مهندسی صنایع و مدیریت (شریف ویژه علوم مهندسی)
سال:1387 | دوره:24 | شماره:45 (ویژه مهندسی صنایع، مدیریت و اقتصاد) |تعداد مقالات:16

مساله تخصیص یکی از پرکاربردترین مسایل در زمینه  تحقیق در عملیات است که گونه های مختلفی از آن ارایه شده است. قطعی نبودن داده های دنیای واقعی موجب می شود تا مسایل کلاسیک در عمل کاربرد چندانی نداشته و مسایل تخصیص تصادفی طراحی شوند. در این نوشتار مساله تخصیص تصادفی برای حالتی که هزینه تخصیص فعالیت ها به افراد برابر با صفر است و نیز برای کمینه سازی تابع هدفی که بر اساس دو معیار تاخیر در انجام فعالیت ها و فعالیت های نیمه تمام تعریف می شود، بررسی شده است. در این مساله فرض شده است که افراد به صورت تصادفی و با توزیع احتمال مشخص وارد سیستم شده و میزان حضور آن ها در سیستم نیز مقداری احتمالی است که از یک تابع توزیع نرمال با میانگین و واریانس مشخص به دست می آید. مهارت افراد نیز به صورت تصادفی تعیین می شود که تابع توزیع آن باید به عنوان ورودی مدل همراه با مشخصات فعالیت ها تعیین شود. در این نوشتار برای حل مساله تخصیص تصادفی، از الگوریتم مجموعه مورچگان و برای محاسبه میزان تابع هدف، به ازای جواب های تولید شده توسط مورچگان مختلف، از شبیه سازی استفاده شده است. در نهایت برای چند مساله فرضی همگرایی مدل نشان داده شده است. همچنین با مقایسه این جواب ها با جواب های حاصل از دو الگوریتم آزمند- که بر اساس اطلاعات به روز شده به حل مساله می پردازند- مطلوبیت جواب حاصل آزمایش شده است.

در سیستم باربران خودکار زوجی ایستگاه های کاری به چند ناحیه غیر هم پوشا تقسیم، و به هر ناحیه یک باربر خودکار تخصیص می یابد. در برنامه ریزی چنین سیستمی موارد مختلی از جمله تقسیم بندی ایستگاه های کاری، تعیین مکانی برای تاسیس ایستگاه های انتقال بین حلقه های مجاور، جهت جریان در هر حلقه، و ... مطرح می شود. یکی از موارد حایز اهمیت در چنین سیستمی نحوه تقسیم بندی ماشین ها به گروه های غیر هم پوشا، با در نظر گرفتن جریان بین و میان حلقوی است. در این نوشتار، با استفاده از «استراتژی جریان متوازن» یک برنامه ریزی غیرخطی عدد صحیح جدید برای گروه بندی ماشین ها در سیستم باربران خودکار زوجی، برای کمینه سازی همزمان جریان های درون حلقوی و بین حلقوی مبتنی بر سیستم های تولید سلولی و استراتژی حلقه های متوازن ارایه می شود. سپس با توجه به پیچیدگی مدل ریاضی با کمک الگوریتم شبیه سازی تبرید (SA) و با استفاده از توابع جریمه روش حلی برای مدل پیشنهادی ارایه می شود. مدل ریاضی بیان شده، توسط نرم افزار Lingo 8 و الگوریتم SA پیشنهادی برای چند مساله کوچک که به طور تصادفی تهیه شده اند، حل و بر اساس تابع هدف و زمان محاسبات با یکدیگر مقایسه می شوند. در انتها نیز با توجه به الگوریتم شبیه سازی تبرید نتایج محاسباتی برای مثال های بیشتر ارایه می شود.

روش هایی که تاکنون در زمینه زمان بندی پروژه ارایه شده اغلب زمان گرا بوده اند و هدف آن ها کمینه سازی زمان پروژه بدون در نظر گرفتن جریان نقدی فعالیت ها است. در این نوشتار، با فرض نامحدود بودن منابع و به منظور بیشینه کردن ارزش خالص فعلی یک الگوریتم ابتکاری پیشنهاد شده که قادر به حل مسایلی با تعداد گره های بالا، در زمان مناسب و نزدیک به بهینه است. الگوریتم پیشنهادی از جهات مختلف- به ویژه تعداد گره ها، تاریخ سررسید پروژه، ضریب پیچیدگی شبکه و زمان حل- با یکی از الگوریتم های دقیقی که تا با حال ارایه شده، مقایسه شده است. نتایج حاصل از مقایسات مذکور، حاکی از کارایی بهتر  الگوریتم پیشنهادی است.

به منظور مونتاژ محصولات متنوع می توان از خطوط مونتاژ جداگانه برای هر محصول، یک خط مونتاژ برای چندین محصول یا سیستم مونتاژ انعطاف پذیر بهره جست. عمده مطالعات و مقایسات انجام گرفته در این مورد به بررسی و مقایسه تولید محصولات متنوع در خطوط جداگانه یا در یک خط مونتاژ پرداخته اند. سیستم حمل و نقل مواد مورد استفاده در این نوع تولید نوار نقاله است. بررسی سیستم های مونتاژ انعطاف پذیر باید با توجه به نیازمندی های بازار جدید انجام شود؛ در این سیستم ها از سیستم حمل و نقل هدایت شونده خودکار (AGV) استفاده می شود. در این نوشتار سیستم های مونتاژ سنتی و انعطاف پذیر را به طور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم. به منظور مقایسه سیستم های مونتاژ از معیارهایی همچون میزان تغییرات سیستم در برابر تغییر تقاضای محصولات، متعادل بودن حجم کاری ایستگاه های کاری، کارایی سیستم حمل و نقل و کارایی کلی سیستم مونتاژ استفاده شده است. مثال کاربردی در این مورد مونتاژ دو نوع موتور سیکلت است. نتایج محاسباتی نشان می دهد که میزان تغییرات سیستم مونتاژ انعطاف پذیر در برابر تغییر تقاضا کم است و معیارهای کارایی بهتری نسبت به سیستم های خط مونتاژ دارد.

بی گمان بحث قیمت گذاری دارایی ها یکی از مهم ترین و در عین حال جذاب ترین موضوعات رشته مالی در دهه های گذشته بوده است. همچنین بیش از 4 دهه است که مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای (CAPM) به عنوان مدلی اصلی در این بخش از دنیای مالی مطرح است زیرا از یک سو بر نظریه نوین اوراق بهادار (پرتفولیو) مبتنی است و از سوی دیگر یک مدل بسیار ساده است. در طول دهه گذشته یک مدل جدید قیمت گذاری دارایی به نام «مدل سه عاملی (3FM)» توسط فاما و فرنچ پیشنهاد شد که اعتبار و اهمیت مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای (CAPM) را به چالش کشیده است. در این نوشتار با استفاده از روش پرتفولیوهای نمایان گر این دو مدل قیمت گذاری با هم مقایسه شده اند. نتایج حاصله حاکی از آن است که در بورس تهران نیز مدل سه عاملی فاما و فرنچ عملکرد بهتری نسبت به مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای (CAPM) دارد. رابطه مستقیم و هم سوی «نسبت ارزش دفتری یک سهم به ارزش بازار» با بازده سهام و رابطه غیر هم سوی «ابعاد (وسعت) شرکت» با بازده سهام، حاکی از شباهت روند تاثیر این دو عامل در بورس اوراق بهادار تهران است.

در زمینه کنترل آماری فرایند چند متغیره، و به منظور کنترل یک مرحله از فرایند تولید، تحقیقات زیادی صورت گرفته است. هدف اصلی این تحقیقات، در نظر گرفتن همبستگی بین چندین مشخصه کیفی برای یک مرحله از فرایند است. اما در صنایعی نظیر صنایع شیمیایی با موارد زیادی مواجهیم که در آنها تولید شامل چند مرحله است. بنابراین، وجود روشی برای کنترل کیفیت فرایند چند متغیره- چند مرحله ای ضرورت می یابد. در این نوشتار ایجاد روشی برای تشخیص بزرگی انتقال میانگین به وجود آمده در متغیرها در مسئله کنترل کیفیت فرایند چند متغیره- چند مرحله ای چنان هدف گرفته شده است که علاوه بر در نظر گرفتن خاصیت آبشاری مراحل، همبستگی متغیرها را در هر یک از مراحل نیز در نظر بگیرد. روش پیشنهادی استفاده از یک شبکه  عصبی خودآراینده (خود سازمانده) برای خوشه بندی دسته های مختلف انتقال است. این شبکه از قابلیت نمایش بصری روند حرکت فرایند نیز برخوردار است و برای تفسیر نهایی وضعیت انتقال متغیرها در فرایند، از یک سیستم استنتاج فازی استفاده شده است. در سنجش کارایی روش پیشنهادی، 3 معیار: متوسط طول دنباله تحت کنترل، متوسط طول دنباله خارج از کنترل، و متوسط طول دنباله برای تشخیص دقیق طبقه، در نظر گرفته شده است. روش پیشنهادی از طریق یک مثال از فرایند چند مرحله ای خود همبسته با 2 متغیر و 3 مرحله که توسط سری زمانی VAR(1) شبیه سازی شده، ارزیابی شده است. ارزیابی ها نشان می دهد که روش پیشنهادی نسبت به تحقیقات قبلی انجام شده در این زمینه، خصوصا در شناسایی انحرافات کوچک، کارایی بهتری دارد.

چگونگی رسیدن به مزیت رقابتی پایدار، از مباحث چالش برانگیز در زمینه مدیریت راهبردی است. صاحب نظران برای رسیدن به پاسخ این سوال، تحلیل و بررسی های بسیاری انجام داده اند. نتیجه تحقیق ها در حوزه مدیریت راهبردی، پایه های نظریه مبتنی بر منابع را شکل داده است. در حوزه بازاریابی راهبردی نیز خلق ارزش افزوده برای مشتریان با توجه به قابلیت های متمایز سازمان، اساس سازمان های بازار راهبر را تشکیل می دهد. از آنجا که قابلیت های متمایز سازمان نقشی کلیدی در این نوع سازمان ها دارند، قابلیت یادگیری بازار به عنوان قابلیت متمایز سازمان های بازار راهبر، درنظر گرفته شده است. این نوع قابلیت، از تلفیق نظریه مبتنی بر منابع و سازمان های راهبر استخراج شده است. یکی از مهم ترین منابع در تشکیل این قابلیت فناوری اطلاعات است که صاحب نظران اصلی در زمینه سازمان های بازار راهبر بر نقش آن تاکید ویژه داشته اند. پس از تحلیل و بررسی های انجام شده در سازمان های صنعت بانکداری ایران، و نیز تکمیل پرسش نامه توسط 206 تن از مدیران و خبرگان این صنعت، مدل های جدیدی در این زمینه ارایه شده است. مدل اول نشان گر ارتباط بین فناوری و اطلاعات و قابلیت یادگیری بازار است و در مدل دوم ارتباط میان فناوری اطلاعات با حوزه های این قابلیت- شامل درک نیاز بازار، خلق نیاز برای بازار و ارزیابی خروجی به صورت نظام مند- نشان داده شده است. در دو مدل مذکور، تست آزمون فرضیه نیز انجام شده است.

در این تحقیق به بررسی تحلیلی موضوع جانشینی گاز طبیعی به جای فرآورده های نفتی (بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و گاز مایع) در ایران از طریق مدل سازی در دو قالب مختلف در سه بخش اقتصادی (خانگی- تجاری، صنعت، و حمل و نقل) پرداخته ایم. در قالب اول، با به کارگیری شیوه تلفیق داده های سری زمانی و گروه تحلیل، مدل های متنوعی برای تقاضای گاز طبیعی و فرآورده های نفتی تخمین زده شده، و سپس تقاضای گاز طبیعی و فرآورده های نفتی و نیز روند جانشینی در بخش های اقتصادی برای دوره 1395-1384 دوره پیش بینی و مورد تحلیل قرار می گیرند. در قالب دوم، با استفاده از همان داده های قبلی، مدل سازی توابع ترانسلوگ با استفاده از شیوه «رگرسیون ظاهرا نامرتبط» در دو بخش اقتصادی مصرف کننده عمده گاز طبیعی (خانگی- تجاری و صنعت) انجام می شود. کشش های قیمتی متقاطع بدست آمده حکایت از جانشینی گاز طبیعی به جای فرآورده های نفتی در گذشته و در حال حاضر دارند، اما به دلیل کوچک بودن مقدار عددی کشش ها، روند جانشینی کند است.

تشکیل جوامع مدرن اطلاعاتی مرهون فناوری اطلاعات و تاثیر آن بر فناوری های رایج در جهان امروزی است. فناوری اطلاعات در عرصه ساخت و معماری نیز تغییر و تحولاتی را پدید آورده است که از آن جمله می توان به مواردی همچون «تغییر در فرایند ساخت»، «بکارگیری روش های مهندسی هم زمان و فنون جدیدی مانند هوش مصنوعی»، «شبکه های عصبی و الگوریتم های ژنتیک در مهندسی عمران» اشاره کرد. ساختمان های هوشمند یکی از مظاهر اصلی تاثیر فناوری اطلاعات بر حوزه ساختمان است. این نوشتار حاصل اجرای یک طرح پژوهشی است که ضمن مطالعه ادبیات ساختمان های هوشمند در پی ارایه مدلی به منظور ارزیابی سطح هوشمندی موردنیاز یک ساختمان است. این مدل با تکیه بر تعاریف مختلف ساختمان های هوشمند به معرفی هشت محور اصلی- به عنوان موضوعات اساسی در ارزیابی و سنجش هوشمندی ساختمان ها- می پردازد. هریک از این هشت محور خود شامل معیارهایی است که مبین وضعیت آن محور برای ساختمان موردنظر است. ارزیابی درجه هوشمندی ساختمان با توجه به محورهای هشت گانه و ضمن بهره گیری از یک روش ریاضی به کمک نظر سنجی از خبرگان آشنا به اهداف سازمانی ساختمان موردنظر انجام می پذیرد. ضمنا مدل مزبور در یک مجتمع ساختمانی نمونه که متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است مورد استفاده قرار گرفته است.

برای این که سازمان ها از عملکرد خود به درستی آگاه شوند و اقدامات لازم را برای بهبود انجام دهند، نخست باید بتوانند عملکردشان را به درستی اندازه گیری کنند. برای اندازه گیری عملکرد سازمان ها الگوهای مختلفی وجود دارد؛ الگوهایی نظیر الگوی سینک و تیوتل، کارت امتیازی متوازن، هرم عملکرد، منشور عملکرد، ماتریس اندازه گیری عملکرد، مدل های تعالی سازمانی و ... در این تحقیق سعی بر آن است تا ضمن بررسی این الگوها و آخرین نظریات محققین درخصوص اندازه گیری عملکرد، و نیز با استفاده از نظر خبرگان سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران، الگویی مناسب برای اندازه گیری عملکرد سازمان مذکور ارایه شود. گرچه الگویی که برای یک سازمان مناسب است ممکن است برای سازمان های دیگر مناسب نباشد، یا حتی الگویی که مدتها برای یک سازمان مناسب بوده ممکن است به دلیل تغییر شرایط، دیگر برای آن سازمان مناسب نباشد ولی سازمان ها می توانند از این الگوها به عنوان الگوی اولیه برای طراحی الگوی مناسب خود استفاده کنند.

در این نوشتار متدولوژی تدوین مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی ایران ارایه می شود که در آن از روش عینی برای اندازه گیری میزان آمادگی الکترونیکی ایران استفاده شده است. به منظور انتخاب شاخص های موثر بر آمادگی الکترونیکی، از دانش و تجربیات مدل های معتبر ارزیابی آمادگی الکترونیکی استفاده شده است. متدولوژی ارایه شده از یک فرایند چهار مرحله ای تبعیت می کند. برای تعدیل و اصلاح مدل در مراحل مختلف متدولوژی، از روش آنتروپی و آزمون سنگریزه استفاده شده است. طراحی این مدل به گونه ای است که تجربیات سایر کشورها، سطح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، سیاست ها و برنامه های ملی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) و نظرات خبرگان کشور در آن مد نظر قرار گرفته است. خروجی متدولوژی، مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی ایران است که اجرای آن ساده و عملیاتی است و قابلیت مقایسه ایران در حوزه های مختلف فناوری اطلاعات و ارتباطات با سایر کشورها را مهیا می سازد.

آزادسازی های اقتصادی در دو دهه اخیر همراه با پیشرفت های دانش فنی، پیدایش و توسعه فعالیت های ICT و تسهیل در حمل و نقل و ارتباطات باعث افزایش سریع تجارت، گسترش جریان های بین المللی سرمایه و تعمیق یک پارچگی های اقتصادی در فرایند جهانی شدن اقتصاد شده است. در این نوشتار هدف پرداختن به آزادسازی مالی  و تحرک بین المللی سرمایه به عنوان یکی از مقوله های مهم این فرایند است- به ویژه در آن گروه از کشورهای در حال توسعه که به طور راهبردی با آن برخورد کرده اند. بدین لحاظ، در چارچوب نظریه فلدشتاین- هوریوکا تحرک بین المللی سرمایه در 16 کشور منتخب در حال توسعه، شامل ایران و کشورهای دارای بازارهای نوظهور مورد آزمون قرار می گیرد. در این خصوص، پس از بررسی ایستایی پانلی داده های کشورهای مذکور در دوره زمانی 2003-1980، مدل رگرسیونی با استفاده از روش اثرات تصادفی و به کارگیری نرم افزارهای Eviews 5 و Stata (9.2) برآورد شده است. نتایج نشان می دهند با آزادسازی های بیشتر، دسترسی آسان تر به بازارهای مالی بین المللی میسر می شود، و تحرک بین المللی سرمایه در این کشورها افزایش می یابد.

دراین نوشتار پس از مروری کوتاه بر نقش ایران در آینده صنعت نفت و گاز جهان، و تاکید بر ضرورت نگرش سیستمی به عوامل موثر بر موفقیت پروژه ها، چگونگی اجرای شیوه سازمان دهی نظام مند (مدل سازی ریاضی) DEMATEL برای ایجاد ساختاری سلسله مراتبی از چالش های شرکت های ایرانی در پروژه های نفت وگاز معرفی و گام به گام تشریح شده است. سپس بر پایه قضاوت خبرگان صنعت نفت و گاز، چالش های مستخرج از نظر خبرگان این صنعت در ساختاری مبتنی بر نظریه گراف ها اولویت بندی شده است. بر این اساس، برای نخستین بار در کشور ضمن معرفی چالش های موجود از دیدگاه راهبردی پروژه ها، و بر اساس روابط میان عوامل چالش زا و نحوه و شدت تاثیر و تاثر متقابل آنها، یک مدل ریاضی از چالش های موردنظر خبرگان صنعت نفت و گاز به دست آمده است. اگرچه تشریح مدل نهایی در این فرصت کوتاه میسر نبود، با تحلیل مختصر مدل گوشه هایی از برداشت های ممکن از آن تفسیر شده است. بر اساس نتایج حاصل از مطابقت مدل ریاضی حاصل با یک مدل مفهومی از پیش موجود، ایجاد زمینه های رشد بخش خصوصی با توجه به بومی سازی تجربیات سایر کشورهای در حال توسعه صاحب منابع نفت و گاز (نظیر برزیل و ونزوئلا) راهکاری موثر برای افزایش ظرفیت شرکت های ایرانی معرفی شده است.

در این نوشتار ضمن ارایه و دسته بندی تعاریف و موارد مختلف مدل کسب و کار، با معرفی تعریفی جامع و اجزای آن جایگاه زنجیره ارزش در مدل کسب و کار مشخص می شود. استفاده از مدل کسب و کار، در مقایسه با سایر مدل های متداول- مانند مدل پورتر- در تعریف و طراحی سازمان از نظر خلق ارزش و سودآوری، و همچنین در تدوین راهکار بهبود بسیار موثر و کلیدی است. در مدل کسب وکار، بر روش «سودآوری بر اساس خلق ارزش برای مشتری» تاکید ویژه می شود. صنایع بر مبنای ساختار فرایندی حاکم بر آنها، و نیز تولیدی بودن و خدماتی بودن به سه دسته کلی: صنایع تولیدی پیوسته، صنایع خدماتی متمرکز و صنایع خدماتی واسطه ای تقسیم می شوند. در بررسی و طراحی هر نوع صنعت، همواره باید سه نوع متفاوت زنجیره ارزش در طراحی و پیاده سازی انواع مدل های کسب و کار مد نظر قرار گیرد. سپس با دسته بندی صنایع مختلف و توجه به زنجیره ارزش خاص هر سازمان، از مدلی خاص استفاده می شود.