مطالعات اقتصاد انرژی
سال:1389 | دوره:7 | شماره:25 |تعداد مقالات:9

تحولات فنی و اقتصادی پس از اولین بحران نفتی، طیف گسترده ای از مدل ها را برای تجزیه، تحلیل و پیش بینی تقاضای انرژی در دسترس قرار داد. یکی از بزرگ ترین تقاضا کنندگان انرژی به ویژه فرآورده های نفتی در جهان که همواره موضوع مداخلات سیاستی دولت ها نیز بوده است، بخش حمل و نقل می باشد. در این راستا مقاله حاضر به مدل سازی تقاضای فرآورده ها از طریق حداکثرسازی سه مرحله ای تابع مطلوبیت با توجه به قید مخارج مربوطه در هر مرحله اقدام شده است. مدل پیشنهادی از نوع مدل های سری زمانی ساختاری بوده و دارای جزء غیرقابل مشاهده روند است که پس از تبدیل مدل به صورت حالت - فضا و با به کارگیری الگوریتم کالمن فیلتر از طریق روش حداکثر راست نمایی برای دوره زمانی 86-1358، برآورد شده است. نتایج حاکی از آن است که اولا ماهیت روند از نوع روند هموار بوده و ثانیا فرایند حرکتی آن غیرخطی است. با توجه به توابع تقاضای برآورد شده، کشش قیمتی تقاضای بنزین و نفت گاز کم تر از یک بوده، به طوری که در مورد بنزین این کشش در کوتاه مدت و بلندمدت به ترتیب برابر (0.24- و 0.3-) و در خصوص نفت گاز برابر (0.2-) بوده است. کشش درآمدی برای این فراوده ها به ترتیب (1.71 و 0.84) می باشد. حساسیت تقاضای بنزین و نفت گاز به تغییرات سرانه مالکیت وسایل نقلیه بنزین و نفت گاز به ترتیب 1.41 و 0.75 بوده است.

اهمیت روزافزون منابع انرژی در شکل گیری و رشد فرایندهای اقتصادی و نیز ضرورت بهره برداری از این منابع بر پایه ملاحظات زیست محیطی و توسعه پایدار اقتصادی و اجتماعی، موضوع شناسایی و مطالعه عوامل تاثیرگذار بر مصرف انرژی را برجسته می کند. اندازه و ساختار سنی جمعیت نیز از جمله عواملی است که در مباحث مربوط به مصرف انرژی حایز اهمیت می باشد و کم تر به آن پرداخته شده است. بنابراین مطالعه حاضر تلاش دارد با توجه به نظریه سیکل زندگی مصرف، عامل جمعیت را به صورت اندازه و ساختار سنی جمعیت روی مصرف انرژی در میان کشورهای آسیای جنوب  غربی، مورد کاوش و ارزیابی قرار دهد. به علاوه از روش داده های تابلویی برای برآورد مدل ها استفاده شده است.نتایج حاصل از برآورد مدل ها، حاکی از آن است که متغیرهای تولید ناخالص داخلی سرانه، اندازه جمعیت و نسبت جامعه شهری (شهرنشینی)، در سطح معنی داری بالایی دارای اثرگذاری مثبت روی مصرف انرژی هستند. افزون بر این، اثرگذاری متغیر گروه های سنی جمعیت روی مصرف انرژی، معنی دار می باشد، بنابراین آگاهی از پیامدهای تغییرات جمعیتی از بعد اندازه و ساختار سنی با توجه به روند فزاینده مصرف انرژی در ایران و کشورهای منطقه، برای برنامه ریزی و سیاست گذاری های آتی می تواند اثربخش باشد.

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا که به «منا» معروف است، به دلیل وجود ذخایر انرژی و جایگاه ژئوپلتیک خود به یکی از مناطق مورد توجه در جهان تبدل شده است. چالش توسعه پایدار در منطقه منا سال هاست که مورد بحث سازمان های بین المللی و محققان قرار گرفته است. در این مقاله با بررسی روابط علی و معلولی میان مولفه های چهارگانه توسعه پایدار، تلاش می کنیم تا به شناختی بهتر از نحوه تعامل میان اجزای توسعه پایدار در منطقه دست یابیم. از این رو در ابتدا با جمع آوری اطلاعات 29 متغیر نهادی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی، شاخص های توسعه با استفاده از روش تحلیل مولفه های اصلی برای دوره زمانی 2007-2000 ساخته شد. سپس این ارتباط با استفاده از الگوی علیت گرنجر و مدل های پویای پانل دیتا، مورد آزمون قرار گرفت. نتایج این تحقیق به خوبی نشان می دهد که توسعه اقتصادی که به بهای تخریب محیط زیست این منطقه به دست آمده، نه تنها نتوانسته موجب بهبود مولفه های غیراقتصادی توسعه پایدار شود، بلکه زمینه افول آن ها را فراهم کرده است.

بی ثباتی قیمت نفت، از یک سو به عنوان یکی از مولفه های تاثیرگذار در الگوهای اقتصاد کلان و از سوی دیگر به عنوان یکی از متغیرهای اساسی در الگوهای مدیریت ریسک و الگوهای گزینش پورتفوی، همواره مورد توجه پژوهش گران بوده است. مقاله حاضر می کوشد تا با استفاده از شبکه های عصبی، الگویی برای پیش بینی بی ثباتی قیمت نفت ارایه دهد. به این منظور، بی ثباتی قیمت نفت خام برنت و وست تگزاس اینترمدیت پیش بینی شده است. مقایسه نتایج حاصل از چهار الگوی مورد بررسی، شامل الگوی اقتصادسنجی GARCH(1,1)، دو نوع الگوی مبتنی بر شبکه عصبی GMDH و الگوی ترکیبی شبکه عصبی GMDH و GARCH(1,1)، نشان می دهد که الگوی ترکیبی و شبکه های عصبی بر مبنای معیار جذر میانگین مربع خطای پیش بینی (RMSE) برای هر دو سری، پیش بینی بهتری را نسبت به الگوی اقتصادسنجی GARCH(1,1) ارایه می دهند.

این مقاله به تجزیه تغییر در مصرف انرژی در شرکت های پگاه فارس، تهران و اصفهان می پردازد. برای این مهم از داده های مصرف نهایی انرژی و میزان تولیدات شرکت های مورد مطالعه طی دوره زمانی 1386-1375 استفاده  شده است. مدل مورد استفاده در این تحقیق، روش مجزاسازی انرژی (LMDI) است، که تغییر در مصرف انرژی نهایی را به اثرات ساختاری، تولیدی و شدت انرژی خالص تجزیه می کند. نتایج نشان می دهد که از کل تغییر در مصرف نهایی انرژی، اثرات ساختاری و تولیدی، مثبت و اثر شدت انرژی خالص منفی بوده است، به طوری که اثر ساختاری در شرکت پگاه فارس به طور متوسط 184.06 واحد، تهران 239.41 و اصفهان 107.42 واحد و اثر تولیدی فارس 414.18 واحد، تهران 553.1 و اصفهان 314.39 واحد از تغییر در مصرف نهایی انرژی را توضیح می دهند. همچنین اثر شدت انرژی خالص فارس به طور متوسط 508.26- واحد، تهران 680.08 - واحد و اصفهان 347- واحد از تغییر در مصرف نهایی انرژی را توجیه می کند.

در این مقاله ابتدا به روند تاریخی شکل گیری پروتکل کیوتو و سازوکارهای انعطاف پذیر آن از جمله مکانیسم توسعه پاک پرداخته می شود و در ادامه پتانسیل های ایران در جذب پروژه های CDM، وضعیت احداث نیروگاه های بادی و فواید حاصل از آن در دو سناریو مورد بررسی قرار می گیرد، به این ترتیب که در حالت اول درآمدها و هزینه های راه اندازی یک نیروگاه بادی در حالت معمول، یعنی بدون در نظر گرفتن مکانیسم توسعه پاک ارزیابی می شود و در سناریوی دوم، همین نیروگاه در قالب یک طرح مکانیسم توسعه پاک بررسی می شود. روش مورد استفاده در این مطالعه تحلیل هزینه فایده می باشد که با نرم افزار کامفار انجام شده است و در پایان نتایج به دست آمده نشان می دهد که در حال حاضر و با توجه به محدودیت های موجود بر سر راه پروژه های CDM در بخش نیروگاه بادی در ایران، تولید برق بادی، چندان مقرون به صرفه نمی باشد.

یکی از عوامل موثر در کاهش اضافه تقاضای برق مصرفی، ارتقای بازدهی لوازم و تجهیزات مصرف کننده برق است. در این راستا، سازمان بهره وری انرژی ایران (سابا)، سیاست حمایت از تولیدکنندگان لوازم خانگی و از جمله کولر آبی را در دستور کار قرار داده است. هدف از این مقاله، امکان سنجی و ارزیابی هزینه ها و منافع ارتقای بازدهی کولر آبی است. با این هدف، اولا امکان پذیری ارتقای بازدهی انرژی در کولرهای آبی ارزیابی، ثانیا افزایش هزینه تمام شده کولر آبی ارتقا یافته، برآورد و ثالثا منافع اقتصادی این اصلاح تخمین زده می شود. نتایج این مطالعه دلالت بر آن دارد که اولا با توجه به فناوری موجود، راهکارهایی عملی جهت ارتقای بهره وری انرژی در کولر آبی وجود دارد و ثانیا منافع این کار به مراتب بیش از هزینه های آن است. نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که پرداخت یارانه جهت ارتقای بازدهی انرژی، بخشی از لوازم کار را مهیا می کند، ولی بدون رعایت سایر مولفه های موثر (نظیر تامین خدمات تحقیق و توسعه، افزایش آگاهی مصرف کنندگان از منافع این طرح و برطرف کردن موانع غیرمالی تغییرات)، اثرگذاری آن محل ابهام است.

اقتصاد و سیاست (ثروت و قدرت)، دو رکن اساسی حیات اجتماعی هستند که چگونگی تولید و تنظیم آن ها می تواند ضامن خواسته های اساسی و حاصل سعادت یا تیره روزی انسان ها باشد. اما نفت با تولید ثروت و قدرت، پیوند اساسی دارد و لذا در قرن گذشته و چشم انداز آینده جایگاه بلندی دارد. در یک صد سال گذشته، ایران و خلیج فارس به تدریج موقعیتی بی سابقه در سازمان جهانی نفت به دست آوردند و بسیاری از فرازها و فرودهای سیاسی - اجتماعی کشورهای نفت خیز این حوزه ناشی از همین امر بوده و در آینده نیز هم چنان درگیر آن خواهند بود. بنابراین، نفت و گاز خلیج فارس در معادله ثروت و قدرت جهان وضعیتی ممتاز دارند. در چند دهه گذشته به دلیل بحران های شدید و مستمر در این حوزه (چه با فشار درون منطقه ای یا ناشی از علل فرامنطقه ای)، مصرف گنندگان بزرگ به ویژه آمریکا و غرب با دستاویزهای امنیت، نقش این حوزه را به حاشیه برده اند و لذا شاخص های نفتی چون سهم این حوزه از ذخایر، تولید و صادرات جهانی نامتناسب و نامتعادل است. اما روند افزایش تقاضا و مصرف به دلیل رشد جمعیت جهان و رشد اقتصادی، بازیگران بزرگ را ناچار می کند که در چند دهه آینده، بازگشتی دوباره به این حوزه داشته باشند و این رویکرد می تواند این منطقه را در جایگاهی متناسب با قابلیت ها و ظرفیت های انرژی خود قرار دهد، اما این اقبال به دلایل گوناگون می تواند فرصت ها و چالش هایی جدی ایجاد کند و در این رابطه چند سناریو محتمل است که در انتهای مقاله مورد اشاره قرار می گیرد.