مطالعات سیاسی
سال:1387 | دوره:1 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

بر اساس نظریه گفتمان مهمترین هدف این نوشتار بررسی فرایند تحولات گفتمانی در فرهنگ سیاسی ایران معاصر و به خصوص دهه های پنجاه، شصت و هفتاد هجری شمسی می باشد. بر مبنای نظریه گفتمان، فرهنگ سیاسی از ثبات و پایداری برخوردار نیست و جلوه هایی از رابطه سامان مند، با قدرت را منعکس می سازد. از آنجایی که ساختار و کارگزاران قدرت تغییر می یابد بنابراین فرهنگ سیاسی نیز می بایست چنین تحولاتی را در درون خود بازآفرینی نماید و این وضعیتی است که بر اساس یافته های این پژوهش در ایران معاصر اتفاق افتاده است.

نوشتار حاضر با بهره گیری از نظریه کارکردگرایی در جامعه شناسی سیاسی تلاش دارد در سه گفتار با عناوینی چون تحلیلی بر نقش اجتماعی و جایگاه طبقاتی روحانیت، مروری بر خصلت های مدنی نهاد روحانیت، و شواهدی از تقابل روحانیت در مقام یک نهاد مدنی با رژیم پهلوی به این سوال اصلی که خصلت های مدنی نهاد روحانیت تا چه میزان در شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشته است؟ پاسخ دهد. تبیین نقش سیاسی روحانیت در قالب یک نهاد مدنی در روند پیروزی انقلاب اسلامی، سوای کارکردهای دینی- اعتقادی و اجتماعی- فرهنگی روحانیت مانند قضاوت، تعلیم و تربیت، اوقاف و امور خیریه، ازدواج و طلاق مهم ترین هدف این نوشتار را تشکیل می دهد.

تاکید این نوشتار بر پیوستگی تئوریک و عملی سه موضوع اصلی در مطالعه اقتصاد سیاسی بین الملل یعنی: 1- جهانی شدن از دیدگاه واقعگرایی، آرمانگرایی و ساختارگرایی تاریخی، 2- روابط شمال- شمال و 3- روابط شمال- جنوب است. بر این اساس در پژوهش حاضر تجزیه و تحلیل طیف گسترده ای از تحولات در حوزه اقتصاد سیاسی جهانی از جمله مسایل مطروحه در خصوص پایان جنگ سرد، فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم و ظهور دولتهای جدید در اروپای شرقی و نیز ظهور تهدیدهای مشترکی از قبیل فجایع زیست محیطی در قالب سه موضوع مذکور امکان پذیر می گردد.

پس از مطرح شدن دکترین جنگ پیشدستانه در سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا، خاورمیانه کانون «گسل» بین دو رویکرد رقیب یعنی: رویکرد لیبرال- هژمونیک آمریکا و رویکرد نقاد- هژمونیک گریز ایران شد. از یک سو، سیاست خارجی آمریکا برآیند اندیشه نولیبرال- نو محافظه کاری بود که مبانی اش برتری استراتژیک در بازی قدرت است و از سوی دیگر، سیاست خارجی ایران اسلامی به لحاظ مبانی دینی و ایرانی، تبلور اخلاق گرایی و سلطه ناپذیری در نظام بین الملل است. بر این اساس پاسخ به این سوال که کدامیک از رویکردهای تعامل جویانه و یا تقابل جویانه و یا تعامل- تقابل گرا بین آمریکا و ایران در آینده شکل خواهد گرفت مهمترین هدف این نوشتار را تشکیل می دهد.

اصلی ترین هدف نوشتار حاضر، انعکاس و بازگویی خلاهای نظری - پارادایمی دو رویکرد قدرت محور رئالیستی و نئورئالیستی در تبیین بحران هسته ای جمهوری اسلامی ایران در سطح نظام و سیاست بین المللی می باشد. به واقع مطابق با یافته های این پژوهش تحلیل مقوله مذکور از منظر دو رویکرد رئالیستی و نئورئالیستی با واقعیات گفتمانی موجود همخوانی ندارد.

هویت ایرانی در طول تاریخ با فراز و نشیب های گوناگونی مواجه بوده است که این امر مخصوصا در صد سال اخیر چالش هایی را در حیات سیاسی این کشور به وجود آورده است. در این میان رویارویی با مدرنیته و شکل گیری لایه ای سوم در هویت ایرانی در کنار لایه های باستانی و اسلامی چالش فکری مذکور را تشدید کرده است به گونه ای که می توان تحولات سیاسی اجتماعی معاصر در ایران را نتیجه نحوه تعامل یا تقابل و تعارض لایه های هویتی فوق دانست و از همین منظر بزرگترین تحول سیاسی معاصر ایران یعنی انقلاب اسلامی را نیز مورد مطالعه قرار داد. این مقاله با چنین نگرشی به دنبال مطالعه هویت در ایران در یکصد ساله اخیر می باشد.

دریای کاسپین دریایی است بسته که طبق قراردادهای 1921 و 1940 میلادی به صورت مشاع بین ایران و شوروی اداره می شد. از سال 1991 و به دنبال فروپاشی شوروی سابق اوضاع کاسپین نیز تغییر پیدا کرده و سه کشور جدید در این حوزه موجودیت پیدا کردند. با افزایش تعداد کشورهای حوزه کاسپین شرایط حاکم بر این دریا نیز تغییر کرده و زمینه های جدیدی را برای حضور جمهوری اسلامی ایران در حوزه کاسپین به وجود آورده است. تا قبل از آن، به علت حضور شوروی در مرزهای شمالی ایران و بسته عمل کردن آن دولت، ارتباط در شمال ایران با همسایه شمالی بسیار ضعیف بود. اما پس از فروپاشی شوروی، با آزادی ملت های مسلمان از چنگال کمونیسم و توجه به گرایش آنها به اسلام، از یک سو و وجود اشتراکات مذهبی، تاریخی، زبانی و.... با جمهوری اسلامی ایران شرایط جدیدی برای همگرایی در منطقه بوجود آمد. این نزدیکی کشورها از جهات مختلف به یکدیگر باعث شده تا کشورها در زمینه های اقتصادی در منطقه به همگرایی های دست یابند. اما از نظر نظامی شرایط تا حدودی متفاوت تر است که البته این امر نیازمند سیاست فعال جمهوری اسلامی ایران در حوزه کاسپین می باشد تا بعنوان یک قدرت منطقه ای توان تاثیرگذاری بر منطقه را داشته باشد.

امروزه جهانی شدن پدیده ای است که در تمام زوایای - پنهان و آشکار - بشریت تاثیرگذار بوده و از اینرو چالش جدی بر پدیده دولت که همواره فعال مایشا بوده ایجاد کرده است. البته چنانچه دقت نموده و به کنه موضوع پرداخته شود اساسا جهانی شدن پدیده ای است که خود مولود دولت ها می باشد. از این رو مقاله حاضر به سهم بخش عمومی - دولت ها - در فرایند جهانی شدن می پردازد و اعتقاد بر آن دارد که این فرایند به منزله زوال دولت نیست و ماهیت و ستفالی دولت در هزاره سوم کماکان باقی است. البته امروزه برخلاف گذشته وضعیتی به وجود آمده که این وضعیت جدید ناشی از تاثیرات اساسی در ساختار قدرت و پویش های مبادلاتی حاکم بر آن علی رغم پایداری در اصول و ارزش های حیاتی (دولت - کشور) است و این نکته ای است که در نوشتار حاضر بدان پرداخته شده است.

در چند دهه اخیر برخی مفاهیم اجتماعی همچون سکولاریسم چه در دنیای غرب و چه در ایران مورد بازبینی و واکاوی های مجدد قرار گرفته است. نوشتار حاضر در پاسخ به چرایی بازبینی و واکاوی معنایی سکولاریسم از دو دسته علل داخلی و خارجی صحبت به میان آورده است. در بعد جهانی علل این امر را باید در مسایل مختلفی از جمله افزایش توجه به دین و دینداری در جهان، جهانی شدن و تبعات آن بر عرصه های مختلف جوامع، افزایش حکومت های دینی در جهان، ناکارآمدی نظام های سکولاریستی در جوامع اسلامی، فقدان ظرفیت سکولاریسم برای رفع مشکلات جهان و ازجمله نظام های غربی جستجو کرد. در بعد داخلی نیز رواج اندیشه های جدید غربی در ایران، چند ضلعی بودن سکولاریسم و رویکرد تک بعدی روشنفکران ایران به این مفهوم، تحول در سرمشق های روشنفکران و... بررسی معنایی سکولاریسم را حیاتی می سازد. لذا در این زمینه ضروری است که ضمن تبیین معنای تاریخی سکولاریسم به نحوه ایجاد آن و وجوه تمایز و تشابه آن با مفاهیم دیگر از جمله عرفی شدن، پست سکولاریسم، به ابعاد مختلف آن همچون سیاسی، اجتماعی و فلسفی و  جنبه های فردی، نهادی، سکولاریسم در اسلام و در منظومه معرفتی متفکران مسلمان و... پرداخته شود و این مهمترین هدف این مقاله را تشکیل می دهد.