نقد ادبی
سال:1398 | دوره:12 | شماره:48 |تعداد مقالات:7

امرسون نخستین شاعر امریکایی بود که مولوی را به جامعه ی امریکا معرفی کرد. پس از امرسون، دیگر شاعران مکتب تعالی­ گرایی، ازجمله تورو، لانگفلو و ویتمن، به شعر صوفیان پارسی خاصه شعر مولوی روی آوردند. در قرن بیستم، مترجمان و شاعرانی نظیر دیوید مارتین، رابرت دانکن، مروین و رابرت بلای کوشیدند شعر مولوی را به جامعه ی امریکا بشناسانند. پس از آنان، در اوایل دهه ی 1980م، بارکس به کمک جواد معین و براساس ترجمه های آربری و نیکلسون، بخش­ هایی از اشعار عارفانه مثنوی، دیوان شمس و رباعیات مولوی را به فارسی ترجمه کرد. با انتشار ترجمه­ های بارکس در دهه ی 1980م، شعر مولوی در امریکا به شهرتی چشمگیر رسید. در جستار حاضر، کوشش شده است بر اساس پژوهش­ های بینارشته­ ای، یعنی مبانی نظری ادبیات تطبیقی و مطالعات ترجمه، پذیرش اشعار مولوی با ترجمه ی بارکس در امریکا بررسی شود. دلایل اقبال عام به شعر مولوی در امریکا را می­ توان به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم کرد. دلایل داخلی به متن مبدأ و نویسنده آن و دلایل خارجی به متن مقصد، مترجم و روح زمانه بازمی­ گردد. سه مورد مهم و اثرگذار در پذیرش ترجمه این اشعار عبارت اند از: 1. مضامین جهان­ شمول و متعالی؛ 2. ایماژهای نامتعارف و نامأنوس؛ 3. شعر، موسیقی و سماع. توجه و اقبال به شاعر یا نویسنده ای در فرهنگ و زبان دیگر نه در خلأ، بلکه به واسطه عوامل متعددی اعم از ادبی، فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی اتفاق می افتد.

یافتن شباهت ها و تفاوت ها در نگارش تاریخی و ادبی می تواند ذیل مطالعات بین رشته ای تعریف شود. در این پژوهش، جنبه های روایی مقتل های واقعه عاشورا از دیدگاه زمان روایی ژرار ژنت بررسی شده است. مورد مطالعه، ماجرای حضرت قاسم (ع) است. روش پژوهش توصیفی تحلیلی است و از نتایج برجسته تحقیق این موارد است: 1. در حوزه آرایش رویدادها، بیشترین زمان پریشی ها به رویدادهای نامعتبر تاریخی اختصاص دارد که در مقتل های نیمه روایی (تاریخی داستانی) آمده است. متفاوت ترین نوع زمان پریشی نیز در محرق القلوب آمده که نشانه های آن در مداحی های امروز به جا مانده است. 2. در حوزه دیرش رویدادها، بیشترین درنگ های روایی به رویدادهای نامعتبر تاریخی مربوط می شود که حاصل پردازش ادبی در سطح لفظ است؛ شیوه دیگر اطاله دادن، روایت درآمیختن نظم و نثر است و پس از آن، توصیف جزئیات برخی رویدادها از شتاب روایت کاسته است. بیشترین صحنه های نمایشی اغلب به رویدادهای نبرد مربوط است. 3. در حوزه بسامد رویدادها، بیشترین تکرار حاصل درآمیختگی نظم و نثر و تکرار مطلب منثور در شعر است.

پژوهش حاضر با رویکردی بینارشته ای به بررسی عناصر معماری در رمان محاکمه می پردازد. هریک از عناصر معماری در ساختمان برای هدف خاصی طراحی و جانمایی می شوند. استفاده از این عناصر به شیوه ی معمول باعث ایجاد آسایش برای کاربران بنا خواهد شد. کافکا در رمان محاکمه، با استفاده های پارادوکسیکال از این عناصر معماری و با نگاهی اکسپرسیونیستی، سعی در بیان مفاهیم مورد نظر خود دارد. اولین نکته ای که در این میان خودنمایی می کند، بیان مفهوم تناقض است. در این راستا در دنیای محاکمه حتی در، پنجره، دیوار، پله و سایر عناصر نیز کاربری های معمول خود را ازدست داده اند. مفهوم دیگری که کافکا به یاری این اجزا بیان می کند، بیگانگی و تنهایی است که در سراسر رمان محاکمه دیده می شود. گویی این عناصر معماری در درجه ی اول برای دیگران ساخته شده اند و این کاربری های معمول برای یوزف کا. دربرابر دیگران رنگ می بازد. این بیگانگی یادآور ابعاد مختلف زندگی خود کافکا است. آخرین و شاید مهم ترین مفهومی که کافکا به کمک عناصر معماری بیان می کند، تحت کنترل و سلطه بودن است که با ازمیان رفتن فضای خصوصی زندگی یوزف کا. پررنگ تر جلوه گر می شود.

مفهوم «بنیاد­ گرایی» اصالتاً متعلق به حوزه تحقیقات دین و به ویژه دین مسیحیت بوده؛ اما به تدریج آن را وارد سایر دین­ ها نیز کرده اند. پژوهشگران این حوزه در تلاش بوده­ اند ضمن بررسی تاریخ ظهور این پدیده، دلایل شکل­ گیری و وجوه مشترک آن در دین­ های مختلف را بکاوند. اما به دنبال چند واقعه تاریخی، ازجمله انقلاب ایران، قضیه سلمان رشدی و به ویژه اتفاق­ های 11 سپتامبر 2002، واژه «بنیاد­ گرایی» در عرصه عمومیِ غرب توسط رسانه­ ها مصادره شد و با استحاله کامل، به یک دال با دلالت­ های سیاسی و غیر­ دینی بدل گردید. در این فرایند که در چارچوب کلان­ روایت نو­ شرق شناسی تحقق یافت، دو راهبرد نشانه­ شناسی پیگیری شده است. ابتدا تلاش می­ شود مدلول­ های چند­ گانه «بنیادگرایی» در دین­ های مختلف به یک مدلول واحد و متعیّن، یعنی دین اسلام، تقلیل یابد و در گام بعد مدلول­ های گسترده دین اسلام (و به بیان بهتر مسلمانی) به یک مدلول بسیار کوچک یعنی «افراطی­ های مسلمان» فرو­ کاسته ­ شود. محسن حمید در رمان جریان­ ساز خود بر­ آن بوده است تا ضمن باز­ نویسی این روایت/ فرایند، ضمن کمک به تکثیر دلالت­ های بنیاد­ گرایی، دلالت­ های اصیل دینی آن را احیا نماید، از تحدید مدلول­ های آن جلو­ گیری کند و راه را بر دو­ قطبی سازی مورد پسند گفتمان نوشرق­ شناسی یعنی همان دوقطبی شرق غرب یا اسلام لیبرالیسم ببندد. در مقاله حاضر با تکیه بر آرای نظریه­ پردازان حوزه «بنیادگرایی» و مقایسه آن با چگونگی بازنمایی آن در رمان بنیادگرای مردد، نشان داده شده که چگونه اثر ادبی می­ تواند ضمن تأیید بخشی از نظریه­ ها، بینش­ های جدیدی در این حوزه ارائه دهد و کمک کند تا پیچیدگی­ های این موضوع در دنیای جدید واکاوی شود. این جستار درصدد است تا استدلال کند که چگونه رمان بنیادگرای مردد برداشت­ های رسانه­ ای و حتی نخبگانی در دنیای غرب از «بنیادگرایی» را به چالش می­ کشد و به باز­ تعریف و باز­ مصادره آن دست می­ زند.

لوسین گلدمن (19131970م)، پژوهشگر رومانیایی و تابع مارکس در حوزه جامعه شناسی ادبیات، به بررسی ارتباط اثر ادبی با جامعه پرداخت؛ سپس حوزه پژوهش های خود را به رمان منحصر کرد و روش ساخت گرایی تکوینی را درپیش گرفت. گلدمن در روش خود درپی برقراری پیوندی معنادار میان فرم ادبی و مهم­ ترین جنبه های زندگی اجتماعی بود. به عقیده او، آفریننده اثر ادبی نه یک فرد، بلکه طبقات و گروه­ ­ های اجتماعی جامعه هستند. این شیوه درعین پرداختن به محتوای اثر، از صورت آن نیز غافل نمی ماند و درصدد تبیین ساختار ادبی، ساختار اجتماعی و فضایی است که اثر در آن شکل گرفته است. تحقیق در تعیین نوع ساختار معنادار حاکم بر اثر هنری از نظر گلدمن، بررسی رابطه ساختار اثر هنری و جهان بینی هنرمند و شناخت شگردهای هنری او جهت تبیین گروه های اجتماعی مورد نظر اثر هنری از اهداف پژوهش محسوب می شود. مقاله پیش رو درپی پاسخ به این پرسش است که میان جهان نگری هنرمند و آثار او با ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جامعه در دورانی که آثار او خلق شده، چه رابطه ای وجود دارد. در این راستا نمونه هایی از عکس­ های دوره قاجار که توسط آنتوان سورگین گرفته شده­ اند، با تمرکز بر نقد تکوینی گلدمن و براساس آرای بارت مورد تحلیل نشانه شناسی قرار گرفته­ اند. بررسی­ ها نشان داد که ساختار فکری طبقه­ ای که تغییر را در سر می­ پروراند که نمود آن در اهداف مشروطه­ خواهان مشاهده شد با ساختار اثر هنری که به نمایندگی هنرمند ایفای نقش می­ کند، رابطه­ ای دوسویه و متقابل دارد و به نوعی به یکدیگر وابسته­ اند؛ عکاسی محل تلقی این دو ساختار است. در این روند اختلاف طبقاتی و شاه­ محوری، ساختار معنادار تصاویر نمونه موردی این مقاله است.

بخشی از مطالعات ادبی بینارشته ای شامل بررسی ارتباط میان ادبیات و تصویر می شود. در این زمینه ارتباط میان ادبیات و سینما شناخته شده ترین حوزه ی پژوهشی است که تعداد چشمگیری اثر پژوهشی، اعم از رساله و مقاله، در این حوزه نگاشته شده است. در همین زمینه می توان به ارتباط میان ادبیات و نقاشی اشاره کرد که در سال های اخیر شاهد تعداد انگشت شماری اثر تحقیقی در این حوزه بوده ایم. اما بررسی ارتباط میان ادبیات و عکاسی و همچنین ارتباط میان ادبیات و گرافیک از حوزه های پژوهشی کمتر شناخته شده در زمینه ی ارتباط میان ادبیات و هنرهای تصویری است. پژوهش حاضر با تمرکز بر طرح روی جلد دو کتاب از ترجمه ی اشعار والت ویتمن که در سال های اخیر در ایران منتشر شده، به این دو حوزه ی کمتر شناخته شده می پردازد و قدمی است کوچک برای آشنایی بیشتر پژوهشگران ادبی با این حوزه های پژوهشی بینارشته ای.