علوم باغبانی ایران
سال:1389 | دوره:41 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

مارچوبه خوراکی (Asparagus officinalis L.) یک سبزی قدیمی بومی اروپا، آسیا و آفریقا می باشد. منبع ژنتیکی مارچوبه در ایران محدود است و تنها تعداد بسیار کمی بوته مارچوبه خوراکی در کوههای شهرستان طالقان پیدا شده اند. به منظور ارزیابی صفات مورفولوژیک این سبزی ارزشمند، 58 بوته درون توده طالقان مطالعه و با رقم مری واشینگتن مقایسه گردید. نتایج نشان داد که میانگین بعضی صفات مورد ارزیابی از جمله ارتفاع بوته، تعداد شاخه درجه یک، قطر ساقه اصلی، طول شاخه درجه یک و تعداد فلس تا محل اولین انشعاب پانیکولی به ترتیب  133.81سانتی متر، 38.38،5.3  میلی متر، 39.6 سانتی متر و  14.78بودند. ژنوتیپ های مورد بررسی 68.97 درصد نر و 31.03 درصد ماده بودند. میانگین طول اسپیر (6.3%)، قطر اسپیر (30.4%) و وزن تر اسپیر (52.2%) در ژنوتیپ های وحشی مارچوبه از رقم مری واشینگتن کمتر بودند. در گیاهان مورد بررسی گل ها از نیمه دوم اردیبهشت تا نیمه اول خرداد ظاهر و در اواسط تیر میوه های سبز رنگ تشکیل شدند. تعداد بذر در میوه های حبه رسیده قرمز که در اواسط شهریور جمع آوری گردیدند، از چهار تا شش عدد در میان گیاهان مورد بررسی متغیر بود. ضرایب همبستگی ساده بین صفات اندازه گیری شده نشان داد که قطر اسپیر با طول فلس های روی اسپیر بالاترین همبستگی مثبت را در سطح 99 درصد داشتند. در تجزیه عامل ها، صفات در چهار عامل اصلی قرار گرفتند که دو عامل اول 44.74 درصد از واریانس کل را توجیه کردند و نه صفت را شامل شدند. همچنین ژنوتیپ های مورد بررسی در تجزیه خوشه ای به پنج گروه تقسیم شدند و گروه سوم که همگی جنسیت نر داشتند، از لحاظ میانگین کلیه صفات اندازه گیری شده، بالاتر از میانگین کل قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که ژنوتیپ های مارچوبه وحشی از تنوع قابل توجهی برخوردار بودند و این منطقه می تواند به عنوان یکی از رویشگاه های طبیعی مارچوبه خوراکی معرفی شود و لازم است که تنها منبع ژنتیکی این گیاه ارزشمند حفظ گردد.

در راستای بررسی سازگاری ارقام گلابی آسیایی با شرایط آب و هوایی ایران که توسط گروه علوم باغبانی دانشگاه تربیت مدرس در دست انجام است پژوهش حاضر به منظور بررسی اولیه سازگاری 9 رقم گلابی آسیایی در دو منطقه اصفهان انجام شد. بدین منظور ارقام گلابی آسیایی (Pyrus serotina Rehd.) پیوند شده بر روی پایه های دانهالی گلابی اروپایی (Pyrus communis L.) در فصل رویشی 1387 در منطقه پیر بکران اصفهان جهت اندازه گیری میزان عناصر غذایی ازت، فسفر و پتاسیم و میزان کربوهیدرات کل در 3 مرحله رشد رویشی بر روی برگ های برداشت شده مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین این اندازه گیری ها در منطقه کبوترآباد اصفهان و بر روی ریشه و قسمت های هوایی (برگ و شاخه) و بصورت تخریبی بر روی نهال های پیوند شده و در طی فصل رشد رویشی در سال 1388 تکرار شد. نتایج نشان داد که ارقام گلابی آسیایی از نظر صفات یاد شده به صورت معنی داری تحت تاثیر قرار گرفتند و در مقایسه با ارقام بومی این منطقه یعنی سبری (SB) و شاه میوه (SH) در شرایط بسیار مناسب قرار دارد. نتایج تجزیه عناصر غذایی ازت، فسفر و پتاسیم برگ و نیز کربوهیدرات محلول برگ در هر دو سال و در هر سه مرحله نمونه گیری نشان از تفاوت معنی دار در بین ارقام گلابی داد. در طول فصل میزان ازت و فسفر برگ به طور معنی داری کاهش یافت اما میزان پتاسیم به طور معنی داری افزایش داشت. کربوهیدرات محلول برگ نیز در هر سه مرحله نمونه گیری تفاوت معنی داری نشان داد، به طوری که مقدار کربوهیدرات برگ در سال اول به طور معنی داری به تدریج از اوایل فصل تا اواسط فصل رو به افزایش گذاشته و از این زمان تا اواخر فصل مقدار آن کاهش پیدا نمود. اگرچه میزان کربوهیدرات برگ در سال دوم تا اواسط فصل رو به کاهش گذاشته و سپس مقدار آن اواخر فصل افزایش داشت. ریشه ها مهم ترین اندام ذخیره کننده کربوهیدرات بوده و مقدار کربوهیدرات محلول ساقه، ریشه و نیز فسفر و پتاسیم ریشه در طول فصل رشد شروع به کاهش کرد. مقدار درصد ازت و پتاسیم ساقه در طول فصل کاهش یافته و مقدار فسفر آن ابتدا کاهش و سپس افزایش پیدا کرد. مقدار ازت ریشه نیز در طول فصل افزایش پیدا کرد.

ذخایر توارثی پایه های اساسی برنامه های اصلاحی گیاهان بوده و مخزن ژنی برای اصلاح ارقام با ویژگی های مطلوب را فراهم می کنند. در این بین شناسایی دقیق ژنوتیپ ها پیش نیاز بهره برداری کامل از آن محسوب می شود. در این تحقیق پاجوش های 26 ژنوتیپ گل محمدی جمع آوری شده از مناطق عمده کشت و پرورش آن در ایران (استان های فارس، اصفهان، کرمان، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی) در ایستگاه تحقیقات گروه علوم باغبانی دانشگاه تهران در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی کاشته شدند. در طی دو سال تعداد 50 صفت کمی و کیفی در این گیاهان مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس داده ها غالب صفات مورد بررسی در محدوده ژنوتیپ ها معنی دار بودند و ژنوتیپ ها بر اساس تجزیه آماری خوشه ای به روش وارد در فواصل اقلیدسی محاسبه شده در 7 گروه قرار گرفتند. 14 ژنوتیپ در گروهی واحد قرار گرفتند که نشان دهنده نزدیکی ژنتیکی تعداد زیادی از ژنوتیپ های گل محمدی جمع آوری شده از استان های فارس، اصفهان و کرمان می باشد. ژنوتیپ های آذربایجان شرقی نیز گروهی مستقل را تشکیل دادند. از بین دیگر ژنوتیپ ها یک ژنوتیپ پاکوتاه ( G3از تهران) و یک ژنوتیپ با تعداد خار کم ( G24از خراسان رضوی) در گروه هایی مستقل قرار گرفتند. مقایسه بین انحراف میانگین صفات کمی گروه های حاصل از آنالیز خوشه ای از میانگین کل هر صفت و نتایج حاصل از مقایسه جمعیت ها تاثیر حضور برخی از ژنوتیپ ها را در متمایز شدن نمونه های برخی از استان ها مشخص کرد. مطالعه حاضر افق های تازه ای را در ارتباط با ذخیره توارثی گل محمدی در ایران نشان داد که می تواند در برنامه ریزی های اصلاحی آن مورد توجه قرار گیرد.

پیاز خوراکی (Allium cepa L.) یکی از محصولات مهم و استراتژیک بوده که با توجه به اهمیت این محصول در ایران انجام یک بررسی جامع در تعیین خصوصیات سیتوژنتیکی توده های مربوطه امری اجتناب ناپذیر است. لذا، ده توده پیاز بومی مورد کشت در سطح کشور شامل: سفید کاشان، قرمز آذرشهر، درچه اصفهان، سفید قم، قولی قصه زنجان، محلی یاسوج، هرسین، اسحاق آباد نیشابور، ابرکوه یزد، رامهرمز، در مقایسه با دو رقم خارجی شامل: تگزاس ارلی گرانو و سوییت اسپانیش انتخاب و ویژگی های سیتولوژیکی آنها شامل: تعداد کروموزوم، طول بزرگ ترین و کوچک ترین کروموزوم، نسبت طول بزرگ ترین به کوچک ترین کروموزوم، میانگین نسبت بازوی بلند به کوتاه، میانگین نسبت بازوی کوتاه به بلند، میانگین طول کروموزوم ها و تقارن کاریوتیپی در هر رقم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که، عدد پایه کروموزومی در همه توده های مورد بررسی X=8 و تعداد کروموزوم 2n=2x=16 بوده و کروموزوم های ژنوم دوازده توده مورد مطالعه از نوع متاسانتریک، ساب متاسانتریک و ساب تلوسانتریک می باشند. تجزیه، کاریوتیپی توده ها نیز با استفاده از پارامترهای طول نسبی کوتاه ترین کروموزوم (S%)، شکل کلی کاریوتیپ TF%) ) و اختلاف دامنه طول نسبی کروموزوم (DRL) تعیین شد. شکل کلی کاریوتیپ ها حاکی از تقارن نسبی هر دوازده توده است. بررسی طول نسبی کوتاه ترین کروموزوم (S%) و اختلاف دامنه طول نسبی کروموزوم (DRL) نشان داد، با توجه به فاکتور طول نسبی کوتاه ترین کروموزم توده های رامهرمز و سفید کاشان به ترتیب دارای نامتقارن ترین کاریوتیپ می باشند و توده های هرسین و قرمز آذرشهر به ترتیب دارای متقارن ترین کاریوتیپ هستند. همچنین، به لحاظ اختلاف دامنه طول نسبی کروموزم نیز توده های هرسین و سفید کاشان دارای نامتقارن ترین کاریوتیپ و توده های رامهرمز و تگزاس ارلی گرانو دارای متقارن ترین کاریوتیپ می باشند. البته، سایر توده های مورد آزمون در حد واسط این دو طیف واقع شدند. همچنین، با توجه به مطالعات انجام شده توده های درچه اصفهان، سفید کاشان، قولی قصه، محلی یاسوج، رامهرمز و اسحاق آباد نیشابور دارای ماهواره کوچک بودند که مشابه رقم خارجی تگزاس ارلی گرانو بود و توده های ابرکوه، سفید قم، هرسین و قرمز آذرشهر دارای ماهواره بزرگ تر و مشخص تر بودند که مشابه رقم خارجی یلو سوییت اسپانیش بود. همچنین، دیاگرام مربوط به پراکنش توده ها بر اساس دو مولفه A1 وA2 ، جمعیت های مورد بررسی را در سه گروه متمایز قرار داد که این امر موید نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای بود.

بادام با نام علمی Prunus dulcis Miller [D.A. Webb] دارای خودناسازگاری گامتوفیتیک است. برای کشت وسیع و تجاری بادام استفاده از ارقام خودسازگار و کشت حداقل دو رقم سازگار با هم الزامی است. تعیین خودناسازگاری در بادام روش های متعددی دارد که جدیدترین آنها استفاده از آغازگرهای اختصاصی به روش PCR است. در این آزمایش از جفت آغازگر اختصاصی AS1II و AmyC5R برای تعیین آللهای خودناسازگاری در بعضی ارقام ایرانی، ژنوتیپ های برتر در کلکسیون پردیس کشاورزی دانشگاه تهران و چند رقم خارجی به عنوان شاهد، استفاده شد. این جفت آغازگر برای تعیین آلل های خودناسازگاری –S) آلل) S1، S2، S3، S5، S7 ،S9، S10، S11،S12  و S13 مناسب است. نتایج به دست آمده در این آزمایش نشان داد که اندازه باندهای ارقام خارجی با گزارش های ارایه شده به طور کامل مطابقت دارد. بنابراین باندهای شناخته شده مربوط به ارقام خارجی ملاک مقایسه باندهای مربوط به ژنوتیپ ها و ارقام ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. با مقایسه اندازه باندها نوع آلل خودناسازگاری مربوط به ژنوتیپ یا رقم مورد مطالعه پیش بینی گردید. اندازه باندهای ارقام ایرانی و ژنوتیپ های برتر مرکز تحقیقات باغبانی پردیس کشاورزی دانشگاه تهران عبارتند از: "یلدا" به اندازه 1100 و 2000 جفت باز متعلق به S1 وS7 ؛ "شاهرودی  5-"، "آذر" و "شکوفه" به اندازه 1200 جفت باز متعلق به Sf یا S3؛ "تلخ -13" با باندی به اندازه 2000 جفت باز متعلق به S7 و باندی به اندازه 1600 جفت باز متعلق بهS12؛ ژنوتیپ دیرگل شماره 5 به اندازه 1200 و 1400 جفت باز که متعلق به S1  و S13؛ ژنوتیپ دیرگل شماره 11 به اندازه 1400 جفت باز متعلق به S13 می باشد.

استفاده از آبکشت و تامین محلول های غذایی مناسب عامل مهم در بهینه سازی تولید و رسیدن به کشاورزی پایدار است. در ایران تولید محصولات گلخانه ای از جمله خیار رو به توسعه است ولی محلول های غذایی مختلفی پیشنهاد می شود که مزیت نسبی آنها مطالعه نشده است. به این منظور تاثیرات شش نوع محلول غذایی رایج دنیا شامل محلول غذایی هوگلند (NSHog)، محلول استاینر (NSSt)، محلول ناپ(NSKnop) ، فرمول انگلستان (NSU.K)، فرمول هلند (NSNeth) و فرمول دانشگاه تبریز (NSUT) بر رشد، عملکرد و کیفیت دو رقم خیار گلخانه ای به نام های نگین (Negeen) و کاترینا (Katrina) مورد مطالعه قرار گرفت. طرح آزمایش از نوع بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار (هر تکرار 48 گیاه) بود. بذور خیار 48 ساعت پس از جوانه زنی در کانال های حاوی پرلایت و ورمی کولایت (به نسبت (3:1 V:V کاشته شده و گیاهان تا نخستین برداشت با یک چهارم غلظت و از زمان نخستین برداشت تا انتهای آزمایش با نصف غلظت محلول های غذایی مختلف تغذیه گردیدند. میوه ها یک روز در میان برداشت و نهایتا پس از گذشت شش ماه عملکرد نهایی محاسبه گردید. خصوصیات رویشی و فیزیولوژیکی گیاه در دو مرحله یعنی در طول رشد گیاه و انتهای رشد اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که محلول های غذایی تاثیر معنی داری (P£0.01) بر عملکرد خیار داشتند به طوری که NSU.K و NSHog حداکثر عملکرد و محلول NSKnop حداقل عملکرد را داشتند. با همان محلول های غذایی، رقم نگین نسبت به رقم کاترینا 30 درصد افزایش محصول نشان داد. خصوصیات رویشی و کیفی گیاه نیز تحت تاثیر محلول های غذایی و ارقام قرار گرفت. سطح برگ گیاهان در محلول های NSU.K،NSHog  و NSKnop حداکثر بود. همچنین سطح برگ رقم نگین نسبت به رقم کاترینا افزایش معنی داری را نشان داد. همبستگی قوی  (r2=0.76)بین سطح برگ و عملکرد به دست آمد. حداقل شاخص کلروفیل در تیمارهای  NSStو NSNeth دیده شد. تاثیر تیمارها و ارقام بر درصد مواد جامد محلول (TSS) میوه ها معنی دار شد به طوری که حداکثر TSS در تیمار NSHog و حداقل در NSNeth و NSU.T دیده شد ولی حداکثر TSS دمبرگ در تیمار NSNeth مشاهده گردید. نیتروژن برگ برای تیمار NSSt بیشترین میزان را دارا بود که با محلول های دیگر متفاوت بود (P£0.05) در حالی که نیتروژن برگ رقم کاترینا با رقم نگین تفاوت معنی دار داشت. پتاسیم برگ در تیمار NSU.K بیشترین میزان را نشان داد ولی در بین ارقام تفاوت معنی داری مشاهده نشد. فسفر برگ ها نیز در بین ارقام معنی دار شد. در نهایت میزان اسید قابل تیتراسیون (TA) میوه ها در تیمار  NSU.Kبیشترین بود. به این ترتیب به نظر می رسد که مصرف محلول NSU.K و NSHog نسبت به محلول های دیگر ارجحیت داشته باشد ولی لازم است که جنبه های اقتصادی آنها بررسی گردد.

به منظور بررسی اثر حلقه برداری، تنک میوه، اوره، ساکاروز و روی بر ماندگاری جوانه های گل پسته آزمایشی با 12 تیمار شامل حلقه برداری، تنک میوه، اوره  0.5)درصد(، ساکاروز (3 و 5 درصد( و ترکیب هر دو با اوره، سولفات روی 0.05) درصد و 0.1 درصد روی خالص( و ترکیب هر دو با اوره در 3 تکرار و طی دو مرحله در سال های 1386 و 1387 به اجرا در آمد. تیمارها در دو مرحله رشد سریع اندوسپرم و هضم اندوسپرم و شروع تشکیل لپه های بذر اعمال شدند. بر اساس نتایج به دست آمده دراین پژوهش تیمارهای مذکور باعث کاهش درصد ریزش جوانه گل و افزایش وزن خشک آن شدند. کمترین مقدار ریزش و بیشترین وزن خشک جوانه گل مربوط به تیمار حلقه برداری بود. همه تیمارها به جز روی 0.05 درصد و ساکاروز 3 درصد سبب کاهش معنی دار ریزش جوانه ها شدند. همچنین اختلاف وزن خشک جوانه های گل کلیه تیمارها با شاهد معنی دار بود. بررسی روند ماندگاری جوانه های گل نیز نشان داد که بیشترین میزان و سرعت ریزش جوانه های گل در فاصله بین 15 تیر تا 15 مردادماه می باشد که نقش تیمارها کاهش سرعت و مقدار ریزش در این فاصله بود. بین مراحل مختلف تیمار از نظر آماری تفاوت معنی داری وجود نداشت.

به منظور بررسی تاثیر کاربرد بهاره روغن ولک (3 و 5 در هزار) به تنهایی و ترکیب آن با 4 نوع کود کامل بر صفات فیزیولوژیک، عملکرد و کیفیت پسته، این تحقیق در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار در سه تکرار بر روی رقم پسته اوحدی در منطقه چترود کرمان به مدت دو سال اجرا گردید. محلول پاشی هر تیمار طی دو مرحله (10 و 30 اردیبهشت) با مقادیر توصیه شده مربوط به هر کود برای هر تیمار انجام شد. بعد از محلول پاشی مرحله دوم، صفات اکوفیزیولوژیک شامل تعرق، دمای سطح برگ، هدایت روزنه ای، میزان فتوسنتز، میزان فلورسنس کلروفیل حداکثر (fm)، متغیر (fv)، متغیر به حداکثر (fv/fm) و صفات کیفی شامل درصد خندانی، درصد ناخندانی، درصد پوکی، وزن 100 دانه، اونس و وزن کل محصول، همچنین عناصر غذایی برگ شامل میزان فسفر، پتاسیم، آهن، روی، منگنز و مس در نمونه های برگی تهیه شده از درختان در مرداد ماه اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که مصرف مکمل های غذایی به تنهایی می تواند باعث افزایش درصد خندانی و پوکی در محصول گردد ولی اختلاط آنها با روغن ولک در فصل بهار بر روی خصوصیات کیفی محصول اثر منفی دارد. همچنین اختلاط روغن ولک با مکمل های غذایی باعث کاهش درصد خندانی و پوکی در محصول می شود.

این آزمایش به منظور بررسی اثرات زمان برداشت سوخ و تنظیم کننده رشد ایندول بوتیریک اسید و همچنین بررسی تغییرات تنظیم کننده های رشد ایندول استیک اسید (IAA) و آبسایزیک اسید (ABA) در خلال تکثیر از طریق فلس برداری سوسن چلچراغL. ledebourii (Baker) Boiss  اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل زمان های برداشت سوخ از رویشگاه طبیعی واقع در منطقه داماش در استان گیلان (صفر، 50، 100 و 150 روز پس از گلدهی) و غلظت ایندول بوتیریک اسید (صفر، 300 و 600 میلی گرم در لیتر) بود. فلس های بیرونی سوخ پس از جدا شدن از محل طبق و تیمار با IBA جهت باززایی سوخک در بستر ماسه و پیت (50:50) قرار گرفتند. نتایج نشان داد که زمان برداشت سوخ ها تاثیر معنی داری بر روی شاخص های سوخک های باززایی شده ندارد. بیشترین تعداد سوخک تولید شده در سوخ های برداشت شده در 100 روز پس از گلدهی و تیمار 300 میلی گرم در لیتر IBA مشاهده گردید، این سوخک ها همچنین دارای بیشترین قطر نیز می باشند. تاثیر موقعیت فلس و زمان برداشت سوخ بر غلظت تنظیم کننده های رشد IAA و ABA درون زا معنی دار بود. نتایج نشان داد که در مرحله گلدهی میزان ABA در فلس های مادری بیشتر از فلس های دختری می باشد و به تدریج مقدار آن تا 100 روز پس از گلدهی کاهش می یابد. محتوای IAA در فلس های مادری و دختری تا 100 روز پس از گلدهی به تدریج افزایش می یابد و مجددا در 150 روز پس از گلدهی هم در فلس های مادری و هم در فلس های دختری کاهش می یابد.

اثر پیوند بر عملکرد و برخی صفات کمی و کیفی دو رقم خیار گلخانه ای روبرتو و دانیتو روی 5 پایه کدو به نام های شینتوزا و کایروشینتوزا(Cucurbita maxima × C. moschata) ، کدو تنبل (C. maxima cv. Goriki)، کدوی برگ انجیری(Cucurbita ficifolia. cv. Korodame)  و کدو قلیانی (siceraria Lagenaria) مورد بررسی قرار گرفت. عملیات اجرایی این طرح در سال 1386 و در گلخانه های تجاری امزاجرد همدان انجام گرفت. برای اجرای این طرح از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار استفاده شد. نتایج نشان داد که نوع پایه تاثیر معنی داری روی عملکرد و شاخص های رشد دارد. خیار پیوندی روی پایه رقم گوریکی دارای بالاترین عملکرد (8.5 کیلوگرم در بوته) بود ولی اختلاف معنی داری با پایه شینتوزا (8.13 کیلوگرم در بوته) نداشت. گیاهان پیوند شده روی کدو قلیانی و گیاهان غیرپیوندی (شاهد) هر کدام به ترتیب با 6.6 و 6.8 کیلوگرم در بوته، پایین ترین میزان عملکرد را دارا بودند. خیارهای پیوندی روی پایه گوریکی، زودرس تر و گیاهان غیر پیوندی دیررس تر از سایرین بودند. شاخص های رشدی نظیر ارتفاع بوته، تعداد گره، تعداد شاخه فرعی، تعداد کل میوه، درصد وزن تر و خشک بوته، ساقه و ریشه، در پایه کدو برگ انجیری بیشتر و در پایه کدو قلیانی و گیاهان شاهد کمتر از سایر پایه ها بود. نوع رقم خیار بر هیچ یک از صفات رویشی تاثیر معنی داری نداشت.