علوم حدیث
سال:1389 | دوره:15 | شماره:2 (56) |تعداد مقالات:10

چکیده فارسی:جهاد از فروع فقهی است که مورد بحث بسیاری قرار گرفته است. فقیهان این فرع فقهی را در قالب دو قسم جهاد دفاعی و جهاد ابتدایی نشانده اند. از این دو قسم و مباحث مرتبط با آنها آنچه بیشتر مورد توجه فقهای امامیه بوده است و در آن به نقد و نظر پرداخته اند، جواز یا عدم جواز جهاد ابتدایی بدون حضور امام معصوم † است. این مقاله در نظر ندارد در باه جواز یا عدم جواز مذکور پژوهش نماید، بلکه آنچه مد نظر بوده، بررسی مبانی قرآنی جهاد ابتدایی، در پرتو سیره منقول رسول اکرم است. آنچه حاصل شده، تقویت حکم به عدم جواز جهاد ابتدایی به نحو کلی است، و نه فقط اشتراط جواز به حضور امام معصوم، یا اشتراط آن به وجود شرایط مناسب اجتماعی، سیاسی، بین المللی. چکیده عربی:الجهاد من الفروع الفقهیة التی وقع فیها البحث کثیرا، وقد بحثه الفقهاء ضمن العنوانین التالیین: الجهاد الدفاعی، والجهاد الابتدائی.والذی نال اهتمام فقهاء الامامیة من هذین القسمین و الأبحاث المتعلقة بهما، و أبدوا فیه آراءهم من جوازه أو حرمته فی زمن غیبة الامام المعصوم هو الجهاد الابتدائی. هذا المقال لا یحاول البحث فی جوازه أو حرمته فقهیاً، و إنما یحاول بیان المبانی القرآنیة للجهاد الابتدائی فی ظل المنقول من سیرة نبینا الأکرم .والذی انتهینا الیه هو دعم الحکم بحرمة الجهاد الابتدائی بصورة عامة، لا اشتراطه بحضور الامام، أو بتوفر الشروط الاجتماعیة و السیاسیة والدولیة المناسبة.

چکیده فارسی:میرداماد، حکیم مشهور دوره صفویه و بعد از آن، علاوه بر تدریس علوم عقلی و تخصص در آن، در علوم نقلی، همانند فقه و حدیث، درایه و رجال نیز صاحب نظر و دارای تصنیفاتی است. کتاب ها، رسائل و حواشی او در فقه و حدیث و تفسیر_ که افزون بر چهل اثر از هفتاد و سه اثر وی است_ نشان از توجه وی به نقلیات در کنار آثار عمیق فلسفی وی دارد. در این نوشتار نوادری از آرای میرداماد گردآوری شده و ضمن آن، علل نوادر با بیان نظریه تعدیل راویان توضیح داده می شود، نظریه ای که تاثیر خود را در همه آثار فقهی و حدیثی میرداماد گذاشته است. عدم ارسال و ضعف بسیاری از روایات، عدم دلالت جهالت راوی در ارسال سند، الحاق حدیث مضطرب احیانا بر مزید در اسناد، عدم تقدیم جرح به تعدیل هنگام تعارض جرح و تعدیل، قبول خبر واحد و... همه از آثار نظریه فوق است. مبنای نظریه تعدیل راویان، اصل صحت در فعل مسلم است. در این مقاله ضمن اثبات نظریه فوق، به دو پرسش نیز پاسخ می دهیم: اول، آیا اصاله الصحه در فعل مسلم شامل قول و احیانا اعتقاد هم خواهد شد؟ دوم، آیا از صحت قول می توان توثیق مخبر را نیز نتیجه گرفت؟ همچنین، بیان این نکته ضروری است که نظریات نادر میرداماد در تقابل با شهرت قبل از او و احیانا زمان خود، اوست. چکیده عربی:المیرداماد، الحکیم المشهور فی العصر الصفوی و ما بعده، مضافا لتدریسه فی العلوم العقلیة و اختصاصه فیها، کان صاحب رأی فی العلوم النقلیة کالفقه و الحدیث و الدرایة و الرجال، وله فیها تألیفات. و کتبه و رسائله و حواشیه فی الفقه والحدیث والتفسیر - والتی تزید علی أربعین أثرا من مجموع آثاره البالغة ثلاثا وسبعین - شاهد لاهتمامه بالعلوم النقلیة الی جانب آثاره الفلسفیة العمیقة.و قد أحصینا هنا نوادر أقوال المیرداماد مع بیان عللها، و أوضحنا نظریته فی تعدیل الرواة، هذه النظریة التی ترکت آثارها علی جمیع آثاره الفقهیة والحدیثیة. و یعد الحکم بعدم إرسال و ضعف الکثیر من الروایات، عدم دلالة جهالة الراوی علی إرسال الروایة، إلحاق الحدیث المضطرب بالمزید سندا أحیانا، عدم تقدیم الجرح علی التعدیل عند تعارضهما، قبول خبر الواحد، و ...، من آثار النظریة المذکورة. والمبنی الذی تعتمده نظریة تعدیل الرواة هو أصالة الصحة فی فعل المسلم.سنتناول فی هذا المقال إثبات هذه النظریة و سنستعرض خلال ذلک الاجابة علی السؤالین التالیین:السؤال الأول: هل إن أصالة صحة فعل المسلم تشمل أقواله أیضا و کذلک اعتقاداته أحیانا؟السؤال الثانی: هل یمکننا استنتاج و ثاقة الراوی من أصالة صحة فعل المسلم؟کما إن بیان النقطة التالیة یعد ضروریا وهی أن آراء المیرداماد قد تخالف المشهور قبل عصره بل والمشهور فی عصره أحیانا. 

چکیده فارسی:یکی از مستندات رایج و معمول معتقدان به چند معنایی بودن قرآن، صرف نظر از صحت یا عدم صحت چنین امری، احادیث وجوهیه (اصطلاح از مولف است) و عباراتی مانند: قرآن حمال ذووجوه که بعضی به معصومان ‰ منسوب اند است اما این احادیث کدام اند و اعتبار آنها و نیز اعتبار انتساب بعضی از آنها به معصوم چقدر است؟ اینها پرسش هایی است که به نظر می آید باید به دقت پاسخ داده شود.مقاله موجود، در صدد است، به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل و مقایسه داده ها، این احادیث را تبارشناسی کرده و مورد مداقه و ارزیابی قرار داده و به پرسش های یادشده پاسخی درخور دهد.لازم به یادآوری است که هدف این مقاله، پیش از هر چیز ارزیابی احادیث وجوهیه بر اساس ملاک های نقد حدیثی است و به هیچ وجه غرض از آن، رد یا اثبات ذو الوجوه بودن قرآن نیست و رد و اثبات ذو الوجوه بودن قرآن و معنا و مدلول ذو الوجوه بودن و غیره خارج از بحث این مقاله است. به عبارتی دیگر، رویکرد این مقاله نه نقد مفهومی، بلکه نقد نفس الامری احادیث وجوهیه فقط از حیث صحت و سقم و قوت و ضعف آنها (با وجود معاضد داشتن یا نداشتن این احادیث) است. چکیده عربی:إحدی الوثائق المعروفة للمعتقدین بتعدد معانی القرآن (مع غض النظر عن صحة هذه النظریة وسقمها) هو أحادیث الوجوه، وعبارات نظیر: إن القرآن حمال ذو وجوه، والتی ینسب بعضها للأئمة، إلا أن هذه الأحادیث ما هی؟ و ما مدی اعتبارها؟ و ما مدی انتساب بعضها للمعصوم؟ أسئلة بحاجة إلی إجابات دقیقة.المقال الحاضر یحاول بیان الاجابة المناسبة علی الاسئلة المذکورة بأسلوب تحلیلی مقارنی للمعلومات المتوفرة، لیتم التعرف علی جذور هذه الروایات ویمکننا بالتالی تقویمها.جدیر بالذکر أن الهدف الأصلی لهذا المقال هو تقویم أحادیث الوجوه وفق معاییر نقد الحدیث، ولیس هدفنا منه إثبات کون القرآن ذو وجوه أو رد ذلک. کما أن المراد من کون القرآن ذو جوه خارج عن بحث هذا المقال. و بعبارة أخری: الاتجاه الذی ینحوه المقال لیس هو النقد الدلالی لأحادیث الوجوه، و إنما هو النقد النفس أمری لهذه الأحادیث و دراسة صحتها و سقمها، و قوتها و ضعفها (مع وجود المعاضد لها أو فقده).وبما أن معرفة تاریخ مؤلفی کتب الحدیث التی روت هذه الروایات له دور فی معرفة جذورها، فقد ذکرنا تاریخ وفاة أصحاب هذه الکتب الی جانب اسم المؤلف، و لهذا ندعو القارئ الکریم للالتفات لذلک.

چکیده فارسی:نقد حدیث در آثار شیخ مفید جایگاه درخوری دارد. وی در نقدهای خود از روش های پیچیده ای بهره گرفته است. روش های نقد حدیث در آثار مفید به چهار دسته تقسیم می شود که به ترتیب اهمیت عبارت اند از: 1. نقد متن محور، 2. نقد سند محور، 3. نقد ماخذ محور، 4. نشان دادن قرینه های عدم صدور یا قابل اخذ نبودن حدیث. هر کدام از این روش ها با به کارگیری معیارها و ابزارهای متعددی صورت بسته است. چکیده عربی:نقد الحدیث له منزلة خاصة فی کتب الشیخ المفید، وقد استعان فی نقده للحدیث علی أسالیب معقدة.و تنقسم أسالیب نقد الحدیث فی کتب الشیخ المفید الی أربعة أقسام، نعرضها بحسب أهمیتها:1. نقد المتن. 2. نقد السند. 3. نقد المصادر. 4. بیان القرائن الدالة علی عدم صدور الحدیث أو عدم کونه صالحا للاعتماد:و قد جاء استخدام کل من هذه الأسالیب وفق معاییر و أدوات عدیدة.

چکیده فارسی:این پژوهش به مطالعه در مورد خطبه های نماز جمعه و عیدین امام علی† پرداخته و در این زمینه در بخشی از این نوشته با نگاه کلی به تمام خطبه ها، مواردی چون: تعداد، زمان و مکان صدور خطبه ها، تعداد خطبه های کامل و ناقص، اسناد و حجم خطبه ها مورد مطالعه واقع شده است. در بخش دیگر به مولفه های مهم تمام خطبه ها و میزان تکرارشان اشاره شده است. بررسی دلایل کاستی خطبه های جمعه امام علی†، مطالب دیگر این نوشتار به شمار می آید. همچنین، بیان سیره امام† در امر برپایی نماز جمعه و بیان مناسبت هایی که در پیدایش خطبه ها تاثیر داشته اند، بخش های دیگر این مقاله هستند. و نهایت این که، در بخش پایانی این نوشتار ادبیات خطبه ها مورد کنکاش واقع شده است. چکیده عربی:الهدف الرئیسی لهذا البحث هو جمع و تحلیل الخطب المرویة عن أمیر المؤمنین فی الجمعة و العیدین، و فی هذا المضمار نجد سبعة عشر خطبة للامام فی الزمانین المذکورین، والمصادر الرئیسیة لهذه الخطب فی الغالب هو المصادر القدیمة للشیعة و أهل السنة.تناول المقال فی جزء منه للصناعات الأدبیة فی الخطب، کما قام بتحلیل حجم و محتوی هذه الخطب، و أوضح النقاط و المحاور التی تتألف منها هذه الخطب، وفی هذا الاطار نجد تکرر بعض هذه المحاور فی جمیع الخطب، سواء الکامل منها أو الناقص، مما یکشف عن اهتمام أمیر المؤمنین بالتعرض لهذه المحاور.کما تناول بیان سیرة أمیر المؤمنین فی إقامة صلاة الجمعة، والمناسبات التی ترکت أثرها علی خطبه فیها. مضافاً لبیان الأسلوب الأدبی المستخدم فی الخطب، و العوامل المؤثرة علی هذا الاسلوب.

چکیده فارسی:ارتباط میان دین و نظریات جامعه شناختی یکی از مهم ترین دغدغه های اندیشمندان حوزه علوم اجتماعی است. دیدگاه های مختلفی در این باره بیان شده است، به گونه ای که اگر بخواهیم آن را در یک طیف ترسیم کنیم، در یک سو، دیدگاه های اندیشمندانی قرار می گیرد که قائل اند نمی توان ارتباطی میان این دو حوزه برقرار کرد و نظریات جامعه شناختی ربطی به دین پیدا نمی کند و تنها کاری که امکان دارد، بررسی جامعه شناختی دین است که دین نیز مانند دیگر عرصه ها می تواند مواد خام نظریات جامعه شناختی باشد.در سوی دیگر، اندیشمندانی معتقدند که دین می تواند در این عرصه حضور داشته باشد، چون دین مجموعه کاملی است که هم برای هدایت معنوی بشر و هم برای زندگی اجتماعی بشر راه کارهایی دارد و ما تنها باید به کشف این راه کارها بپردازیم و نظریات جدید از جمله نظریات جامعه شناختی ما را در کشف این قوانین راهنمایی می کند.پژوهش حاضر در میانه این دو قرار دارد. ما در این پژوهش هیچ کدام از این دو ادعا را دنبال نمی کنیم، بلکه راه میانه ای را انتخاب کرده ایم و آن این است که از یک مساله خرد جامعه شناختی در نظریات کجروی (نظریه برچسب زنی) شروع کرده ایم. و محورهای این نظریه را استخراج کرده و سعی داریم تا این محورها را به منابع حدیثی ارائه کنیم و پاسخ های آن را پی بگیریم. چکیده عربی:العلاقة بین الدین و النظریات الاجتماعیة هی من أهم القضایا التی شغلت علماء الاجتماع، و توجد فی هذا المجال نظریات مختلفة، بحیث لو أردنا بیانها فی أفق واحد لوجدنا أن.البعض یری أنه لا یمکن إیجاد علاقة بین الدین و النظریات المطروحة فی علم الاجتماع، و علیه فالنظریات الاجتماعیة مما لا علقة لها بالدین. نعم الأمر الممکن فی هذا المجال هو التعرف علی آراء الدین فی مجال علم الاجتماع، إذ قد یکون للدین آراء فی هذا المجال کغیره من المجالات.فی الجانب الآخر من هذا الأفق الواسع یری البعض الآخر أن الدین بإمکانه أن یبدی رأیا فی مجال علم الاجتماع، إذ الدین منهج متکامل لهدایة البشریة معنویا و مادیا، بما فی ذلک الحیاة الاجتماعیة، فله إبداء الحلول المناسبة فی هذا المجال، و لیست و ظیفتنا إلا کشف هذه الحلول، والنظریات الحدیثة ـ بما فی ذلک النظریات الاجتماعیة - هی مما یعیننا علی کشف هذه الحلول.المقال الحاضر یختار الحد الوسط بین النظریتین المذکورتین، و لا یرتضی شیئا منهما، و ذلک أننا بدأنا باختیار مسألة اجتماعیة بسیطة فی مجال الانحراف، و هی نظریة الملصقات، ثم استخرجنا محاور هذه النظریة، و حاولنا أن نستعرض هذه المحاور من خلال نصوص الحدیث، ثم نتابع أجوبتها المناسبة.

چکیده فارسی:اختلاف درباره اسباب نزول برخی آیات و سور، از جمله مباحث مطرح در دانش اسباب نزول است. سوره ﴿هل أتی﴾ از جمله مهم ترین سور اختلافی است که ارزیابی شان نزول و شبهات پیرامونی آن، داوری صحیح و نقادانه را می طلبد. در این نوشتار بر آنیم تا با ماخذشناسی و ارزیابی سندی روایات سبب نزول سوره انسان (دهر) بررسی نماییم که آیا بر خلاف ادعای کسانی چون ابن جوزی، احمد امین و ...، می توان به این نتیجه دست یافت که نزول سوره ﴿هل أتی﴾ در شان اهل بیت‰، نه اسطوره ای برساخته از سوی شیعیان، بلکه حقیقتی است که اصالت و صحت سندی اش، بنابر مبانی حدیث پژوهی عامه و خاصه قابل اثبات است؟ چکیده عربی:الاختلاف فی أسباب نزول بعض الآیات و السور من جملة الأبحاث المطروحة فی علم أسباب النزول. و من أهم السور التی وقع الخلاف فی نزولها هی سورة ﴿هل أتی﴾، و لهذا فهی بحاجة إلی تقییم شأن نزولها والشبهات المطروحة حول ذلک.المقال الحاضر یحاول تقییم أسانید الروایات الدالة علی نزول سورة الإنسان (الدهر)، وبیان مصادرها، لیتضح من خلال ذلک هل إن دعوی أمثال ابن الجوزی و أحمد أمین و ... من أنها أسطورة اختلقها الشیعة، أم یمکن إثبات أنها حقیقة لها جذور تمتد فی الروایات الصحیحة سندا وفقا للمبانی الحدیثیة المعتمدة عند أهل السنة و الشیعة؟

چکیده فارسی:تاویل از مباحث میان رشته ای است که با علوم قرآن، حدیث، فلسفه، کلام و عرفان پیوند داشته و هر کدام از این علوم از منظری خاص به آن می نگرند. مذاهب مختلف اسلامی نیز رویکردی متفاوت به آن داشته اند. برخی چون اسماعیلیان و متصوفان راه افراط را در تاویل پیش گرفته و عده ای نیز همانند اهل حدیث، منکر هرگونه تاویلی بوده اند. این نوشتار درصدد بیان معنای اصطلاحی تاویل و گستره معنایی و کارکرد های تاویل الحدیث، و نیز بیان دیدگاه های مخالفان و موافقان تاویل الحدیث در حوزه حدیث شیعه است. چکیده عربی:التأویل أحد اصطلاحات علوم الحدیث، ویراد به العدول عن المعنی الظاهر للحدیث الی معنی غیر ظاهر منه. تناول هذا المقال - بعد بیان معنی التأویل لغة و اصطلاحا - استعمالات التأویل المختلفة، و آراء الموافقین و المخالفین للتأویل.کما تناول «التأویل المقبول» و «التأویل غیر المقبول» و اللذین استعملا فی عبارات المذکورین، و نری أن کثیرا من الذین لا یرتضون التأویل قد یتأولون بعض الأحادیث.

چکیده فارسی:در این مقاله تعریف صحابه، سبب پیدایش بحث عدالت صحابه از دیدگاه فریقین، دیدگاه های سه گانه اهل سنت و دیدگاه بیشتر آنان در تعریف صحابه و تفاوت های تشیع با عامه در این خصوص، مورد بحث قرار خواهد گرفت.آن گاه، به دیدگاه فریقین درباره عدالت صحابه و استدلال اهل سنت در خصوص عدالت آنها از آیات قرآن و نقدهای شیعه بر استدلال های آنان را مورد بررسی قرار خواهیم داد.در ادامه بحث عدالت، صحت و ضعف احادیث مرفوع و موقوف را از منظر اهل سنت و شیعه مورد بررسی قرار می دهیم و موارد اتفاق و اختلاف آن را مشخص خواهیم نموده و در پایان، دیدگاه دو گروه در باره حجیت قول صحابه مشخص خواهد شد. چکیده عربی:تناول هذا المقال تعریف الصحابة، جذور و أسباب بروز بحث عدالة الصحابة من منظار الفریقین، الآراء الثلاثة لأهل السنة و نظر أغلبیة أهل السنة فی تعریف الصحابة، و نقاط الفرق بین الشیعة و أهل السنة فی هذا المضمار.ثم سنستعرض منظار الفریقین لنظریة عدالة الصحابة، و الأدلة التی أقامها أهل السنة لاثبات هذه النظریة من آیات الکتاب العزیز، و ما ذکره الشیعة من نقد تجاه هذه الأدلة.و تبعا لبحث العدالة سنتناول صحة و ضعف الأحادیث من منظار الفریقین، و نبین نقاط الاتفاق و الاختلاف بین الفریقین، و ستتضح بالتالی نظرة الفریقین فیما یخص حجیة قول الصحابی.

چکیده فارسی:حدیث پژوهی در ترکیه از آغاز دوره جمهوریت تا کنون (19242010م) با سه دوره متمایز از هم، روندی تدریجی تکاملی را پشت سر نهاده و امروزه مطالعات علوم و معارف حدیث در دانشگاه های الهیات ترکیه به یک رشته علمی و تخصصی تبدیل شده است. بررسی تاریخچه حدیث پژوهی در ترکیه، زمینه های رشد، آثار، کاستی ها و امتیازات پژوهش های حدیثی در سده اخیر تاریخ سیاسی حیات ترکیه محور اصلی این مقاله حاضر است که با روشی توصیفی استنادی به تبیین شاخصه های اصلی حدیث پژوهی در دوره جمهوریت ترکیه پرداخته و آثار برتر حدیثی هر دوره را شناسانده است. چکیده عربی:الخلاصة: مرت الأبحاث الحدیثیة فی ترکیة منذ العصر الجمهوری و حتی الآن (1924 - 2010 م) بثلاث مراحل تکاملیة مختلفة، حتی تحولت الابحاث و المعارف الحدیثیة فی جامعات ترکیا الی أحد الفروع العلمیة التخصصیة.دراسة تاریخ الأبحاث الحدیثیة فی ترکیة، أرضیات التطور، الآثار، نقاط القوة و الضعف فی الأبحاث الحدیثیة فی القرن الأخیر، التاریخ السیاسی لترکیة، هی المحاور الرئیسیة لهذا المقال والذی سیکون بشکل و صفی موثق، و سیبین المعالم الرئیسیة للأبحاث الحدیثیة فی العصر الجمهوری لترکیة، و أبرز الکتب الحدیثیة التی ترکها لنا.