کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1388 | دوره:12 | شماره:4 (مسلسل 48) |تعداد مقالات:15

با پیروزی انقلاب اسلامی و در پی تغییر و تحول در دانشگاه ها و موسسه های پژوهشی، تقریبا تمام مجله هایی که در سالهای قبل از انقلاب به نشر آثار علمی می پرداختند، از انتشار بازماندند. با پایان جنگ تحمیلی و توجه به فعالیتهای سازندگی در کشور، جامعه علمی دانشگاهی نیز فرصت یافت تا بستر مناسب تبادل دانسته های علمی را تقویت کند. نتیجه اینکه در فاصله ای نه چندان زیاد، تعداد قابل توجهی مجله علمی - پژوهشی در بسیاری از رشته های دانشگاهی منتشر شد. دو پیش نیاز اساسی برای نشر این نوع مجله ها (1) وجود هیات تحریریه های متشکل از اعضای هیات علمی با درجه های دانشگاهی دانشیار و استاد (2) و وجود مقاله های مبتنی بر تحقیق و تایید شده توسط داوران صاحب نظر، بود. در آن سالها رشته کتابداری و اطلاع رسانی فاقد این دو پیش نیاز برای نشر مجله علمی - پژوهشی بود. بر اساس آیین نامه دانشگاه ها، دستیابی به درجه دانشیاری و استادی تنها از طریق نشر مقاله در مجله های علمی - پژوهشی مصوب وزارت علوم میسر می شد؛ موردی که در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی وجود نداشت.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی واژه های غیرمفهومی در زبان فارسی و تهیه سیاهه ای از این واژه ها برای نمایه سازی خودکار متنهای فارسی در رشته های روانشناسی، علوم تربیتی و کتابداری و اطلاع رسانی انجام شده است. این پژوهش با روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماری این پژوهش را مقاله های مندرج در آخرین شماره منتشر شده در مجله های علمی و پژوهشی رشته های علوم تربیتی، روانشناسی و کتابداری و اطلاع رسانی در سال 1385 تشکیل می دهد. نمونه شامل 63 مقاله است. گردآوری داده ها با استفاده از تفکیک واژگان به صورت ماشینی و دستی صورت گرفت. نتایج پژوهش نشان داد: 1- افعال (معین و همراه شونده)، قیدها، ضمایر، حروف، اصوات، اعداد و علایم سجاوندی به عنوان واژه نمایه ها ظاهر نمی شوند، بنابراین، آنها را می توان واژه های غیرمفهومی یا به اصطلاح واژه های بازدارنده تلقی کرد. 2- بدون احتساب علایم سجاوندی، در رشته علوم تربیتی 39.96%، در رشته روانشناسی 38.57% و در رشته کتابداری 38.12% از حجم متون را واژه های غیرمفهومی تشکیل می دهد. 3- واژه های بازدارنده پربسامد در هرسه حوزه تقریبا مشابه است. 4- از تعداد 248552 واژه (بدون احتساب علایم سجاوندی) که پیکره زبانی مورد مطالعه را تشکیل می داد، 97280 واژه که 38.94% کل واژه ها را شامل می شود، جزء واژه های بازدارنده هستند. 5- نتیجه مقایسه فهرست فارسی حاصل از پژوهش با فهرست واژه های بازدارنده انگلیسی نشان داد بین این دو فهرست به میزان 28.5% همپوشانی وجود دارد. 6. همچنین 20.38% از واژه ها فاقد توزیع بسامدی یکسان در سه رشته مورد مطالعه می باشند.

در این پژوهش مباحث جهانی شدن، نقش آموزشهای مبتنی بر فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی و تاثیر آنها بر آموزش عالی ایران بویژه آموزش از راه دور به روش کیفی بررسی شده است. منابعی که به این بررسی یاری رسانده اند، عبارتند از: نوشته های مرتبط به سه حوزه: جهانی شدن در پرتو فناوریهای ارتباطی و اطلاعاتی، ضرورتهای تغییر در نظامهای آموزش عالی برای دسترسی همگان به این نوع آموزش  و شرایط فعلی آموزش عالی در ایران. افزون بر منابع مکتوب، دیدگاههای چندین پژوهشگر این حوزه و نیز دیدگاه های کلیه اعضای هیات علمی شاغل در دانشگاه های پیام نور، اعضای هیات علمی موسسه هایی که از رویکرد آموزش باز و آموزش از راه دور استفاده می کنند و نیز پژوهشگران شاغل در موسسه های تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این بررسی لحاظ شده است. در ادامه، چکیده مباحث که دستاوردهای کلی این پژوهش تلقی می شود، به جامعه علمی فعال در این حوزه تقدیم می شود.

اینترنت با در برداشتن وب گاه های متعدد و متنوع، به عنوان یکی از مهم ترین محورهای تولید علم، بر فعالیتهای آگاهی رسانی سازمانها و مراکز اطلاع رسانی تاثیر بسیار شگرفی بر جای گذاشته است؛ به گونه ای که آنها وب گاه های خود را به عنوان راهی برای استفاده از منابع اطلاعاتی در دسترس کاربران مختلف، قرار داده اند. ارزشیابی خدمات، کارها و فعالیتهای انجام شده توسط افراد، سازمانها و مراکز اطلاعاتی و خدماتی، یکی از راهکارهای موثر در ارتقا و بهبود کیفیت خدمات در هر شغل و حرفه ای محسوب شده، به تولید خدمات و محصولات برتر و با کیفیت تر منجر می گردد. از این رو، در جامعه رقابتی امروز به منظور حفظ و توسعه پایدار فرایند تولید علم به وسیله وب گاه های سازمانی، جذب مخاطبان بیشتر، و در راستای رسیدن به هدفهای عالی بسط و توسعه تولید علم، ناگزیر از سنجش کیفیت خدمات اطلاع رسانی وب گاه های سازمانها و مراکز اطلاع رسانی هستیم.یکی از روشهای مناسب ارزیابی کیفی خدمات اطلاع رسانی وب گاه ها، شیوه ای است که بر اساس بازخوردها یا به عبارتی، دیدگاه های کاربران و مصرف کنندگان اطلاعات باشد. بنابراین، به منظور آگاهی از سطح انتظارها و ادراکهای آنها از کیفیت خدمات دریافتی از وب گاه ها، باید از ابزارها و مدلهای «کاربر مدار» مانند ابزار وب کوال استفاده کرد. وب کوال، ابزاری است برای ارزیابی دریافتهای کاربر از کیفیت خدمات اطلاع رسانی وب گاه ها، دارای چهار بعد سودمندی، سهولت استفاده، جذابیت و روابط دوستانه - دوازده سازه و 35 مولفه؛ که در آن کیفیت خدمات هر سازه با طرح چند سوال در یک طیف هفت گزینه ای (بسیار مخالفم، بسیار موافقم) از نظر کاربران مورد ارزشیابی قرار می گیرد. در پایان، به منظور بهبود کیفیت خدمات آنها، مدل مفهومی بهبود کیفیت خدمات اطلاع رسانی وب گاه های سازمانها و مراکز اطلاع رسانی، طرح و بررسی شده است.

این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی، نیازهای اطلاعاتی و رفتار اطلاع یابی 205 نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه رازی را مورد بررسی قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد مهم ترین انگیزه و هدف اعضای هیات علمی از جستجوی اطلاعات، انجام کارهای پژوهشی است. پاسخگویان از دو روش رسمی و غیر رسمی برای کسب اطلاعات مورد نیاز خود استفاده می کنند. از میان منابع رسمی کسب اطلاعات، کتاب با 95.1%، نشریه های ادواری با 84.7% به ترتیب در درجه اول اهمیت قرار دارند. از میان منابع غیر رسمی کسب اطلاعات، تجارت شخصی با 86.1% و شرکت در سمینارهای داخلی با 69.6% مهم ترین روشهای کسب اطلاعات گزارش شده است.جامعه مورد تحقیق از میان منابع غیرچاپی، استفاده از اینترنت با 97.5% را به عنوان مهم ترین روش کسب اطلاعات انتخاب کردند. مهم ترین عوامل دسترسی دشوار به اینترنت، ترافیک شبکه و سرعت کم شبکه در انتقال داده ها گزارش شده است.پاسخگویان خدمات و امکانات کتابخانه را (66.8%) متوسط می دانند و از عوامل دسترسی دشوار به اطلاعات، محدود بودن امکانات برای دریافت اطلاعات از خارج از کشور (37.1%)، دسترسی نداشتن بهنگام به اطلاعات (36.6%) و موجود نبودن منابع اطلاعات مورد نیاز در کتابخانه (35.1%) عنوان کردند.

پژوهش حاضر با هدف شناخت چگونگی فرایند جستجوی اطلاعات از اینترنت توسط اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد بردسیر انجام پذیرفته است. با توزیع پرسشنامه بین 31 عضو هیات علمی، ویژگیهای جمعیت شناختی، میزان دانش جستجو و زمینه های مورد علاقه آنها در اینترنت مشخص گردید. بر پایه یافته های پرسشنامه، چهار سناریوی جستجو در زمینه های علمی و پژوهشی، اخبار و سرگرمی طراحی و در اختیار آنها قرار گرفت. با استفاده از بسته نرم افزاری Track4Win تمامی رفتارهای جستجوی اعضای هیات علمی در محیطMicrosoft Access  در قالب گزارش ثبت و ضبط شد و در پایان جستجوها، از همه جستجوگران مصاحبه ای با چهار پرسش (سه پرسش بسته و یک سوال پرسش باز) به عمل آمد. با کاربرد روش تحلیل گزارش و بستر قرار دادن مدلی برگرفته از مدل فرایند اطلاع جویی مارکیونینی، مشخص شد دانشجویان در فرایند اعضای هیات علمی، در فرایند جستجوی خود به ترتیب در مراحل ارزیابی نتایج با 35.1%، فرموله بندی و اجرای پرسش با 29.9%، گزینش منبع با 15.7%، استخراج اطلاعات با15.1 %، دریافت مساله با 2.2% و توقف/تامل با 1.9% در حال تردد و توقف بوده اند. بر پایه گزارشهای به دست آمده، رفتار کاربران به لحاظ تعداد رکورد، زمان، سناریو، ضریب موفقیت، مدرک، نوع سایتهای مورد بازدید، تکرار استفاده از اینترنت، سایت و یا سایتهایی خاص، راهبرد کاوش، نوع و میزان خطا و کلیدواژه ها، مورد بررسی قرار گرفت.

پژوهش حاضر به بررسی نقش و جایگاه بازاریابی در کتابخانه ها و همچنین اهمیت و ضرورت وجود یک طرح بازاریابی منسجم برای رسیدن به هدفها و مقاصد از پیش تعیین شده می پردازد. در این پژوهش سعی شده تا با الگوبرداری از ساختار کلی طرح بازاریابی برای سازمانهای غیرانتفاعی، چارچوبی کلی برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی طراحی گردد. در همین راستا، اصول، تاکتیکها و راهبردهای بازاریابی بررسی و بر اساس آن، چارچوب نهایی طرح در قالب چهار مرحله تدوین گردیده است.

پژوهش حاضر با هدف تبیین کیفیت نمایه سازی و رتبه بندی اشیای محتوایی حاوی عناصر فراداده ای هسته دوبلین و مارک 21 مبتنی بر زبان نشانه گذاری گسترش پذیر (XML) توسط موتورهای کاوش عمومی، و مقایسه آنها با یکدیگر به روش تجربی انجام شد. جامعه پژوهش را صد شیء محتوایی مبتنی بر XML در قالب دو گروه تشکیل می داد؛ گروه اول حاوی پیشینه های فراداده-ای هسته دوبلین، و گروه دوم حاوی پیشینه های فراداده ای مارک 21 که بر روی دو حوزه فرعی http://www.dcmixml.islamicdoc.com و http://www.marcxml.islamicdoc.com انتشار یافته بود. حوزه های فرعی مورد مطالعه به دو موتور کاوش گوگل و یاهو معرفی شدند. کیفیت نمایه سازی پیشینه های فراداده ای درج شده در اشیای محتوایی و تفاوت نمایه سازی و رتبه بندی آنها بررسی گردید. تمامی عناصر پیشینه های فراداده ای مورد مطالعه توسط موتورهای کاوش گوگل و یاهو نمایه سازی شدند. بر اساس نتایج آزمون غیر پارامتری یومان - ویتنی، تفاوتی میان کیفیت نمایه سازی پیشینه های فراداده ای هسته دوبلین و مارک 21 مبتنی بر XML توسط موتورهای کاوش گوگل و یاهو مشاهده نگردید. میزان معناداری تفاوت رتبه بندی اشیای محتوایی حاوی عناصر فراداده ای هسته دوبلین و مارک 21 در دو موتور کاوش گوگل و یاهو نیز با استفاده از آزمون «یومان - ویتنی» محاسبه گردید. بین رتبه بندی اشیای محتوایی حاوی دو طرح فراداده ای در موتور کاوش گوگل تفاوت معناداری مشاهده نشد، اما وضعیت رتبه بندی اشیای محتوایی حاوی دو طرح فراداده ای در موتور کاوش یاهو، تفاوت معناداری داشت. یافته های پژوهش نشان داد هیچ یک از دو طرح فراداده ای هسته دوبلین و مارک 21 مبتنی بر XML، از لحاظ دسترس پذیری توسط موتورهای کاوش عمومی، نسبت به یکدیگر برتری ندارند.

شناسایی میزان به کارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در سند ملی آموزش و پرورش می تواند بیانگر برنامه ریزیهای آتی در این زمینه باشد. در پژوهش حاضر با تکیه بر روشهای کتابخانه ای و تحلیل محتوا و با استفاده از یافته های تحقیقات مرتبط و همچنین با انجام مطالعه بر روی سند ملی چشم انداز آموزش و پرورش، میزان به کارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در دو ساحت علمی ـ فناوری و فرهنگی ـ هنری تا پایان دی ماه 1386 مطالعه شده است. برای جمع آوری داده ها از سیاهه وارسی و برای تجزیه و تحلیل یافته های کمی تحقیق، از آزمون تحلیل «تی - استیودنت» استفاده شده است. نتایج نشان می دهد میزان به کارگیری استانداردهای سواد اطلاعاتی در ساحت علمی - فناوری سند ملی نسبتا زیاد و در ساحت فرهنگی - هنری سند پایین تر از متوسط است و تعداد مقوله های مرتبط با استانداردها در سند ملی به میزان پایین تر از متوسط است. گنجاندن سواد اطلاعاتی برای آموزش مادام العمر و در سیاستهای کلان آموزش و پرورش و سند ملی و توجه به سواد اطلاعاتی به عنوان عنصر کلیدی برای توسعه توانمندیهای عمومی مورد نیاز برای اعتبارگذاری به همه برنامه های مهارتاموزی و آموزشی، پیشنهاد شده است.

نوشته حاضر بر آن است تا به روش توصیفی، ضمن بررسی مقاله ویلسون (1981) با عنوان «مطالعات کاربرمدار و نیازهای اطلاعاتی»، موضوعات و مطالب مورد بحث در این مقاله را با توجه به تحولات ایجاد شده در سه دهه گذشته، ارزیابی کند.

اعمال استانداردهای بین المللی، در تعیین کیفیت تولیدات علمی و کمک به آنها در پیوستن به جریان اصلی دانش نقشی بسزا دارد. علاوه بر این، مخاطبان باید به خوبی از سطح کیفیت به دست آمده آگاه شوند. این مقاله با هدف ارزیابی چگونگی معرفی مجله های علمی ـ پژوهشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت و آموزش پزشکی ایران در اینترنت انجام شده و 27 معیار کیفیت در سطح مجله ها را بررسی می کند. یافته های پژوهش نشان از آن دارد که استانداردهای کیفیت مجله های علمی - پژوهشی ایران به خوبی در اینترنت به نمایش درآمده اند؛ به نحوی که دست کم نیمی از این معیارها در اکثر مجله های مورد بررسی، معرفی شده است. با این حال، بررسی داده ها نشان از آن دارد برخی از معیارها که در جلب اعتماد مخاطب نسبت به اعتبار مجله تاثیری ویژه دارند، به طور گسترده ای نادیده گرفته شده اند.

در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیل محتوا، تمام سرعنوانهای فارسی موجود در بانک مستند موضوعی کتابخانه ملی که به موضوع مورد نظر از منظر اسلام نگاه کلی داشته اند و نه از دیدگاه فلسفه اسلامی، اصول فقه، و سایر موارد مشابه، مورد بررسی قرار گرفته و از طریق معادل لاتین آنها مقایسه ای با سرعنوانهای موضوعی کنگره صورت گرفته است تا معلوم شود که آیا در کاربرد آنها به لحاظ فرم و محتوا یکدستی و قانونمندی لازم رعایت شده است یا نه.

بیش از نیم میلیارد از جمعیت در سراسر جهان و 1577646 نفر در ایران (سال 1385) به علت نارساییهای ذهنی، جسمی و حسی، معلول به شمار می روند. این نارساییها و برخی موانع فیزیکی و اجتماعی، آنان را همواره از اجتماعاتی مانند کتابخانه ها دور نگه داشته است. حال آنکه این قشر از جامعه برای گذراندن اوقات فراغت خود و تعامل با سایر شهروندان در جامعه نیازمند امکانات کتابخانه ای در سطح استاندارد می باشند. در این مقاله، تلاش شده مشکلات و موانع ساختمان و تجهیزات کتابخانه های عمومی و دانشگاهی شهر زنجان از دیدگاه کارشناس معمار و مسوولان کتابخانه (کتابداران مشغول به فعالیت در کتابخانه های مورد پژوهش) مورد بررسی قرار گیرد و بین دیدگاه آنان ارزیابی به عمل آید.