اندیشه نوین دینی
سال:1392 | دوره:9 | شماره:34 |تعداد مقالات:11

چکیده فارسی:تحلیل هندسه معرفتی ابن عربی، در محورهای متعددی از قبیل: تبیین نظریه تفسیر محی الدین، آرای عرفانی، آرای فلسفی، علوم قرانی، آرای فقهی، مبانی انسان شناسی و غیره کاربرد فراوان دارد. این تحقیق درصدد بررسی دیدگاه های معرفت شناسی ابن عربی در سه محور شریعت، شهود و عقل است. او شریعت را رکن رکین و ملاک صحت وسقم هر معرفتی می داند. از دیدگاه او کشف، یکی از منابع معرفتی است که در شرایط خاص و در محورهای متعدد مورد استفاده قرار می گیرد. در تبیین مبانی هستی شناسی، مبانی انسان شناسی، معانی حروف، کلمات و جملات قرانی می توان از کشف بهره برد. او از عقل به عنوان ابزار معرفتی در فهم آیات الهی و جهت درک مبانی هستی شناسی استفاده می کند؛ تا جایی که اگر عقل دارای مواد صحیح و صورت های صحیح ادراکی باشد و در مرز خویش یعنی ادراکات طور عقل باشد، قابل اعتماد است و در ماورای ادارکات طور عقل دارای اعتباری نیست.   چکیده عربی:تحلیل الهندسة المعرفیة عند ابن عربی لها تطبیقات واسعة فی میادین متعددة مثل: تبیین نظریة التفسیر عند محیی الدین، و آرائه العرفانیة، و آرائه الفلسفیة، و علوم القرآن، و الآراء الفقهیة، و مبادئ معرفة الانسان، و ما شابه ذلک. و هذا البحث الذی بین أیدینا یهدف إلی شرح الآراء المعرفیة عند ابن عربی فی ثلاثة میادین و هی: الشریعة، و الشهود، و العقل. فهو یعتبر الشریعة رکنا رکینا و معیارا تقاس به صحة أو سقم کل معرفة. و الکشف فی رأیه یمثل أحد مصادر المعرفة التی یؤخذ بها فی ظروف خاصة و فی محاور متعددة. و فی تبیین مبادئ معرفة الوجود، و معرفة الانسان، و معانی حروف و کلمات وجمل القرآن یمکن اعتماد الکشف فی ذلک. کما یمکن التعویل علی العقل کوسیلة معرفیة فی فهم الآیات الإلهیة ولادراک مبادئ معرفة الوجود، إل الحد الذی إذا حصل العقل علی المواد الصحیحة و الصور الادراکیة الصحیحة، تکون تلک الادراکات موثوقة کما هو الحال بالنسبة إلی العقل. و أما ما یقع خارج الادراک فلا یمکن الوثوق به.

چکیده فارسی:از مسائل مطرح شده در قران کریم، برخورد تند حضرت موسی (ع) با حضرت هارون (ع)، بعد از گوساله پرست شدن بنی اسرائیل است. تاکنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد، ارائه شده است. اما علامه طباطبایی، با اثبات کبرای کلی «اختلاف سلیقه انبیا در نحوه اجرای احکام»، این برخورد را یکی از مصادیق آن می داند. در این ماجرا، حضرت موسی (ع) به طور مطلق به ایشان دستوراتی داده بود، اما درعین حال معتقد بوده که این حکم باید با به کارگیری تمام توان، برای مقاومت در برابر بنی اسرائیل اجرا می شد، اما حضرت هارون (ع) آن را با نرمش و عدم مقاومت اجرا کرد. از این رو، چون حضرت هارون (ع) برطبق سلیقه و مشی حضرت موسی (ع) عمل نکرده بود، این برخورد، برای تادیب وی بود. این درحالی است که در این ماجرا، حضرت هارون (ع) مرتکب هیچ گناه یا کوتاهی نشده و حق به جانب وی بود. این مقدار از اختلاف سلیقه چون خارج از حکم الله است، ضرری به عصمت انبیا نمی زند.اگرچه کبرای کلی مورد بحث، امری قابل اثبات است، ولی انطباق این ماجرا، بر آن امری مشکل است.   چکیه عربی:من القضایا المطروحة فی القرآن الکریم، قضیة المؤاخذة الحادة للنبی موسی ضد أخیه هارون من بعد عبادة بنی اسرائیل للعجل. و قد طرحت حتی الآن وجهات نظر کثیرة فی تحلیل هذا الموقف، إلا أن العلامة محمدحسین الطباطبائی من خلال اثباته للکبری الکلیة «اختلاف اسالیب الأنبیاء فی کیفیة تطبیق الاحکام» اعتبر هذا الموقف من مصادیق هذه القضیة. فی هذه الحادثة أعطی النبی موسی «لأخیه أوامر مطلقة، ولکنه فی الوقت ذاته کان یعتقد أن هذا الحکم کان ینبغی أن یطبق بکل قوة للتصدی لبنی اسرائیل، غیر أن النبی هارون طبقه بلین و من غیر حزم. و من هنا، نظرا إلی أن النبی هارون (ع) لم یتبع اسلوب و نهج النبی موسی (ع)، فقد کان هذا الموقف من أجل تأدیبه. هذا بینما الذی حصل فی هذا الموقف هو أن النبی هارون (ع) لم یقترف اثما ولم یحصل أی تقصیر منه و کان الحق معه. و بما أن هذا المقدار من اختلاف الاذواق یقع خارج أحکام الله، فهو إذا لا یضر بعصمة الأنبیاء. و مع ان الکبری الکلیة الموضوعة علی بساط البحث مما یمکن اثباتها، ولکن تطبیقها علی هذه الحادثة أمر مشکل.

چکیده فارسی:در اندیشه دینی، جهان هستی به دو بخش شهود و غیب تقسیم می شود. یکی از مسائل اساسی، امکان ارتباط این دو بخش، به ویژه ارتباط انسان با عالم غیب است. از آنجا که یکی از مصادیق غیب ملائکه است، می توان امکان ارتباط انسان (غیر پیامبران) با عالم غیب را از طریق امکان ارتباط او با ملائکه جستجو و اثبات کرد؛ که ما در این مقاله به دنبال آن هستیم. در این باره ادله عقلی بر امکان و ادله نقلی بر وقوع و درنتیجه بر امکان این ارتباط دلالت می کند. از نظر عقلی، به دلیل نوع خلقت و بعد روحی وجود انسان که مجرد و ملکوتی و هم سنخ ملائکه است، این ارتباط ممکن می شود. از نظر نقلی نیز، آیات مربوط به مکالمه حضرت مریم، و ساره، همسر حضرت ابراهیم با ملائکه، و ... و روایات مربوط به تمثل ملائکه در جنگ بدر و احد به صورت مومنان جنگجو، و روایات تحدیث ملائکه با حضرت زهرا و ائمه (ع) و ... این مساله را اثبات می کنند.   چکیده عربی:فی الفکر الدینی، یقسم عالم الوجود إلی قسمین: عالم الغیب، و عالم الشهادة. و من القضایا الاساسیة المطروحة فی هذا المجال امکانیة الترابط بین هذین القسمین، و خاصة ارتباط الانسان بعالم الغیب. و بما أن أحد مصادیق الغیب الملائکة، یمکن البحث حول امکان ارتباط الانسان (عدا الانبیاء) بعالم الغیب عن طریق امکان ارتباطه بالملائکة، و اثبات ذلک، و هذا هو ما نرمی إلیه فی هذه المقالة. فی هذا المجال نسوق الادلة العقلیة التی تثبت امکان التی تثبت امکان ذلک، و الأدلة النقلیة التی تؤکد و قوعه، و هو ما یدل بالنتیجة علی امکانیة هذا الارتباط. فمن الناحیة العقلیة، نظرا إلی طبیعة خلق الانسان و البعد الروحی لوجوده، وکونه کائنا مجردا و ملکوتیا و من سنخ الملائکة، یکون هذا الارتباط ممکنا. و اما من الناحیة النقلیة فهناک ما یثبت هذه المسألة، و من ذلک الآیات المتعلقة بتکلیم السیدة مریم، و سارة زوجة النبی ابراهیم مع الملائکة، و هناک أیضا الاحادیث التی اکدت تصور الملائکة فی معرکتی بدر واحد فی صورة مؤمنین مقاتلین، والاحادیث التی أکدت تحدث الملائکة مع السیدة الزهراء و مع الأئمة من أهل البیت (ع).

چکیده فارسی:ابن سینا از شخصیت های برجسته فکری جهان اسلام است که همواره تلاش کرده نظریات فلسفی خود را با نگرش اسلامی سازگار کند. درواقع در بسیاری از عقاید فلسفی، دین اسلام الهام بخش وی بوده است. حکومت مطلوب در اندیشه او با وجود پیامبر تحقق می یابد و به همین دلیل وی برای توضیح ضرورت استمرار حکومت اسلامی، نظریه خلافت و امامت منصوص را مطرح می نماید. آنگاه در صورت فقدان امام و خلیفه منصوص به سراغ بیان نقش فقهای جامع الشرایط می پردازد. نوشتار پیش رو، با نگاهی تحلیلی به آرای ابن سینا در این زمینه و نتایج حاصل از آن پرداخته است.   چکیده عربی:ابن سینا من الشخصیات الفکریة البارزة فی العالم الاسلامی، و قد حاول علی الدوام ان یجعل نظریاته الفلسفیة منسجمة مع الرؤیة الاسلامیة. و فی الواقع انه استلهم الکثیر من معتقداته الفلسفیة من الدین الاسلامی، فالحکومة المنشودة فی رأی ابن سینا تتحقق بوجود النبی و لهذا السبب فهو یطرح نظریة الخلافة و الإمامة المنصوصة لتوضیح ضرورة استمرار الحکومة الاسلامیة. ثم انه عند عدم وجود الإمام و الخلیفة المنصوص یأتی علی بیان دور الفقیه الجامع للشرائط. البحث الذی بین أیدیکم تناول برؤیة تحلیلیة آراء ابن سینا فی هذا المجال، و ما یتمخض عنها من نتائج.

چکیده فارسی:نقش و دخالت پیش داوری، انتظارات و ذهنیت مولف در فهم متن، از جمله ارکان هرمنوتیک فلسفی است. در قرن بیستم گادامر با ارائه نظریه خاص خود درمورد «مقوله فهم» به تبیین هرمنوتیک فلسفی پرداخت. وی معتقد است که هیچ فهمی بدون پیش داوری صورت نمی گیرد. همواره انتظارات، علائق و پیش داوری های مفسر در فهم متن دخیل اند؛ در نتیجه در تفکر وی دستیابی به معنایی نهایی وجود ندارد. آنچه می توان در مورد آن سخن گفت وجود فهم های متکثر و مختلف است، نه فهمی برتر و نهایی. علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر برجسته مسلمان، اگرچه در خصوص میزان دخالت پیش داوری ها و پیش دانسته ها در تفسیر، به صراحت اظهارنظر ننموده است، ولی بر اساس نتایج حاصله در این تحقیق، نوعی از پیش دانسته ها و پیش فرض ها (از جمله پیش فرض های قرانی و عقلانی) را در تفسیر لازم دانسته و از آن استفاده کرده است. آنچه در این پژوهش مد نظر است، نقد و بررسی آرا گادامر و علامه طباطبایی در خصوص میزان دخالت پیش داوری ها در فهم متن می باشد و همچنین تلاش شده است تا ارتباط و نزدیکی میان این دو دیدگاه در مورد استفاده از پیش دانسته ها تبیین گردد.   چکیده عربی:یعتبر دور و تأثیر الأحکام المسبقة، و تصورات واستباقات المؤلف فی فهم النص، من ارکان الهرمنوطیقیا الفلسفیة. و فی القرن العشرین کان غادامر قد عرض نظریته حول «قضیة الفهم» و شرح من خلال ذلک الهرمنوطیقیا الفلسفیة. فهو یری أنه ما من فهم یأتی من غیر أحکام مسبقة، ان استباقات المؤلف و رغباته و احکامه المسبقة لها علی الدوام تأثیرها فی فهم النص. و هو ما یعنی بالنتیجة فی تفکیره تعذر التوصل إلی معنی نهائی. و الشیء الذی یمکن التحدث عنه هو وجود أفهام کثیرة و مختلفة. و لیس هناک فهم نهائی و أفضل. و اما بالنسبة إلی الفیلسوف و المفسر المسلم البارز محمدحسین الطباطبائی، فرغم انه لم یطرح رأیا صریحا حول مدی تأثیر الافتراضات و التصورات المسبقة فی التفسیر، ولکن استنادا إلی النتائج التی توصل إلیها هذا التحقیق، انه کان یری ضرورة وجود نوع من المعلومات و الافتراضات المسبقة (و من ذلک، الافتراضات المسبقة القرآنیة و العقلانیة) فی التفسیر، و أخذ هو نفسه بها و عمل بها. إن ما یرمی إلیه هذا البحث هو تقصی و نقد آراء غادامر و العلامة الطباطبائی بشأن مدی تأثیر الافتراضات المسبقة فی فهم النص، کما حاول هذا البحث أیضا تبیین الترابط و التقارب بین هذین الرأیین فی خصوص الاخذ بالمعلومات المسبقة.

چکیده فارسی:این مقاله از دو بخش تشکیل شده است. در بخش نخست، به ایجاز، دلایلی برای امکان پذیری علم انسانی - اجتماعی اسلامی ارائه و در بخش دوم مقاله، بسته ای راهبردی، برای تحقق آرمان علوم انسانی - اجتماعی اسلامی ارائه شده است. ایده اولیه این راهبردها در گفتگو با صاحب نظران جمع شده و در مرحله تبویب، تنقیح، تقویت و تبیین راهبردها از جلسات پنل با حضور متخصصان حوزه سیاست علم و آینده پژوهی استفاده شده است. راهبردهای پیشنهاد شده، در ذیل این پنج راهبرد کلان، انسجام یافته اند: 1. تبیین ضرورت علوم انسانی - اجتماعی اسلامی؛ 2. تبیین مبانی، نظریه ها و روش های برآمده از دین در حوزه علوم انسانی - اجتماعی؛ 3. تقویت فعالیت های سیاست گذارانه در عرصه علوم انسانی اجتماعی؛ 4. تقویت و جهت دهی جامعه علمی کشور در این حوزه از علوم؛ 5. بهره برداری از علوم انسانی - اجتماعی حاصل آمده با رهیافت اسلامی.   چکیده عربی:یتألف هذا البحث من قسمین. یتناول القسم الاول بایجاز تقدیم الاستدلالات علی امکان طرح علم انسانی - اجتماعی اسلامی. والقسم الثانی منه یعرض مجموعة استراتیجات لتحقیق اهداف العلوم الانسانیة و الاجتماعیة. و قد جمعت الافکار الاولیة لهذه الاستراتیجیات فی حوارات اجریت مع ذوی النظر، و فی مرحلة تبویب و تنظیم و تنقیح و ترصین و تبیین هذه الاستراتیجیات، اعتمدت الجلسات اللوحیة بمشارکة ذوی الاختصاص فی حقل سیاسة العلم و دراسات المستقبل. و اما الاستراتیجیات التی اقترحت فقد نظمت فی اطار الاستراتیجیات الخمسة الکلیة التالیة: 1. تبیین ضرورة العلوم الانسانیة الاجتماعیة الاسلامیة، 2. تبیین الاسس و النظریات و الأسالیب المنبثقة من الدین فی حقل العلوم الانسانیة - الاجتماعیة، 3. تقویة النشاطات ذات الطابع السیاسی فی حقل العلوم الانسانیة - الاجتماعیة، تقویة و توجیه الاوساط العلمیة فی البلد فی هذا المجال من العلوم، 5. الاستفادة من العلوم الانسانیة الاجتماعیة المستحصلة بالمقاربة الاسلامیة.

چکیده فارسی:مساله رویت خداوند متعال به وسیله چشم (قوه باصره) از مسائل کلامی است که از گذشته تا به حال، میان متکلمین فرقه های اسلامی مورد بحث و اختلاف فراوانی بوده است. بحث اصلی در این مساله این است که آیا رویت خداوند از نظر ثبوتی ممکن است؟ به این معنا که اگر خداوند دارای چنین صفتی - دیده شدن توسط انسان - باشد، امر محالی لازم می آید؟ همچنین پس از ثبوت امکان رویت خدا و یا فارغ از آن، آیا در مقام اثبات، دلیلی بر آن وجود دارد؟برخی از متکلمان مسلمان جواز و وقوع رویت خداوند را عقلا منکر شده و آن را مخالف با دلائل قرانی و روائی دانسته اند. در مقابل فرقی دیگر از متکلمان آن را عقلا جایز و نقدا در آخرت لازم دانسته اند.از آنجا که ذکر دلائل عقلی و نقلی دو طرف محل نزاع در یک مقاله نمی گنجد، گفتار حاضر تنها به ذکر دلائل قرانی بسنده می کند و بیش از آنکه به جزئیات بپردازد، درصدد بیان سرفصل های اصلی، ترسیم نمونه ای از تفاوت دو نگاه شیعه و اهل سنت - با تاکید بر مقایسه آرا علامه طباطبایی و ابن عاشور در ذیل هریک از این آیات - و درنهایت معرفی منابع مناسب برای پیگیری این موضوع است.   چکیده عربی:قضیة رؤیة الله سبحانه و تعالی بالعین (بقوة البصر) من القضایا الکلامیة التی کانت موضع الکثیر من النقاش و الاختلاف فی وجهات النظر بین متکلمی الفرق الاسلامیة المختلفة منذ عهد قدیم حتی الآن، و القضیة الجوهریة فی هذا البحث هی هل رؤیة الله ممکنة من الناحیة الثبوتیة؟ بمعنی لو ان الله سبحانه و تعالی کان علی هذه الصفة - و هی انه یمکن رؤیته من قبل الانسان ألا یستلزم ذلک أمرا محالا؟ و کذلک من بعد ثبوت امکان رؤیة الله أو الفراغ منها، فهل یوجد فی مقام الاثبات دلیل علیها؟انکر بعض المتکلمین المسلمین جواز و وقوع رؤیة الله عقلا، و قالوا إن ذلک یتعارض مع الأدلة القرآنیة و الحدیثیة. و فی مقابل هؤلاء هناک مجموعة اخری من المتکلمین تری ان الرؤیة جائزة عقلا، و هی فی الآخرة امر تقتضیه الضرورة نقلا. و بما ان الأدلة العقلیة و النقلیة لطرفی النزاع لا یستوعبها اطار هذه المقالة، لذلک یقتصر هذا البحث علی ذکل الادلة القرآنیة فقط، و قبل ان یدخل فی الجزئیات، یحاول بیان الخطوط العریضة، مع تقدیم امثلة من اختلاف نظرتی الشیعة و أهل السنة مع الترکیز علی المقارنة بین آراء العلامة محمدحسین الطباطبائی و ابن عاشور بعد کل واحدة من الآیات، و یقدم فی النهایة سردا بالمصادر المناسبة لتقصی هذا الموضوع.

چکیده فارسی:نگرش امیل دورکیم به مقوله دین، کاملا عرفی است و این مطلب از دو مدخل قابل تبیین و بررسی است. یکی با طرح نظریه ایشان درباب منشا و خاستگاه دین و دیگری تمایزی که ایشان میان امور مقدس و غیر مقدس قائل شده است. وی با طرح نظریه «منشا اجتماعی دین»، دین را جریان تکامل یافته سنت توتمیستی و فراورده بشری دانسته و هرگونه منشا ماوراالطبیعی و الهی را تلویحا از دین نفی نموده است. همچنین با مرزگذاری میان امور مقدس و غیر مقدس و محصور کردن دین در حوزه مقدسات، عرصه را بر دین تنگ نموده و آن را به بخش های حاشیه ای و نه چندان جدی زندگی رانده است. این مقاله با وارد شدن از این دو مدخل به اندیشه دورکیم به بررسی و نقد اندیشه ایشان در این باب می پردازد. روش این مقاله در مراجعه به آرا، استنادی و در تبیین محتوا، تحلیلی - انتقادی است.   چکیده عربی:إن نظرة امیل دورکهایم إلی الدین نظرة علمانیة تماما. و هذا الموضوع یمکن الدخول إلیه و بحثه و تبیینه عن طریقین، أحدهما من خلال التعرف علی نظریته حول منشأ الدین و منطلقه، و الآخر هو الفوارق التی یراها بین الامور المقدسة و غیر المقدسة. و من خلال طرحه لفکرة «المنشأ الاجتماعی للدین» اعتبر الدین حالة متطورة لفکرة الطوطمیة، و هو عبارة عن نتاج بشری، و هو ینفی تلویحا أی مصدر الهی أو میتافیزیقی للدین، کما انه من خلال وضع حدود بین الامور المقدسة و غیر المقدسة و حصرالدین فی اطار المقدسات، ضیق دائرةالدین و ساقه إلی جوانب هامشیة و غیر أساسیة فی الحیاة.تحاول هذه المقالة من خلال الدخول إلی فکر دورکهایم عن هذین الطریقین، بحث و نقد آرائه فی هذا الباب. و المنهج الذی اتبعته هذه المقالة فی الرجوع إلی الآراء و الأفکار منهج توثیقی، و اما فی ما یخص تبیین المحتوی فقد انتهجت الاسلوب التحلیلی و النقدی.

چکیده فارسی:مساله اراده و اختیار انسان و ارتباط آن با مساله قضا الهی و مراتب آن در ساختار فکری حکمت متعالیه از برجستگی خاصی برخودار است. قضا الهی مبین انتساب همه عالم هستی در دو مرتبه علمی و عینی به حق تعالی است. چنانچه قضا الهی را از نظر تطبیقی با عوالم کلی وجود، همان مرتبه صور عقلی محسوب می کنیم که ورای صور طبیعی و نفسانی است، این صور به عنوان مرتبه ای از مراتب علم الهی بوده و قضا علمی نامیده می شود، که در مرحله بالاتر به علم ذاتی الهی منتهی می شود؛ و اگر نظام علی و معلولی عالم هستی و انتساب این عالم به علت تامه و هستی بخش خود را موردنظر قرار دهیم. قضا عینی نامیده می شود. بنابراین، مساله اختیار انسان نیز در دو سطح مذکور قابل طرح است. سوال اصلی این پژوهش این است که چگونه می توان بین اراده و اختیار انسان و ضرورت هستی که همان قضا عینی است، ارتباطی دوجانبه برقرار کرد، به طوری که پذیرش یکی باعث رد دیگری نشود. پاسخ این مساله در حکمت متعالیه در دو سطح حکمی - فلسفی و توحیدی - عرفانی مطرح شده است. این مقاله درصدد تبیین و تشریح آن با روش توصیفی و تحلیلی می باشد.   چکیده عربی:إن قضیة إرادة الانسان و اختیاره، و علاقة هذه القضیة بالقضاء و القدر الإلهی و مراتب ذلک، تحظی بأهمیة خاصة فی البناء الفکری للحکمة المتعالیة. فالقضاء الإلهی یبین رجوع کل عالم الوجود بمرتبتیه العلمیة و العینیة إلی الله عزوجل. کما ان القضاء الإلهی من حیث التطابق مع العوالم الکلیة للوجود نعتبره مرتبة تلک الصور العقلیة التی تقع وراء الصور الطبیعیة و النفسیة. و هذه الصور باعتبارها مرتبة من مراتب العلم الإلهی و تسمی بالقضاء العلمی، و هی فی مرحلة أعلی تنتهی إلی العلم الإلهی الذاتی. و إذا نظرنا إلی نظام العلة و المعلول فی عالم الوجود و رجوع هذا العالم إلی العلة التامة و الموجدة، فهذا هو ما یسمی بالقضاء العینی. و علی هذا الاساس فان قضیة اختیار الإنسان یمکن ان تطرح علی المستویین المذکورین أیضا. ان السؤال الاساسی الذی یثیره هذا البحث هو کیف یمکن وضع علاقة ثنائیة و متبادلة بین ارادة الانسان و اختیاره، و بین ضرورة الوجود التی هی القضاء العینی، بحیث لا یؤدی قبول احدهما إلی رفض الآخر و قد طرح جواب هذه المسألة فی الحکمة المتعالیة، علی الصعید الحکمی - الفلسفی و علی الصعید التوحیدی - العرفانی. یرمی هذا البحث إلی شرح و تبیین ذلک باسلوب وصفی و تحلیلی.

چکیده فارسی:مساله جبر و اختیار از مسائل بنیادین تاریخ اندیشه بشری، و محل مواجهه آرا متنوع و بعضا متضاد انواع مکاتب جبرگرا، اختیارگرا و سازگارگرا بوده و هست. آنچه در پیش رو دارید، حاصل بررسی و تاملی در اهم رویکردهای جبرستیز نیم قرن اخیر فلاسفه غربی و نیز راهبرد خاص ملاصدرا در عالم اسلامی به منظور دفاع از اختیار است؛ این رویکردها تلاش می کنند تا با بررسی و تامل مجدد پیرامون معنا و لوازم جبر و اختیار به بازخوانی مساله و حل آن بپردازند.   چکیده عربی:قضیة الجبر و الاختیار من القضایا الأساسیة فی تاریخ الفکر البشری، و قد کانت و لازالت موضع جدل و نقاش بین ما تطرحه مذاهب الجبر، و الاختیار، و التوفیق، من آراء مختلفة و متضادة أحیانا. و هذا البحث الذی بین أیدیکم جاء کحصیلة لتنقیب و نظر فی أهم الاتجاهات المناهضة للمذهب الجبری فی نصف القرن الأخیر، التی طرحها الفلاسفة الغربیون، و کذلک الاتجاه الخاص فی العالم الإسلامی الذی اتبعه الملا صدرالدین الشیرازی للدفاع عن مبدأ الاختیار. هذه الاتجاهات تحاول من خلال البحث والنظر حول معانی و مقتضیات الجبر و الاختیار، تحاول اعادة قراءة هذه القضیة و حلها.