گیاه و زیست بوم
سال:1390 | دوره:7 | شماره:29 |تعداد مقالات:9

منطقه دره کهریزک، با مساحت حدود 700 هکتار در شرق شهرستان آشتیان واقع شده است. ارتفاع منطقه از سطح دریا بین 2015 تا 2500 می باشد. مقدار بارندگی سالانه منطقه، 333 میلی متر و متوسط دمای سالانه آن، 11.5 درجه سانتی گراد است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی گونه های گیاهی و معرفی فلور منطقه، تعیین شکل های زیستی گیاهان و پراکنش جغرافیایی آن ها می باشد. به این منظور نمونه های گیاهی از منطقه طی دوره رویشی سال 1387 جمع آوری و با استفاده از فلورهای مختلف شناسایی شدند. شکل های زیستی گونه ها تعیین گردید و طیف زیستی منطقه ترسیم شد. بر اساس اطلاعات بدست آمده از پراکنش جغرافیایی گونه ها و منابع موجود، جایگاه منطقه از نظر جغرافیای گیاهی ایران مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 222 گونه در منطقه شناسایی شد که به 36 تیره و 139 جنس تعلق دارند. بیش ترین غنای گونه ای در تیره های Asteraceae (33 گونه)، Papilionaceae (29 گونه) و Apiaceae (17 گونه) دیده می شود. در بین گیاهان منطقه، همی کریپتوفیت ها با 117 گونه (53 درصد) فراوان ترین شکل زیستی منطقه هستند. پراکنش 190 گونه (85.5 درصد) به ناحیه ایران- تورانی منحصر می گردد.

در این تحقیق، جوامع گیاهی منطقه ای در حد فاصل روستای ورسک تا شهرستان پل سفید، و در دو طرف جاده فیروزکوه با سیمای درختچه زار و بوته زار (استپی) مورد مطالعه قرار گرفته است. تعداد 10 رولوه، به صورت تصادفی در هر یک از واحدهای رویشی کم و بیش یکنواخت برای آنالیز جامعه شناختی بر اساس روش براون بلانکه انداخته شد. برای رده بندی داده ها از تکنیک تقسیم بندی دوتایی Twinspan (آنالیز گونه های شاخص دو طرفه) استفاده گردید. برای توصیف و تفسیر شرایط اکولوژیکی جوامع گیاهی نیز از رسته بندی داده ها بر مبنای تکنیک PCA (Principal component analysis) استفاده شد. در مجموع 1 جامعه در ریختار درختچه زار و 3 جامعه و 1 زیرجامعه در ریختار بوته زار مشخص گردید. جوامع مزبور بر اساس اقلیم و ویژگی های خاک از یکدیگر جدا گردیدند.

گیاه دارویی دم اسب (جنس Equisetum L.) تنها جنس زنده تیره Equisetaceae مشتمل بر 8 گونه در کشور ایران می باشد. بین گونه های E.arvense L.، E.pratense Ehrh، همچنین دو گونه E.fluviatile و E.palustre شباهت های ریخت شناسی بالایی از نظر ویژگی های ساقه و سنبله هاگزا دیده می شود که شناسایی آن ها را با مشکل مواجه می سازد. در تحقیق حاضر، ویژگی های تشریحی ساقه شامل شکل و قطر مقطع عرضی ساقه و انشعابات آن، تعداد دستجات آوندی و تعداد برجستگی های ساقه در گونه های مذکور مقایسه شدند.نتایج نشان داد که، مقطع عرضی انشعاب در E. arvense L. چهار وجهی و در E. pratense Ehrh. سه وجهی می باشد. بیش ترین تعداد دستجات آوندی مربوط به گونه E. hyemale L. و کم ترین آن در E. arvense L مشاهده شد. همچنین تعداد بازوها در مقطع عرضی انشعاب E. palustre L. بیش تر از E. fluviatile L. است.

حفظ و استمرار توده های شاه بلوط در جنگل های خزری، بعنوان ذخیرگاه جنگلی، مستلزم اعمال راه کارهای مدیریتی صحیح بوده که برای دست یابی به این مهم، شناخت نیازهای اکولوژیک و مطالعه تنوع ژنتیکی بسیار حائز اهمیت است. در این راستا، تحقیق حاضر با انتخاب 3 رویشگاه (سیاه مزگی، قلعه رودخان و ویسرود) از اندک رویشگاه های باقی مانده از این گونه واقع در غرب جنگل های هیرکانی، به مطالعه تنوع فنوتیپی شاه بلوط با استفاده از صفات مورفولوژیک برگ پرداخته است. نتایج آنالیز واریانس با طرح آشیآن هایی نشان داد که تمامی صفات مورد مطالعه بین جمعیت های مختلف با یکدیگر اختلاف معنی داری را نشان می دهند. محاسبه فاصله ژنتیکی بر اساس کلیه خصوصیات مورفولوژیک حاکی از آن است که، جمعیت سیاه مزگی با قلعه رودخان دارای بیش ترین فاصله ژنتیکی و جمعیت ویسرود با قلعه رودخان دارای بیش ترین تشابه ژنتیکی هستند. پخش پایه های درختی در فضای تابع اول و دوم آنالیز تشخیص حاکی از تمایز جمعیت ها از یکدیگر است به طوری که به راحتی می توان سه جمعیت را از یکدیگر تفکیک نمود. البته، آنالیز تشخیص صحت طبقه-بندی را در حدود 96.7 درصد تایید نموده، و صفات مختلف دندانه (تعداد، طول و فاصله دندانه) و همچنین شکل برگ و تعداد رگبرگ را مهم ترین صفات تمایز کننده جمعیت ها از یکدیگر تشخیص داده است. به طورکلی، از نتایج این تحقیق می توان تنوع پایین درون جمعیتی و تمایز بالا بین جمعیتی را استنتاج کرد، که می تواند مورد توجه گیاه شناسان قرار بگیرد. البته برای تصمیم گیری نهایی مطالعات مولکولی الزامی است.

برای دست یابی به نقش جنگل کاری در احیاء اکوسیستم های جنگلی آسیب دیده از جنگ سال 1991 خلیج فارس، 6 قطعه جنگل دست کاشت در سه استان خوزستان، فارس و بوشهر با NDVI متفاوت انتخاب گردید. در هر سایت، سازگارترین گونه های کاشته شده با استفاده از طرح آماری بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار با هم مقایسه شدند. در هر کرت آزمایشی، کلیه ویژگی های کمی و کیفی پایه ها ثبت گردید. برای تاثیر گونه های درختی در جذب آلاینده ها از محیط و کاهش آن ها، نمونه های برگ از 4 جهت تاج درخت و از برگ های مسن و قدیمی برداشت، و مورد تجزیه قرار گرفتند. به منظور تعیین تاثیر نوع گونه درختی بر روی آلاینده های خاک، که تحت تاثیر باران های اسیدی و سیاه قرار گرفته اند، از سه عمق مختلف در زیر تاج درختان نمونه برداری گردید، و میزان مواد و عناصر موجود در آن ها تعیین و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحقیقات نشان می دهند که نقش درختان در کاهش آلاینده ها، یک همبستگی کامل به سرشت گونه، ویژگی های رویشگاه و همچنین میزان و شدت آلودگی دارد. در مناطقی که آلودگی شدید بوده و خاک رویشگاه حاصل خیز و از نظر رطوبتی، گیاه تحت تنش نباشد، گونه های بومی پده و شیشم نسبت به گونه های خارجی برتری داشته، و بیش ترین جذب را داشته اند، و در بین گونه های وارداتی نیز گونه های جنس اکالیپتوس بیش ترین نقش را در کاهش آلودگی داشته اند. بررسی های انجام شده بر روی مقدار سرب (Pb) در افق های مختلف خاک نشان می دهد، در بین گونه های تحت بررسی، گونه های جنس اکالیپتوس، بیش ترین قابلیت جذب سرب را از خاک داشته و گونه های جنس آکاسیا و همچنین گونه شیشم به ترتیب در مقام های بعدی قرار دارند. در سایت های مختلف، در شرایطی که شاخص NDVI شدید باشد گونه Eucalyptus microtheca در مقایسه با دیگر گونه ها قادر خواهد بود مقادیر زیادی ترکیبات روی، سرب و کادمیم را از خاک جذب و در برگ های خود ذخیره نماید.

معرفی پتانسیل رویشگاه می تواند الگوی مناسبی برای تعیین ارتباط بین شرایط ادافیکی و رویشگاه باشد. آلوکک (گیلاس وحشی) در اغلب جنگل های شمال از آستارا، تالش و مازندارن تا گرگان انتشار دارد. در این بررسی محدوده رویشگاه های گیلاس وحشی در گیلان مشخص و برمبنای نیاز رویشگاهی شامل جهت جغرافیایی، شمالی، شرقی، جنوبی و غربی و فرم زمین، یال، دره و دامنه و ارتفاع از سطح دریا، پایین بند (75-250 متر) از سطح دریا، میان بند (1250-750 متر) از سطح دریا و بالابند (1750-1250 متر) از سطح دریا، مناطق پراکنش و خصوصیات رویشگاهی مناطق مورد نظر گونه شامل بافت خاک، pH، کربنات کلسیم و ماده آلی خاک و مشخصات کمی و کیفی درختان در هر پلات 1000 متر مربعی مجموعا در 129 پلات مورد مطالعه قرار گرفت. در 129 پلات مورد نظر از 48 پلات با پوشش خاک های فوق نمونه خاک برداشت شده، نتایج نشان داد 46.8 درصد درختان در شیب بین 25 تا 50 درصد، 39.6 درصد در منطقه پایین بند جنگلی، 27.6 درصد در دامنه ها و 27.46 درصد در جهت شرقی حضور دارند. و نتیجه تجزیه تحلیل مولفه های خاک شامل اسیدیته، ماد آلی و کربنات کلسیم، به ترتیب 5.7، 8.7 و 2 درصد از خود نشان داده است. قطر برابر سینه و ارتفاع درختان در سطح متغییرهای محیطی اختلاف معنی داری از خود نشان دادند.

مقاومت به سرما صفتی کمی است که توسط ژن های مختلفی کنترل می شود. درک واضح از نحوه کنترل ژنتیکی مقاومت به سرما و ژن های نموی نظیر بهاره سازی که انتقال از مرحله رویشی به زایشی را کنترل می کند، می تواند در اصلاح ارقام گندم برای کشت در مناطق سرد کمک بزرگی نماید. اگرچه، تحقیقات مختلفی در زمینه کنترل ژنتیکی مقاومت به سرما انجام شده است. ولی، توافق عمومی در مورد نقش و نحوه عمل ژن های کنترل کننده مقاومت به سرما وجود ندارد. در بین رقم های گندم، رقم های بهاره نسبت به زمستانه مقاومت کمتری در برابر تنش سرما دارند. در حالی که، اکثر رقم های بهاره دمای کمتر از -10oC را نمی توانند تحمل کنند، رقم های زمستانه گندم تا -32oC بدون پوشش برف و تا -40oC با پوشش برف را بدون آسیب جدی تحمل می کنند. این آزمایش شامل 20 ایزو لاین با کروموزوم های جایگزین از رقم بزوستایا به رقم کپل دپره و نیز دو رقم والدینی بزوستایا و کپل دپره بودند. نتایج به دست آمده حاکی از وجود تفاوت معنی دار در سطح 99% بین لاین های با کروموزوم جایگزین شده (لاین های دارای کروموزوم های جانشینی از رقم بزوستایا) از نظر صفت مقاومت به سرما (LT50) بود (F=2.76 **). انتقال کروموزوم 5A از بزوستایا به رقم کپل دپره باعث افزایش مقاومت آن از -10oC به حدود -13oC شد. انتقال کروموزوم 5D تاثیری در افزایش مقاومت به سرما در لاین کپل دپره نداشت.

بیش از 25 درصد اراضی زراعی کره زمین آهکی بوده، در نتیجه کمبود عناصری نظیر مس، روی، آهن و منگنز و خصوصا آهن در این خاک ها یک معضل محسوب می شود. اغلب مناطقی که بارندگی متوسط سالیانه آن ها کم تر از 500 میلی متر باشد، به شدت دچار این عارضه می باشند. بروز کلروز در خاک های آهکی معلول مقدار کم عناصر مذکور نمی باشد، بلکه حلالیت بسیار پایین ترکیبات و کانی های حاوی عناصری نظیر مس، روی و آهن در این خاک ها سبب می شود که غلظت این عناصر در محلول خاک کاهش یابد. در این پژوهش پنج نوع کود کلات آهن به نام های تجاری Libfer, Crescal, Solufeed, Master و سکسترین 138 که پر مصرف ترین کودهای کلات آهن در جهرم می باشند انتخاب گردید، و هر یک در چهار سطح 0، 5، 10 و 20 میلی گرم بر کیلو گرم خاک به چهار نوع از مرکباتی که بیش ترین سطح زیر کشت را در این منطقه به خود اختصاص داده اند، یعنی پرتقال، نارنگی، لیمو شیرین و لیمو ترش در سه تکرار در یک باغ به خاک افزوده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد: از بین کودهای مصرفی کلیه سطوح مصرفی کودCrescal کم ترین اثر را در افزایش غلظت آهن برگ پرتقال محلی داشته اند. کود Libfer با سطح 20 میلی گرم آهن بیش ترین اثر را در افزایش میزان کلروفیل برگ پرتقال محلی داشته است. کود Master با سطح 10 میلی گرم آهن در کیلو گرم خاک بیش ترین اثر را بر غلظت آهن ومقدار کلروفیل برگ نارنگی کینو داشته است، که نسبت به شاهد و دیگر تیمارها افزایش معنی داری را نشان می دهد. کود Crescal نه تنها سبب افزایش غلظت آهن و میزان کلروفیل برگ نارنگی کینو نگردیده است، بلکه باعث کاهش مقدار آهن و کلروفیل برگ نارنگی حتی در مقایسه با شاهد گردیده است. کود سکسترین 137 در سطح 5 و 10 میلی گرم آهن بر کیلو گرم خاک در بین دیگر کودها بیش ترین اثر را بر غلظت آهن برگ لیمو شیرین داشته است. همچنین، سطوح 5 و 10 میلی گرم آهن مربوط به کود سکسترین 138 گرچه با یکدیگر تفاوت معنی داری ندارد، ولی افزایش معنی داری را در غلظت آهن گیاه نسبت به شاهد و دیگر تیمارها داشته است.

افزایش طول عمر گلجای در گل های شاخه بریده که محصولاتی فسادپذیر و دارای عمرگلجای کوتاهی هستند، بسیار اهمیت دارد. با استفاده از ترکیبات و مواد مختلف می توان طول عمر گل های شاخه بریده را مقداری افزایش داد. اسانس های گیاهی جز ترکیبات طبیعی ضد میکروبی هستند که باعث افزایش عمر ماندگاری اندام های مختلف گیاهی مانند: میوه ها، سبزیجات و گل های شاخه بریده می گردند. در این تحقیق اثرات اسانس های طبیعی بر روی حفظ کیفیت و عمر پس از برداشت گل شاخه بریده لیسیانتوس رقم اکو (Eustoma grandiflorum) مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به روش کاربردی غوطه وری انجام گرفت. گل ها در غلظت های مختلفی از اسانس های آویشن، نعناع واسطوخودوس به مدت یک ساعت غوطه ور شده و سپس به مدت 24 ساعت در محلول ساکارز 10% قرار داده شدند، و در نهایت تا پایان آزمایش درون آب مقطر قرار گرفتن. اثرات این تیمارها بر روی صفات ظاهری و صفات مربوط به حفظ کیفیت گل در روزهای معین اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که گل ها در تیمار اسانس آویشن 50 پی پی ام، دارای طولانی ترین عمر ماندگاری (17.6 روز) بودند. در حالی که، در تیمار شاهد کم ترین طول عمر (11 روز) را داشتند. همچنین این تیمار باعث افزایش معنی دار جذب آب و افزایش وزن تر نسبی، کلروفیل برگ، محتوای آبی برگ و گلبرگ گردید. تیمارهای با غلظت بالای هر سه اسانس (200 پی پی ام) کم ترین تاثیر را بر صفات اندازه گیری شده داشتند.