مهندسی صنایع و مدیریت (شریف ویژه علوم مهندسی)
سال:1387 | دوره:24 | شماره:43 (ویژه مهندسی صنایع، مدیریت و اقتصاد) |تعداد مقالات:22

رشد روزافزون فناوری اطلاعات به توسعه شبکه گسترده جهانی انجامیده، و بسط زیر ساخت های ارتباطی و اطلاعاتی نیز گسترش سازمان های مجازی را به دنبال داشته است. فضای مجازی در صحنه رقابت جهانی سبب حرکت مدیران از تولید در سازمان های سنتی به سمت تولید در سازمان های مجازی شده است. نتیجه تولید در سازمان های مجازی باعث کاهش هزینه های سرمایه گذاری و زمان لازم برای به نتیجه رسیدن محصولات جدید از یک سو، و از سوی دیگر خلق مزیت های رقابتی جدید در فضای کسب و کار جهانی شده است. شکل گیری استراتژی در فضای مجازی جدید چگونه خواهد بود؟ آیا مکاتب موجود شکل گیری استراتژی و برنامه ریزی استراتژیک پاسخ گوی فضای جدید خواهند بود؟هدف در این نوشتار آن است که ضمن مروری بر فضای جدید توسعه سازمانی تحت عنوان سازمان های مجازی و ویژگی های آن و نیز با مروری بر مکاتب شکل گیری استراتژی، مکتب جدید شکل گیری استراتژی تحت عنوان «مکتب مجازی گری» را در عرصه مدیریت استراتژیک ارایه، و به دنبال آن مکاتب شناخته شده استراتژی را تجزیه و تحلیل کند.

در این نوشتار، برای کمک به تصمیم گیری های مدیریت در زمینه برنامه ریزی و کنترل تولید، سیستم های کارگاهی پیچیده چند محصوله، مدلی فراگیر و انحصاری مبتنی بر شبیه سازی، ارایه شده است. این مدل فراگیر با در نظر گرفتن 8 مدول، به صورت عملی در یک واحد تولیدی پیاده سازی شده و صحت ساختار آن بر اساس روش های معتبر آماری مورد سنجش قرار گرفته است. همچنین اعتبار و عملکرد آن توسط مدیریت آن واحد مورد تایید قرار گرفته است. مدل پیشنهادی برای واحدهای تولیدی، ماهیت تولید کارگاهی دارد و دارای طیف گسترده از تقاضای سفارشی برای محصولات ارایه شده است. این خصوصیات، به طور معمول، مدیریت را در تصمیم گیری های تولید با مشکلات زیادی مواجه می کند. در چنین شرایطی، به کارگیری مدل های یک پارچه (مانند مدل پیشنهادی این مطالعه)، عملیات برنامه ریزی و کنترل تولید را تا حد زیادی تسهیل می کند. از ویژگی های انحصاری این نوشتار ارایه یک رویکرد فراگیر شبیه سازی برای سیستم های کارگاهی چند محصوله با تقاضای سفارشی زیاد است. ثانیا، مدل رویکرد شبیه سازی یک مدل بهینه ساز است که راهکارهای بهینه سازی سیستم مورد مطالعه را به مدیریت ارایه می دهد. ثالثا مدل ارایه شده نه تنها می تواند برنامه ریزی توالی عملیات در ایستگاه ها را انجام دهد بلکه می تواند در مورد: 1. تخصیص اولیت به سفارش؛ 2. مقایسه وضعیت فعلی کارخانه با برنامه پیش بینی شده؛ 3. تخصیص نیروی انسانی به ایستگاه ها؛ 4. پذیرش سفارشات جدید؛ 5. تعیین زمان ورود قطعات یک سفارش به کارگاه؛ 6. اضافه کاری ایستگاه های کاری؛ 7. تعیین توالی عملیات در ایستگاه ها؛ 8. و قرار دادهای جانبی، تصمیم گیری و مدیریت را هدایت کند.

امروزه سرعت تاثیرگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات - به عنوان یکی از زمینه های نوین - بر کلیه وجوه اجتماعی زندگی بشر، از جمله بر اقتصاد - به سرعت در حال رشد است. در اقتصاد جدید که مبتنی بر شبکه های رایانه است محیط کسب و کار در حال تبدیل به محیطی دیجیتالی (رقمی) است. به چنین اقتصادی که قسمت اعظم آن مبتنی بر فناوری اطلاعات است عناوینی چون «اقتصاد شبکه یی» یا «اقتصاد دیجیتال» نسبت داده اند.اهمیتی ویژه برخوردار است به گونه که کلیه تعاملات تجاری بین بنگاه های اقتصادی و مصرف کنندگان در سطح ملی و بین المللی را دستخوش تغییرات فراوان کرده است. در این میان موضوع چگونگی به کارگیری فناوری اطلاعات - به ویژه تجارت الکترونیکی - در شرکت های کوچک و متوسط که از اهمیتی حیاتی برای اقتصاد بسیاری از کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه برخوردارند، کانون توجه بسیاری از پژوهش گران قرار گرفته است. این نوشتار نتیجه یک طرح پژوهشی است که ابتدا به مطالعه فناوری اطلاعات و چگونگی استفاده از آن در شرکت های کوچک و متوسط بر اساس مطالعات جهانی خواهد پرداخت و سپس از طریق مطالعه موردی و با استفاده از روش مقیاس گذاری چند بعدی به شناسایی و استخراج عوامل موثر بر آمادگی الکترونیکی شرکت های کوچک و متوسط خدماتی در کشور می پردازد.

هدف این پژوهش اندازه گیری ماهیت ارتباط، میزان و نوع وابستگی بین یادگیری الکترونیکی (eL) و عوامل درونی و بیرونی بهره وری کارکنان است. نتایج این اندازه گیری به خصوص برای مدیران ارشد سیستم های اطلاعاتی، منابع انسانی یا آموزش سازمان ها از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا آنان باید بتوانند حجم بالای سرمایه گذاری مورد نیاز را برای پیاده سازی یادگیری الکترونیکی توجیه کنند. بنابراین مطابق مدل ارایه شده و از طریق مصاحبه و ارسال پرسش نامه، داده ها ی تحقیق جمع آوری شدند. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها بر این امر تاکید داشتند که آموزش الکترونیکی و عوامل بهره وری درونی کارکنان به طور ترکیبی با عوامل بیرونی بهره وری آنان در ارتباط اند و این ارتباط از نوع واسطه است. این امر موید تاثیر مثبت یادگیری الکترونیکی بر بهره وری کارکنان است.

یکی از مهم ترین اهداف علم اقتصاد پیش بینی دقیق و قابل اطمینان پدیده های اقتصادی است. اقتصاددانان سال ها است که از روش اقتصاد سنجی برای پیش بینی و تحلیل ساختاری پدیده های اقتصادی استفاده می کنند. اخیرا نیز با پیدایش مباحث جدیدی همچون شبکه های عصبی، منطق فازی و الگوریتم های ژنتیک، روش هایی برای توجیه و پیش بینی رفتار پدیده های اقتصادی به علم اقتصاد معرفی شده است. در تحقیق حاضر با استفاده از ترکیب روش اقتصاد سنجی و شبکه های عصبی، روشی نوین برای پیش بینی ارایه شده است که دقیق تر و قابل اطمینان تر از کاربرد مجزای روش اقتصاد سنجی یا شبکه های عصبی است، اطمینان مورد اشاره بر گرفته از شیوه اقتصاد سنجی، و دقت آن بر گرفته از روش شبکه های عصبی است. با استفاده از این روش، مدل اقتصادی «پیش بینی تعداد تقاضای اخذ تسهیلات از یکی از بانک های توسعه کشور» ارایه، و نتایج حاصل از آن با مدل های پیشین مقایسه شده است. مقایسه مذکور نشان گر کارایی مدل معرفی شده است.

در این نوشتار مدلی برای طراحی اقتصادی نمونه گیری پذیرش در حالتی که خطای بازرسی موجود است ارایه شده است. تابع هزینه کیفیت تاگوچی در حالتی که توزیع جامعه مورد بررسی نرمال باشد به عنوان مدلی برای هزینه های ناشی از کیفیت مورد استفاده قرار گرفته است. در این نوشتار مدل اقتصادی بهینه یی در راستای طراحی نمونه گیری های پذیرش در حالتی که خطای بازرسی ثابت یا متغیر باشد ارایه شده است و در ادامه در خصوص شرایط جواب بحث شده و مدل هزینه تاگوچی (نگرش جدید به هزینه های کیفیت) با مدل پله آن (نگرش سنتی) مقایسه شده است.

به کارگیری فناوری های شبکه محور - از جمله پورتال - به تسهیل بازیابی اطلاعات و در نتیجه اثر بخشی خدمات اطلاع رسانی منجر می شود. از این رو، نمونه ای از شاغلان و کاربران مراکز اطلاع رسانی دانشگاه صنعتی مالک اشتر، دانشگاه امام حسین (ع) و شبکه اطلاع رسانی دانا، با هدف نظر سنجی از آنان در خصوص اثر بخشی خدمات اطلاع رسانی با بهره گیری از فناوری پورتال مورد بررسی واقع شد. این پژوهش با محور قرار دادن فرضیه ای که در آن بررسی رابطه موجود میان متغیر وابسته «اثربخشی خدمات اطلاع رسانی» با متغیر مستقل «ایجاد پورتال دفاعی» مد نظر بود، به انجام رسید.فرضیه پژوهشی با استفاده از روش «Uمان - ویتنی» آزموده شد که در نتیجه رابطه بین دو متغیر یاد شده در سطح اطمینان %92 و با ضریب خطای %1 مورد تایید واقع شد.همچنین رابطه معنادار میان عوامل موثر «مطابقت اطلاعات»، «سهولت استفاده از پورتال»، «قابلیت تنظیم اختصاصی پورتال» و «میزان آشنایی کاربران با مهارت های وب» با اثر بخشی خدمات اطلاع رسانی به روش «ضریب همبستگی اسپیرمن» بررسی شد که به ترتیب با ضرایب 47%، 47%، 42% و 40% همبستگی معناداری را نشان دادند.

در کنترل فرآیند آماری، نمودارهای کنترل یکی از قوی ترین ابزارهای شناخته شده محسوب می شوند. اما چنانچه مشاهدات ناشی از فرآیند خود همبسته باشند، نمودارهای کنترل استاندارد بسته به نوع خود همبستگی، یا زنگ خطرهای اشتباه تولید می کنند و یا بسیار ضعیف و کم اثر عمل می کنند. در ادبیات کنترل فرآیند آماری، تاکنون روش هایی برای کنترل داده های خود همبسته اتورگرسیو از مرتبه های یک و دو پیشنهاد، و عملکرد آنها از طریق منحنی های متوسط طول دنباله بررسی شده است. در این نوشتار روشی جدید برای کنترل داده های خود همبسته ای اتورگرسیو از مرتبه p ارایه و در جهت بهبود عملکرد آن تحقیق شده است. سپس متوسط طول دنباله در این روش با استفاده از شبیه سازی با متوسط طول دنباله در بهترین روش موجود برای داده های خود همبسته ی اتورگرسیو از مرتبه های یک و دو، مقایسه شده است.

از سال ها پیش خصوصیات ظاهری فرش مورد توجه محققین بوده است. از جمله خصوصیات تاثیر گذار بر ظاهر فرش می توان به نقشه، مساحت، جهت گیری و تراکم پرز اشاره کرد. بر اثر مرور زمان و مستعمل شدن (کهنگی) فرش این خصوصیات تغییر می کنند که این امر بر ظاهر فرش با استفاده از پردازش تصویر سال هاست که مورد توجه محققین است. در این تحقیق از الگوریتم آب پخشان برای تشخیص و تفکیک پرزهای فرش از یکدیگر استفاده شد، و سپس مشخصات هندسی پرزهای تفکیک شده (از جمله مساحت، زاویه جهت گیری و تراکم) اندازه گیری شد. نتایج حاکی از آن است که این روش مستقل از رنگ نمونه و جهت نمونه برداری است.

رشد صنعت خودرو افزایش تعداد قطعه سازان در زنجیره تامین خودرو کشور، روزبه روز بر اهمیت برنامه ریزی منابع در این زنجیره می افزاید. با سرعت گرفتن تغییر نظام رقابتی بازار و نیز با توجه به عمر کوتاه محصولات، راهبردهای جدید برای ارضا نیازهای مشتری ضرورت می یابد. تحقیقات نشان داده که اجرای فلسفه ی تحویل به موقع (JIT) و برنامه ریزی منابع ساخت (MRPII)، هر یک به تنهایی، در کاهش هزینه تاخیر در تحویل به موقع قطعات و زمان تحمیلی از سوی تامین کننده تاثیری نخواهد داشت. در این نوشتار، فلسفه JIT توسط یک مدول دو فازی به همراه سیستم برنامه ریزی منابع ساخت (MRPII) برای حل این مشکل ارایه شده است. در فاز اول این مدل، دسته سفارش مطابق فلسفه ی JIT و بر اساس تعداد تامین کننده های قطعات محاسبه می شود؛ و در فاز دوم با هدف کاهش هزینه تاخیر، زمان تحویل بهینه از سوی مشتری تعیین می شود.

به دلیل کاربرد حساس سیمان و استفاده از این کالا در ساخت بناهایی نظیر پل ها، سدها، اسکله ها، منازل مسکونی و ... انجام آزمایشات کنترل کیفی چه در مرحله قبل از تولید (بر روی مواد خام، خاک رس، سنگ آهک استخراج شده از معادن و مواد خوراک کوره) و چه در مرحله ای تولید و بعد از آن روی کلینگر و محصول نهایی (سیمان پرتلند) از اهمیت بالایی برخوردار است. در این نوشتار با توجه به اهمیت زیاد چهار ترکیب اصلی سیمان Cao (اکسید کلسیم)، Sio2 (اکسید سیلیسیم)، Al2o3 (اکسید آلومینیوم)، Fe2o4 (اکسید آهن) - که 96 درصد ترکیبات موجود در سیمان را تشکیل می دهند سعی شده با کمک مبحث «روش شناسی سطحی پاسخ» (RSM) درصدهای بهینه ای این چهار ترکیب و میزان مطلوب عامل یکنواختی و اشباع آهک L.S.F در مراحل قبل از تولید کلینکر (قبل از رسیدن مواد اولیه به کوره) تعیین شود. در نهایت جواب بهینه با استفاده از روش LP سنجی بررسی شده است.

امروزه پیش بینی روند متغیرهای اقتصادی از اهمیت ویژه یی برای سیاستگذاران دولتی و خصوصی در تنظیم روابط و مناسبات اقتصادی برخوردار است. به طوری که نیاز به ابزار و شیوه های پیش بینی متغیرها با کم ترین خطا احساس می شود. بدین لحاظ، مدل های گوناگونی برای پیش بینی از متغیرها توسعه یافته است. ضرورت این امر به بخصوص در مورد نرخ ارز یکسان سازی شده در ایران نیز به چشم می خورد. اخیرا روش های دیگری تحت عنوان «شبکه های عصبی مصنوعی» در پیش بینی متغیرهای پولی و مالی به موازات مدل های ساختاری و سری های زمانی به کار گرفته شده اند. این مدل ها که در حقیقت برگرفته از فرآیند یادگیری مغز هستند، با استفاده از سرعت محاسباتی رایانه، روابط - هر چند پیچیده - بین متغیرها را یاد گرفته و از آن برای پیش بینی مقادیر آتی استفاده می کنند.در این نوشتار، علاوه بر طراحی و اجرای یک مدل شبکه عصبی برای پیش بینی نرخ ارز در ایران با استفاده از اطلاعات سال های 1381-1338، این فرضیه که شبکه عصبی مصنوعی نسبت به روش های معمول اقتصاد سنجی و مدل های سری های زمانی در پیش بینی روند نرخ ارز کارایی بیشتری دارد، بررسی می شود. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که در صورت طراحی دقیق، مدل های شبکه عصبی مصنوعی در زمینه پیش بینی نرخ ارز - نسبت به رقبای خود - عملکرد بهتری دارند.

در بین ریسک هایی که بانک با آن مواجه است، ریسک اعتباری از اهمیت ویژه یی برخوردار است. یکی از راه های کمی کردن و اندازه گیری ریسک اعتباری و در نتیجه مدیریت مناسب آن، استفاده از درجه بندی اعتبار (CS) است. درجه بندی اعتبار مدلی است برای اندازه گیری ویژگی ها و عملکرد وام های قبلی، بر اساس معیارهای کمی (مانند اطلاعات مالی شرکت ها)، تا از این طریق پیش بینی عملکرد آتی وام هایی با مشخصات مشابه مقدور شود. در مدل یاد شده به هر مشتری نمره ای اختصاص داده می شود که به عنوان شاخصی از ریسک مشتریان شناخته می شود. با مقایسه این نمره با نمره مرزی، مشتریان ریسکی و غیر ریسکی از هم مجزا می شوند. در این تحقیق به منظور ارزیابی مشتریان حقوقی یکی از بانک های خصوصی، مدل امتیاز دهی لاجیت برآورد و سپس روش غیر پارامتریک تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) معرفی می شود. این دو مدل از نظر میزان دقت در پیش بینی مشتریان خوب و بد بودن مشتریان را تعیین می کند؛ زیرا در شرایط کمبود اطلاعات، علاوه بر تجزیه و تحلیل اطلاعات کمی، با در نظر گرفتن برخی از داده های کیفی و تلفیق دو نوع اطلاعات، نمره اعتباری بنگاه ارایه می کند.

توجه روزافزون به توسعه کارآفرینی در کشورهای مختلف جهان - علی رغم پیشرفت های غیر قابل انکار در زمینه های: الف) تولید و افزایش ثروت جامعه، ب) توسعه فناوری، به ویژه فناوری های تحول زا و عمیق؛ ج) توسعه اشتغال مفید - نتیجه چندان مطلوبی برای شرکت های موجود و نسبتا بزرگ دنیا در پی نداشته است. ترویج روحیه ای کارآفرینی و توسعه فرهنگ راه اندازی کسب و کارهای شخصی از یک سو، و به وجود آمدن بازارهای پولی و مالی، و مساله ای امنیت سرمایه گذاری در فعالیت های کارآفرینانه از سوی دیگر به توسعه روز افزون کسب و کارهای کوچک کارآفرین منجر شده است. اما، تاثیر این امر بر کسب و کارهای بزرگ به صورت خروج نیروهای کلیدی و اثربخش آنها و راه اندازی یک فعالیت اقتصادی کوچک توسط این افراد (که عموما به رقیب شرکت بزرگ و مادر تبدیل می شوند) خودنمایی می کند. در این رابطه عکس العمل شرکت های بزرگ متفاوت است که از جمله مهم ترین آنها ایجاد فضای مناسب برای انجام فعالیت های کارآفرینانه کارکنان برجسته و کارآفرین در داخل سازمان مادر است به نحوی که خود از مزایای کارآفرینی شان بهره مند شوند. در ادبیات به این امر عنوان «کارآفرینی سازمانی» اطلاق می شود. در نوشتار حاضر عوامل موثر در ایجاد سازمان های کارآفرین و کارآفرین سازمانی در ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

نوشتار حاضر بر آن است تا با مرور ادبیات موجود در مورد کار مدیران، چشم اندازی از روند نظریه های ارایه شده توسط صاحب نظران در این زمینه ارایه دهد. در بررسی این روند، پنج نظریه ویژگی های شخصیتی، وظایف، نقش ها، قابلیت ها و هوشمند های مدیران توان مند مورد مطالعه قرار می گیرد. با توجه به این که در این میان نظریه های نقش های مدیریتی، بیش از سایر نظریات از بنیان تجربی برخوردار است و زمینه را برای یک پژوهش تجربی در ایران فراهم می آورد، به عنوان پایه نظری پژوهش حاضر انتخاب شده است.در این نوشتار همچنین روش های تجربی متفاوت برای مطالعه کار مدیران بررسی، و دلایل انتخاب روش «مشاهده ساختار یافته سایه به سایه» مینتزبرگ تشریح می شود. در ادامه، نتایج به دست آمده از پژوهشی میدانی در مورد ویژگی ها و محتوای کار مدیران ایرانی ارایه شده و الگوی کاری آنان شامل فعالیت هایی که این مدیران در طول روزگاری خود انجام و درصد زمانی که به هر یک اختصاص می دهند، طی دو سناریوی مستقل و مقایسه ای نمایش داده می شود.مطالعه محتوای کار مدیران که منجر به ارایه مدل «نقش های دوازده گانه مدیریت در ایران» شده دستاورد دیگر این تحقیق است. مدل به دست آمده در پی پژوهشی تکمیلی آزمایش، و به مدلی چهار سطحی از نقش های مدیران در سطوح فردی، میان سازمانی سازمانی و فراسازمانی و همچنین حاوی سه نقش ارتباطی توسعه یافت.

امروزه ارزیابی عملکرد و تخمین درجات کارایی شرکت های توزیع برق به موضوع مهمی برای قانون گذاری تبدیل شده است. حرکت به سوی خصوصی سازی و تجدید ساختار صنعت برق بر اهمیت این موضوع افزوده است. برای ارزیابی عملکرد شرکت های توزیع برق از روش های پارامتریک و ناپارامتریک استفاده می شود. در این نوشتار 26 شرکت توزیع برق منتخب در ایران با استفاده از دو روش تحلیل پوششی داده ها (DEA) و حداقل مربعات معمولی تصحیح شده (COLS) مورد ارزیابی قرار می گیرند. در این نوشتار برای ارزیابی صحیح عملکرد شرکت های توزیع برق از متداول ترین متغیرهای ورودی و خروجی در مدل ها استفاده می شود. برای به دست آوردن درجات کارایی و رتبه های نهایی، از میانگین هندسی درجات کارایی حاصل از دو روش DEA و COLS استفاده می شود. نتایج حاصل از دو روش DEA و COLS نشان می دهد که شرکت های مورد مطالعه عملکرد مناسبی داشته اند. به علاوه بین درجات کارایی و رتبه های حاصل از این دو روش همبستگی قابل قبولی وجود دارد.

هدف این نوشتار، ارایه مدلی برای انتخاب روش مناسب انتقال فناوری است. برای انتقال فناوری تعاریف متعددی ارایه شده است ولی بر اساس یکی از ساده ترین تعاریف آن، انتقال فناوری فرآیندی است که در آن اجزا فناوری از دارنده به گیرنده جریان و انتقال می یابند. با گذشت زمان و تسریع روند تحولات فناوری هیچ شرکت یا کشوری به تنهایی قادر به تامین تمام فناوری های مورد نیاز خود نیست. لذا انتقال فناوری از دیگر شرکت ها/ کشورها و یا همکاری مشترک با آنها در زمینه توسعه فناوری، امری اجتناب ناپذیر است. انتخاب روش مناسب انتقال نقش قابل توجهی در موفقیت فرآیند انتقال فناوری دارد. به همین دلیل در ادبیات مدیریت فناوری، روش ها و مدل های متعددی برای انتخاب روش مناسب انتقال فناوری معرفی شده اند که به اختصار مورد بررسی قرار می گیرند. هر یک از این مدل ها از دیدگاهی متفاوت (با در نظر گرفتن عوامل مختلف تصمیم گیری) به انتخاب روش مناسب انتقال می پردازند. در این نوشتار، عوامل موثر در تصمیم گیری ضمن تلفیق و یکسان سازی در پنج گروه طبقه بندی می شوند: نوع همکاری مطلوب میان دارنده و گیرنده های فناوری؛ مشخصات سازمان دارنده فناوری؛ میزان آشنایی گیرنده با بازار و فناوری مورد نظر؛ طبیعت فناوری و سیاست های شرکت گیرنده فناوری. سپس بر اساس این طبقه بندی و با تلفیق مدل های موجود، یک مدل جامع برای انتخاب روش مناسب انتقال پیشنهاد می شود. مدل پیشنهادی شامل یک ماتریس تصمیم گیری است که در آن با توجه به وضعیت هر یک از عوامل، روش (یا روش های) مناسب برای انتقال فناوری مورد نظر انتخاب می شود. در پایان، الگوریتمی نیز برای استفاده موثر از مدل پیشنهادی ارایه می شود.