضا در شکل گیری نوآوری و ظرفیت سیاستی خرید دولتی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس با تبیین خرید دولتی نوآوری گرا تفاوت آن با خرید معمولی شرح داده می شود. بعد از آن، به امکان به کارگیری خرید دولتی نوآوری گرا به عنوان ابزار سیاست های نوآوری طرف تقاضا پرداخته می شود. برای شناخت بیشتر از خرید دولتی نوآوری گرا، انواع آنها مشخص شده و موانع به کارگیری این روش ها مورد توضیح قرار می گیرند. توجه به ظرفیت خرید دولتی برای تحریک نوآوری در کشور یکی از نتایج این تحقیق است.

اصطلاح «نقشه جامع علمی کشور» که احتمالاً برگرفته از واژه انگلیسیScience and Technology (S&T) Roadmap است شاید اندکی بیش از یک دهه است که در ایران رواج یافته است. این روش در کشورهای غربی از حدود سه دهه پیش به این سو به کار گرفته شده است. به این ترتیب به نظر می رسد این روش (فناوری) در فاصله زمانی کوتاهی پس از بهره گیری از آن در مغرب زمین، به جامعه علمی ایران معرفی شد و اقدام برای بومی سازی آن با جدیت و سرعت پی گرفته شده است. هدف این مقاله کوتاه، بررسی نقادانه (هرچند بسیار مختصر) برخی کاستی هاست که در روایت نهایی سند نقشه جامع علمی کشور (که استفاده از آن به سال 1389 به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد) راه یافته است.