تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران
سال:1397 | دوره:49 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

رفتار فصلی قیمت محصولات کشاورزی عموماً یکی از ویژگی های بازار این محصولات محسوب می گردد و در چند دهه گذشته، تمایل فزاینده ایی جهت الگوسازی سری های زمانی فصلی تعدیل نشده به وجود آمده است و مطالعات اقتصادسنجی زیادی، اهمیت بررسی نوسانات فصلی را مطرح کرده اند. از این رو، در مطالعه حاضر به تحلیل رفتار فصلی بازار تخم مرغ در استان های شمالغرب کشور و رابطه همجمعی فصلی آنها با استفاده از داده های سه ماهانه قیمت خرده فروشی طی سال های 89-1381 پرداخته شده است. بدین منظور از آزمون همجمعی فصلی (EGHL) و الگوی تصحیح خطای فصلی (SECM) بهره گرفته شد. نتایج حاکی از وجود ریشه واحد فصلی در تمامی فراونی ها برای سری های قیمت تخم مرغ بوده و رابطه همجمعی فصلی در فراوانی صفر برای روابط قیمتی استان های آذربایجان غربی آذربایجان شرقی، اردبیل زنجان و زنجان اردبیل و در فراوانی سالانه برای استان های اردبیل-آذربایجان شرقی و کردستان-زنجان برقرار می-باشد. ضرایب سرعت تعدیل برآورد شده در الگوی های تصحیح-خطای فصلی، موید آن است قیمت های تخم مرغ در این استان ها پس از اعمال یک شوک قیمتی به حالت تعادلی اولیه خود برخواهند گشت. با توجه به نتایج هم جمعی فصلی قیمت ها بین استان ها، توصیه می گردد که سیاست تنظیم بازار تخم مرغ در یک استان با هماهنگی مسئولان استان دیگر صورت گیرد.

با توجه به افزایش روز افزون تقاضای آب در بخش کشاورزی و محدودیت منابع آبی کشور، توجه به مساله بحران منابع آبی و روش های ارتقای سطح کارایی و بهره وری آن، اهمیت بسیاری دارد. از این رو، با توجه به مصرف بالای منابع آبی در تولید گندم به عنوان محصولی استراتژیک در ایران، در مقاله حاضر، کارایی آب مصرفی تولیدکنندگان گندم استان البرز با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها و تکمیل 200 پرسشنامه در سال زراعی 1394، بررسی شد. همچنین، عوامل موثر بر کارایی مصرف آب با استفاده از الگوی رگرسیون توبیت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که میانگین کارایی فنی در واحدهای مورد مطالعه در حالت بازده ثابت و متغیر نسبت به مقیاس به ترتیب 74 و 78 درصد و میانگین کارایی آب مصرفی نیز در این دو حالت به ترتیب 88 و 90 درصد است. بر اساس نتایج، متغیرهای تجربه کشاورز، میزان تحصیلات، مالکیت زمین و قیمت هر متر مکعب آب اثر مثبت و متغیرهای مسافت زمین کشاورز تا منبع آب، شرکت در کلاس های آموزشی و عضویت در تعاونی ها اثر منفی و معنی داری بر کارایی مصرف آب دارند. با توجه به یافته های تحقیق، به نظر می رسد که بازنگری اساسی در آموزش-های ترویجی ارایه شده به کشاورزان و تغییر در شیوه های مدیریتی تعاونی های روستایی، نقش مهمی در بهبود کارایی مصرف آب در منطقه خواهد داشت.

با توجه به چالش های بیمه فعلی محصولات کشاورزی مانند بالا بودن هزینه های اجرایی، مشکلات ناشی از اطلاعات نامتقارن و زیان ده بودن صندوق بیمه کشاورزی، ارایه الگوی بیمه ای مناسب، از مهم ترین مسایل در زمینه مدیریت ریسک محصولات کشاورزی به شمار می رود. از این رو، با توجه به تجربه موفق جهانی، اقدام به طراحی بیمه شاخص آب و هوایی برای محصول سیب در شهرستان دماوند-به عنوان یکی از بزرگ ترین مراکز تولید سیب در کشور-شده است. اطلاعات مورد نیاز طی سال های 1395-1366 از مدیریت جهادکشاورزی و ایستگاه هواشناسی شهرستان دماوند جمع آوری گردید. با توجه به کاربرد فراوان توابع مفصل بیضوی و ارشمیدسی در مدل سازی ریسک های چندمتغیره، ساختار وابستگی بین متغیرهای آب و هوایی و عملکرد سیب با استفاده از این توابع، تبیین شد و از روش بیزین برای تخمین پارامتر مفصل استفاده شد. بررسی انواع مختلف مفصل نشان داد که مفصل جو بهتر از بقیه مفاصل، تابع توزیع توأم را مدل سازی می کند. بنابراین، بین متغیرهای آب و هوایی و عملکرد سیب یک ساختار وابستگی غیر متقارن مثبت قوی وجود دارد. خسارت مورد انتظار ناشی از شرایط نامناسب آب و هوایی برای کل شهرستان 25/64281 تن به دست آمد و به این ترتیب، میزان حق بیمه برای هر هکتار در سطح پوشش 100 درصد 91/36348 هزار ریال محاسبه شده است. بررسی نتایج تابع غرامت نیز نشان داد که سرما مهم ترین عامل خسارت در شهرستان دماوند برای محصول سیب است. با توجه به نتایج موفق این سیستم بیمه ای در جهان، توصیه می شود که مسئولین و سیاست گزاران با بررسی طرح های بیمه شاخص آب و هوایی اجرا شده در کشورهای مختلف جهان و شناسایی ابعاد مختلف آن اقدام به اجرای این سیستم بیمه ای در کشور نمایند.

اتخاذ سیاست های مناسب پایدار محور برای دستیابی به کشاورزی پایدار از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین، وجود برخی مصادیق ناپایداری در کشاورزی کشور ممکن است به دلیل کم توجهی به موازین پایداری در سیاستگذاری برای توسعه کشاورزی باشد. در این چارچوب، هدف مقاله حاضر تحلیل وضعیت پایداری در سیاست های کلان و بخشی کشاورزی جمهوری اسلامی ایران است. برای واکاوی سیاست ها از روش پژوهش تحلیل محتوا و جهت اولویت بندی برنامه های توسعه از مدل تصمیم گیری مجموع وزنی سلسله مراتبی (HAW) و روش وزن دهی آنتروپی شانون استفاده شد. نتایج نشان داد که سیاست های کلان ملی شامل قانون اساسی، سند چشم انداز 1404و سیاست های آن و سیاست های برنامه های توسعه، به لحاظ اندیشه ای، همسو با تحولات علمی، از حرکت نخستین در راستای پایداری برخوردار هستند. در اسناد برنامه های توسعه ایران، مفهوم توسعه پایدار از برنامه دوم مطرح شد. از نظر پایداری گرایی برنامه پنجم در اولویت اول و سپس برنامه های چهارم، دوم، سوم و اول قرار داشتند. بنابراین، روند توجه به پایداری در برنامه ها تقریباً صعودی است. بر اساس اوزان محاسبه شده، توجه به ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی یکسان نبوده و بعد محیطی در مقایسه با ابعاد اقتصادی و اجتماعی از اهمیت کمتری برخوردار بوده است. این امر نشانگر پاردایمیک نشدن معماری پایداری در توسعه کشاورزی است.

هدف این تحقیق پیمایشی، طراحی الگوی توسعه خودکارآمدی کارآفرینانه مبتنی بر یادگیری تجربی در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران بود. جامعه آماری این تحقیق را دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده های کشاورزی ایران (20518 N=) تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 380 نفر از آن ها به عنوان نمونه و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی با انتساب متناسب انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. داده ها با استفاده از پرسشنامه گردآوری گردیدند و توسط نرم افزار SPSS و همچنین، نرم افزار LISREL نسخه 5/8 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به منظور تعیین روایی پرسشنامه تحقیق از روایی صوری توسط پانل متخصصان و روایی سازه استفاده گردید و به منظور محاسبه قابلیت اعتماد پرسشنامه از دو روش آلفای کرونباخ و پایایی مرکب استفاده شد که مقادیر مربوطه قابل قبول بودند. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که در نظام آموزش عالی کشاورزی ایران، ویژگی های آموزشگران بر مهارت های تجربی و عملی و مهارت های مطلوب فردی و بین فردی دانشجویان؛ ویژگی های فراگیران بر مهارت های فنی مربوط به موفقیت شغلی دانشجویان و عوامل سازمانی بر مهارت های تجربی و عملی، مهارت های فنی مربوط به موفقیت شغلی، مهارت های مطلوب فردی و بین فردی و مهارت های تحلیلی دانشجویان تاثیرگذار است. همچنین، مهارت های تجربی و عملی و مهارت های فنی مربوط به موفقیت شغلی دانشجویان بر خودکارآمدی کارآفرینانه آن ها تاثیرگذار می باشد.

هدف این تحقیق واکاوی رفتار خرید مصرف کنندگان در مورد کاهش ضایعات محصولات کشاورزی در شهر تهران بود. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شد و از نوع مطالعات، توصیفی-همبستگی است. جامعه آماری تحقیق، مصرف کنندگان محصولات کشاورزی در شهر تهران بودند که از این تعداد 384 نفر با استفاده از جدول کرجسی و مورگان به روش طبقه ای تصادفی با انتساب متناسب به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. ابزار تحقیق، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی محتوایی و ظاهری آن توسط پانلی از اساتید دانشگاه تربیت مدرس، مورد تأیید قرار گرفت. مقدار پایایی (آلفای کرونباخ) پس از انجام پیش آزمون برای قسمت های مختلف پرسشنامه بین 76/0 تا 82/0 به دست آمد که نشان از مناسب بودن ابزار تحقیق بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین درآمد، ویژگی های فرهنگی، ویژگی های اجتماعی و ویژگی های روانشناختی مصرف کنندگان با رفتار خرید آنان پیرامون کاهش ضایعات محصولات کشاورزی رابطه معنی داری وجود دارد.

انرژی های زیستی مزایای گسترده و متنوعی برای مناطق روستایی به خصوص در کشورهای درحال توسعه دارند. آموزش و ارتباطات می تواند یک کاتالیزور مهم برای پذیرش سوخت های زیستی باشد که در آن نقش متخصصان کشاورزی و کارشناسان بسیار مهم است. متخصصان و کارشناسان کشاورزی منبع مهمی از اطلاعات برای کشاورزان هستند و می-توانند پذیرش نوآوری را تسهیل و یا نفوذ آنها را محدود کنند. هدف این مطالعه، بررسی عوامل مؤثر بر تمایل کارشناسان نسبت به ترویج و توسعه سوخت های زیستی جهت افزایش پذیرش سوخت های زیستی در میان کشاورزان ایرانی است. نمونه پژوهش بر اساس نمونه گیری طبقه ای تصادفی سهمیه ای انتخاب شد (288 =n). نتایج نشان داد که نگرش و هنجار اخلاقی به طور مستقیم تمایل به سمت گسترش و توسعه سوخت های زیستی را تحت تأثیر قرار می دهند. در حالی که منافع و درک نوآوری به طور غیر مستقیم بر آن تأثیر می گذارند. همچنین، نتایج نشان داد، متغیرهای منافع درک شده، درک نوآوری، عدالت و هنجار اخلاقی در مجموع می توانند 37 درصد از تمایل کارشناسان کشاورزی را نسبت به گسترش و توسعه سوخت های زیستی تبیین کنند.

توسعه کشاورزی حفاظتی به عنوان پارادیمی جدید برای دستیابی به تولید پایدار کشاورزی، نیازمند برخورداری از الگوی فرایندی است که بتواند مراحل توسعه آن را به صورت گام به گام شرح دهد. هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی فرایندی توسعه کشاورزی حفاظتی در ایران با رویکرد الگوسازی ساختاری تفسیری است. جامعه آماری پژوهش، اعضای کمیته-های فنی و پایگاه های تحقیقاتی کاربردی و آموزش و ترویج کشاورزی حفاظتی نه استان پیشرو کشاورزی حفاظتی بودند که با 23 نفر از آنها مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته انجام شد و با روش تحلیل محتوا و به کمک نرم افزار ATLAS. ti مراحل توسعه کشاورزی حفاظتی شناسایی شدند. سپس، از روش الگوسازی ساختاری تفسیری برای تعیین سطح مراحل شناسایی شده، روابط درونی بین آنها و طراحی الگوی فرایندی در سطح ملی و محلی استفاده شد. براساس نتایج به-دست آمده، الگوی فرایندی توسعه کشاورزی حفاظتی در سطح ملی از تجزیه و تحلیل وضعیت موجود شروع و به مراحل بسیج امکانات و تخصیص منابع و بودجه و سازماندهی و طراحی ساختار ختم می شود. این الگو در سطح ملی یک محیط مناسب نهادی و سیاست گذاری را جهت هدایت علمی و اصولی توسعه کشاورزی حفاظتی در سطح محلی تا رسیدن به هدف نهایی پذیرش و انتشار کشاورزی حفاظتی ایجاد می کند.

تعداد زیادی از کشاورزان در زمان طولانی در معرض آفت کش ها قرار دارند و بالتبع، مشکلات بهداشتی حاد و مزمن برای آن-ها ایجاد شود. بنابراین، برای جلوگیری از بروز این آثار منفی در سلامت کشاورزان نیاز است که به اقدامات حفاظتی در میان کشاورزان توجه جدی شود. از آنجا که مدل اعتقاد بهداشتی یکی از کاربردی ترین مدل های مطالعه رفتار در جهت پیشگیری و کنترل بیماری ها است؛ این مطالعه با هدف سنجش سازه های مدل اعتقاد بهداشتی در اتخاذ رفتارهای حفاظتی کشاورزان در استفاده از آفت کش ها انجام شد. جامعه آماری شامل کلیه کشاورزان شهرستان خرم آباد بود که با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، حجم نمونه 375 نفر تعیین شد و برای گردآوری داده ها از پرسشنامه استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدلسازی معادلات ساختاری با به کارگیری نرم افزار AMOS24 استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیرهای آگاهی، حساسیت درک شده، موانع درک شده و خودکارآمدی بر اتخاذ رفتارهای حفاظتی کشاورزان در استفاده از آفت کش ها تأثیر دارند. موانع درک شده و آگاهی بیشترین اثر مستقیم را بر اتخاذ رفتارهای حفاظتی کشاورزان داشته است. لذا، برنامه ریزی بر اساس مدل اعتقاد بهداشتی با تأکید بر کاهش موانع و افزایش آگاهی به منظور بهبود رفتارحفاظتی کشاورزان توصیه می شود.

کم آبی، مفهومی آشنا در ادبیات امروز توسعه روستایی است. پرداختن به این مسئله در بخش کشاورزی به عنوان یکی از متقاضیان بزرگ آب، ضروری است. یکی از مسیرهای پرداختن به این مسئله، بهبود نگرش کشاورزان نسبت به حفاظت از آب است. برای این منظور، می توان از ارزیابی نیاز بهره گرفت. هدف این پژوهش، تحلیل نگرش کشاورزان نسبت به حفاظت از آب، به وسیله کاربرد ارزیابی نیازها با استفاده از نظریه مازلو بود. این پژوهش از نوع توصیفی بوده و با فن پیمایش انجام گرفت. کشاورزان شهرستان کوار به عنوان جامعه آماری انتخاب شده (13187 N=) و با استفاده از نمونه گیری خوشه ای، 383 نفر از آن ها به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند. ابزار مورداستفاده برای جمع آوری داده ها پرسشنامه بود که روایی آن به وسیله اساتید روانشناسی اجتماعی و ترویج کشاورزی و پایایی آن با محاسبه آلفای کرونباخ تأیید شد (69/0 ≤ α ≤ 97/0). نتایج نشان داد که نیازهای ایمنی و نیازهای فیزیولوژیک به عنوان مهم ترین عوامل، دارای تأثیر منفی و معنی دار و نیازهای اجتماعی و نیاز به احترام دارای اثر مثبت و معنی دار بر نگرش کشاورزان نسبت به حفاظت از آب بودند. بر اساس نتایج، می توان راهکارهایی برای حفاظت از آب ارایه کرد که با نیازهای کشاورزان سازگار باشد.

پژوهش حاضر به بررسی تاثیر عوامل آموزشی بر فرسودگی تحصیلی دانشجویان مهندسی کشاورزی پرداخت. جامعه آماری پژوهش، دانشجویان دوره کارشناسی دانشکده های کشاورزی دانشگاه های دولتی بودند و جهت مطالعه، از روش نمونه گیری چند مرحله ای استفاده شد. تعداد دانشجویان کارشناسی مشغول به تحصیل در دانشکده های منتخب 6352 نفر بود و براساس فرمول کوکران، تعداد نمونه مناسب، 247 نفر به دست آمد. جهت گردآوری داده های مربوط به فرسودگی تحصیلی از پرسشنامه فرسودگی تحصیلی ماسلاچ که توسط برسو و همکاران مورد بازبینی قرار گرفت؛ استفاده شد و جهت گردآوری داده های مربوط به میزان رضایت دانشجویان نسبت به عوامل آموزشی از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. پس از تایید روایی و پایایی پرسشنامه و گردآوری اطلاعات، داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از ضریب همبستگی بیانگر ارتباط منفی و معنی دار بین عوامل آموزشی و ابعاد فرسودگی تحصیلی بود که بیان می دارد با افزایش رضایت دانشجویان نسبت به هریک از عوامل آموزشی، میزان فرسودگی تحصیلی دانشجویان کاهش می یابد. در نهایت، براساس نتایج مربوط به ضرایب رگرسیون، محتوای آموزش بیشترین تاثیر را بر ابعاد خستگی تحصیلی و بی علاقگی تحصیلی و روش تدریس بیشترین تاثیر را بر ناکارآمدی تحصیلی دارد. روزآمد نمودن برنامه های آموزش کشاورزی از جمله پیشنهاد این مطالعه بود.

ویژگی بارز بخش کشاورزی ایران، تعدد واحدهای بهره برداری خانوادگی خرد است که بیشتر به فعالیت های زراعی می-پردازند. پایداری این واحدها با پایداری بخش کشاورزی و جامعه ی روستایی کشور ارتباط دارد. از آنجا که نشانگرها، ابزار اصلی سنجش پایداری و معیارهای کلیدی برای هدف گذاری، برنامه ریزی و تدوین و ارزشیابی طرح ها و پروژه های توسعه ی پایدار کشاورزی به شمار می روند؛ شناسایی نشانگرهای مناسب برای سنجش پایداری اقتصادی و اجتماعی کشاورزی خانوادگی کوچک-مقیاس ضرورت دارد. نیل به این مهم هدف کلی تحقیق حاضر می باشد. در این تحقیق که دارای ماهیت اکتشافی و ارزشیابی است از روش دلفی فازی استفاده شد. جامعه ی آماری متشکل از متخصصان دانشگاهی، مؤسسات تحقیقاتی و دستگاه های اجرایی کشور بودند که تعداد 15 نفر از آن ها با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب گردید. ابزار تحقیق شامل پرسشنامه ی نیمه ساختارمند در دور نخست و پرسشنامه ی ساختارمند برای گردآوری داده ها در دورهای دوم و سوم بود. تبدیل عبارت های کلامی به اعداد فازی با استفاده از طیف های فازی رایج صورت پذیرفت. نتایج تحقیق نشان داد که از میان 36 نشانگر اقتصادی و 51 نشانگر اجتماعی، به ترتیب 11 و 14 نشانگر برای سنجش پایداری بهره برداری های زراعی خانوادگی کوچک-مقیاس مناسب تر بوده و می توانند در پژوهش ها و نیز سیاستگذاری و برنامه ریزی مرتبط با پایداری این نظام مورد استفاده قرار گیرند.