اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1390 | دوره:5 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

تعارض منافع موضوعی است که به طور عینی اتفاق می افتد. تعارض منافع یا تعارض علایق (Conflict of interest) به حالت و وضعیتی اطلاق می شود که شخص یا اشخاصی از یک طرف در مقام و مسوولیت مورد اعتماد دیگران قرار می گیرند و از طرف دیگر خود دارای منافع شخصی یا گروهی مجزا و در تقابل و تعارض با مسوولیت مورد نظر هستند. به بیان دیگر، فرد به صورت ناخواسته و در حالت بی طرفی در شرایطی قرار گیرد که میان منافع شخصی و حرفه ای او تضاد ایجاد شود.عرصه سلامت با توجه به جایگاهش در هجوم گستره های شیوع تعارض منافع قرار دارد که به شکل های مختلفی پیش می آیند؛ این تعارض منافع ها گاهی در منافع (مادی- غیرمادی) و مابین اعضای گروه پزشکی (حقیقی- حقوقی) رخ می دهد و گاهی اشخاصی از گروه های پزشکی غیربالینی (حقوقی و اداری، آموزش، پژوهش یا درمان) هم درگیر آن می شوند. اهداف متفاوت و ناهماهنگ، تداخل اختیارات، ناهماهنگی در روند ارزیابی و نظام پاداش و کیفر، وظایف متقابل و وابستگی آنان به یکدیگر، عدم وجود منابع کافی و تفاوت در شان و سطوح در روابط مالی محققان و پزشکان در کلینیک ها و موسسات پزشکی دخیل در امر سلامت، همه از علل بروز تعارض منافع هستند. در این بررسی موضوعاتی چون تعارض منافع در حقوق، برخورد با تعارض منافع در کشورهای دیگر، تعارض منافع در حقوق ایران، تعارض منافع در نظام سلامت و موارد بروز آن، دریافت هدایا، روابط با صنعت داروسازی، روش های مدیریت تعارض منافع و مقررات ایران در این خصوص مورد توجه قرار گرفته و نتیجه گیری می شود که برای رفع تعارض منافع در نظام سلامت ایران، ابتدا باید موضوع تعارض منافع در متن قانون بیاید و ضمن ترسیم احکام اصلی آن، قوانین متعارض و مصادیق تخلف همراه مقررات لازم جهت تنظیم امور، پیشگیری و مدیریت اقسام تعارض منافع در گستره سلامت تدوین شود.

پرستاری یکی از ارکان مهم سیستم های خدمات بهداشتی- درمانی در هر کشور است. خدمات پرستاری می تواند به طور مستقیم بر پیامد سلامت و بیماری و شاخص های مرتبط با آن موثر باشد. تدوین کدهای اخلاقی متناسب با فرهنگ و مذهب جامعه راهکار مناسبی جهت بهبود کیفیت خدمات پرستاری مورد انتظار ذی نفعان می باشد. در دهه های اخیر پرداختن به مقولات اخلاق و تدوین راهنماهای اخلاقی از مهم ترین اولویت های حوزه سلامت در کشور ماست و آیین اخلاق پرستاری نیز در این راستا و با هدف ارائه چارچوب و راهنمای تصمیم گیری های مبتنی بر اخلاقیات در پرستاری تدوین شده است.با توجه به نیاز کشور در این زمینه، با بهره گیری از نظرات صاحب نظران حوزه پرستاری و اخلاق پزشکی و تشکیل کارگروه های مختلف، این آیین در سال 89 تدوین شد. آیین اخلاق پرستاری ایران با 12 ارزش و 71 آیین اخلاقی- حرفه ای در دومین نشست شورای عالی اخلاق پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورخ 16 اسفند 89 به تصویب نهایی رسید. این آیین در 12 مورد به مفاهیم ارزشی نظیر حفظ شان و کرامت انسانی، پایبندی به تعهدات حرفه ای، پاسخگویی، حفظ حریم خصوصی بیماران، ارتقا صلاحیت علمی و عملی و احترام به استقلال فردی می پردازد. هم چنین، در این مجموعه «پرستار و جامعه» با 9 بند، به پرستاری مبتنی بر جامعه، سلامت افراد و نقش پرستار در بحران می پردازد؛ «پرستار و تعهدات حرفه ای» با 14 بند، پرستار را در تیم حرفه ای و وظایف حرفه ای وی ترسیم می کند؛ «پرستار و خدمات بالینی» با 23 بند، پرستار را در عرصه ارائه خدمات بالینی و تصمیم گیری های مراقبتی یاری می دهد؛ «پرستار و همکاران تیم درمانی» با 15 بند، ارتباط پرستاران با همکاران، مدیران و مسوولیت های مدیران را بازگو می کند؛ «پرستار، آموزش و پژوهش» با 10 بند دستورالعمل های اخلاقی در حوزه آموزش و پژوهش، ارتباط استاد و دانشجو را ارائه می دهد.

یکی از مهم ترین کارکردهایی که در همانندسازی حیوانات، به ویژه به روش انتقال هسته سلول بالغ، برشمرده شده است، موضوع تکثیر حیوانات دارای خصایص ممتاز ژنتیکی یا حیوانات دستکاری شده ژنتیکی برای تولید مواد غذایی با کیفیت بالاتر و در مقیاسی وسیع تر است. به همین دلیل، امروزه، کشورهای پیشرفته به ویژه آمریکا ادعا کرده اند که در آینده ای نه چندان دور، مواد غذایی حاصل از حیوانات همانندسازی شده زراعی در دسترس مصرف کنندگان قرار خواهد گرفت.این امر باعث بروز نگرانی های بسیاری در جوامع مختلف، به ویژه در میان اخلاق گرایان، شده است. نقطه مشترک تمامی این نگرانی ها خطرات احتمالی همراه با مصرف این مواد غذایی بر روی سلامت انسان است. در این راستا، این انتقادات به طور خاص در چهارچوب اخلاق غذا و اصول آن و هم چنین اصل احتیاط مطرح شده است.از آن جا که ماهیت این مقاله مروری- تحلیلی است، بر اساس روش تحلیلی- توصیفی و با بررسی اسناد موجود درباره مواد غذایی حاصل از حیوانات همانندسازی شده، سعی شده است تا ضمن ارائه تصویری کلی از اخلاق غذا و اصول آن، انتقادات اخلاقی مطرح شده درباره این موضوع بررسی شود.در حال حاضر، عرضه این محصولات به دلیل عدم وجود قطعیت های علمی لازم و هم چنین طرح ابهامات بسیار پیرامون عواقب احتمالی بلندمدت آن بر سلامت انسان، مغایر با اصل احتیاط و اصول اخلاق غذاست و از نظر اخلاقی موجه نمی باشد.

امروزه، به دلیل پیچیدگی معالجات پزشکی، اطلاع رسانی به بیمار راجع به درصد احتمال موفقیت درمان، خطرات احتمالی، عوارض جانبی معالجه و... جزء لاینفک قراردادهای درمان به حساب می آید. محرومیت از چنین اطلاعاتی را می توان به عنوان مانعی اساسی در تحصیل رضایت آگاهانه تلقی کرد. روشن است اقدام به درمان اشخاص یا انجام عملیات جراحی بدون رضایت آنان یا اولیای قانونی می تواند مسوولیت مدنی و کیفری برای پزشک معالج در پی داشته باشد. ولی بحث مهم در این جا مربوط به موردی است که بیمار بدون این که درباره ماهیت، هدف و پیامدهای درمان از سوی پزشک یا تیم درمان اطلاع رسانی شود به امر درمان رضایت دهد. و این که آیا چنین رضایتی می تواند نافذ بوده و به امر درمان مشروعیت بخشد یا خیر؟ این مقاله به مطالعه تطبیقی رضایت آگاهانه پرداخته است و نویسندگان وظیفه اطلاع رسانی از جانب پزشکان را که در اخذ رضایت آگاهانه بیمار و مشروعیت درمان تاثیر بسزایی دارد، در سه نظام حقوقی ایران، انگلیس و فرانسه مورد مطالعه قرار داده، و در پایان در راستای حفظ حقوق بیماران پیشنهادهایی را ارائه کرده اند.

چالش اصلی پیوند عضو، کمبود عضو پیوندی می باشد. بر اساس قانون اهدای عضو، علاوه بر رضایت بیمار، رضایت خانواده برای اهدای عضو پس از مرگ مغزی ضروری است. در این مقاله دیدگاه مردم تهران در مورد اهدای عضو عزیزانشان در صورتی که دچار مرگ مغزی شوند بررسی شده است.در این مطالعه مقطعی متغیرهای مورد بررسی از طریق مصاحبه تلفنی گردآوری شد. نمونه گیری به روش شماره گیری تصادفی در شهر تهران و انتخاب تصادفی فرد مصاحبه شونده از میان افراد بالای 18 سال حاضر در منازل یا مغازه ها صورت گرفت. 706 نفر از مردم تهران در بازه زمانی اسفند 1388 تا آبان 1389 وارد مطالعه شدند.میزان پاسخ گویی 51 درصد بود. 83.3 درصد افراد (n= 688) موافق اهدای عضو عزیزانشان در صورتی که کارت اهدا داشته باشند و دچار مرگ مغزی شوند، بودند و 62.3 درصد آن ها (n= 440) اجازه از خانواده برای استفاده از عضو پیوندی در فردی که دچار مرگ مغزی شده و کارت اهدا دارد را لازم نمی دانستند. بین رضایت به اهدای عضو عزیزان و مرگ دانستن مرگ مغزی (P=0.011) و برگشت ناپذیر دانستن آن (P=0.028) رابطه مستقیم معنی دار دیده شد.لازم است آموزش همگانی برای اصلاح باورهای غلط مردم در خصوص مرگ مغزی و تسهیل و ترویج اعلام تصمیم به اهدای عضو پس از مرگ مغزی در یکی از کارت های معمول همگانی مثل گواهینامه رانندگی انجام شود تا خانواده ها راحت تر بتوانند در موقعیت مرگ مغزی عزیزانشان در رابطه با اهدای اعضای آن ها تصمیم بگیرند.

اتانازی یا پایان دادن آسان به زندگی یک بیمار پایانی، از بحث انگیزترین موضوع های اخلاقی است که اطلاع چندانی از نگرش جامعه ایران به آن در دست نیست. در اختیار داشتن ابزارهای روا و پایا می تواند پژوهش در این زمینه را تسهیل کند. پژوهش حاضر با هدف سنجش میزان پذیرش اتانازی در گروهی از دانشجویان و بررسی روایی و پایایی مقیاس نگرش به اتانازی انجام شد. 437 دانشجو علاوه بر قضاوت درباره اخلاقی بودن اتانازی (پاسخ به مقیاس پذیرش اتانازی)، به مقیاس نگرش به اتانازی پاسخ دادند. برای تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی از جمله تحلیل عاملی و روایی همگرا استفاده شد. تحلیل داده ها نشان داد تنها 27.9 درصد شرکت کنندگان با اتانازی موافقند. پذیرش اتانازی قوی ترین رابطه را با ملاحظات اخلاقی داشت. تحلیل عاملی مقیاس نگرش به اتانازی، ساختاری سه عاملی را تایید کرد. آلفای کرونباخ مقیاس، برابر با 0.88 و همبستگی آن با نمره پذیرش اتانازی برابر با 0.54 بود که نشان دهنده پایایی درونی و روایی همگرای مقیاس است. بنابر یافته های پژوهش، بیش تر دانشجویان با اتانازی مخالفند و مخالفت آن ها از میان چهار حیطه نگرش به اتانازی، با ملاحظات اخلاقی بیش تر است. هم چنین، یافته های پژوهش نشان داد نسخه فارسی مقیاس نگرش به اتانازی، ابزاری معتبر برای سنجش نگرش به اتانازی است.

پرستاران همواره با پیش فرض های فرهنگی متعددی در مورد اثر جنسیت در پرستاری و این که آن را شغلی زنانه می دانند روبه رو هستند. این امر نقش پرستار را در ارائه خدمات سلامتی و مراقبت تحت تاثیر قرار داده است و برای شاغلان این حرفه وظایفی را تعریف و ایجاد کرده است که شاید همه آن ها مورد پسند پرستاران نباشد. لذا، در این تحقیق با اطلاعاتی که از مطالعه منابع اسنادی گردآوری شده اند تاریخچه و اثرات جنسیت را در پرستاری بررسی کرده ایم. به نظر می رسد پرستاری همواره تحت تاثیر دیدگاه جنسیتی قرار داشته است؛ نفوذ این امر از ادبیات به کار رفته برای پرستاران تا دیدگاه جامعه نسبت به پرستاران مرد و ارتباطات درون و برون حرفه ای و حتی دانش پرستاری و ارائه خدمات پرستاری را تحت تاثیر قرار داده است و پرستاران ناگزیر تحت تاثیر این دیدگاه به ارائه خدمات خود می پردازند. با وجود برخی دیدگاه ها که اثرات جنسیت در پرستاری را نفی می کنند، به نظر می رسد حذف دیدگاه جنسیتی در پرستاری به نفع حرفه پرستاری نیست زیرا پرستاری را از روح واقعی خود دور می سازد و در ضمن زنان را نیز از عرصه ای که برای نشان دادن توانایی های روحی و احساسی آن ها در جامعه مهیا شده است محروم می سازد. بنابراین، پرستاری در همه ابعاد خود تحت تاثیر تفکر جنسیتی قرار دارد و این تفکر در صورت هدایت صحیح نه تنها سبب عقب ماندگی این حرفه نمی شود، بلکه در نهایت سبب پیشرفت و ارتقای آن خواهد شد.

یکی از مهم ترین شرایط برای عملکرد موثر سازمان ها، فراهم بودن عامل انسانی است. در این میان، حمایت اجتماعی یک عامل روان شناختی مهم در محیط کار می باشد که بر عملکرد نیروی انسانی تاثیرگذار است. لذا این مطالعه با هدف تعیین حمایت اجتماعی درک شده در بعد پشتیبانی عاطفی در میان کارکنان بیمارستان انجام شد. در این مطالعه مقطعی، 120 نفر از کارکنان یک بیمارستان منتخب در شهر اصفهان به روش نمونه گیری در دسترس جهت بررسی انتخاب شدند. گردآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه های مشخصات فردی و حمایت اجتماعی که محقق ساخته بود، انجام شد. روایی ابزار با استفاده از روایی محتوا و پایایی آن با روش بازآزمایی اخذ شدند و در نهایت داده ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی (آزمون مجذورکای) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان داد، حمایت اجتماعی درک شده در بعد پشتیبانی عاطفی از سوی همکاران با میانگین نمره 0.9 ± 3.34 بیش تر از حمایت اجتماعی درک شده در همین بعد از سوی مدیران با میانگین نمره 0.88± 2.58 بوده است. هم چنین، بین حمایت اجتماعی در بعد پشتیبانی عاطفی با مشخصات فردی مثل سن و سابقه کار مطابق آزمون Chi-square دو رابطه معنی دار آماری وجود داشت(P<0.05) . با توجه به آن که حمایت اجتماعی از کارکنان بیمارستان برای عملکرد موثر سازمانی الزامی است، مدیران بیمارستان ها می توانند از طریق تحکیم روابط خود با کارکنان بر افزایش کارایی آن ها موثر باشند.