گیاه و زیست بوم
سال:1387 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:9

این تحقیق برای بررسی تاثیر شرایط اکولوژیک منطقه بر ارزش غذایی گیاه آتریپلکس کانیسنس در مراحل مختلف فنولوژیک آن در دو منطقه شهرری و قم انجام گرفته است. از آن جایی که این گیاه در سطوح وسیعی برای اصلاح و توسعه مراتع کاشته می شود بررسی تاثیر شرایط محیطی و هم چنین تاثیر شرایط فنولوژیک گیاه بر ارزش غذایی آن ضروری است. در این تحقیق درصد پروتیین، چربی، الیاف خام و انرژی گیاه آتریپلکس کانیسنس در چهار مرحله رشد رویشی، جوانه دهی، رسیدن بذر و ریزش بذر در دو منطقه شهرری و قم اندازه گیری شد. نتایج این تحقیق نشان داد که در چهار مرحله فنولوژیک مورد بررسی الگوی تغییرهای فاکتورهای ذکر شده در دو منطقه تقریبا یکنواخت می باشد و اگر چه متوسط درصد آن ها در منطقه شهرری بیش تر از قم بود ولی آزمون F و دانکن تفاوت معنی داری بین آن ها را نشان ندادند.

انتشار جیوه و ترکیبات گوگردی در محیط زیست باعث آلودگی های زیست محیطی جدی می شود و انسان و سایر ارگانیسم موجودات را در معرض خطر قرار می دهد. جیوه و ترکیبات آن یکی از مهم ترین منابع آلودگی است که سیستم عصبی مرکزی انسان را مختل می کند. میزان قابل توجهی از جیوه و گوگرد می تواند به وسیله فعالیت های صنعتی مانند استفاده از کودها و یا فعالیت های پالایشگاهی نفت وارد محیط زیست شود. در اطراف پالایشگاه تهران و حوالی شهر ری زمین های کشاورزی زیادی وجود دارد که محصول های آن ها به مصرف انسان، دام و طیور می رسد. در این مطالعه مقدار جیوه و نیز گوگرد موجود در سبزیجاتی مانند کاهو، کلم، ریحان و نیز گوجه فرنگی کاشته شده در این مناطق مورد اندازه گیری قرار گرفت. رابطه بین مقدار آلاینده ها در گیاهان نام برده شده و فاصله آن ها از مرکز آلودگی به دقت مورد بررسی قرار گرفت. 160 نمونه مختلف از چهار گونه کاهو، گوجه فرنگی، ریحان و کلم جمع آوری شد و آنالیز های مختلف بر روی آن ها انجام شد. در ضمن در تحلیل نتایج، شعاع کاشت نیز در نظر گرفته شد. نتایج به دست آمده از آزمایش ها نشان می دهد که گیاهانی که در قسمت غربی تاسیسات پالایشگاه قرار دارند دارای آلودگی بیش تری نسبت به سایر قسمت ها می باشند. افزایش فاصله از تاسیسات نفتی باعث کاهش آلودگی در گیاهان مورد مطالعه شد. در بافت گیاهانی مانند کاهو و کلم میزان آلایندگی جیوه بیش تری نسبت به سایر گونه های مورد مطالعه وجود داشت.

برای تعیین روابط بین تعدادی از آزمون های بنیه بذر  (Seed Vigour)با درصد سبز مزرعه و تعیین روابط علت و معلولی بین آن ها و در نهایت به دست آوردن مدل رگرسیونی که بتواند درصد سبز مزرعه را پیش بینی کند، آزمایش هایی روی شانزده رقم لوبیا قرمز شامل LQk-29، KIP31، AND-1007، D-18083، DOR-364، AND-925، MOC-59، MCD-2004، DOR-476، DCD2004RAB-58، RAB-484، RAB-505، XAN-194، RAP-50،GOLI  و NAZ با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. به دنبال کاشت مزرعه ای و اندازه گیری در صد سبز شدن مقداری از بذرها، هر یک از ارقام با استفاده از طرح کاملا تصادفی در چهار تکرار برای تحقیق های آزمایشگاهی تحت آزمون های بنیه بذر مانند آزمون سرما (CT)، پیری تسریع شده(AA) ، T4، T7،EE ، WE،100WS ،WE/WS ،LE/LS ، ECS و ECW قرار گرفتند. نتیجه به دست آمده نشان داد، در شرایط کاشت بذرهای مادری در مزرعه، قرار گرفتن متغیرهای مستقل AA وWE/WS  ضمن معنی دار شدن در سطح 1% به ترتیب با ضرایب برآورد شده 0.00458011 و 10.2569 و عرض از مبدا 0.2311 (b0) موفق به پیشگویی 42% از تغییرات درصد سبز مزرعه شدند. علاوه بر موارد نام برده شده، برای بررسی اثرهای مستقیم و غیرمستقیم متغیرها و صفت های مرتبط با بنیه بذر از روش تجزیه علیت (path analysis) استفاده شد. نتیجه بررسی نشان داد از بین صفت ها و متغیرهای مستقل مورد آزمون بیش ترین همبستگی درصد سبز مزرعه 16 رقم بذرهای مادری مربوط به متغیر مستقل AA و به میزان 0.588 بود. اثر مستقیم این صفت به میزان 0.472 و در سطح یک درصد معنی دار بود. این امر نشان داد همبستگی قابل توجه AA بیش تر به دلیل اثر مستقیم قابل توجه آن بوده و اثر غیر مستقیم از راه سایر صفت ها، غیر معنی دار و نقش چندانی ندارند. همبستگی متغیر کارایی جوانه زنی (EE) بر درصد سبز مزرعه نیز با 0.487 در سطح یک درصد معنی دار شد، هر چند بر خلاف AA دلیل بالا بودن این همبستگی اثر مستقیم نبوده و اثر غیر مستقیم از راه متغیرهایی مانند AA با 0.271 نقش بارزتری دارد.

محیط زیست ساحلی یک اکوسیستم تکامل یافته طبیعی است که به شدت آسیب پذیر و نسبت به آلودگی آب و تغییرهای اقلیمی بسیار حساس می باشد. با وجود شرایط سخت حاکم بر منطقه ساحلی، گیاهانی دیده می شوند که توانسته اند با برهمکنشی از مکانیسم ها بر این شرایط چیره شوند و بقای خود را در منطقه حفظ کنند.فاکتورهایی مانند نور شدید آفتاب، بارندگی ها، بادهای شدید ساحلی، امواج سهمگین دریا، آلودگی های آب و خاک و مهم تر از همه اسپری آب شور دریا بر اکوسیستم ساحلی اثر گذاشته است. در این بررسی اثرات این عوامل بر روی دو گیاه Scop.  Cakile maritimaو .Convolvulus persicus L مورد مطالعه قرار گرفته است. بررسی ها بر روی این دو گیاه ماسه رست نشان می دهد که این گیاهان برای حفظ بقای خود تغییر های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی داشته اند. ساقه ها و برگ های گوشتی، ساقه ها و برگ های پر از کرک در ساختار مورفولوژی آن ها و افزایش ترکیب های اسمولیتی مانند پرولین، کربوهیدرات های محلول و پروتیین ها در عملکرد فیزیولوژی آن ها این گیاهان را بردبار و سازگار با این فاکتورهای تنش زا می کند.در گیاه C.maritima ساقه ها و برگ ها برای رقیق کردن یون های زیان آور گوشتی شده اند و ریشه ها بسیار عمیق هستند. بررسی های فیزیولوژیکی نشان داده که میزان پرولین و پروتیین در دو بخش هوایی و زیر زمینی بیش ترین مقدار را نسبت به C.persicus نشان می دهد و هم چنین میزان قندهای محلول در بخش هوایی در این گیاه بیش تر از C.persicus است.در گیاه C.persicus ساقه ها و برگ ها پوشیده از کرک های بی شماری است. این گیاه دارای ریزوم می باشد که در شرایط شوری زیاد از طریق ریزوم ها تولید مثل انجام می شود. میزان قندهای محلول در بخش زیرزمینی بیش تر از C.maritima است.

آللوپاتی پدیده ای است که طی آن برخی ازگونه های گیاهی با آزاد کردن مواد شیمیایی خاص، از جوانه زنی و رشد و نمو دیگر گونه های گیاهی جلوگیری به عمل می آورند. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر آللوپاتیکی کلزا (رقم هایولا 401) بر فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی کاتالاز، پراکسیداز و نیترات ردوکتاز در دو بخش هوایی و زیرزمینی گیاه گندم (تک لپه) و سویا (دو لپه) تحت شرایط هیدروپونیک می باشد. از این رو در سال 1385 در آزمایشگاه تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان دانه رست های 4 روزه سویا (رقم گرگان 3) و گندم (رقم کوهدشت) در محیط کشت هوگلند (شاهد) و محیط کشت هوگلند و عصاره آبی کلزا (تیمار) به مدت 8 روز بر اساس طرح کاملا تصادفی تیمار شدند و آنالیزهای مورد نظر بر اساس آزمون دانکن و با در نظر گرفتن 4 تکرار برای هر تیمار انجام شد. مطابق نتایج به دست آمده تحت تاثیر عصاره آبی کلزا، فعالیت آنزیم کاتالاز و پراکسیداز در اندام هوایی و زیرزمینی سویا کاهش معنی داری یافت. بدین معنی که فعالیت کاتالاز در ریشه از 1.765 در شاهد به 1.384 OD min-1g-1fw در تیمار، در ساقه از به میزان 1.365 در شاهد به 1.258 OD min-1g-1fw در تیمار و در لپه از 1.105 در شاهد به 0.985 OD min-1g-1fw در تیمارکاهش یافت. فعالیت پراکسیداز نیز در ریشه از میزان  2.402در شاهد به 2.126 OD min-1g-1fw در تیمار، در ساقه از 0.0284 در شاهد به 0.0108 OD min-1g-1fw در تیمار، در لپه از  0.576در شاهد به 0.486 OD min-1g-1fw در تیمار روند نزولی را طی نمود. در گیاه گندم تنها از فعالیت پراکسیداز ریشه کاسته شد (از میزان  2.402در شاهد به 2.126 OD min-1g-1fw در تیمار) و کاتالاز ریشه روند افزایشی را طی نمود (در شاهد از 8.102 به 9.136 OD min-1g-1fw در تیمار). فعالیت نیترات ردوکتاز ریشه در شاهد از 6.891 به 7.41 mMNo-2g-1.h-1 در تیمار و در ساقه سویا در ساقه نیز از  6.893در شاهد به 7.925 mMNo-2g-1.h-1 در تیمار افزایش یافت؛ در حالی که در لپه میزان فعالیت آنزیم در شاهد از10.652  به 7.382 mMNo-2g-1.h-1 در عصاره کاهش یافت. در مورد گندم فعالیت این آنزیم در ریشه روند صعودی معنی داری را طی کرد (در شاهد از  10.32به 47.32 mMNo-2g-1.h-1 در تیمار). در مجموع بیش ترین اثر عصاره آبی کلزا بر افزایش فعالیت آنزیم نیترات ردوکتاز ریشه گیاه گندم به میزان 4.5 برابر بود.

استفاده از گیاهان دارویی سابقه ای پنج هزار ساله دارد. شهرستان اردستان با وسعت 11000 کیلومتر مربع در شمال شرق استان اصفهان واقع شده است. به علت اختلاف در وضع ناهمواری ها و مجاورت با کویر نمک، در بخش شمالی آن، اقلیم گرم و خشک بیابانی و در بخش جنوبی، اقلیم کوهستانی است.هدف کلی این طرح شناسایی گیاهان دارویی منطقه و نامگذاری علمی آن ها بود. برای این هدف گونه های گیاهی منطقه در دو فصل رویش پاییز و بهار سال 83-1382 جمع آوری شده و به روش تهیه هر باریوم خشک و پرس شد. سپس با استفاده از منابع معتبر فلور شناسایی شده و گیاهان دارویی تعیین شد. بر این اساس 125 گونه شناسایی شده، از نظر دارویی مورد توجه بود که این گونه ها متعلق به 110 جنس و 43 خانواده گیاهی بودند و حدود 40 درصد کل جامعه گیاهی را شامل می شد. نتایج آماری نشان داد که بیش ترین درصد گیاهان دارویی مربوط به خانواده هایAsteraceae ، Papilionaceae،Lamiaceae  وBrassicaceae  می باشد. تعدادی از این گونه ها حاوی ذخایر غنی از مواد موثره با ارزش دارویی بسیار بالا هستند.

Chronosemium یکی از بخش های جنس شبدر می باشد که دارای 5 گونه علفی یک سالهT.aureum) ،T.campestre ،T.grandiflorum ،T.micranthum ،(T.spadiceum  و یک گونه علفی چند ساله T.badium در ایران می باشد. دو گونهT.aureum  و T.campestre دارای شباهت های ریخت شناسی بسیار به ویژه در شکل درفش گل، طول دندانه های کاسه و رنگ جام گل می باشند و هم چنین دو گونهT.badium  و T.spadiceum در صفت هایی مانند شکل درفش و رنگ جام گل دارای تشابه بالایی هستند، به طوری که مطالعه های ریخت شناسی به تنهایی قادر به تفکیک و شناسایی آن ها نمی باشد. با استفاده از میکروسکوپ الکترونی (S.E.M) اطلاعات مربوط به سه دانه از هرگونه مورد بررسی قرار گرفت و صفت هایی مانند شکل دانه، رنگ دانه، تزیینات سطح دانه، طول دانه (L)، عرض دانه(W) ، نسبت L/W و شکل ناف در نظر گرفته شد. بیش ترین طول دانه مربوط به گونه T.badium و کم ترین طول دانه مربوط به گونه T.aureum می باشد؛ هم چنین بیش ترین عرض دانه در گونه T.badium و کم ترین آن در گونه T.aureum مشاهده شد. تزیینات سطح دانه در گونه های این بخش از غده ای (tuberculate) تا چروکیده (rugulate) و رنگ دانه بین زرد تا قهوه ای متغیر می باشد. با تجزیه خوشه ای (کلاستر(، PCA و FA صفت های مربوط به دانه، قرابت فنتیکی گونه ها مطالعه شد و در پایان کلید شناسایی مربوط به گونه های این بخش بر اساس صفات مربوط به دانه ارایه شد.

برای بررسی تاثیر تنش کم آبی و تراکم گیاه بر آفتابگردان آجیلی نوع قلمی، آزمایشی به صورت طرح کرت های یک بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوی در سال 1384 انجام شد. عامل تنش در کرت اصلی در سه سطح، شامل آبیاری پس از 50، 100 و 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A از مرحله 10 برگی و تراکم گیاه در کرت فرعی در چهار سطح، شامل 2.5، 3.5، 4.5 و 5.5 گیاه در مترمربع در نظر گرفته شد. نتیجه های به دست آمده نشان دادند که تنش اثر قابل توجهی بر صفت های فنولوژیکی، ریخت شناسی و زراعی آفتابگردان آجیلی داشت. با افزایش میزان تنش کم آبی، صفت های طول دوره گلدهی، طول دوره پرشدن دانه، طول دوره رشد، ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد برگ فعال، تعداد کل دانه در طبق و در واحد سطح، وزن صددانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و تلاش بازآوری کاهش یافت و درصد تعداد دانه های پوک در طبق افزایش نشان داد. تراکم گیاه نیز بر همه صفت های نام برده در سطح احتمال 1% تاثیر معنی داری داشت. با افزایش تراکم گیاه، همه صفت های فنولوژیک، قطر ساقه، تعداد کل دانه در طبق و وزن صددانه کاهش پیدا کرد و سایر صفت های گفته شده افزایش یافت. اگر چه تعداد کل دانه در طبق با افزایش تراکم گیاه کاهش یافت؛ اما به دلیل افزایش تعداد کل دانه در واحد سطح، با وجود کاهش وزن صددانه، عملکرد دانه افزایش پیدا کرد. اثر متقابل تنش و تراکم نیز کلیه صفات فنولوژیک، تعداد برگ، درصد تعداد دانه های پوک در طبق، عمکرد دانه و شاخص برداشت را در سطح احتمال 1% تحت تاثیر قرار داد. با توجه به اهمیت وزن دانه (اندازه دانه) در آفتابگردان آجیلی به همراه عملکرد دانه بیش تر در هر یک از سطوح آبیاری پس از 50، 100 و 150 میلی متر تبخیر، به ترتیب تراکم های 4.5، 3.5 و 2.5 گیاه در مترمربع مناسب می باشد.