بهارستان سخن (ادبیات فارسی)
سال:1391 | دوره:8 | شماره:19 |تعداد مقالات:9

در این مقاله، به میزان تاثیر یکی از ویژگی های بارز مکتب ناتورالیسم که ایجاد پیوند واقعی بین ادبیات و اجتماع است، در شعر دوره مشروطیت و معاصر پرداخته شده است؛ بدین منظور در وهله اول تعریف مختصری از ناتورالیسم ارائه گردیده و سپس منشا ایجاد این ویژگی در مکتب ناتورالیسم غرب، مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که محیط ادبی نمی تواند از تاثیر محیط اجتماعی برکنار بماند، شعر دوره مشروطه که کاملا تحت تاثیر محیط اجتماعی و سیاسی زمان خودش قرار گرفته بود، مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که شعر این دوره از واقع گراترین و اجتماعی ترین دوره های ادبی ایران است. آن گاه به طور مفصل به بررسی پیوند ادبیات با اجتماع در شعر دوره معاصر اشاره شد و نشان داده شد که بعضی از شاعران معاصر تحت تاثیر این مکتب قرار گرفتند طوری که به طور صریح می توان در برخی از اشعارشان ویژگی های ناتورالیسم اجتماعی را مشاهده کرد. در هر صورت شعر معاصر در هر شرایطی گاه به صورت صریح و مستقیم و گاه سمبولیک، پیوند خودش را با اجتماع نگسست.

غذا از لوازم اولیه و اصلی حیات آدمی است و تاثیر آن در تمام ابعاد زندگی بشر مشهود بوده و هست؛ بنا به همین اهمیت، مساله تغذیه از دیدگاه صوفیه نیز به دور نمانده است. عرفا به طعام هم مانند سایر موارد پیرامون خود، با دید منحصر به فردی که بر گرفته از عقاید و آرای خاص آنهاست، نگریسته اند و به اظهار عقیده، وضع آداب، ارائه توصیه و... همت گماشته اند؛ همچنین در تمثیلات خود از طعام و مسائل مرتبط با آن بهره گرفته اند. یکی از اصلی ترین توصیه های مشایخ به مریدان مبادرت به جوع بوده است که اقسام و ابعاد مختلفی دارد. این مقاله به بررسی چگونگی موارد فوق پرداخته است.

احمد محمود از شاخص ترین چهره های رمان نویس معاصر در ایران است. او پیشگام رمان نویسی اقلیمی جنوب ایران بوده که از وی 5 رمان مهم بر جای مانده است. با توجه به حجم زیاد رمان ها و وجود شخصیت های متعدد و متنوع از اقشار مختلف جامعه، طیف گسترده این شخصیت ها زنان می باشند. ما در این تحقیق، از بین شخصیت های متعدد زنان در 5 رمان احمد محمود، 55 شخصیت را که نقش و هویت پررنگ تری داشتند، انتخاب کردیم. از این تعداد زنان، 15 نفر شخصیت های محوری و اصلی و بقیه دارای شخصیت های فرعی بودند. اکثر زنان در این رمان ها از طبقات فرودست و بی سواد و عمدتا کم سواد و زیردیپلم هستند و تعداد زنان باسواد و دارای دیپلم، بسیار محدوند. گفتنی است که شخصیت های اصلی و حتی فرعی از جانب نویسنده به خوبی منطبق با محیط و جغرافیا و اقلیم در رمان ها، توصیف شده اند. احمد محمود، جامعه ایران را در دوره پهلوی (از شهریور 1320 تا پیروزی انقلاب و ماه های آغازین جنگ ایران و عراق) از نظر اختلاف طبقاتی، بی سوادی و فقر و محرومیت و چپاول سرمایه های ملی در آن روزگار، به خوبی تصویر کرده است. هنر نویسنده اثر در تصویر و پرداخت شخصیت ها از نظر ویژگی های ظاهر و باطن، کردار، رفتار، زبان و لحن و فضا به شدت پذیرفتنی و جذاب است.

هرگاه از ادبیات معاصر ایران سخن به میان می آید، نام فروغ فرخزاد همانند ستاره درخشانی در آسمان شعر این دوره می درخشد، همواره نام او به عنوان یکی از برجسته ترین شاعران ایران، زبانزد ادب دوستان است و بزرگان عرصه ادبیات در باره او مقاله ها و کتاب ها نوشته اند. این مقاله نیز قصد دارد مضمون تنهایی و انزوا را در شعر و زندگی او مورد بررسی قرار دهد و به چند سوال زیر پاسخ دهد:1- چرا فروغ فرخزاد که از بزرگترین شاعران معاصر ایران است، یک شاعر انزواطلب است؟2- با توجه به موقعیت و شرایط جامعه و زندگی، فروغ فرخزاد در شعرش چقدر تحت سیطره تنهایی و انزوا قرار گرفته است؟3- مفاهیم و مضامین مرتبط با این موضوع در شعر فروغ فرخزاد چگونه است و او چه اندازه تلاش کرده است تا به رهایی برسد؟

ایماژ (Image) یا تصویر، کوچکترین واحد سازنده شعر محسوب می شود. گاستون باشلار شناخت تخیل شاعر از ورای تحلیل تصاویر ادبی را مبنای اندیشه خود قرار می دهد. او تصاویر مورد مطالعه خود را بر اساس عناصر چهارگانه «آب»، «باد»، «آتش» و «خاک»؛ یا همان «آخشیج» که از دیرباز در تمدن کهن شرق نیز مطرح بوده است، قالبی برای سنجش عناصر موثر بر روی تخیل نویسنده در نظر می گیرد. گاستون باشلار برای اینکه ساختاری مادی به تخیل خلاقانه شاعر و هنرمند ببخشد، از کهن الگوهای اسطوره ای استفاده می کند و از تحلیل تخیل هنرآفرین بر مبنای کهن الگوهای اسطوره ای به مجموعه ای از عقده هایی پی می برد که در واقع می توانند جلوه مادی عناصر چهارگانه در نظر گرفته شوند؛ بنابراین، این کهن الگوها قالبهایی مبنایی در نظر گرفته می شوند که چهارچوبهای معیار برای تحلیل قالبهای تخیل نویسنده و شاعر ارائه می دهند. در شعر ققنوس نیما یوشیج، کهن الگوی «تولد دوباره» مطرح است که تصویری بر محور عنصر آتش آفریده می شود. تصویر ققنوس از دل آتش بر می خیزد و در ضمیر خودآگاه خواننده نیز به شکلی آتشین تجسم می گردد. هدف از این مقاله این است که عنصر آتش نهفته در تصویر ققنوس نیما یوشیج را با استناد به دیدگاه گاستون باشلار مورد تحلیل قرار دهیم.

مولانا جلال الدین محمد مولوی از عارفان و بزرگان این مرز و بوم است؛ وی کتاب گران سنگ مثنوی را برای آموزش و تعلیم مریدان و دیگر خوانندگان خویش به نظم در آورده است. سنایی نیز یکی از شاعران بزرگ و تاثیرگذار در ادب فارسی است. تاثیر سنایی بر شاعران پس از وی تا قرن ها باقی بود و باعث شد تا ادب فارسی راهی نو در پیش گیرد. لیک هم در مثنوی و هم در حدیقه با هزل هایی سخت زننده و گاه همراه با کلمات سست و رکیک روبرو می شویم.در این جستار تلاش می کنیم تا ابتدا طنز و هزل را از دیدگاه برخی صاحب نظران تعریف کنیم و سپس این نکته را باز نماییم که مولانا جلال الدین بلخی و حکیم سنایی منحصرا در جهت تعلیم و آموزش نکته های عالی اخلاقی و عرفانی از هزل و طنز سود جسته اند.

صورتگرایان از میان دو فرایند خودکاری و برجسته سازی، فرایند دوم را عامل بوجود آمدن زبان ادب می دانند. برجسته سازی به دو شکل امکان پذیر است، نخست آنکه نسبت به قواعد حاکم بر زبان خودکار انحراف صورت پذیرد و دوم آنکه قواعدی بر قواعد حاکم بر زبان خودکار افزوده شود. به این ترتیب، برجسته سازی از طریق دو شیوه هنجارگریزی (قاعده کاهی) و قاعده افزایی تجلی خواهد یافت. هر چند منظور از آن، هرگونه انحراف از قواعد زبان هنجار نیست؛ زیرا گروهی از این انحرافات تنها به ساختی غیردستوری منجر می شود و خلاقیت هنری به شمار نخواهد رفت. در این مقاله نمونه هایی از برجسته سازی در شعر نظامی (خسرو و شیرین و لیلی و مجنون) مورد بررسی قرار گرفته است.در تحلیل حاضر، برجسته سازیهای موجود در شعر نظامی (خسرو و شیرین و لیلی و مجنون)، در چهار بخش مورد بررسی قرار گرفته است که عبارتند از:1- قاعده کاهی (هنجارگریزی) واژگانی2- قاعده کاهی نحوی3- قاعده کاهی گویشی4- قاعده افزایی

رمانتیسم، یک نهضت فکری، ادبی، فرهنگی و اجتماعی است که در اواخر قرن هجدهم میلادی در اروپا ظهور و بروز یافته است. این نهضت توانست فرهنگ و اندیشه بسیاری از ملل مختلف جهان- از جمله ایران- را تحت تاثیر آراء و عقاید خود قرار دهد. مقوله رمانتیسم در هر دوره ای از شعر و نثر فارسی به شکل های گوناگون به چشم می خورد اما در عصر مشروطه این نهضت عمدتا از اعماق تحولات ادبی و اجتماعی آن دوره بر آمده است. شاعرانی چون: میرزاده عشقی، نسیم شمال و ملک الشعرای بهار چهره های شاخص ادبیات مشروطه هستند که هر کدام از آنان اندیشه های خاص خود را در شعر انعکاس داده اند.ملک الشعرای بهار با وجود این که دارای گرایش شعری کلاسیک است، به علت نوگرایی عصر خویش، اشعاری را سروده که با عناصر رمانتیک هم خوانی کامل دارد. پنج اصل مهم از اصول فکری رمانتیک ها یعنی؛ آزادی، هیجان و احساس، گریز و سیاحت، کشف و شهود، تشخیص عمومی (من واقعی) و افسون سخن (صور خیال) بخش گسترده ای از مضامین شعری او را تشکیل می دهد و هیچ گاه نمی توان آنها را از تار و پود شعرش جدا نمود.

«دا» کتابی در قالب زندگینامه و درباره دختری نوجوان، در خرمشهر است که با هجوم نیروهای عراقی به شهرش به طور مستقیم با جنگ درگیر و به شکلی شجاعانه، به دفاع از مردم شهر و سرزمینش می پردازد.کتاب فوق با آن که قالب زندگینامه را بر دوش می کشد اما در جای جای خود، نشانه ها و رگه هایی داستان گونه دارد. بهره گیری از اکثر عناصر داستانی همچون: موضوع، شخصیت پردازی، زاویه دید، فضا، لحن، ساختار... و استفاده مناسب و به جا از این تکنیک های داستانی، کمک بسیاری به انتقال پیام و مفهوم اثر داشته است.این مقاله به بازیابی عناصر داستانی در کتاب دا و به بررسی کارکرد معنادار عناصر داستانی در چگونگی تبدیل و بازآفرینی یک سوژه واقعی (زندگی نامه) آن هم به شکلی جذاب و خواندنی و البته اثربخش، در قالب داستان می پردازد.