سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال:1392 | دوره:6 | شماره:2 (پی در پی 20) |تعداد مقالات:30

در مقاله حاضر به بررسی سبک اشعار ولایی عرفی شیرازی شاعر قرن دهم می پردازیم. عرفی شانزده قصیده در مدح و منقبت پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) سروده است. در یک مثنوی، معراج پیامبر (ص) را بر وزن مخزن الاسرار نظامی سروده و مناقب حضرت رسول (ص) را در مثنوی های جداگانه ای ذکر کرده است. در بررسی سبکی، اشعار ولایی عرفی شیرازی را از لحاظ فرم و محتوا بررسی می کنیم. در بررسی فرم شعر، مختصات ادبی، مختصات زبانی و موسیقی شعر بررسی می شود. در مختصات ادبی به بررسی چگونگی بکارگیری فنون ادبی، معانی، بیان، بدیع و میزان فصاحت شعر می پردازیم. سپس مختصات فکری و اعتقادات کلامی شیعه که در اشعار ولایی مطرح شده است بررسی می شود.

آنگاه که عزیزی از دست میرود، اولین بازتاب اطرافیان و نزدیکان او، گریه و زاری است، اما در این بین شاعران تاثرات روحی خود را در قالب مرثیه بر زبان می آورند. از آنجا که شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هر زمانی بصورت خود آگاه و یا ناخودآگاه در این مراثی وارد می شوند، لذا ساختار مراثی هر دوره بصورت طبیعی با مراثی دوره های قبل یا بعد از خود تفاوت دارند. ما در این تحقیق بر آن هستیم تا ساختار مراثی دوره های مختلف شعر فارسی را بررسی کنیم و خصائص شاخص آنها را نشان دهیم. آنچه در این مقاله تحت عنوان ساختار مراثی موردنظر است، ساختار عمومی این نوع از شعر در دوره های مختلف است، بنابراین ناگفته پیداست که گاه در هر شاعری ویژگی های خاصی وجود داشته باشد که در شعر دیگر شاعران هم عصر او وجود ندارد، در چنین موردی ما کلیت دوره را مورد توجه قرار می دهیم و ویژگی های خاص یک شاعر مورد نظر نیستند.

مخاطب شناسی یکی از مسائل مهم در زمینه تالیف است. از آنجایی که خیال محوریترین عنصر شعری و تشبیه قدرتمند ترین و شایعترین ابزار خیال پردازی است؛ تشبیهات بکار گرفته شده در شعر کودک و نوجوان توسط شاعران فعال دراین حوزه باید متناسب با سطح درک و گروه سنی مخاطبان کودک باشد. بدیهی است توصیف و بررسی روند سیر تشبیهات در شعر شاعران موفق کودک می تواند مطالب و یافته های ارزشمندی در این باب برای ما به ارمغان آورد. با آگاهی نسبت به اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر بر آن است که پس از نگاهی کلی به مبانی نظری، جایگاه و اهداف شعرکودک و نوجوان و همچنین رابطه آن با مخاطب و ترسیم محدوده خیال او، به توصیف و تحلیل روند سیر انواع تشبیه استفاده شده در آثاری از پنج شاعر مطرح شعر کودک و نوجوان که عبارتند از: مصطفی رحماندوست، جعفر ابراهیمی، افسانه شعبان نژاد، ناصر کشاورز و اسداله شعبانی بپردازد و یافته ها و نتایج حاصل از آنرا ارائه دهد.

نگارستان جوینی، به سال 735 ﻫ .ق، یعنی هفتاد و نه سال پس از نگارش گلستان سعدی، و به همان سبک، نوشته شده است. پس میتوان این کتاب را پس از روضه خلد مجد خوافی - که آن را در سال 733 ق نگاشته ـ دومین اثر نگارش یافته به تقلید از گلستان دانست. اگرچه کتاب، توان همسری با گفتار فصیح و فاخر سعدی را ندارد، لیکن در حد خود، زیبا، ساده و مفید است.این مقاله بر آن است که ویژگیهای سبکی کتاب نگارستان جوینی را بررسی کند. لذا در آغاز، به نویسنده آن یعنی «معین الدین جوینی»، متخلص به «معینی» و کتابش نگارستان پرداخته و اطلاعاتی را به دست داده است.در ادامه مقاله، ویژگیهای سبکی «نگارستان» جوینی، در سه سطح زبانی، ادبی، و فکری، مورد بررسی قرار گرفته. در سطح زبانی، ویژگیهای صرفی و نحوی کتاب، بررسی شده است. در سطح ادبی، صنایع بدیع لفظی و معنوی و همچنین نمود علم بیان و معانی واکاوی شده اند. دیدگاه های معین الدین درباره اخلاق گرایی، اندیشه های صوفیانه و ارادات به اهل بیت، بخش ویژگیهای فکری اثر را شکل داده  است.نویسندگان مقاله این کتاب را که هنوز بچاپ نرسیده است، تصحیح کرده اند.

«جلال الدین حافظ سعد تبریزی» ملقب به «سعداله»، از شاعران فارسیگوی قرن نهم هجری است. دیوان وی بیش از 4700 بیت دارد و شامل 6 قصیده، 426 غزل، یک مستزاد ویک مخمس، 26 قطعه ، 352 رباعی و بیش از 611 معماست. قصاید دیوان - جز یکی - همه در مدح قاسم انوار سروده شده اند. غزلیات و رباعیات دیوان اکثرا دارای مضامین عارفانه - عاشقانه هستند. قطعات غالبا مشتمل بر درخواست پول و مایحتاج زندگی از ممدوح است. «حافظ سعد» در اشعارش از شاعران برجسته پیشین و معاصر خود تاثیر بسیار پذیرفته است و همچون بسیاری از شعرای همعصرش شاعری مقلد است تا صاحب سبکی ویژه. با این حال کثرت معماها از مشخصات دیوان وی است تا حدی که میتوان آن را از ویژگیهای سبکی شعر حافظ سعد دانست. وفور واژه ها و اصطلاحات« قلندری» در اشعارحافظ سعد نیز یکی از ویژگیهای سبکی اشعار اوست. در زمینه استفاده از هنرسازهای ادبی اشعار حافظ سعد نوآوری و تشخص خاصی ندارند جز اینکه آرایه تجنیس مخصوصا جناس مرکب در دیوان وی حضور و ظهور چشمگیری دارد وگاه کاربرد آن توام با نوآوریهای قابل توجهی است.

در طول تاریخ شعر ایران شعرهای بسیاری را میتوان یافت که برای کودکان سروده نشده است، اما به دلیل سادگی، فراوانی عاطفه، عامیانه بودن یا داشتن وزن و آهنگ خاص به دنیای کودکان راه یافته است. شعرهای عامیانه از جمله ترانه های نوازش کودک یا نازآواها مانند لالایی، چیستان و متلها بیان کننده دیدگاه ها، نیازها و پیام های بزرگسالان است. این نازآواها بازتاب افکار، احساسات و آرزوهای مادران است.پژوهش حاضر با روش تحلیلی - استنتاجی انجام شده است. به این ترتیب که ابتدا از بین سیزده شهر استان بوشهر تعداد صدو هفتاد و دو نازآوا و ترانه های نوازشی گردآوری گردید و سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا به بررسی ماهیت محتوایی مشترک بین آنها پرداخته شد.در این مقاله با بررسی نازآواهای استان بوشهر نشان داده شده است که مادران این منطقه باخواندن نازآوا و ترانه های نوازشی افزون بر این که در تلاش بوده اند تا با این مهرسروده ها شادی و خوشی را در دل کودکان دلبندشان بنشانند، افکار، نگرانیها و آرزویشان را نیز بیان کنند. نتایج بازنمایی این ترانه ها نشان دهنده این واقعیت بود که این اشعار منعکس کننده فرهنگ بومی و اوضاع اجتماعی و فرهنگی هم هستند. همچنین درک زنان و مادران از موقعیتشان، در این سروده ها منعکس شده است.

شاهنامه یکی از ارزشمندترین آثار ملی ایران است که خواننده را با شخصیتهای بسیاری روبرو میکند که هرکدام به نوعی بیانگر حالات و کنش و واکنش انسان جامعه امروزی است که در برابر وقایع و حوادث روزمره از خود نشان می دهد. از اینرو شاهنامه بستر مناسبی برای پژوهشهایی است که درصددند به نقد روانشناسی شخصیتها بپردازند. پژوهشگر نیز بر آنست شخصیت افراسیاب را که نقش طولانی و تاثیرگذاری بر روند بسیاری از داستانهای شاهنامه دارد، مورد نقد روانشناسی قرار دهد تا از این رهگذر گوشه ای از روان و شخصیت انسان امروزی را شناسایی کنند. در این پژوهش ابتدا، مقدمه ای درباره شخصیت و اختلال شخصیت ضد اجتماعی بیان می شود و سپس رفتار و کردار افراسیاب با شخصیتهای ضد اجتماعی سنجیده می شود.حال این پرسش پیش می آید که افراسیاب با کدام ویژگی های شخصیتهای ضد اجتماعی همخوانی دارد؟ مشاهده رفتارهای افراسیاب در شاهنامه بیانگر شخصیت ضد اجتماعی اوست، زیرا از ملاکهایی که نظریه پردازان برای شخصیتهای ضد اجتماعی برشمرده اند، با موارد زیادی چون عدم وفاداری به عهد و میثاقها و افراد، تحریک پذیری، تکانشگری و پرخاشگری، عدم تجربه از اعمال گذشته خود، توانایی دلیل تراشی سریع و فرافکنی کارهای نادرست خود به دیگران، بدگمانی و سنگدلی، حیله گری و فریبکاری، چربزبانی و بهره برداری از دیگران و عدم برنامه ریزی و تامل برای انجام کارها همخوانی دارد.

شعر کوتاه که با نامهای «شعرک»، «شعر هایکویی» و «ترانک» از آن یاد شده، گونه ای از اشعار آزاد است که شعرا برای بیان لحظه های کوتاه شاعرانه از آن بهره میبرند. در این پژوهش به بررسی ویژگیهای سبکی شعرهای کوتاه و مدرن از نیما تا دهه سوم انقلاب اسلامی پرداخته شده است. توسل به گزین گویه ها، تلمیحات، تاثیرهای آوایی، انحراف از قاعده های زبان و هنرهای دیداری در سطح کلام، عواملی است که شاعر میکوشد برای ایجاد فضایی نو و تاثیرگذار در این سروده های کوتاه از آنها بهره میبرد تا به سبکی ویژه دست یابد. هدف از تحلیل و توصیف ویژگیهای زبانی متمایز این سروده ها، نشان دادن گوشه ای از تواناییهای زبان فارسی است. بر اساس نتایج این پژوهش، هر یک از نظامهای واژگانی، واجی، وزنی و نوشتاری در شعرکها قاعده مندی خود را از دست میدهند و بدینگونه برجستگی ویژه ای به شعر میبخشند. میتوان پنداشت که در بسیاری از مواقع همین آشنایی-زداییهاست که سبب ادبیت شعرکها میشود.

ساختگرایی با تاکید بر نقش هنری کلام در متون ادبی و روایی و نیز با پررنگ جلوه دادن ساختار و چینش دالها در یک اثر، توجه خود را منحصرا به فرم آن معطوف میکند. این رویکرد با بررسی همه شباهتها و تقارنهای ممکن میان آواها (اعم از قافیه، صامتها و مصوتها) و ساختارهای نحوی متشابه یا با مطالعه توازی میان اشخاص و پاره های یک یا چند داستان، به نادیده گرفتن معنا منتهی نمیشود، بلکه آن را مبهم و دوپهلو نشان میدهد. تزوتان تودوروف، بعنوان یکی از نظریه پردازان نقد ادبی، با بررسی صفات و افعال یک روایت، در صدد تبیین تحول روساختی و معانی ژرف ساختی آن است. مطابق الگوی تودوروف، اولین کار برای طبقه بندی گزاره های داستانی، تعیین پیرفت است. یک پیرفت کامل از مجموع پنج گزاره شکل میگیرد و ایستایی و پویایی داستان را از طریق توصیف این گزاره ها نشان میدهد.مقاله حاضر در نظر دارد تا از خلال تهیه و ترسیم دستور زبانی که متن را فراتر از جملات آن به صورت مجزا در نظر میگیرد، به دریافت درون مایه ها و مضامین متعددی از قبیل مضامین عرفانی، کلامی، تعلیمی و غنایی که به شکل ضمنی و پوشیده در حکایتها حضور دارد، دست یابد. بعبارت دیگر، بررسی معانی یا اغراض ثانویه متن از طریق ساختار کلان روایت گونه آن، هدف اصلی در نگارش نوشتار حاضر است. بعلت تعلق متن مثنوی به گونه روایت شناسی و تنوع ساختارهای کلامی بکار رفته در اثر، نوشتار حاضر گوشه ای از این اثر را به منظور تحلیل ساختارگرایانه برگزیده است.

میرزا احمد صبور کاشی، از شاعران قرن سیزدهم هجری قمری و سبک بازگشت ادبی بشمار میرود؛ صبور کاشی از شعرای عهد فتحعلی شاه قاجار و از ندمای دربار بود، در خط و ربط و نظم و نثر و انشاء و اخلاق فاضله مقامی عالی داشت. صبور کاشی از میان سبکهای شعر فارسی به سبک خراسانی روی آورده و در ساختن قصیده و غزل استادی بسیاری از خود نشان داده و در قصیده سرایی بیشتر پیرو سبک امیر معزی بوده است. با توجه به اهمیت قصاید صبور که بیشتر در مدح خاتم الانبیاء، ائمه معصومین علیهم السلام، و در مدح فتحعلی شاه قاجار و عباس میرزا سروده شده است؛ در این مقاله بر آنیم تا ویژگیهای سبک شناسی و نوآوریهایی را که شاعر در اشعارش بدانها توجه داشته، در سه سطح زبانی، فکری و ادبی بررسی نماییم.

از آنجا که علوم بلاغی بویژه علم بیان از همان قرون اولیه پیدایش شعر فارسی مد نظر شاعران بوده پس میتوان هر یک از مقاصد چهارگانه آن را در اشعار شاعران مختلف بررسی کرد. بحث اصلی این تحقیق بررسی مباحث علم بیان در اشعار ده تن از مشاهیر شاعران بی دیوان قرن چهارم هجری است.بیان علمی است که میتوان بوسیله آن یک معنی و مفهوم را به شیوه های مختلف ایراد کرد. در این تحقیق اشعار ده تن از مشاهیر شاعران بی دیوان قرن چهارم هجری مورد بررسی قرار گرفته سپس صور بیانی از جمله تشبیه، استعاره، کنایه و مجازهای موجود در اشعار آنها استخراج گردیده و در پایان هر مبحث مقایسه ای بین صوربیانی آنها با صور بیانی موجود در اشعار فردوسی انجام میگیرد تا از این طریق بتوان به نخستین سرچشمه های شعری فارسی دست یافت و به میزان گرایش این شاعران به علم بیان پی برد .

بدیع تصویری که امروزه با نامهای دیگری چون شعر دیداری، کانکریت، عینی، طرح وار، انگاره دار، تجسمی، تجسیم، نگاره، خواندیدنی، پلاستیک و نقاشی شعر نیز نامیده میشود، مجموعه شگردهایی را گویند که به کمک آنها شاعر یا نویسنده درصدد ایجاد ارتباط بین هنر نقاشی و ادبیات و ارائه اثری ترکیبی، از این دو هنر است؛ یعنی علاوه بر ارتباط کلامی، در پی ایجاد ارتباط تصویری با مخاطب است. بنابراین علاوه بر استفاده از امکانات و شگردهای بلاغی، با به تصویر کشیدن و دیداری کردن اندیشه شاعرانه خویش ارتباط قویتر و ملموستری با مخاطب برقرار میکند. البته این به تصویر کشیدن و نگارگری را نه با استفاده از مواد اولیه و تکنیک های نقاشی و نگارگری، بلکه با زبان و عناصر سازنده آن از قبیل واجها، سازه ها، کلمات و جملات، به همراه قدرت شاعری خویش در استفاده از تمام امکانات زبان، اعم از امکانات دلالی، لفظی، موسیقیایی، بلاغی، و نوشتاری و مخصوصا تصویری آن انجام میدهد. در این مقاله برآنیم نشان دهیم که تصویرسازی با شکل نوشتاری سخن و برخی هنجارگریزیهای دیداری، بسیار پیشتر از صورتگرائی روسی در ادبیات فارسی وجود داشته و سابقه برخی از انواع آن به اندازه عمر شعر فارسی دری است، و برخی دیگر جدید و متاثر از شعر دیداری سایر ملل است. در نهایت برآنیم تقسیم بندی جامعی از این شگردها در ادب فارسی ارائه دهیم. گفتنی است واژه تصویر در این مقاله به معنی اصطلاح ادبی ایماژ (image) که در علم بیان مطرح است، نیست، بلکه به معنی نگاره (picture) است.

ترسل یا شیوه آموزش نامه نگاری از گونه های مهم ادبیات است که در دوره صفوی شکوه و رونقی تازه می یابد. در این دوره آثار متعددی هم تالیف شده است. از این میان نامه نامی خواند میر دارای اهمیت والایی است که بین متون سبک منشیانه کمتر به نامه نامی پرداخته شده است. این اثر مجموعه ای است از مراسلات و منشات که آنها را خواند میر به عنوان دستور کتابت و انشا جهت منشیان و مترسلان از رسایل و مکاتبات رسمی و درباری پیشینیان جمع کرده است. وی این نامه ها را در سال 925 یا 926 ه.ق زمانی که در 46 یا 47 سالگی در هرات ساکن بوده، به رشته تحریر در آورده است. این کتاب از یک دیباچه و نه فصل و هر فصل از چندین بخش و قسمت تشکیل شده است که در نسخ در دسترس و موجود با نام سطر و لفظ عنوان شده است.این اثر یکی از متون تاریخی دوران تیموری و آغاز دوران صفوی است و علاوه بر داشتن جنبه تاریخی، از نظر ادبی نیز حائز اهمیت است. نثر این کتاب یکدست نیست، در بیان رویدادهای تاریخی، نثری ساده و بی تکلف، اما در مباحثی که کلام اقتضا کرده مانند مقدمه کتاب، مدخل نامه ها، مدح بزرگان و شاهزادگان تا آنجا که توانسته است تمام ظرایف ادبی و شعری را به کار گرفته و نمونه زیبایی از نثر منشیانه و مسجع فارسی را پدید آورده است.استفاده از تشبیه ، استعاره ، آیات و احادیث ، اشعار فارسی و عربی ، ضرب المثل و ... از ویژگیهای این اثر میباشد. در این مقاله کوشش شده است تا ویژگیهای سبکی این اثر در دو محور زبانی و ادبی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و نکات دقیق سبکی آن در این دو زمینه روشن تر بیان گردد.

واکاوی آثار ادبی با تکیه بر مساله پیوند میان متون مختلف و رابطه آنها با یکدیگر در فرآیند معناسازی از اهمیت بسزایی برخوردار است بطوریکه کشف لایه های پنهانی متون به درک تازه ای از خواندن متن می انجامد. از جمله مهمترین پیوندهای میان متون میتوان به جلوه های حضور قرآنی در آثار مختلف ادبی اشاره کرد که ادیب از معانی و الفاظ قرآن کریم در کلام خویش بهره میجوید.سعدی یکی از بزرگان ادب فارسی است که در جای جای اشعار تازی خود از مفاهیم قرآنی بهره برده است، بطوریکه تاثیر محتوایی و شیوه بیانی قرآنی در شریانهای شعرش جریان دارد. قصاید تازی سعدی بافتی زیبا و تاثیرپذیرفته از آیات، الفاظ، مضامین و داستانهای قرآنی است که شاعر در تزئین قصاید تازی خود با معانی و الفاظ قرآن، تنها به تکرار الفاظ اکتفا ننموده است؛ بلکه به بالاترین سطح تاثیرپذیری یعنی بکارگیری معنا در بافتی نو و فضایی جدید پرداخته است.

در این پژوهش شخصیت پردازی در حکایات اسرارالتوحید بر اساس نظریه روایتشناسی ساختارگرا (ژنت و گریماس) مورد بررسی قرار میگیرد. روش کار در این پژوهش، روش توصیفی تحلیلی است. هدف از این پژوهش کشف، شناسایی و میزان موفقیت محمد بن منور در پردازش شخصیتهای حکایت و نمایان ساختن عظمت و کرامتهای جد خود ابوسعید ابوالخیر در اسرارالتوحید بر اساس شیوه های شخصیت پردازی می باشد. حکایت پردازی در اسرارالتوحید شیوه ای جهت گسترش اندیشه های صوفیانه و ابزاری جهت معرفی و نمایش عظمت شخصیت ابوسعید ابوالخیر است.

خاوران نامه منظومه ای حماسی دینی است که ابن حسام خوسفی در قرن نهم آن را سروده. این اثر از جهت سبک و بیان حماسی برای بیان داستانهایی خیالی از مبارزات علی (ع) و یارانش در سرزمین خاوران به نظم کشیده شده است.هدف مقاله حاضر آن است که درحوزه تصویرگرایی و ابزارهای آن تازیان نامه را که خلاصه ارزنده ای از خاوران نامه است در دو شاخه بیان و برخی از صنایع بدیعی پرکاربرد ، مورد بررسی قرار دهد.تصویر آفرینی و بلاغت ابن حسام در خاوران نامه در راستای تداعی معانی چگونه است؟ابن حسام خوسفی برای اینکه تاثیر کلام و قدرت بیان خود را به مراتب بیشتر و عمیق ترسازد ازهنرهای بیانی و برخی از صنایع بدیعی با توانمندی استفاده نموده،این پژوهش پس از بررسی مقدمه و هزار بیت از متن کتاب با روش آماری و سپس تحلیل گونه ای بر محتوای آن نشان میدهد که ابن حسام ضمن بیشترین استفاده ازهنر بیانی تشبیه در متن،تصویر را در خدمت موضوع حماسی و بیان باورهای دینی خود قرار داده است

بنایی هروی (857-918 هجری) شاعر، موسیقی دان و خطاط مشهور عصر خود بوده، که متاسفانه دیوان شعر او تاکنون تصحیح و طبع نگردیده است. در تذکره هایی چون: حبیب السیر، خلد برین، تحفه سامی، ریاض العارفین و آتشکده آذر از این شاعر و هنرمند مشهور دوره تیموری ذکری به میان آمده است. موضوع این مقاله معرفی اشعار بنایی و نگاهی به سبک شعر او با استناد به تک نسخه منحصر بفرد اشعار او در ایران (در اختیار نگارندگان این سطور) است. راقمان این سطور کار تصحیح دیوان بنایی را از روی نسخه سابق الذکر به پایان برده، امید که در آینده توفیق طبع و نشر آن را داشته باشند. بنایی در قالبهای غزل، قصیده، قطعه و تک بیت شعر سروده است، اما بخش عمده دیوان او را غزل (230 غزل) تشکیل میدهد. در غزل بیشتر از سنتهای شعری خراسان پیروی میکند و از میراث زبانی سبک خراسانی بهره میبرد و ظرافتهای شعر عراقی را نیز چاشنی آثار خود میآورد، لذا با وجود شباهتهای بسیار به زبان ساده غزل در سبک خراسانی، از نظر درونمایه غزل بنایی به سبک عراقی نزدیکتر است.

علم روانشناسی بویژه در عصر معاصر به این نتیجه رسیده است که بسیاری از قدرتها و نیروهای درمانی تفکر را نشناخته است به همین دلیل در این اواخر کتابهای فراوانی در خصوص یافته های روانشناسان و متفکرین غربی و شرقی نگاشته شده است. یافته هایی که در آن درمان بسیاری از بیماری های جسمی و روحی فرد را تهذیب نفس و پاکسازی وی از رذائل اخلاقی میداند از سوی دیگر با مطالعه مثنوی درمی یابیم که این منظومه تعلیمی علاوه بر بیان مسائل عرفانی و زیبائی های ادبی می تواند منبع غنی در ارتباط با ادراک مباحث روانشناسی، قدرتها و نیروهای بیکران اندیشه و ضمیر باطن باشد. چرا که مثنوی منظومه ای است که در سایه آموزه های اخلاقی، چگونگی بهره برداری از اندیشه والا، رفع تفکر زائد و چگونگی رسیدن به عظمت انسانی را نیز می آموزد. مجموعه عقایدی که منطبق با روانشناسی تفکر معاصر است و میتوان برای هر یافته علمی سندی برتر از مثنوی ارائه کرد.روش پژوهش در این مباحث تحلیل تطبیقی است و پرسش اصلی بررسی دو نیروی برتر و موثر در تفکر والا یعنی نیروی عشق و نیروی ایمان از دیدگاه روانشناسی تفکر و مثنوی مولوی می باشد. همچنین تاثیرات این دو نیرو همراه با نتیجه گیری مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است.

با مطالعه یک غزل مشابه از وحشی بافقی، اسیر شهرستانی، صائب تبریزی، سیدای نسفی، بیدل دهلوی و رهی معیری و دارا بودن شرایط اقتفا، و با توجه به این که در سبک هندی، رسم استقبال و نظیره گویی به اوج رسید، دو سوال پیش می آید: نخست این که شباهتها تصادفی است یا هدف، نظیره گویی بوده است؟ دوم چگونگی و شیوه بازآفرینی یک موضوع مشترک توسط این شاعران، که هر یک دارای سبک خاصی هستند. برای پاسخ به این سوال غزلها در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بررسی شد و نتیجه بدست آمده حاکی از این بود که صائب و اسیر غزل وحشی را نظیره گویی کرده اند و بیدل و سیدا غزل صائب را اقتفا نموده اند، که به نوعی اقتفا از غزل وحشی نیز هست، و رهی نیز از غزل وحشی و اسیر استقبال کرده است. میتوان گفت غزل ساده و درددل گونه وحشی در دوره سبک هندی در پیچ وتاب خیالات و مضمون پردازیها افتاد و در آن مضمونهای پراکنده از قبیل اخلاقی و عرفانی و ... گنجانده شد. اما پس از طی دو قرن دوباره به همان شیوه ساده و مضمون سابق برگشت. در حالی که، اسیر، شاعر خیالبند سبک هندی، در مضمون و لفظ غزل تغییرات چندانی نداد و غزل او به شیوه وحشی است، یعنی زبان ساده و بیان ماوقع.

پژوهشهای ادبی بیانگر این نکته است که نثر پارسی تاکنون دگردیسی دوگانه ای را پشت سر گذاشته است: گرایش از ساده نویسی به پیچیده نویسی و بازگشت از پیچیده نویسی به ساده نویسی. البته در هر دوره ای می توان نشانه هایی از نثر ساده یا متکلف را سراغ گرفت اما در هر حال، یکی از این دو در سایه دیگری قرار داشته است.مقایسه دو کتاب «نفثه المصدور» و «دره نادره» به عنوان دو کتاب شاخص در عرصه نثر فنی، که یکی از آنها در ابتدای شکل گیری این سبک و دیگری در انتهای آن پدیدار شده اند، می تواند فراز و فرودهای نثر فنی را مشخص کند.این تحقیق در دو بخش نظری و کاربردی نگاشته شده است که در بخش اول، ویژگیهای نثر فنی بررسی می شود. شیوه نگارش این بخش بدینگونه بوده است که با طرح پرسشهایی، ورود به حوزه بحث انجام گرفته و با استناد به آرای پژوهشگران، این پرسش واکاوی شده است.در بخش دوم، برجسته ترین ویژگیهای سبکی و زبانی «نفثه المصدور» و «دره نادره» در دو محور کلی «نفوذ زبان و ادبیات عربی و درهم آمیختگی فارسی و عربی» و «فراوانی آرایه های ادبی و تصویرپردازیهای شاعرانه» مقایسه شده است.

نظامی از بزرگترین شاعران ادب فارسی و منظومه های او از شاهکارهای ادب ایران وجهان است. اوج خلاقیت و شکوفایی هنر نظامی در داستان خسرو و شیرین جلوه گر شده است. آنچه در این پژوهش به عنوان یک ویژگی سبکی بدان پرداخته شده است، تکرار در داستان خسرو و شیرین است. استفاده از تکرار را باید یکی از اصلیترین ویژگیها و مهمترین شاخصه های سبک شعری نظامی دانست. زیرا بسامد فراوان تکرارها و تداعیها بیانگر آنست که شاعر در ذکر پیاپی آنها تعمد داشته است. این تکرارها که هم در لفظ و هم در معنا دیده میشود حاصل تداعی معانی در شعر اوست. تداعی معانی این است که یک معنا، مفاهیم دیگر را براساس سه اصل مجاورت، مشابهت و تضاد به ذهن تداعی می کند. همچنین پس از بحث درباره تکرار و تداعی معانی ،نمونه های زیبا و هنری آنها در داستان خسرو وشیرین تحلیل و بررسی میشود تا اثبات شود که این شگرد ادبی تا چه اندازه توانسته است موجب برجسته سازی شعر نظامی گردد . شاعر، هنرمندانه با تکرارها و تداعیهای سحرآمیزش خوانندگان را به پیگیری کلامش فرا می خواند ،که درنهایت باعث شگفتی و التذاذ برای مخاطبان شعر نظامی خواهد گشت.

در این سطور به معرفی یکی از عرفا و صوفیه خراسان در سده نهم هجری خواهیم پرداخت که غیر از مقامش در عرفان و تصوف، در فنون معقول و منقول و نیز شعر و ادب دستی بلند داشته و علیرغم رتبه دانشش، برای ما ایرانیان چندان شناخته نیست و براستی از حلقات مفقوده تاریخ ادبیات بشمار است. و باید دانست که تاریخ ادبیات ایران جز با شناخت دقیق این اشخاص و کشف این حلقات و تحقیق پیرامون آثار آنان هرگز روی کمال به خود نخواهد دید.این شخص مولانا شمس الدین محمد تبادکانی طوسی (م 891) است که در این مقاله علاوه بر معرفی خود او، مهمترین کتابش یعنی تسنیم المقربین بررسی خواهد شد.

ترسل و انشاء یکی از گونه های نثر است که در تاریخ ادب فارسی از رواج و اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. در خصوص این نوع ادبی از دوره ساسانیان تاکنون آثار متعددی به وجود آمده. و به تبع آن کتابهایی نیز در آموزش آداب کتابت و انشاء چه به صورت مستقل و چه به صورت کلی و عمومی نوشته شده اند. مقاله حاضر از میان آثار متعدد در زمینه آموزش کتابت و انشاء به بررسی و مقایسه دو اثر آموزشی در این زمینه یعنی «دستورالکاتب» از محمد نخجوانی در قرن هشتم هجری و نسخه خطی «زبده الفواید» از معلم تبریزی در عهد قاجار پرداخته و هر دو اثر را از نظر تقسیم بندی، نامگذاری و ترتیب درج نامه ها، شکل و ارکان کلی نامه ها، ذکر تاریخ کتابت در نامه ها و ویژگیهای سبکی نامه ها مورد بررسی و مقایسه قرار داده است. و این که در این دو اثر که در دو دوره متفاوت نوشته شده اند از نظر ارائه سبک و آداب نامه نگاری چه تفاوتهایی وجود دارد؟ و دو اثر چه ارکان و شرایطی برای نگارش انواع نامه ها بخصوص نامه های اداری و رسمی بیان کرده اند؟ نخجوانی در ارائه آداب کتابت به شیوه غیرآموزشی و غیردرسی و به عبارتی، کلی عمل کرده بدین صورت که پس از بیان مقدمه ای در خصوص آداب مکاتبه، نامه ها را براساس مراتب کاتب و مکتوب الیه در چهار مرتبه رتبه بندی کرده سپس یک شکل و چارچوب کلی در ابتدای نامه های هر مرتبه بیان کرده است. و نمونه هایی هم در هر مرتبه برای هر نوعی ارائه کرده است. حال آنکه معلم تبریزی به شیوه متداول عصر خود یعنی به روش آموزشی و درسی عمل کرده بدین صورت که نامه ها را براساس مرسل و مرسل الیه به ده قسم تقسیم کرده و برای هر قسم نام خاصی معین کرده سپس ارکان و شرایط خاص و مفصلی برای تک تک اقسام دهگانه بطور جداگانه بیان کرده است و در نهایت چند نمونه نامه هم برای هر قسم با رعایت ارکان و شرایط مذکور آورده است.

آپوکالیپس در لغت بمعنای ادبیات مکاشفه ای است و بعنوان یک سبک یا نوع ادبی در حوزه متون دینی و عرفانی مطرح است که از قرن دوم میلادی توسط علمای یهود در جنبه های سمبلیک و رمزیش رواج یافت. در ادبیات مدرن امروز نیز این نوع با تولید ادبیات داستانی و استعمال تکنیکهای خاص این عرصه پیشرفتهای چشمگیری داشته است و با بکارگیری عناصری چون اسطوره، مکاشفه، رویا و خواب، تمثیل، سمبل و استعاره چه در شکل کهن و چه در صورت امروزین آن توانسته است اهداف و تعالیم خود را گسترش دهد. از نمونه های بارز این نوع در آثار کهن، مکاشفه های کتب مقدس چون مکاشفه های دانیال، زکریا و یوحنا و در آثار مدرن غربی، انواع داستانها و نوولهای آپوکالیپتیک و پست آپوکالیپتیک است. ادبیات مکاشفه ای در ادب فارسی نمونه هایی دارد، از جمله: مثنوی مولوی، رسائل نجم کبری، برخی اشعار شاه نعمت الله ولی و سهراب سپهری در ادب معاصر و بسیاری از مکاشفات مشایخ طریقت در متون صوفیه که اغلب این مکاشفه ها بیشتر حول دو محور اساسی کشف مخیل و کشف مجرد دور میزند و برخی از بنمایه های ادبیات آپوکالیپتیک در آنها جریان دارد. در این پژوهش، حکایت خواب گنج از دفتر ششم مثنوی از این دیدگاه مورد نقد و تحلیل قرار میگیرد و ضمن رمزگشایی برخی از مفاهیم سمبلیک و تمثیلی آن به بیان مشابهت سبک این حکایت با عناصر داستانهای مکاشفه ای و موتیفهای مشترک آن با موتیفهای کلی این نوع ادبیات پرداخته می شود. با این هدف که گامی در جهت شناساندن اشتراک متون ادب فارسی با برخی سبکها و جریانهای ادبی رایج در جهان برداشته شود.

امیرخسرو دهلوی شاعری موسیقیدان است، لذا در کاربرد عوامل موثر بر موسیقی شعر از مهارت خاصی برخوردار است، بنابراین مقایسه موسیقی غزلیات او با شاهکاری چون غزلیات حافظ سبب می شود تا آشکار گردد، حافظ از چه شگردهایی استفاده کرده است که با وجود به کارگیری بهتر عوامل ظاهری موسیقایی در شعر امیرخسرو دهلوی، در نهایت موسیقی شعر او دلنشین تر گشته است؟ مقاله حاضر بر اساس الگوی ارائه شده درکتاب موسیقی شعر، با شیوه توصیفی - تحلیلی و مقایسه ای انجام گرفت و در نهایت این نتیجه به دست آمدکه: با وجود آنکه اوزان به کارگرفته شده در غزلیات حافظ به نسبت امیرخسرو تنوع کمتری دارد و از جهت کاربرد ردیف و قافیه نیز امیرخسرو دهلوی به سبب اشراف بر موسیقی، ردیفها و قافیه های غنی تری بکار برده است، اما در نهایت موسیقی برخاسته از غزلیات حافظ بهتر از کار درآمده چرا که آهنگ شعر محدود به بحرآن نیست بلکه درنوع پیوست کلمات با یکدیگر و ایقاع های شعر، موسیقی شگفت انگیزی آفریده می شود. لذا حافظ با استفاده از این شگرد زبانی از یک وزن، موسیقیهای متنوعی آفریده است. درموسیقی کناری نیز او به جای آن که شعر و فضای آن را با ردیفهای طولانی محدود کند، ازشگردهای خاصی، نظیر: هماهنگی فضای عاطفی شعر با حروف قافیه یا ردیف استفاده کرده است و بدین ترتیب موسیقی شعر حافظ منحصر بفرد گشته است.

محمدصادق ناظم معروف به صادقا، شاعر و تذکره نویس ایرانی سده یازدهم هجری در شبه قاره هند است که او را بیشتر با تذکره ناظم می شناسند. یکی از آثار قابل توجه و برجسته او، منظومه عاشقانه فیروز و شهناز است که در قالب مثنوی و در بحر هزج، در حدود 2200 بیت سروده شده است . این پژوهش بر آن است تا برای نخستین بار با نگاهی کوتاه به سراینده منظومه ، به بررسی و تحلیل عناصر و مولفه های سبکی تشکیل دهنده این اثر بپردازد و توان شعری ، میزان ابتکاری یا تقلیدی بودن آن و در نهایت درجه اعتبار و اصالت شعری این شاعر تبیین گردد. بررسی این منظومه نشان دهنده آن است که ناظم، شاعری تواناست و شعر او سرشار از انواع صور خیال و مضمون آفرینی های تازه و بدیع است و ترکیب سازی های فراوان، توجه به لغات و مضامین عامیانه که در دیگر آثار و اشعار شعرای سبک هندی دیده میشود، در این منظومه نیز مشهود است.

ابوالفتح بستی، شاعر و کاتب مشهور دیوان رسالت سلطان محمود غزنوی، یگانه عصر خویش در علم و شاعری و کتابت بوده است. این شاعر بزرگ همواره مورد ستایش علماء و فضلا عصر خویش از جمله ابومنصور ثعالبی، ابونصر عتبی، منوچهری دامغانی و ... بوده است اشعار غرای او در تاریخ بیهقی مندرج است. او شاعر دو زبانه و بنا به اقوالی، دارای دو دیوان فارسی و عربی بوده است. قصیده نونیه او مشهور است و در صنعت تجنیس مهارت فراوانی داشته است.در این مقاله به بررسی زوایای زندگی دیوانی و مهارت بستی در شاعری و سبک شاعری و کتابت او پرداخته ایم.

دستور نویسی زبان فارسی، مراحل متعددی را پشت سر گذاشته و خصوصیات جغرافیای ایران، تاریخی ویژه را برای زبان و مردم آن رقم زده است، نخست اینکه ایرانیان با آنکه در تدوین اصول و قواعد صرف و نحو، زبان شناسی و حتی بلاغت کهن زبان عربی نقشی کلیدی و انکارناپذیر داشته اند، درباره دستورنویسی کهن زبان فارسی، اثری مستقل به دست ما نرسیده است و نوشته هایی که در این زمینه برجای مانده، اغلب صبغه ترجمه ای دارند و یا این پیشداوری که همه زبانها، دارای ویژگیهای یکسانی هستند، نوشته شده اند.دیگر اینکه مکتبهای جدید زبان شناسی در روشهای دستورنویسی زبان فارسی که بیش از یک سده را پشت سرنهاده، اثر گذاشته اند.نگارنده در این مقاله کوشیده است زمینه ها و زاویه های تاثیر مکتبهای ساختگرا و گشتاری زایشی را در دستور نویسی و دستورنویسان زبان فارسی، بررسی و تحلیل کند.

عروض و قافیه از علوم ادبی و ابزار ارزشیابی شعر از نظرگاه فرمالیستی و مهمترین محکهای نقد موسیقایی شعر بشمار می روند. این علوم به عنوان دو واحد درسی در مقطع کارشناسی رشته ادبیات فارسی گنجانده شده، به خاطر کاربردی بودن واهمیت زیادشان هر ساله در مقاطع و کنکورهای مختلف چندین پرسش از آنها طرح می گردد. بنابراین در پذیرش داوطلبان در آزمون سهم بسزایی دارند. با آگاهی از این مهم و بازارگرمی کتابهای کمک آموزشی، موسسات مختلف شتابزده، مبادرت به تهیه کتابهایی جهت راهنمایی علاقه مندان تحصیل می نمایند و موارد مهم و پرسش و پاسخهای آزمونهای مختلف را غیر کارشناسانه و گهگاه متناقض ارائه می کنند. این نگرش ناروشمند سبب آموزش نادرست و سردرگمی و بی انگیزگی گروه زیادی از دانش پژوهان ادبیات می گردد. نگارنده با هدف آگاهسازی ادب پژوهان نسبت به نشر ناروشمند اینگونه آثار، برآن است تا مباحث عروض و قافیه یکی از این مجموعه ها را بررسی نماید و نادرستیهای آشکار و فراوان آن را با بهره گیری از منابعی که در راستای آزمون دکتری حائز اهمیت هستند، نشان داده و پاسخ دهد.

این مقاله با عنوان بررسی ایجاز در هشت جزء اول قرآن کریم شواهد انواع ایجاز در هشت جزء اول قرآن کریم را به اختصار به استناد کتب بلاغی و تفسیری معتبر به همراه ذکر آیات و توضیحات لازم مورد بررسی قرار داده است بررسیها نشان می دهد با وجود آن که ایجاز به حذف که حاصل حذف بخشی از کلام است به شرطی که مخل معنی نباشد و خود انواع گوناگونی دارد به طور مثال حذف مبتدا، خبر، ال و ... ایجاز قصرکه سخنی است کوتاه و رسا که کوتاهی آن از حذف واژه ها و جمله ها پدید نیامده باشد نیز کمتر از ایجاز حذف نمی باشد و همچنین تا حدودی فلسفه انواع ایجاز در قرآن کریم نیز مورد بحث قرارگرفته است.