پژوهش های اعتقادی کلامی (علوم اسلامی)
سال:1391 | دوره:2 | شماره:7 |تعداد مقالات:8

اخلاق عبارت از هیاتی راسخ در نفس است که به سهولت و بدون نیاز به فکر و رویت، مصدر افعال باشد. اگر آن هیات منبع صدور افعال زیبا و پسندیده باشد، آن اخلاق را نیکو گویند. و اگر بر عکس باشد آن اخلاق ناپسند است. در دین اسلام پس از داشتن عقیده و باوری صحیح و توحیدی، رسیدن به اخلاق پسندیده مهم ترین هدفی است که بدان توصیه شده است.آنچه که در این مقاله خواهد آمد، نگاهی به تهذیب اخلاق از نگاه حکمای اسلامی در قیاس با قرآن است. و اشاره خواهد شد که کتابهایی که از ارسطو تاکنون در مورد اخلاق نوشته شده دو رویکرد دارند: رویکرد اول طرح مباحثی تئوریک و نظری در باب علم اخلاق که بنیان گزار آن ارسطو بوده و بر اساس بینش فلسفی خود به ارائه مطالب به صورت عقلی محض پرداخته است. رویکرد دوم که در میان فیلسوفان و حکمای اسلامی دیده می شود، از طرفی استفاده از مبانی نظری فلاسفه در مورد اخلاق است و از طرف دیگر طرح رذایل و فضایل اخلاقی عموما بر اساس متون دینی (=قرآن و سنت) بوده است.این پژوهش که به روش تحلیلی-توصیفی نوشته شده، حاوی این نتیجه است که بیشتر مباحث انسانشناسانه حکمای اسلامی، همان مباحث پیشین حکمای یونان بوده که در قالب ترجمه مواریث یونانی به ادبیات اسلامی راه پیدا کرده است. اما در شمردن رذایل و فضایل اخلاقی مهم ترین منبع آن ها قرآن بوده است.

بر اساس عقیده تثلیث، خدا یک حقیقت سه گانه است و پدر، پسر و روح القدس هر سه دارای الوهیت اند. تاکید بر یگانگی در عین سه گانگی ذات خداوند، این عقیده را تناقض آمیز، و فهم و پذیرش آن را بسیار دشوار نموده و در نهایت، به امری فراتر از ادراک بشری تبدیل کرده است. بررسی تاریخ پر فراز و نشیب تثلیث نشان می دهد که عوامل مختلفی در پیدایش، تحولات و تبیین و تفسیرهای مختلف آن دخیل بوده اند.قرآن کریم، عقیده تثلیث را کفرآلود، غالیانه، وارداتی و بر ساخته، متضاد با آموزه های توحیدی حضرت عیسی (ع) و معتقدان آن را در خور عذاب الهی می داند. بر اساس خداشناسی و مسیح شناسی قرآن کریم، مبانی و مفاهیم الاهیات تثلیثی از قبیل فرزند داشتن خدا، الوهیت، پسر و زاییده خدا بودن مسیح (ع)، آموزه این همانی اله و مسیح (ع) با چالش های جدی و مبنایی رو به روست.این مقاله با عنوان «نگاه انتقادی قرآن کریم به تثلیث مسیحی» با روش مطالعه کتابخانه ای و با استفاده از منابع اصیل، همچون قرآن کریم و کتاب مقدس و اسناد و مدارک موجود در صدد شناخت نظر قرآن کریم نسبت به نظریه تثلیث مسیحی است. تبیین تثلیث، مفهوم شناسی آن، علت پیدایش آن و کلام انجیل راجع به آن و نیز بررسی آیات قرآن کریم درباره تثلیث مهمترین مباحث این بررسی را تشکیل می دهد.

حفاظت از محیط زیست و حمایت و اصلاح و مواظبت بر آن و مسوولیت در قبال آن از موضوعاتی است که رابطه نزدیک و تنگاتنگی با علوم مختلف از جمله علم فقه، حقوق، فلسفه، اخلاق و اقتصاد دارد. چرا که، بر اساس آموزه های دینی، حیات و بقا بشر، بستگی به حفاظت از محیط زیست داشته و رعایت حقوق عناصر زیست محیطی و احترام به حق حیات همه موجودات، نباید تنها در برهه ای خاص از زمان مدنظر قرار گیرد، بلکه انسان می بایست خود را پیوسته در طول تاریخ و در برابر آیندگان مسوول بداند و متوجه این امر مهم باشد که هر نوع افراط و یا تفریط در استفاده از منابع و هر گونه بی مهری نسبت به طبیعت، اثرات سویی در کل نظام طبیعت خواهد گذاشت. بنابراین، باید به حفظ محیط زیست و عدم تخریب آن به عنوان یک وظیفه الهی نگریست و آسیب به آن را با توجه به منابع فقهی و اصول و قواعد آن، موجب جبران دانست. از این رو در این نوشتار، مبانی دینی حفظ محیط زیست را به روش کتابخانه ای و توصیف و تحلیل داده های مطالعاتی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

اصل علیت یک رابطه وجودی است که همواره میان دو وجود برقرار می شود به گونه ای که در آن یک وجود نیازمند به وجود دیگری است. فیلسوفان مسلمان برای «علت» تعاریف مختلفی ارائه داده اند. در فلسفه مشاء علت بر چهار قسم مادی، صوری، فاعلی و غایی تقسیم می شود که مشهور هم این قول را پذیرفته اند.اما علت غایی به عنوان یکی از علل وجود، از جهتی غایت و از جهت دیگر علت غایی نامیده می شود. کلمه «غایت» در لغت به معنای نتیجه، اثر، هدف و فایده آمده است و از نظر مفهوم فلسفی عبارت از چیزی است که فعل به خاطر آن انجام می شود.اما بین علت غایی و علت فاعلی در برخی موارد فاعل به منزله ماده غایت و نیز به منزله صورت فاعل است، پس علت غایی مکمل و متمم علت فاعلی است.لذا علت غایی برحسب ماهیت، علت علت فاعلی است و به حسب وجود، معلول وی است. از نظر حکمای الهی هر فعلی برای غایت و هدفی به وجود می آید و هر فاعلی کار خود را برای هدف و غایتی انجام می دهدکه معنای نخستین آن حاکی از حب ذات الهی به ذاتش است ومعنای دوم آن بیانگر عشق و حب همه خلایق به او می باشد، در این راستا با ارائه پژوهش حاضر اشکالات و شبهات مطرح شده، توسط حکمای اسلامی مورد بررسی قرار گرفته و شبهات مطروحه در این خصوص پاسخ داده شده است.

در بینش قرآنی، انسان گل سرسبد آفرینش است و حقیقت انسان را، روح جاودانه او تشکیل می دهد اما از خدا نشات گرفته و به سوی او باز می گردد. در این بینش، انسان هویت "از اویی" و "بسوی اویی" دارد و زندگی واقعی و اصلی او در سرای آخرت است.علوم انسانی نیز گستره وسیعی دارد و تمامی علومی که با کلیت وجودی و عقل و روح و روان انسان سر وکار دارد از قبیل: الهیات، معارف، علوم قرآن و حدیث، تاریخ، روانشناسی، جامعه شناسی، علوم اجتماعی، علوم تربیتی، اخلاق، حقوق، علوم سیاسی، ادبیات، زبانهای خارجی، و...، راشامل می شود. اهم مبانی علوم انسانی از منظر دین عبارتند از: خدا محوری، آخرت گرایی، عدالت پیشگی، انسان دوستی، احترام به حقوق دیگران، اهتمام به اموردیگران، رعایت حقوق زن وخانواده، حرمت جان مال و آبروی دیگران، پرهیز ازظلم و ستم و گناه و شهوت پرستی، همجنس گرایی، و...،. روش ما در این پژوهش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده های مطالعاتی است. از آنجا که علوم انسانی رایج، به طور عمده برگرفته از اندیشه غربی است ضرورت دارد علوم انسانی دینی (اسلامی) تهیه و تدوین گردد. مقاله پیش رو تلاشی است در تبیین چنین رویکردی به علوم انسانی.

آیه تطهیر، یکی از مهم ترین و راه گشاترین آیات قرآنی است که در آن، جایگاه و منزلت ویژه اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام بیان شده است، تلاش این مقال بر آن است که با توجه به مدارک روشن اسلامی، به دور از هر گونه پیش داوری و تنها با بررسی دقیق منابع دینی، مخاطب خود را در تعیین مصداق اهل بیت در آیه شریفه تطهیر به ویژه از منظر اندیشمندان اهل سنت یاری رساند.در این راه، ابتدا به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی اهل بیت می پردازد، آن گاه اقوال و نظریه های گوناگون را درباره اهل بیت در آیه تطهیر بر می شمارد، و سرانجام با تکیه بر قرائن موجود در آیه شریفه و نیز تعداد فراوانی از روایات وارد شده در موضوع از طریق فریقین، به این نتیجه می رسد که، آیه تطهیر، تنها در حق پنج نفر یعنی: پیامبر اسلام صلی اله علیه و اله و سلم، علی علیه السلام، فاطمه علیها السلام و حسن علیه السلام و حسین علیه السلام نازل شده است و نمی تواند همسران پیامبر صلی اله علیه و اله و سلم را در برگیرد، زیرا به اتفاق فریقین، همسران پیامبر صلی اله علیه و اله و سلم مصون و معصوم از خطا و اشتباه نبودند. ضمنا روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی و به شیوه کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است.

هدف اصلی این پژوهش بررسی نظریه امام محمد غزالی و ابوعلی سینا درباره یکی از دیرینه ترین مسائل کلامی و فلسفی در حوزه اندیشه اسلامی یعنی مساله حدوث و قدم عالم و تبیین چگونگی تکامل اندیشه متفکران یاد شده از حدوث زمانی عالم به حدوث ذاتی و جوهری جهان طبیعت، است. نظر به اینکه ابن سینا ملاک نیاز معلول به علت را امکان ماهوی می دانست لذا عالم از نظر او حادث ذاتی است و این امر هرگز منافاتی با قدیم زمانی بودن عالم ندارد. چون عالم علت خود نیست و نیاز به خالقی دارد که او را خلق کند، لذا آن را حادث می دانست و چون از نظر زمانی آغازی ندارد، پس قدیم است. بر خلاف نظر غزالی که معتقد است جهان از یک نقطه معین شروع و قبل از آن لحظه نیستی عالم بوده است. او معتقد است که به سوی گذشته که پیش برویم عالم و زمان محدود است، یعنی تا نامتناهی پیش نمی رود. در آینده هم زمان و زمانیان پیش نخواهد رفت. از نظر او خدا در خلقت عالم تحکما وقت خاصی را بر وقت دیگر برگزید ما نیازی نداریم در باره این گزینش چیزی بپرسیم. مقاله حاضر با روش کتابخانه ای و تجربه و تحلیل داده های مطالعاتی به واکاوی این مساله پرداخته و به ابهاماتی در این زمینه پاسخ داده است.